[go: nahoru, domu]

Pumunta sa nilalaman

Ika-4 na dantaon BC: Pagkakaiba sa mga binago

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Nilalaman na inalis Nilalaman na idinagdag
EmausBot (usapan | ambag)
m r2.7.2+) (Robot: Binabago ang uk:4 століття до н. е. upang maging uk:IV століття до н. е.
Ang talasanggunian ay mas ginagamit sa pagtukoy sa bibliography habang ang mga sanggunian ay mas ginamait para tukuyin ang references (via JWB)
Tatak: Manual revert
 
(hindi ipinakita ang 29 (na) agarang pagbabago ng isang tagagamit)
Linya 1: Linya 1:
{{Centurybox|-4}}
{{centuryBCbox
Ang '''ika-4 na dantaon BC''' ay nagsimula noong unang araw ng [[400 BC]] at nagtapos noong huling araw ng [[301 BC]]. Tinuturing itong bahagi ng Klasikong panahon, kapanahunan, o makasaysayang panahon.
| cp = ika-5 siglo BC
| c = ika-4 na siglo BC
| cna = ika-3 siglo BC
| cnb = Dekada 3
| cnc = 3
}}


[[Image:World in 323 BCE.png|thumb|240px|Mapa ng mundo noong 323 BC (noong namatay si [[Alejandrong Dakila]])]]
([[ika-2 milenyo BC]] - '''[[ika-1 milenyo BC]]''' - [[ika-1 milenyo AD]])
Minarkahan ng siglong ito ang rurok ng Klasikong [[kabihasnan]]g [[Griyego]] sa lahat ng aspeto. Sa pagdating ng 400 BC, kumalat ng malayo at malawak ang Griyegong [[pilosopiya]], [[sining]], [[panitikan]] at [[arkitektura]], na may maraming malayang kolonyang Griyego na umusbong sa mga lupain ng silangang [[Mediteranyo]].
----


Masasabing ang pinakamahalagang serye ng mga pangyayaring pampulitika sa panahong ito ay ang mga pananakop ni [[Alejandrong Dakila|Alejandro]], na nagdulot sa pagguho ng dating mahirap talunin na [[Imperyong Persa]] at kumalat ang kulturang Griyego sa malayong silangan. Pinangarap ni Alejandro ang pag-iisa ng silangan at kanluran, subalit natapos ang kanyang maikling buhay noong in 323 BC, sumubsob ang kanyang napakalaking [[imperyo]] sa digmaang sibil habang ang kanyang mga heneral ay kanya-kanyang nagtayo ng kanilang sariling mga kaharian. Sa gayon, nagsimula ang panahong Hellenistiko, isang panahon na kinikilala sa pamamagitan ng isang ganap pagtingin sa pamumuno, kasama ang pagkuha ng mga Griyegong hari sa mga patibong sa paggiging pinuno at pagtatayo ng mga haliling namamana. Habang umiiral pa rin ang isang antas ng [[demokrasya]] sa ilan sa natitirang mga lungsod ng [[Gresya]], maraming iskolar ang nakikita ang panahon na ito bilang pagmamarka sa pagtatapos sa klasikong Gresya.
== Pangkalahatang buod ==

Sa [[Indya]], naitatag ang [[Imperyong Maurya]] noong 322 BC ni Chandragupta Maurya na mabilis na pinalawak ang kanyang kapangyarihan tungong kanluran sa ibayo ng gitna at kanlurang [[Indya]], na kinuha ang pakinabang ng pagkagambala ng kapangyarihang lokal, sa kalagayan ng pag-atras ng mga hukbo ni Alejandro.

Pumasok ang [[Tsina]] sa ika-4 na dantaon BC sa isang panahon ng patuloy na pakikidigma na kilala bilang ang panahon ng mga Nakikipagdigmang Estado. Nakita sa panahon ang mabilis ng pagbangon ng malaking mga estado (tulad ng Chu) kaysa sa mas maliit na mga estado dahil sa pagsulong ng teknolohiya. Bagaman karaniwang kinikilala ang panahon ng mga dalubhasa sa [[kasaysayan]] bilang ang labis na pagiging marahas kumpara noong panahon ng Tagsibol at Taglagas, kapansin-pansin din ang ilang paglago nito sa kalinangan at panlipunan sa pamamagitan ng paglawak sa ilang mga sekta ng [[Confucianismo]] at [[Taoismo]], at pagbabalangkas ng kaisipang legalismo.


