Makao
Makao (Çince: 澳門, Kantonca telaffuz: [ōu.mǔːn]; Portekizce: Macau, [mɐˈkaw]) ya da tam resmî adıyla Çin Halk Cumhuriyeti Makao Özel İdari Bölgesi, Güney Çin Denizi kıyısında, İnci Nehri Deltası'nın batısında bulunan bir şehir. Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı özel idari bölgedir ve yönetimsel ve ekonomik sistemleri, Çin anakarasındakilerden farklıdır.[5] Yüzölçümü 28,2 km2 olan Makao, 667.400 kişilik nüfusuyla[3] Dünya'da nüfusun en yoğun olduğu bölgedir.
Makao 澳門 / Macau Çin Halk Cumhuriyeti Makao Özel İdari Bölgesi Çince: 中華人民共和國澳門特別行政區[a] Portekizce: Região Administrativa Especial de Macau da República Popular da China | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
 | |||||||
| Resmî dil(ler) | Çince, Portekizce | ||||||
| Etnik gruplar (2016) | %88,4 Han Çinlisi %4,6 Filipinli %2,4 Vietnamlı %1,7 Portekizli %2,8 diğer[1] | ||||||
| Hükûmet | Özerk | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 28,2 km2[2] (237.) | ||||||
• Su (%) | 0 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2017 tahminî | 667.400[3] (167..) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2006 tahminî | ||||||
• Toplam | US$17,600 m (99.) | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2007 tahminî | ||||||
• Toplam | US$15,997 m (94.) | ||||||
• Kişi başına | US$36,357 | ||||||
| İGE (2017) |  0.914[b]çok yüksek · 17. | ||||||
| Para birimi | Makao patakası (MOP$) (MOP) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC+8 (MST) | ||||||
| Trafik akışı | sol | ||||||
| Telefon kodu | 853 | ||||||
| İnternet alan adı | .mo | ||||||
Ming Çini 1557 yılında Makao topraklarını Portekiz İmparatorluğu'na kiraladıktan sonra Makao, Portekiz'in bir kolonisi oldu. Portekiz, 1887 yılına kadar halen Çin egemenliği altındaki bu topraklar için yıllık bir kira ödedi ve bu toprakları yönetti; 1887'de ise Portekiz, Çin ile imzaladığı bir anlaşmanın kapsamında Makao'yu daimi olarak kendi kolonisi olarak yönetme hakkını kazandı. Koloni, 1999 yılında Makao üzerindeki egemenliğin Çin'e devredilmesine kadar Portekiz yönetimi altında kaldı.
Seyrek nüfuslu bir takım ada olarak başlayan Makao[6] artık günümüzde büyük bir tatil beldesidir ve kumar turizmi açısından Dünya'nın en popüler varış noktasıdır. Uluslararası turizm gelirinin dokuzuncu en yüksek alıcısıdır, kumar endüstrisinin değeri de Las Vegas'ın yedi katıdır.[7] Dünya'nın en yüksek kişi başına gelirlerine sahip olmasına rağmen, ciddi oranda gelir eşitsizliği mevcuttur.[8] Uluslararası Para Fonu'na göre Makao, kişi başına satın alma gücü paritesi açısından Katar'dan sonra ikinci sıradadır.
