Antik Yunanistan: Revizyonlar arasındaki fark

'''Antik Yunanistan''', bugünkü [[Yunanistan]] toprakları ile Küçük Asya'da (Anadolu) yaşayan toplumların kurduğu devlet ve uygarlıkların, MÖ 756 (Arkaik dönem) ile MÖ 146 ([[Roma Yunanistanı|Roma işgâli]]) tarihleri arasında hüküm sürdükleri bölgenin adı.<ref name="Antik Yunanistan 1">{{Web kaynağı | url = http://www.statemaster.com/encyclopedia/Ancient-Greece | başlık = Antik Yunanistan | erişimtarihi = 4 Temmuz 2009 | yayımcı = Statemaster.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150910124349/http://www.statemaster.com/encyclopedia/Ancient-Greece | arşivtarihi = 10 Eylül 2015 | ölüurl =evet}}</ref>

 

 

== Köken ==

Yunanların MÖ 2000 yıllarında kitleler hâlinde [[Balkan Yarımadası]]'nın güneyine göç ettikleri inanılır.<ref>Beye, Charles Rowan, "Ancient Greek Literature and Society", Garden City, N.Y. : Anchor Press, 1975. (Cf. p.1) ISBN 0-385-06443-8. 2nd ed., rev., Ithaca : Cornell University Press, 1987. ISBN 0-8014-1874-7. "We know very little about the period between the Greeks' arrival in their historic land and the beginnings of their recorded history in the eighth and seventh centuries B.C. They seem to have entered what is now called Greece toward the end of the third millennium, coming down out of the Balkan peninsula from present-day [[Arnavutluk]] ve [[Yugoslavya]]".</ref> MÖ 23. ve MÖ 17. yüzyıllar Proto-Grek dönem olarak adlandırılır.<ref name="Proto-Grek">{{Web kaynağı | url = http://www.allwords.com/word-Proto-Greek.html | başlık = Proto-Grek dönem tanımı | erişimtarihi = 5 Temmuz 2009 | yayımcı = Allwords.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150110015735/http://www.allwords.com/word-Proto-Greek.html | arşivtarihi = 10 Ocak 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> MÖ 1600'den 1100'e kadar olan dönem, [[Homeros]]'un epiklerinde masallaştırdığı [[Truva]]'ya karşı savaşan [[Agememnon|Kral Agememnon]]'un başında olduğu [[Miken Uygarlığı|Miken Yunan Çağı]]'dır.<ref name="Agamemnon">{{Web kaynağı | url = http://www.greek-gods.info/greek-heroes/agamemnon/ | başlık = Agamemnon | erişimtarihi = 5 Temmuz 2009 | yayımcı = Greek-gods.info | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151130214826/http://greek-gods.info/greek-heroes/agamemnon/ | arşivtarihi = 30 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}</ref> MÖ 1100'den MÖ 8. yüzyıla olan hiçbir yazılı eserin günümüze ulaşmadığı ve sadece yetersiz arkeolojik kalıntıların bulunduğu ''Karanlık Çağ'' olarak adlandırılır.<ref>[http://home.vicnet.net.au/~ozideas/poprus.htm Population crises and cycles in history] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110405081151/http://home.vicnet.net.au/~ozideas/poprus.htm |tarih=5 Nisan 2011 }}. A review of the book ''Population Crises and Population cycles'' by Claire Russell and W.M.S. Russell.</ref> [[Herodot]]'un ''Tarih'', [[Pausanias (Coğrafyacı)|Pausanias]]'ın ''Yunanistan'ın Tanımı'', [[Diodorus]]'un ''Biblioteca'' ve [[Jerome]]'nin ''Kranikon'' adlı eserleri bu dönemle ilgili bazı kısa bilgiler ve dönemin kralları hakkında bilgi verir.<ref name="Diodorus">{{Web kaynağı | url = http://bmcr.brynmawr.edu/2007/2007-02-48.html | başlık = Diodorus - Biblioteca | erişimtarihi = 5 Temmuz 2009 | yayımcı = Bmcr.brynmawr.edu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140119083652/http://bmcr.brynmawr.edu/2007/2007-02-48.html | arşivtarihi = 19 Ocak 2014 | ölüurl =evet}}</ref> Antik Yunan Çağı'nın çoğu zaman MÖ 323 yılında ölen [[Büyük İskender]]'in hükümdarlığının başlaması ile sona erdiği kabul edilir.<ref name="Antik Yunanistan 1"/> [[Büyük İskender]] dönemine Helenistik Çağ adı da verilir.<ref name="wisegeek - Hellenistik Dönem"/>