== Mga pangyayari ==
== Mga pangyayari ==
* [[323 BC]] Sinakop ni [[Alexander ang Dakila]] ang [[Imperyo ng Persia]]
* [[323 BC]] Sinakop ni [[Alexander ang Dakila|Alejandrong Dakila]] ang [[Imperyong Persiyano|Imperyo ng Persa]]
* Pagsakop ng mga [[Celt]] sa [[Ireland]]
* Pagsakop ng mga [[Celt]] sa [[Ireland]]


== Mga mahahalagang tao ==
== Mga mahahalagang tao ==
<gallery>
Talaksan:Philip-ii-of-macedon.jpg|Felipe II
Talaksan:Demosthenes orator Louvre.jpg|[[Demosthenes]]
Talaksan:AlexandreLouvre.jpg|[[Alejandrong Dakila]]
Talaksan:Xenophon.jpg|[[Xenophon]]
Talaksan:Plato Pio-Clementino Inv305 n2.jpg|[[Plato]]
Talaksan:Aristotle Altemps Inv8575.jpg|[[Aristotle]]
</gallery>
*[[Alejandrong Dakila]], hari ng Macedonia
*[[Darius III]], hari ng [[Imperyong Akemenida]]
*[[Demosthenes|Demostenes]], estadista at mananalumpating taga-Atenas
*[[Ptolemy I Soter]], diadochi na taga-Macedonia at hari ng Ehipto
* [[Seleucus I Nicator]], diadochi na taga-Macedonia at tagapagtatag ng [[Imperyong Seleucid]]
* [[Felipe II ng Macedonia]], hari ng Macedonia (ipinanganak [[382 BC|382]] , naghari [[359 BC|359]] –[[336 BC]] )

===Sining biswal===
*[[Lysippos]], Griyegong manlililok

===Panitikan===
*[[Xenophon]], Griyegong mananalaysay at manunulat


===Agham at pilosopiya===
* [[Plato]], pilosopo (''mga ''[[427 BC|427]]–[[347 BC]]).
* [[Aristotle]], pilosopo at siyentipiko ([[384 BC|384]]–[[322 BC]]).
*[[Aristotle]], pilosopo at siyentipiko ([[384 BC|384]]–[[322 BC]]).
*[[Chanakya]], Indiyanong ekonomista at tagapayong pampolitika
* [[Philip II ng Macedonia]] (ipinanganak [[382 BC|382]], naghari [[359 BC|359]]–[[336 BC]]).
*[[Epicurus]], Griyegong pilosopo
*[[Mencius]], Tsinong pilosopo
*[[Plato]], pilosopo (''mga ''[[427 BC|427]]–[[347 BC]])
*[[Socrates]], Griyegong pilosopo
*[[Xenophon]], Griyegong pilosopo, manunulat at mananalaysay
*[[Seno ng Sityum]], Griyegong pilosopo


==Mga imbensyon, tuklas, at pagkilala==
[[Kategorya:Daang Taon|-96]]
[[Image:ChineseCrossbow.JPG|thumb|right|200px|Isang balyesta Tsino ng [[Dinastiyang Han]] mula noong ika-2 dantaon BC.]]
* Pinakalumang sulating Brāhmī ay napetsahan sa panahong ito. Ninuno ang Brāhmī ng mga mga sulating Brahimiko, na ginagamit sa [[Indya]] at [[Timog-silangang Asya]].
* Itinayo ng mga [[Romano]] ang kanilang unang akuwedukto.
* Gumagamit ng mga Tsino sa unang pagkakataon ang balyestang hinahawakan ang kasahan.
* Ang unang balyesta, ang ''gastraphetes'', ay inimbento sa [[Syracuse]]. (bago-421 BC)
* Sinunog na bloke o 'pinaapuyang bloke' ay unang ginamit sa mga Kabihasnang [[Mediteranyo]].<ref>{{cite journal |last1=Stefanidou |first1=M |title=Analysis and characterization of Roman and Byzantine fired bricks from Greece |journal=Materials and Structures|url=https://www.researchgate.net/publication/288186724 |date=Hulyo 2015 |volume=48 |issue=7 |pages=2251–2260 |accessdate=24 Pebrero 2019|doi=10.1617/s11527-014-0306-7|language=en }}</ref>
* Gilingang pinapaandar ng [[asno]] o Gilingang Pompeiiyano ay unang ginamit sa [[Gresya]] at [[Italya]].<ref>{{cite web |last1=Watts |first1=Sue |title=Pompeiian Mill (Animal Powered) |url=https://catalogue.millsarchive.org/animal-powered-mills-in-a-bakery-in-pompeii |website=Mills Archive Catalogue |publisher=The Mills Archive Trust |accessdate=24 Pebrero 2019|language=en}}</ref>
* Sa Gresya, iminungkahi ni [[Aristotle]] ang dibisyon ng kilalang mga [[agham]].