Makao'nun İnsani Gelişme Endeksi çok yüksektir, ancak bu Birleşmiş Milletler tarafından değil, Makao Hükûmeti tarafından hesaplanır.[4] Makao, 2020 yılı itibarıyla Dünya'nın en yüksek dördüncü beklenen yaşam süresine sahiptir.[9] Makao'nun toprakları neredeyse tümüyle kentleşmiş haldedir; bu kentleşmenin çoğu da ıslah edilmiş alanların üzerinde yer almıştır: Makao'nun toplam alanının üçte ikisi denizden ıslah edilmiştir.[10]
Şehrin tarihi merkezindeki Portekiz ve Çin mimarisinin eşsiz karışımı, 2005 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine girmesine yol açtı.[11]
İsim
değiştir"Makao" ismine yapılmış ilk yazılı atıf, 20 Kasım 1555 yılında yazılmış bir mektupta yer alır; mektupta bu yerin ismi "Ya/A Ma Gang" ("亞/阿-媽/馬-港") şeklinde yazılır. Yerliler, deniz tanrıçası Mazu ("A-Ma" olarak da anılır)'nun bu limanı kutsadığı ve koruduğuna inanırlardı ve A-Ma Tapınağı civarındaki sularına onun ismini verdiler.[12] Portekizli kaşifler bölgeye ilk kez vardıkları ve bu yerin ismini sordukları zaman, yerel insanlar, kaşiflerin tapınak hakkında sorduklarını düşünmüş ve buranın "Ma Kok" (媽閣) olduğunu söylemişlerdir.[13] Bu yerin Portekizcedeki en erken yazılışı Amaquão şeklindeydi. Zaman geçtikçe bu isim çeşitli şekillerde yazıldı, ancak 17. yüzyıl boyunca Amacão / Amacao ve Macão / Macao, en yaygın yazılış şekilleri oldu.[12] Portekizcenin 1911 yılı imla reformuyla bu yerin ismini Macau şeklinde yazmak standart oldu, ancak İngilizce ve diğer Avrupa dillerinde Macao şeklinde yazılmaya devam etti.[14]
Makao Yarımadası'nın Çincede birçok farklı ismi olmuştur; ör. Jing'ao (井澳/鏡澳), Haojing (濠鏡) ve Haojing'ao (濠鏡澳).[12][15] Taipa, Coloane ve Hengqin adaları toplu olarak Shizimen (十字門) ismiyle anılırdı. Zaman geçtikçe bu toprakların tümüne atfen Aomen ya da Oumun (Çince: 澳門; pinyin: Àomén) ismi kullanılmaya başladı.[15]
Tarih ve yönetim
değiştir1557'de Portekizlilerin bir ticaret üssü ve Çin'de misyonerlik çalışmaları merkezi olarak kurdukları Makao'nun yönetimi, 1887'de Çin hükümeti tarafından Portekiz'e bırakılıp, bu antlaşma 1979'da yenilendi. 1987'de Çin ile Portekiz arasında, Makao'nun 1999'da Çin'e geri verilmesini öngören bir antlaşma imzalandı.
1976'da büyük ölçüde özerklik tanınan, 1990'da özerkliğin sınırları yeniden genişletilen Makao, 1999'a kadar Portekiz hükûmeti tarafından atanan bir vali tarafından yönetilmekteydi.
Coğrafya ve iklim
değiştirEkim - Aralık dönemi günlerin güneşli, ılık ve nemin çok düşük olduğu zamanlardır. Ocak - Mart dönemi ise oldukça soğuk fakat güneşlidir. İlkbaharda (Nisan'dan itibaren), nem artmaya başlar ve yazın (Mayıs'tan Eylül'e) iklim ılıktır ve nemli yağmurlar tayfunlara sebep olur.