 

 

== Yunanistan'ın doğuşu ==

 

Nüfus MÖ 800'den MÖ 350'lere kadar tahminen 700.000'lerden 8-10 milyona kadar çıktı ki bu tarıma elverişli arazilere oranla olması gerekenin çok üstündeydi. Bu nedenle MÖ 750'lerden itibaren Yunanlar her yönde koloniler kurmaya başladılar.<ref name="Greek colonization">{{Web kaynağı | url = http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/chapter121.html | başlık = Greek colonization 2.000 BC - 400 BC | erişimtarihi = 28 Ekim 2009 | yayımcı = let.leidenuniv.nl | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150526014125/http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/chapter121.html | arşivtarihi = 26 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>

 

İlk olarak doğuda [[Anadolu Yarımadası]]'nın [[Ege Denizi]] kıyıları kolonize edildi.<ref name="Greek colonization"/> Daha sonra [[Trakya]] ve [[Kıbrıs]] adasında koloniler kuruldu.<ref name="Greek colonization"/> [[Marmara Denizi]] çevresi, [[Anadolu]]'nun [[Karadeniz]] kıyıları ve hatta günümüzdeki [[Ukrayna]] kıyıları bile sömürgeleştirildi.<ref name="Greek colonization"/> Bunun yanı sıra doğuda [[İllirya]] (Balkan Yarımadası'nın Adriyatik Kıyıları), [[Sicilya]], [[İtalya]]'nın doğu uçları ile [[Fransa]]'nın güney kıyıları, [[Korsika]], [[Libya]] ve [[Mısır]]'da bile Yunan kolonileri kurulmuştur. Günümüz modern şehirlerinden [[Siracusa]] (Συρακούσαι) Sirekuse Kolonisi, [[Napoli]] (Νεάπολις) Neopolis Kolonisi, [[Marsilya]] (Μασσαλία) Massaliya Kolonisi ve [[İstanbul]] (Βυζάντιον) [[Bizantion]] Kolonisi tarafından, koloni devleti olarak kurulmuş olan yerlerdir.<ref name="Greek colonization"/>

 

 

== Sosyal ve ekonomik sınıf farkılıkları ==

Yunan şehirlerinin her biri aslen bir [[krallık]] olmalarına rağmen bunların çoğu o kadar küçüktü ki, yöneticileri için kullanılan ''kral'' terimi yanıltıcı derecede büyük bir kavramdı. Bu dönemde para sisteminin kullanıma geçmesiyle tüccarlar sınıfının ortaya çıkması, büyük şehirlerde sınıf ayrılıklarına yol açtı.<ref name="Ökte">M. Kutluğhan Savaş Ökte. ''Antik Çağda İktisadi Düşünce.'' Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar–2008 C.7 S. 24 (037–062). ISSN:1304–0278. [http://www.e-sosder.com/dergi/24037-062.pdf Tam metin] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080907075135/http://www.e-sosder.com/dergi/24037-062.pdf |tarih=7 Eylül 2008 }}</ref> MÖ 650'lerden başlayarak aristokratlar devrilmemek ve ''Tiran'' diye adlandırdıkları gaddar, halkçı liderlerin onların yerini almaması için büyük mücadeleler vermek zorunda kaldılar.{{Kaynak belirt}}

 

 

== Pers Savaşları ==

Koloni devleti olarak kurulmuş [[Bodrum, Muğla|Bodrum]], [[Milas]] gibi büyük merkezlere sahip olan [[İyonya]] diğer devletlere karşı gücünü ve bağımsızlığını koruyacak durumda değildi ve MÖ 6. yüzyılda [[Pers İmparatorluğu]]'nun egemenliği altına girdi. Bu kaos ortamında [[Yunanlar]]ın kışkırttığı İyon ayaklanmaları birçok şehirde amacına ulaştı.

