Antik Yunanistan: Revizyonlar arasındaki fark

[[Balkanlar]]'a göç eden Yunan kabilelerin kurmuş olduğu Yunan şehir devletleri demokrasinin ilk temellerinin atıldığı yerlerdir.<ref name="Arwhead">{{Web kaynağı | url = http://www.arwhead.com/Greeks/ | başlık = Demokrasi ve Antik Yunanistan | erişimtarihi = 4 Temmuz 2009 | yayımcı = Arwhead.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150511201948/http://www.arwhead.com/Greeks/ | arşivtarihi = 11 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> [[Eshilos]], [[Aristofanes]], [[Evripides|Euripides]], [[Sofokles]], [[Aristoteles|Aristo]], [[Platon|Eflatun]], [[Sokrates]], [[Herodot]] ve [[Ksenofon]] gibi büyük filozofların yetiştiği [[Atina]], [[Sparta]], [[Tebai]] ve [[Nakşa]] gibi büyük şehirler gerek birbirleriyle gerek o dönemin en önemli güçlerinden biri olan [[Persler]] ile üstünlük mücadelelerine girmişlerdir.<ref name="acs.ucalgary.ca">{{Web kaynağı | url = http://www.acs.ucalgary.ca/~vandersp/Courses/texts/aescpers.html | başlık = Aeschylus'un dilinden Persler | erişimtarihi = 4 Temmuz 2009 | yayımcı = Ucalgary.ca | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091008025353/http://www.acs.ucalgary.ca/~vandersp/Courses/texts/aescpers.html | arşivtarihi = 8 Ekim 2009 | ölüurl = hayır }}</ref>

Antik Yunan uygarlığının zirveye çıktığı, en çok geliştiği dönemler [[Büyük İskender|İskender]] yönetiminde olmuştur. Yunan kültürü içinde bir eğitim almış olan İskender, babası [[II. Filip (Makedonya Kralı)|Filip]]'in ölmeden önce hazırlamış olduğu ortamı kaybetmemiş, Antik Yunan kültürünü batıda [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya]]'dan doğuda [[Hindistan]]'a, kuzeyde [[Fergana]]'dan güneyde [[Mısır]] çöllerine kadar yaymıştır.<ref name="ellopos">{{Web kaynağı | url = http://www.ellopos.net/elpenor/greek-texts/ancient-greece/history-of-ancient-greece-19-philip.asp | başlık = Makedonya kralı Filip | erişimtarihi = 4 Temmuz 2009 | yayımcı = Ellopos.net | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20080829112619/http://www.ellopos.net/elpenor/greek-texts/ancient-greece/history-of-ancient-greece-19-philip.asp | arşivtarihi = 29 Ağustos 2008 | ölüurl =evet}}</ref>

Yunan Medeniyetinin başlangıcı ve bitişi hakkında kesin ya da dünyaca kabul görmüş herhangi bir görüş yoktur. Genel olarak [[Roma İmparatorluğu]]'ndan önceki dönemler Antik Yunan tarihi olarak değerlendirilir.<ref name="Antik Yunanistan 1"/> Bazı tarihçiler MÖ 1150 yılında yıkılan, [[Yunanca]] konuşan [[Miken]] uygarlığını da Yunan tarihi içerisinde değerlendirirler.<ref name="aroundgreece">{{Web kaynağı | url = http://www.aroundgreece.com/ancient-greece-history/mycenaean-civilization-greece.php | başlık = Miken Uygarlığı ve Antik Yunanistan | erişimtarihi = 4 Temmuz 2009 | yayımcı = Aroundgreece.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150909150129/http://www.aroundgreece.com/ancient-greece-history/mycenaean-civilization-greece.php | arşivtarihi = 9 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Buna rağmen birçoğu ise [[Miken]] uygarlığını etkilemiş olan [[Girit Uygarlığı]]'nın daha sonraki Yunan kültürlerinden çok farklı olduğunu öne sürerek sınıflandırmayı ayrı yaparlar.<ref name="aroundgreece"/>

[[Dosya:Parthenon from west.jpg|küçükresim|320pxupright=1.45|Batı yönünden Partenon tapınağı, [[Yunanistan]]]]

[[Dosya:AGMA Hérodote.jpg|küçükresim|185px|sol|[[Herodot]] büstü]]