| Yıllık en yüksek & en düşük ortalama sıcaklıklar ve Makao'da toplam yağmur düşüşleri[16][17] | |||||||||||||
| Aylar | Ock. | Şub. | Mar. | Nis. | May | Haz. | Tem. | Auğ. | Eyl. | Ekm. | Kas. | ara. | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ort. yüksek °C (°F) | 18 (65) | 18 (65) | 21 (71) | 24 (75) | 28 (82) | 31 (88) | 32 (90) | 32 (90) | 30 (86) | 28 (82) | 24 (75) | 19 (67) | |
| Ort. düşük ısı °C (°F) | 13 (55) | 13 (55) | 16 (61) | 20 (69) | 24 (75) | 26 (79) | 27 (80) | 27 (80) | 26 (79) | 23 (73) | 18 (65) | 14 (57) | |
| toplam yağmur düşüşü mm (inc) | 32.4 (1.3) | 58.8 (2.3) | 82.5 (3.2) | 217.4 (8.5) | 361.9 (14.2) | 339.7 (13.3) | 289.8 (11.4) | 351.6 (13.8) | 194.1 (7.6) | 116.9 (4.6) | 42.6 (1.7) | 35.2 (1.4) | |
Yüzey şekilleri
değiştirMakao, aşağı yukarı bütünüyle kentleşmiştir ve tarıma ayrılan alanlar toplam yüzölçümün ancak %10'unu bulur. İklim tropikal, yıllık sıcaklık ortalaması 22 °C, yıllık yağış ortalaması 1.800 mm'dir.
Demografi
değiştirMakao İstatisik ve Nüfus Sayımı Servisi'nin tahminlerine göre, 2018 yılının sonu itibarıyla Makao'nun nüfusu 667.400 civarındadır.[3] Kilometre başına 21.340 kişilik nüfus yoğunluğuyla[18] Makao, Dünya'da nüfus yoğunluğun en yüksek olduğu bölgedir. Nüfusun büyük çoğunluğu (yüzde 88,7) Çinlilerdir; özellikle kökenleri Guangdong (yüzde 31,9) ve Fujian (yüzde 5,9) eyaletlerine dayanan kişilerin yüzde oranları yüksektir.[19] Nüfusun diğer yüzde 11,6'sını ise başta Filipinliler (yüzde 4,6), Vietnamlılar (yüzde 2,4) ve Portekizliler (yüzde 1,8) olmak üzere Çinli olmayan etnik azınlıklar oluşturmaktadır.[1] Makao'da doğup büyümüş birkaç bin sakinin karışık Portekiz soyu vardır; kökenleri karışık olan bu yerliler, kendi başına "Makaolu" (Çince: 土生葡人; Portekizce: macaense) diye bir etnik grubun üyeleri olarak görülür.[20] Göçmenler haricinde toplam nüfusun yüzde 49,4'ü Makao doğumlu, yüzde 43,1'i ise Çin anakarasında doğmuştur.[21] Koloni döneminin bir mirası olarak, nüfusun büyük bir bölümü Portekiz vatandaşlığına sahiptir; 1999 yılında Makao üzerinde egemenlik Çin'e devredildiği zaman, Makao'nun 107.000 sakini Portekiz pasaportu sahibi idi.[22]
Makao sakinlerinin çoğu tarafından konuşulan dil, Guangdong eyaletinden kaynaklanan bir Çin dili olan Kantoncadır. Kantonca, nüfusun yüzde 87,5'i tarafından konuşulur; yüzde 80,1 bunu anadil, yüzde 7,5 ise bunu ikinci dil olarak konuşur. Makao'nun öteki resmî dili olan Portekizce,[23] nüfusun sadece yüzde 2,3'ü tarafından konuşulur; yüzde 0,7 bunu anadil, yüzde 1,6 ise bunu ikinci dil olarak konuşur. Son senelerde Çin anakarasından gelen göçmenlerin artışıyla, Putonghua konuşanların sayısı da artmıştır; bunlar, nüfusun yaklaşık yarısını oluşturmaktadır; yüzde 5,5 bunu anadil, yüzde 44,9 ise bunu ikinci dil olarak konuşmaktadır.[24] Çin anakarasında kullanılan basitleştirilmiş Çince karakterlerden farklı olarak, Makao'da yazı yazarken geleneksel Çince karakterler kullanılır. İngilizce ek bir ortak dil olarak görülür[25] ve nüfusun bir çeyreğinden fazlası (yüzde 27,5) tarafından konuşulur; yüzde 2,8 bunu anadil, yüzde 24,7 ise bunu ikinci dil olarak konuşur.[24] Makao'da Portekizcenin temelinden ortaya çıkmış yerel kreol dili olan Makao Kreolü (patuá ismiyle de bilinir), günümüzde ancak sadece Makaolu topluluğunun yaşlı nesline ait birkaç insan tarafından halen konuşulmaktadır.[26]
