Binabago: Elyo

{{copyedit|date=Hunyo 2009}}

{{Infobox helium}}
Ang '''helyo''' ([[Wikang Ingles|Ingles]]: ''helium''; [[Wikang Kastila|Espanyol]]: ''helio'') ay isang [[elementong kimikal]] sa [[talahanayang peryodiko]] na sinasagisag ng simbolong '''He''' at nagtataglay ng [[atomikong bilang]] '''2'''.

Ito ay walang kulay, walang amoy, walang lasa, walang lason, at isang inert monatomic gas na nagunguna sa ''noble gases'' ng talaang peryodiko. Ito ay may pinakamababang punto ng pakalusaw at pagkulo sa lahat ng elemento.
[[Talaksan:HeNe Laser Build.webm|thumb|Elyo]]
Ang helyo ay ang pangalawang ''pinakamagaan na elemento'' at ang pangalawang pinaka-common na elemento sa buong kalawakan. Ang karamihan ng helyo ay nagawa noong big bang ngunit patuloy pa rin ang paggawa nito sa mga [[bituin]]. Sa daigdig, bihira lamang ang helyo sapagkat nagagawa lang ito sa pag decay ng mga radioactive elements, tulad ng mga alpha partyicles na naglalabas ng nuclei ng helyo. Ang radiogenic helium ay nakatago sa mga gas deposit at ito ang pitong porsyento ng bigat nito, na kung saan ito ay kinukuha pangkalakalan sa pamamagitan ng ''fractional distillation''.

== Kasaysayan ==
Isang hindi kilalang dilaw sa linya ng spectro sa sikat ng araw ay mula sa unang siniyasat ng isang solar eclipde noong '''1868''' ng French astronomer na si Pierre Janssen. Si Janssen kasama ni Norman Lockyer ang kumuha ng credit dito sapagkat sila ay parehong nag-obserba ng eclipse na iyon at pinangalanang niya ang helyo. Noong '''1903''', isang malaking deposito ng helyo ang natagpuan sa natural na gas field sa [[Amerika]], na kung saan ay sa pamamagitan ng malayo ang pinakamalaking supplier ng gas.

Noong '''1889''', si William Hillebrand, nang makolekta niya ang gas na ibinigay ng mineral uraninite ('''''UO2''''' ) habang natutunaw ito sa acid. Gayunpaman, ito ay Per Teodor Cleve at Nils Abraham Langer sa Uppsala, Sweden, noong '''1895''', na inulit ang eksperimento na iyon at kinumpirma na ito ay helium at sinusukat ang bigat ng atom.

== Mga Gamit Nito ==
Ang helyo ay ginamit sa ''cryogenics'', isang ''deep-sea breathing system'', pampalamig sa mga ''superconducting magnet'', sa ''helium dating'', para sa pagpapalobo, para lumutang ang mga airships at bilang protective gas para sa maraming gamit industryal (gaya nga arc welding at paggawa ng '''silicon wafers'''). Kahit ang paghinga ng maliit na dami ng helyo ay nagiiba sa timbre at kalidad ng boses. Ang pag-uugali ng mga likidong ''helium-IV'' ng dalawang likido phases, ''helium I'' at ''helium II'', ay mahalaga sa pag-aaral ng mga mananaliksik sa '''quantum mechanics''' (sa mga partikular na ang mga palatandaan ng superfluidity) at sa mga naghahanap sa mga epekto na temperatura malapit absolute zero sa mga bagay (tulad ng superconductivity).

== Mga Sanggunian ==
{{reflist}}

== Mga kawing panlabas ==
{{Commons|Helium}}
{{wiktionary|helium}}
;Sa General
* [http://uk.youtube.com/watch?v=a8FJEiI5e6Q The Periodic Table of Videos - Helium]
* [http://www.blm.gov/wo/st/en/info/newsroom/2007/january/NR0701_2.html US Government' Bureau of Land Management: Sources, Refinement, and Shortage.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080725060842/http://www.blm.gov/wo/st/en/info/newsroom/2007/january/NR0701_2.html |date=2008-07-25 }} With some History of Helium.
* [http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/helium/ U.S. Geological Survey Publicationson Helium] beginning 1996
* [http://education.jlab.org/itselemental/ele002.html It's Elemental – Helium]

;Mas Detalyado
* [http://boojum.hut.fi/research/theory/helium.html Helium] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050412070034/http://boojum.hut.fi/research/theory/helium.html |date=2005-04-12 }} at the [[Helsinki University of Technology]]; includes pressure-temperature phase diagrams for helium-3 and helium-4
* [http://www.lancs.ac.uk/depts/physics/research/condmatt/ult/index.html Lancaster University, Ultra Low Temperature Physics] - includes a summary of some low temperature techniques

;At iba pa
* [http://www.phys.unsw.edu.au/PHYSICS_!/SPEECH_HELIUM/speech.html Physics in Speech] with audio samples that demonstrate the unchanged voice pitch
* [http://www.du.edu/~jcalvert/phys/helium.htm Article about helium and other noble gases]
* [http://www.ebyte.it/stan/blog.html#08Feb29 Ebyte article] on helium scarcity and potential effects on [[NMR]] and [[MRI]] communities

{{Masinsing talaang peryodiko}}
{{authority control}}

[[Kategorya:Mga elementong kimikal]]