Yunanların MÖ 2000 yıllarında kitleler hâlinde [[Balkan Yarımadası]]'nın güneyine göç ettikleri inanılır.<ref>Beye, Charles Rowan, "Ancient Greek Literature and Society", Garden City, N.Y. : Anchor Press, 1975. (Cf. p.1) ISBN 0-385-06443-8. 2nd ed., rev., Ithaca : Cornell University Press, 1987. ISBN 0-8014-1874-7. "We know very little about the period between the Greeks' arrival in their historic land and the beginnings of their recorded history in the eighth and seventh centuries B.C. They seem to have entered what is now called Greece toward the end of the third millennium, coming down out of the Balkan peninsula from present-day [[Arnavutluk]] ve [[Yugoslavya]]".</ref> MÖ 23. ve MÖ 17. yüzyıllar Proto-Grek dönem olarak adlandırılır.<ref name="Proto-Grek">{{Web kaynağı | url = http://www.allwords.com/word-Proto-Greek.html | başlık = Proto-Grek dönem tanımı | erişimtarihi = 5 Temmuz 2009 | yayımcı = Allwords.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150110015735/http://www.allwords.com/word-Proto-Greek.html | arşivtarihi = 10 Ocak 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> MÖ 1600'den 1100'e kadar olan dönem, [[Homeros]]'un epiklerinde masallaştırdığı [[Truva]]'ya karşı savaşan [[Agememnon|Kral Agememnon]]'un başında olduğu [[Miken Uygarlığı|Miken Yunan Çağı]]'dır.<ref name="Agamemnon">{{Web kaynağı | url = http://www.greek-gods.info/greek-heroes/agamemnon/ | başlık = Agamemnon | erişimtarihi = 5 Temmuz 2009 | yayımcı = Greek-gods.info | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151130214826/http://greek-gods.info/greek-heroes/agamemnon/ | arşivtarihi = 30 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> MÖ 1100'den MÖ 8. yüzyıla olan hiçbir yazılı eserin günümüze ulaşmadığı ve sadece yetersiz arkeolojik kalıntıların bulunduğu ''Karanlık Çağ'' olarak adlandırılır.<ref>[http://home.vicnet.net.au/~ozideas/poprus.htm Population crises and cycles in history] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110405081151/http://home.vicnet.net.au/~ozideas/poprus.htm |tarih=5 Nisan 2011 }}. A review of the book ''Population Crises and Population cycles'' by Claire Russell and W.M.S. Russell.</ref> [[Herodot]]'un ''TarihlerTarih'', [[Pausanias (Coğrafyacı)|Pausanias]]'ın ''Yunanistan'ın Tanımı'', [[Diodorus]]'un ''Biblioteca'' ve [[Jerome]]'nin ''Kranikon'' adlı eserleri bu dönemle ilgili bazı kısa bilgiler ve dönemin kralları hakkında bilgi verir.<ref name="Diodorus">{{Web kaynağı | url = http://bmcr.brynmawr.edu/2007/2007-02-48.html | başlık = Diodorus - Biblioteca | erişimtarihi = 5 Temmuz 2009 | yayımcı = Bmcr.brynmawr.edu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140119083652/http://bmcr.brynmawr.edu/2007/2007-02-48.html | arşivtarihi = 19 Ocak 2014 | ölüurl =evet}}</ref> Antik Yunan Çağı'nın çoğu zaman MÖ 323 yılında ölen [[Büyük İskender]]'in hükümdarlığının başlaması ile sona erdiği kabul edilir.<ref name="Antik Yunanistan 1"/> [[Büyük İskender]] dönemine Helenistik Çağ adı da verilir.<ref name="wisegeek - Hellenistik Dönem"/>

[[Yunanistan]]'daki her tarihî olay sebepleri ile birlikte yazılmıştır. [[Herodot]], [[Tukididis]], [[Ksenofon]], [[Demosthenes]], [[Platon|Eflatun]] ve [[Aristoteles|Aristo]] gibi eserleri günümüze kadar ulaşan politikacı ve tarihçi yazarların çoğu [[Atina]]lı idi. Bu yüzden tüm Yunan medeniyeti içinde en çok bilgi sahibi olunan şehir [[Atina]]'dır ve yine bu yüzden diğer şehirlerin tarihleri hakkında kayda değer fazla bir bilgi yoktur.<ref name="Ancient Greece">{{Web kaynağı | url = http://www.ancientgreece.com/s/Acropolis/ | başlık = Akropol - Atina | erişimtarihi = 7 Temmuz 2009 | yayımcı = Ancient Greece | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150509135432/http://www.ancientgreece.com/s/Acropolis/ | arşivtarihi = 9 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Ayrıca bu yazarlar neredeyse tamamen politik, askerî ve diplomatik olayları yazmaya odaklandıklarından ekonomik ve sosyal tarihi pek dikkate almamışlardır. [[Yunanistan tarihi|Yunan tarihi]] hakkında söylenen her şey bu yazarların kalemlerinden çıkan bilgilerden ibarettir.