Çin geleneksel dinlerinin en çok mensubu var (yüzde 58,9); bunun ardından en çok yaygın dini inançlar Budizm (yüzde 17,3) ve Hristiyanlık (yüzde 7,2)tır. Nüfusun yüzde 15,4'ünün dini inancı yoktur. Makao'da Hinduizm, Yahudilik ve İslam gibi diğer dinlere mensup olan bireyler (yüzde 1'den az) de yaşamaktadır.[27]
Makao, Dünya'nın en yüksek dördüncü beklenen yaşam süresine sahiptir: 2018 yılı itibarıyla erkeklerin beklenen yaşam süresi 81,6 yıl, kadınlarınki ise 87,7 yıldır.[9] Makao'daki önde gelen üç ölüm nedeni kanser, kalp hastalığı ve solunum hastalığıdır. Hükûmetin sağladığı sağlık hizmetlerinin çoğu ücretsizdir, ancak alternatif tedaviler de büyük oranda sübvanse edilir.[28]
Makao'da yaşayan göçmen işçiler, Makao işgücünün yüzde 25'inden fazlasını oluşturmaktadır.[29] Bunlar çoğunlukla inşaat, otel ve restoran gibi düşük ücretli sektörlerde çalışmaktadır. Oyun endüstrisinde çalışan yerel sakinlerinin oranının çoğalmasıyla, yerel ile göçmen işçilerin arasındaki gelir eşitsizliği de artmıştır.[30] Ayrıca yaşam ücretlerinin artması nedeniyle, Makao sakini olmayan işçilerin büyük bir kısmı Zhuhai'da yaşamaya başlamıştır.[29]
Ekonomi
değiştirEkonominin başlıca kesimi olan sanayide, başlıca kollar arasında dokuma sanayisi, oyuncak yapımı, elektronik gereçler yapımı, yapay çiçek sanayisi vb. sayılabilir. Turizm ve kumarhaneler (yakındaki Hong Kong ile Çin anakarasında kumar yasaktır) önemli ek gelir kaynakları oluşturur: Yılda 5 milyonu aşkın turist ziyaret eder.
Besin açısından Makao, büyük ölçüde Çin ve Hongkong'dan yapılan dışalıma bağımlıdır; ama dış satımın yüksekliği sayesinde, dış ticaret bilançosu olumludur.
Altyapıyı geliştirmek için birçok tasarı uygulamaya konmuştur.
Kardeş şehirler
değiştirAyrıca bakınız
değiştirWikimedia Commons'ta Makao ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
- Makao Portekizcesi
- Makao Tarihi Merkezi
Dipnot
değiştir- ^ Kantonca romanizasyonuna göre telaffuzu şöyledir: Jūng'wàh Yàhnmàhn Guhng'wòhgwok Oumún Dahkbiht Hàhngjingkēui
- ^ Birleşmiş Milletler, Makao'nun İGE'sini hesaplamaz. Makao Hükümeti bunu kendisi yapmaktadır.[4]
Referans ve kaynaklar
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b Population By-Census 2016, s. 6.
- ^ "Macau". The World Factbook (İngilizce). Merkezi İstihbarat Teşkilatı. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2020.
- ^ a b c Macao in Figures 2019, s. 5.
- ^ a b Macao in Figures 2019, s. 4.
- ^ Landler 1999.
- ^ du Cros 2009, s. 75.
- ^ Sheng & Gu 2018, s. 72.
- ^ Sheng & Gu 2018, ss. 77–78.
- ^ a b "Country Comparison. Life Expectancy at Birth". The World Factbook (İngilizce). Merkezi İstihbarat Teşkilatı. 9 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2020.