 

 

== Sparta ve Tebai hâkimiyeti ==

Peloponez Savaşı'nın ardından [[Sparta]] tüm [[Yunanistan]]'ın hâkimiydi ama bu olay bazı çevrelere rahatsızlık verdiği için acilen harekete geçildi. Her türlü entrika ile [[Atina]]'da ve önceden Atina'ya bağlı şehirlerde demokratik partiler birkaç yıl içinde siyasi gücü tekrar ellerine geçirdiler. MÖ 395'te Sparta idarecileri Lysander'i yönetimden aldılar ve bu nedenle Sparta donanma üstünlüğünü kaybetti. Atina, [[Argos]], [[Tebai]] ve [[Korint]], ki son iki şehir daha önceden Sparta'nın en yakın müttefikleri idi, bu kez bir sonuç elde edilemeden biten Korint Savaşı'nda Sparta'ya meydan okudular (MÖ 387). Aynı yıl içerisinde bu kez Sparta, Persler ile savaşa girdi, kaybedeceğini anlayınca barış antlaşması istedi ve yapılan Antalcidas Antlaşması hükümlerine göre [[İyonya]] ve [[Kıbrıs]]'tan vazgeçerek 100 yıldır Perslere karşı yenilgi yüzü görmemiş Yunan milletinin tarihini tersine çevirdi. Bu olay Atina'yı ve birlikte Sparta'ya karşı savaştığı müttefiklerini çok şaşırttı.{{Kaynak belirt}}

 

 

== Makedonya'nın doğuşu ==

[[Makedonya (eski krallık)|Makedonya]] Krallığı MÖ 7. yüzyılda doğdu. 5. yüzyılda Yunan politikasında küçük roller oynuyordu. 4. yüzyılın başlarında [[Tebai]]'de eğitim-öğrenim görmüş, hırslı bir lider olan Makedonya Kralı [[II. Filip]] artık daha büyük bir rol oynamak istedi. [[Sparta]]'nın güç kaybetmesi ile kendilerini toplayan Yunan şehirleri arasında kabul görmek istiyordu. [[Amphipolis]], [[Methone]] ve [[Potidaea]] gibi Yunan şehirlerini ele geçirdikten sonra, buralardaki altın ve gümüş madenlerini de yönetimi altına almış oldu. Böylesine zengin kaynaklara sahip olmak Filip'e [[Yunanistan]] üzerinde daha etkili olma fikrini verdi.

 

 

== Büyük İskender'in fetihleri ==

Filip'in tahtını, babasının yarım kalmış plânlarını uygulamak için yola çıkan ve henüz 20 yaşında olan İskender aldı. [[Atina]]'nın düştüğünü görünce Atina geleneklerini geri getirmek için [[Pers İmparatorluğu]]'nu ortadan kaldırmak istedi. Daha sonra Yunan şehirlerinin kendine liderleri olarak kabul ettiği [[Korint]]'e gitti ve ardından güç toplamak için kuzeye ilerledi. İskender'in ordusunun çekirdeği, sağlam Makedon dağ-savaşçılarıydı. İskender, ordusuna her türlü desteği sağladı ve [[Yunanistan]]'ın her köşesinde gördüğü, [[Tebai]]'deki süvarilerden [[Sparta]]'daki gerilla taktiğine kadar, savaş taktiklerini değiştirdi. Her şeyini Yunan kökenine uygun hâle getirdi. [[Trakya]]'ya sefere çıktığında Tebai şehrinin ayaklandığı haberini aldı hemen güneye inerek Tebai şehrini yerle bir etti. Daha önce büyük dedelerinden birine bir şiir hediye etmiş olan [[Pindar]]'ın yaşadığı ev dışında ayakta hiçbir yapı bırakmadı. Büyük İskender'in bu hareketi, Yunan şehirlerine eğer İskender'in gücünü kabul etmezlerse başlarına neler gelebileceğini, "uslu dururlar" ise nasıl yaşayabileceklerini gösteren acımasız bir gözdağıydı.

 

[[Dosya:Makedonimp.jpg|küçükresim|upright=1.82|Büyük İskender'in ele geçirdiği topraklar]]

 

 

Büyük İskender'in ölümünün ardından kurduğu imparatorluk yıkıldı ama yapmış olduğu fetihler Yunan dünyasını tamamen değiştirdi. Binlerce Yunan onunla veya ondan sonra, almış olduğu topraklara yerleşti. Başta [[İskenderiye]] olmak üzere, kurduğu şehirler önemli merkezler hâline geldi. Mısır'da, Suriye'de, [[İran]]'da ve [[Baktria]]'da [[Yunanca]] konuşulan krallıklar kuruldu. Doğu ile batının kültür ve bilgi birikimi birleşip etkileşmeye başladı.