MÖ 8. yüzyılda [[Miken Uygarlığı]]'nın çöküşe geçmesi ile [[Yunanistan]], ''Karanlık Çağ''<nowiki>'</nowiki>ındanÇağından çıkmaya başladı.<ref name="Odyssey">{{Web kaynağı | url = http://www.odysseyadventures.ca/articles/mycenae/article_mycenae.htm | başlık = Miken Uygarlığı ve Bronz çağı | erişimtarihi = 10 Temmuz 2009 | yayımcı = Odysseyadventures.ca | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110929190104/http://www.odysseyadventures.ca/articles/mycenae/article_mycenae.htm | arşivtarihi = 29 Eylül 2011 | ölüurl = hayır }}</ref> Gerek kültürel gerekse toplumsal alanda büyük canlanmalar başladı.<ref name="Odyssey"/> [[Okuryazarlık]] kayboldu ve Miken yazısı unutuldu.<ref name="Okuryazarlığın kayboluşu">{{Web kaynağı | url = http://www.varchive.org/dag/relit.htm | başlık = Okuryazarlığın kayboluşu | erişimtarihi = 10 Temmuz 2009 | yayımcı = Varchive.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150312130902/http://www.varchive.org/dag/relit.htm | arşivtarihi = 12 Mart 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> Fakat Yunanlar [[Fenike Alfabesi|Fenike Alfabesialfabesi]]'nden]] [[Yunan Alfabesialfabesi]]ni yarattılar.<ref name="Fenike alfabesinden Yunan alfabesine">{{Web kaynağı | url = http://www.geocities.com/ctesibos/alphabet/pnc2grk.html | başlık = Yeni Yunan alfabesi | erişimtarihi = 10 Temmuz 2009 | yayımcı = Geocities.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091028081437/http://www.geocities.com/ctesibos/alphabet/pnc2grk.html | arşivtarihi = 28 Ekim 2009 | ölüurl =evet}}</ref> MÖ 800'lerde ilk yazılı kayıtlar görülmeye başladı.<ref name="Fenike alfabesinden Yunan alfabesine"/> [[Yunanistan]], daha sonra tüm Yunan coğrafyasına model teşkil edecek olan, her adanın, vadinin ve ovanın, deniz ya da dağ sınırları ile birbirinden ayrıldığı, kendi kendini yöneten küçük yönetim birimlerine ayrıldı.<ref name="Yunan şehir devletleri: Polis">{{Web kaynağı | url = http://wps.prenhall.com/hss_king_westernciv_2/0,6774,207415-,00.html | başlık = Yunan şehir devletleri | erişimtarihi = 10 Temmuz 2009 | yayımcı = Prenhall.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130625021406/http://wps.prenhall.com/hss_king_westernciv_2/0,6774,207415-,00.html | arşivtarihi = 25 Haziran 2013 | ölüurl = hayır }}</ref>

[[Dosya:Theatre at Syracuse, Sicily.jpg|400px|küçükresim|sağ|Yunanlardan kalma bir amfi-tiyatro, Siracusa - [[İtalya]]]]

[[Dosya:Lycurgus bas-relief in the U.S. House of Representatives chamber.jpg|küçükresim|sol|Lycurgus kabartması]]

Yunan şehirlerinin her biri aslen bir [[krallık]] olmalarına rağmen bunların çoğu o kadar küçüktü ki, yöneticileri için kullanılan ''kral'' terimi yanıltıcı derecede büyük bir kavramdı. Bu dönemde para sisteminin kullanıma geçmesiyle tüccarlar sınıfının ortaya çıkması, büyük şehirlerde sınıf ayrılıklarına yol açtı.<ref name="Ökte">M. Kutluğhan Savaş Ökte. ''Antik Çağda İktisadi Düşünce.'' Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar–2008 C.7 S. 24 (037–062). ISSN:1304–0278. [http://www.e-sosder.com/dergi/24037-062.pdf Tam metin] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080907075135/http://www.e-sosder.com/dergi/24037-062.pdf |tarih=7 Eylül 2008 }}</ref> MÖ 650'lerden başlayarak aristokratlar devrilmemek ve ''Tiran'' diye adlandırdıkları gaddar, halkçı liderlerin onların yerini almaması için büyük mücadeleler vermek zorunda kaldılar.{{Kaynak belirt}}