- ^ Grydehøj 2015, s. 102.
- ^ "Historic Centre of Macao". UNESCO World Heritage Centre. United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. 9 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2021.
- ^ a b c Wu & Jin 2014.
- ^ Hao 2011, ss. 12–13.
- ^ "Is it Macau or Macao?" (İngilizce). Visit Macao. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020.
- ^ a b Hao 2011, ss. 15–16.
- ^ Refer to The Weather Channel for Macau, China 6 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Refer to WMO - Macau, China 20 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Population By-Census 2016, s. 14.
- ^ Population By-Census 2016, ss. 6, 47.
- ^ Population By-Census 2016, s. 49.
- ^ Population By-Census 2016, s. 5.
- ^ Hook & Neves 2002, s. 119.
- ^ Temel Kanun'da Bölüm I Madde 9.
- ^ a b Population By-Census 2016, ss. 9, 53–54.
- ^ Moody 2008, s. 6.
- ^ Yiu 2010.
- ^ "Religions in Macau" (İngilizce). Pew Research Center. 9 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2019.
- ^ Healthcare Facts 2018.
- ^ a b Population By-Census 2016, s. 15.
- ^ Sheng & Gu 2018, s. 76.
Bibliyografya
değiştirBasılı kaynaklar
değiştir- Hao, Zhidong (2011). Macau History and Society (İngilizce). Hong Kong University Press. ISBN 978-988-8028-54-2.
- Wu, Zhiliang; Jin, Guoping (2014). "The evolution of spellings of 'Macau': An examination of early Portuguese and Western archival materials.". Wong, Katrine K.; Wei, C.X. George (Ed.). Macao – Cultural Interaction and Literary Representations (İngilizce). Routledge. ss. 147-168. ISBN 978-0-415-62586-9.
Akademik yayınlar
değiştir- du Cros, Hilary (2009). "Emerging Issues for Cultural Tourism in Macau". Journal of Current Chinese Affairs (İngilizce). 38 (1). ss. 73-99. doi:10.1177/186810260903800105
.
- Grydehøj, Adam (2015). "Making Ground, Losing Space: Land Reclamation and Urban Public Space in Island Cities". Urban Island Studies (İngilizce). Cilt 1. ss. 96-117. doi:10.20958/uis.2015.6
- Hook, Brian; Neves, Miguel Santos (Mart 2002). "The Role of Hong Kong and Macau in China's Relations with Europe". The China Quarterly (İngilizce). 169 (1). ss. 108-135. doi:10.1017/S0009443902000086. JSTOR 4618708.
- Moody, Andrew (Eylül 2008). "Macau English: status, functions and forms". English Today (İngilizce). 24 (3). ss. 3-15. doi:10.1017/S0266078408000242.
- Sheng, Mingjie; Gu, Chaolin (2018). "Economic growth and development in Macau (1999–2016): The role of the booming gaming industry". Cities (İngilizce). Cilt 75. ss. 72-80. doi:10.1016/j.cities.2018.01.003
Mevzuat ve içtihat
değiştir- "Temel Kanun" (İngilizce). 19 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.
Kurumsal raporlar
değiştir- 2016 Population By-Census Detailed Results (İngilizce). Makao İstatisik ve Nüfus Sayımı Servisi. Mayıs 2017.
- Healthcare (PDF) (İngilizce). Government Information Bureau. Temmuz 2018.
- Macao in Figures (İngilizce). Makao İstatisik ve Nüfus Sayımı Servisi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019.
Gazete makaleleri
değiştir- Landler, Mark (20 Aralık 1999). "Portugal Lowers Its Flag, Handing Macao to China". The New York Times (İngilizce). 7 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2019.
- Yiu, Enoch (20 Eylül 2010). "Macau's buildings safe, but culture collapsing". South China Morning Post (İngilizce). 26 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2019.