==Mga sanggunian==
[[af:4de eeu v.C.]]
{{reflist}}
[[an:Sieglo IV aC]]
[[Kategorya:Siglo]]
[[ar:القرن 4 ق م]]
[[ast:Sieglu IV edC]]
[[az:E.ə. IV əsr]]
[[bat-smg:IV omžios pr. Kr.]]
[[be:4 стагоддзе да н.э.]]
[[bg:4 век пр.н.е.]]
[[bs:4. vijek p.n.e.]]
[[ca:Segle IV aC]]
[[cs:4. století př. n. l.]]
[[da:4. århundrede f.Kr.]]
[[de:4. Jahrhundert v. Chr.]]
[[el:4ος αιώνας π.Χ.]]
[[en:4th century BC]]
[[eo:4-a jarcento a.K.]]
[[es:Siglo IV a. C.]]
[[et:4. sajand eKr]]
[[eu:K. a. IV. mendea]]
[[fa:سده ۴ (پیش از میلاد)]]
[[fi:300-luku eaa.]]
[[fr:IVe siècle av. J.-C.]]
[[frr:4. juarhunert f.Kr.]]
[[fy:4e ieu f. Kr.]]
[[ga:4ú haois RC]]
[[gd:4mh linn RC]]
[[gl:Século -IV]]
[[he:המאה ה-4 לפנה"ס]]
[[hr:4. stoljeće pr. Kr.]]
[[hu:I. e. 4. század]]
[[hy:Մ.թ.ա. 4-րդ դար]]
[[id:Abad ke-4 SM]]
[[io:4ma yarcento aK]]
[[is:4. öldin f.Kr.]]
[[it:IV secolo a.C.]]
[[ja:紀元前4世紀]]
[[ka:ძვ. წ. IV საუკუნე]]
[[ko:기원전 4세기]]
[[ku:4'emîn sedsala berî zayîne]]
[[la:Saeculum 4 a.C.n.]]
[[lb:4. Joerhonnert v. Chr.]]
[[lt:IV amžius pr. m. e.]]
[[lv:4. gadsimts p.m.ē.]]
[[mk:4 век п.н.е.]]
[[mr:इ.स.पू.चे ४ थे शतक]]
[[ms:Abad ke-4 SM]]
[[nds:4. Johrhunnert v. Chr.]]
[[nds-nl:4e eeuw v. Chr.]]
[[nl:4e eeuw v.Chr.]]
[[nn:300-talet fvt.]]
[[no:4. århundre f.Kr.]]
[[pl:IV wiek p.n.e.]]
[[pt:Século IV a.C.]]
[[qu:4 ñiqin pachakwata kñ]]
[[ro:Secolul al IV-lea î.Hr.]]
[[ru:IV век до н. э.]]
[[scn:Sèculu IV a.C.]]
[[sh:4. vijek pne.]]
[[sk:4. storočie pred Kr.]]
[[sl:4. stoletje pr. n. št.]]
[[sq:Shekulli IV p.e.s.]]
[[sr:4. век п. н. е.]]
[[su:Abad ka-4 SM]]
[[sv:300-talet f.Kr.]]
[[sw:Karne ya 4 KK]]
[[tr:MÖ 4. yüzyıl]]
[[uk:IV століття до н. е.]]
[[uz:Mil. av. IV asr]]
[[vec:IV secolo a.C.]]
[[vi:Thế kỷ 4 TCN]]
[[war:Ika-4 nga gatostuig UC]]
[[zh:前4世纪]]

Kasalukuyang pagbabago noong 15:59, 9 Pebrero 2024

Milenyo: ika-1 milenyo BCE
Mga siglo:
Mga dekada: dekada 390 BCE dekada 380 BCE dekada 370 BCE dekada 360 BCE dekada 350 BCE
dekada 340 BCE dekada 330 BCE dekada 320 BCE dekada 310 BCE dekada 300 BCE

Ang ika-4 na dantaon BC ay nagsimula noong unang araw ng 400 BC at nagtapos noong huling araw ng 301 BC. Tinuturing itong bahagi ng Klasikong panahon, kapanahunan, o makasaysayang panahon.