[[Dosya:Persatinaa.png|küçükresim|sağ|160px|Salamis Savaşı ve gidişatı]]

10 yıl sonra DairusDarius'un vârisi [[I. Serhas]] daha güçlü bir orduyla tekrar Yunan topraklarına girdi. [[TermopylaeThermopylae Muharebesi]]'nde [[Sparta]] kralı [[I. Leonidas]]'ın sebep olduğu bir gecikme ile [[Serhas]] [[Atina]] içerine doğru ilerledi ve ele geçirmiş olduğu şehri yakıp yıktı. Fakat [[Atina]]lılar şehri deniz kenarına tahliye etmişlerdi ve [[Temistokles]] önderliğinde [[Salamis Deniz Savaşı|Salamis Savaşında]] Yunan ordusu Pers ordusunu tekrar yendi. Bir yıl sonra Yunanlar [[Sparta]]lı Pausanius ile Pers ordusunu Plataea'da da yenilgiye uğrattı. Son olarak Yunan ordusu MÖ 478 yılında Pers ordusunu tamamen [[Ege Denizi]]'nin dışına çıkarmayı başardı ve Bizans şehrini kuşatarak ele geçirdi.{{Kaynak belirt}}

[[Yunanistan]]'ın refahı tüm yetenekli insanları etkiledi ve sanatın patronları hâline gelen varlıklı bir sanatçılar sınıfı ortaya çıktı. Atina devleti, sanatları özellikle de mimariyi öğrenmeyi destekledi ve sanatçılara destek oldu. Yunan edebiyatının, felsefesinin, sahne sanatlarının merkezi Atina oldu. Adları bugün bile bilinen dramatistler [[Eshilos]], [[Aristofanes]], [[Evripides]], [[Sofokles]]; filozoflar [[Aristoteles|Aristo]], [[Platon|Eflatun]], [[Sokrates]]; tarihçiler [[Herodot]], [[Tukidides]], [[Ksenofon]]; şair [[Simonides]]; heykeltıraş [[Fidias]] bu müreffeh dönemde yaşamış önemli kişilerdir. Atina bu dönemde [[Perikles]]'in deyimiyle [[Helen]] uygarlığının okulu hâline geldi.{{Kaynak belirt}}

[[Dosya:Bust Alcibiades Musei Capitolini MC1160.jpg|küçükresim|200pxupright=0.91|Alkibiades büstü]]

[[Dosya:Demosthenes orator Louvre.jpg|küçükresim|200px|sağ|[[Atina]] lideri [[Demosthenes]]]]

Filip, MÖ 352'de [[Tesalya]] ve MÖ 348'de [[Trakya]] üzerinde Makedon hâkimiyetini kurdu. MÖ 348'de TermopylaeThermopylae'in kuzeyindeki yerleri kontrol ediyordu. Yunan çevresine dost gibi görünmek istedi, dillere destan zenginliğini her şehirde bir Makedon partisi kurmak için Yunan politikacılarına rüşvet olarak kullandı. Tebai ve [[Phocis]] arasındaki savaşa müdahale etmiş olması ile büyük bir ün kazandı ve Yunan çevrelerinde dikkate değer bir güç olmasına fırsat sağladı. Filip'in bu politikasının sonuçlarının nereye varacağını anlayan [[Atina]] lideri [[Demosthenes]], ünlü nutuklarında halkı Filip'in bu amacına karşı koyması için yönlendiriyordu.{{Kaynak belirt}}

[[Dosya:Makedonimp.jpg|küçükresim|400pxupright=1.82|Büyük İskender'in ele geçirdiği topraklar]]

Büyük İskender ardından azimle [[Afganistan]], [[Pakistan]] ve [[İndus Irmağı]] vadisine ilerledi. MÖ 326'da [[Pencab]]'a girdi, [[Ganj Nehri]] ve [[Bengal Körfezi]]'ne geldiğinde ise askerlerde baş gösteren isteksizlik ve yorgunluk nedeni ile ordusunu toplayarak geri dönme kararı aldı. Hayâl kırıklığı içinde Yunanistan'a gitmek için yola çıktığında ise dönüş yolunda MÖ 323'te [[Babil]]'de bilinmeyen bir ateşli hastalığa yakalanarak yaşamını yitirdiöldü.