=== Tarım ===

{{Ana|Antik Yunanistan'da tarım}}

Yunan insanlarının yaklaşık %80'i tarım ile uğraşıyordu. [[Toprak]] az verimli ve [[yağmur]] kıttı.<ref name="TÜBİTAK">{{Kitap kaynağı

| son = Estin

=== Tıp ===

{{Ana|Antik Yunanistan'da tıp}}

Antik Yunan tıp konusunda pek ileri değildi fakat [[Hipokrates]] gibi büyük tıp bilginleri yine de [[Yunanistan]]'dan çıkmıştır. [[Eski Yunanistan]]'da yetiştirilen şifâlı otlar ağrı kesici olarak kullanılırdı fakat enfeksiyonları engellemek için herhangi bir kürleri yoktu, bu nedenle en sağlıklı bir insan bile her yaşta en ufak bir hastalıktan ölebilirdi. İlaç ve merhem yapımını büyük ölçüde Mısır kültüründen edinmişlerdi.

 

=== Mutfak ===

{{Ana|Antik Yunanistan'da mutfak kültürü}}

[[Eski Yunanistan]]'da insanların yiyecekleri zengin de olsa, fakir de olsa oldukça mütevazı idi. Fakirler soğanla tatlandırılmış [[arpa]] ve [[yulaf lapası]] yerlerdi. Şehir [[festival]]lerinde tanrılara kesilen kurbanlar haricinde halkın çok azı et yeme lüksüne sahipti. Fırıncılar günlük olarak ekmek çıkartırdı ve [[şarap]], sudan sonra en önemli içecekti.

 

 

=== Genel yaşam ===

Antik Yunanistan'da herkes gün içinde görevlerini yapar ve dinî görevlerini aksatmamaya çalışırdı. [[Atina]] gibi büyük şehirlerde sık sık [[festival]]ler düzenlenirdi, bu festivallere katılmak bir görevdi. Festivallerde tanrılara [[müzik]], [[şiir]], [[drama]] türlerinde hediyeler sunulurdu. Atina'lılar birbiri ardına festivalleri olmasıyla övünürlerdi. Büyük Panhellenik (tüm Yunan şehirlerinden katılımcıların bulunduğu) festivaller [[Olimpia (antik kent)|Olimpia]], [[Delfi]], [[Nemea]] ve [[Isthmia Oyunları|Isthmia]] gibi yerlerde düzenlenirdi. Bu festivallerde yarışmalar düzenlenir ve kazanan şairler, atletler zengin ve ünlü olurlardı. En popüler ve para getireni ise Kariot (atların çektiği iki tekerlekli savaş arabası) yarışlarıydı.

[[Dosya:The Chariot of Zeus - Project Gutenberg eText 14994.png|küçükresim|Zeus'un Chariot'u]]

 

=== Tiyatro ===

Eski Yunanistan'da [[tiyatro]] kültürün en önemli parçasıydı. Tiyatrolar halkı eğlendirmenin yanı sıra halkı eğitmek için de kullanılmıştır. Bu dönemde sadece erkeklerin tiyatro oyuncusu olmasına izin verildiğinden erkek oyuncular gerektiğinde maskeler ile kadın rollerini de üstlenirlerdi.

 

=== Mimarî ===

{{Ana|Antik Yunan mimarisi}}

Yunan uygarlığında mimarînin zirveye çıktığı dönemlerde yapılan en önemli eserler, [[Atina]]'da [[Korint]]'te, bugün [[Türkiye]] sınırları içinde kalan [[Efes]] ve [[Bergama]]'da görülebilir. Bugüne dek kurulmuş en görkemli Yunan şehri, [[Dünyanın Yedi Harikası]]'ndan biri sayılan [[İskenderiye Feneri]]'nin inşa edilmiş olduğu, [[Mısır]]'daki [[İskenderiye]] şehri olarak kabul edilir. Fakat yağmalar ve âfetler sonucu bugün İskenderiye Feneri de dahil olmak üzere neredeyse hiçbir eser ayakta değildir.

 

 

=== Eşcinsellik ===

Eski Yunanistan'da [[eşcinsellik]] genelde erkekler arasında görülürdü. [[Aşk]] çoğu zaman bir ergen erkek ile bir yetişkin arasında kurulurdu. [[Yunanlar]] bir erkeğin, başka bir erkeğin güzelliğine vurulmasını normal karşılardı fakat farklılık bunu dışa vurma şekliydi. Eğer erkeğe duyulan tutku kadına duyulandan fazla ise kişi dışlanırdı.<ref>Nick Fisher, ''Aeschines: Against Timarchos,'' "Introduction," p.26; Oxford University Press, 2001</ref> Eski Yunanistan'da bu tip ilişkiler genelde antrenmanların çıplak yapıldığı spor komplekslerinde ortaya çıkardı.

 

== Ayrıca bakınız ==

* [[Yunan dansları]]

 

== Kaynakça ==

 

== Dış bağlantılar ==