Mapa ng mundo noong 323 BC (noong namatay si Alejandrong Dakila)

Minarkahan ng siglong ito ang rurok ng Klasikong kabihasnang Griyego sa lahat ng aspeto. Sa pagdating ng 400 BC, kumalat ng malayo at malawak ang Griyegong pilosopiya, sining, panitikan at arkitektura, na may maraming malayang kolonyang Griyego na umusbong sa mga lupain ng silangang Mediteranyo.

Masasabing ang pinakamahalagang serye ng mga pangyayaring pampulitika sa panahong ito ay ang mga pananakop ni Alejandro, na nagdulot sa pagguho ng dating mahirap talunin na Imperyong Persa at kumalat ang kulturang Griyego sa malayong silangan. Pinangarap ni Alejandro ang pag-iisa ng silangan at kanluran, subalit natapos ang kanyang maikling buhay noong in 323 BC, sumubsob ang kanyang napakalaking imperyo sa digmaang sibil habang ang kanyang mga heneral ay kanya-kanyang nagtayo ng kanilang sariling mga kaharian. Sa gayon, nagsimula ang panahong Hellenistiko, isang panahon na kinikilala sa pamamagitan ng isang ganap pagtingin sa pamumuno, kasama ang pagkuha ng mga Griyegong hari sa mga patibong sa paggiging pinuno at pagtatayo ng mga haliling namamana. Habang umiiral pa rin ang isang antas ng demokrasya sa ilan sa natitirang mga lungsod ng Gresya, maraming iskolar ang nakikita ang panahon na ito bilang pagmamarka sa pagtatapos sa klasikong Gresya.

Sa Indya, naitatag ang Imperyong Maurya noong 322 BC ni Chandragupta Maurya na mabilis na pinalawak ang kanyang kapangyarihan tungong kanluran sa ibayo ng gitna at kanlurang Indya, na kinuha ang pakinabang ng pagkagambala ng kapangyarihang lokal, sa kalagayan ng pag-atras ng mga hukbo ni Alejandro.

Pumasok ang Tsina sa ika-4 na dantaon BC sa isang panahon ng patuloy na pakikidigma na kilala bilang ang panahon ng mga Nakikipagdigmang Estado. Nakita sa panahon ang mabilis ng pagbangon ng malaking mga estado (tulad ng Chu) kaysa sa mas maliit na mga estado dahil sa pagsulong ng teknolohiya. Bagaman karaniwang kinikilala ang panahon ng mga dalubhasa sa kasaysayan bilang ang labis na pagiging marahas kumpara noong panahon ng Tagsibol at Taglagas, kapansin-pansin din ang ilang paglago nito sa kalinangan at panlipunan sa pamamagitan ng paglawak sa ilang mga sekta ng Confucianismo at Taoismo, at pagbabalangkas ng kaisipang legalismo.

Mga pangyayari

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga mahahalagang tao

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sining biswal

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • Xenophon, Griyegong mananalaysay at manunulat

Agham at pilosopiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga imbensyon, tuklas, at pagkilala

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Isang balyesta Tsino ng Dinastiyang Han mula noong ika-2 dantaon BC.
  • Pinakalumang sulating Brāhmī ay napetsahan sa panahong ito. Ninuno ang Brāhmī ng mga mga sulating Brahimiko, na ginagamit sa Indya at Timog-silangang Asya.
  • Itinayo ng mga Romano ang kanilang unang akuwedukto.
  • Gumagamit ng mga Tsino sa unang pagkakataon ang balyestang hinahawakan ang kasahan.
  • Ang unang balyesta, ang gastraphetes, ay inimbento sa Syracuse. (bago-421 BC)
  • Sinunog na bloke o 'pinaapuyang bloke' ay unang ginamit sa mga Kabihasnang Mediteranyo.[1]
  • Gilingang pinapaandar ng asno o Gilingang Pompeiiyano ay unang ginamit sa Gresya at Italya.[2]
  • Sa Gresya, iminungkahi ni Aristotle ang dibisyon ng kilalang mga agham.

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. Stefanidou, M (Hulyo 2015). "Analysis and characterization of Roman and Byzantine fired bricks from Greece". Materials and Structures (sa wikang Ingles). 48 (7): 2251–2260. doi:10.1617/s11527-014-0306-7. Nakuha noong 24 Pebrero 2019.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. Watts, Sue. "Pompeiian Mill (Animal Powered)". Mills Archive Catalogue (sa wikang Ingles). The Mills Archive Trust. Nakuha noong 24 Pebrero 2019.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)