M.Ö. 600'lerde dışarıdan köle getirme âdeti başladı. M.Ö. 5. yüzyıla gelindiğinde köleler artık nüfusun üçte birini oluşturuyordu.<ref name="Erol" /> Atina'da nüfusun beşte ikisi (bazı yazarlara göre beşte dördü) köleydi.<ref>[http://student.britannica.com/comptons/article-201729/ANCIENT-GREECE Slavery in Ancient Greece] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081201123710/http://student.britannica.com/comptons/article-201729/ANCIENT-GREECE |tarih=1 Aralık 2008 }}. ''Britannica Student Encyclopædia.''</ref> Sparta dışında hemen hiçbir yerde köleler ayaklanmamıştır çünkü diğer yerlerdeki köleler organize olabilmek için çok seyrek ve dağınıklardı. Birçok aile ev işlerinde ve insan gücüne gerek duyulan çalışmalar için köle bakıyorlardı. En fakir ailelerin bile köleleri olabiliyordu. Sahiplerin köleleri dövme ya da öldürme<ref name="Erol" /> gibi bir hakları yoktu. Sahipleri köleleri daha sıkı çalıştırmak için zaman zaman onları gelecekte azad edeceklerini söylerlerdi.<ref name="Erol" />. Roma hariç, azad edilen köleler yine de bir vatandaş olarak kabul görmezdi, onun yerine diğer şehirlerden gelip resmî olarak şehirde yaşamalarına izin verilmiş, ticaretle uğraşan ''metik'' adı verilen (μέτοικος) sınıfa katılırlardı.<ref>[{{Web kaynağı |url=http://i.imgur.com/1dKdKTw.jpg |başlık=Ömer Çaha - Siyasi Düşüncelere Giriş (say. 11)] |erişimtarihi=1 Ekim 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20151002031556/http://i.imgur.com/1dKdKTw.jpg |arşivtarihi=2 Ekim 2015 |ölüurl=hayır }}</ref> Bu gruptakiler ne hür bir vatandaş gibi haklara sahiptiler, ne de bir köle gibi çalıştırılırlardı.<ref name="Erol" />.

| tanıtıcı= ISBN 978-975-403-260-4

[[Dosya:Chiton.png|küçükresim|sol|Kadınların giydiği bol elbise, Chiton]]

[[Dosya:Tragic comic masks - roman mosaic.jpg|küçükresim|220px|Oyuncuların kullandığı maskeler]]

{{Ana madde|Antik Yunan mimarisi}}

[[Dosya:Epidaurus Theater.jpg|küçükresim|800px|sol|Epidaurus tiyatrosu]]

[[Dosya:GriechTheater2.PNG|küçükresim|300pxupright=1.36|sağ|[[Yunanca]] terimler ile temsilî bir Yunan tiyatrosu]]

[[Dosya:Pan and Daphnis.jpg|küçükresim|130px|Kır ve Çobanlar tanrısı '''[[Pan]]''', öğrencisi '''Daphnis''''e [[Syrinks]] çalmayı öğretirken]]

Eski Yunanistan'da [[eşcinsellik]] genelde erkekler arasında görülürdü. [[Aşk]] çoğu zaman bir ergen erkek ile bir yetişkin arasında kurulurdu. [[Yunanlar]] bir erkeğin, başka bir erkeğin güzelliğine vurulmasını normal karşılardı fakat farklılık bunu dışa vurma şekliydi. Eğer erkeğe duyulan tutku kadına duyulandan fazla ise kişi dışlanırdı.<ref>Nick Fisher, ''Aeschines: Against Timarchos,'' "Introduction," p.26; Oxford University Press, 2001</ref> Eski Yunanistan'da bu tip ilişkiler genelde antrenmanların çıplak yapıldığı spor komplekslerinde ortaya çıkardı.

{{kaynakça|2}}

* [http://www.ancientgreece.co.uk British Museum'dan Antik Yunanistan Websitesi (İngilizce)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210226211845/http://ancientgreece.co.uk/ |tarih=26 Şubat 2021 }}