[go: nahoru, domu]
Vikipedi

Kanser nedenleri: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
796.848 değişiklik
1 kaynak kurtarıldı ve 0 kaynak ölü olarak işaretlendi.) #IABot (v2.0.7
Genel restore
144. satır:
(*) ''Aflatoksinin etki zinciri:'' Kurutulmuş besinler ->Nemli ortamda saklama -> Aspergillus flavus üremesi -> Aflatoksin üretimi -> Besin maddesindeki aflatoksin bağırsaktan emilir -> Karaciğere gelen aflatoksin P-450 enzimiyle kanserojen maddeye dönüştürülür -> Kanserojen madde DNA zararı yapar -> DNA onarımı başarısız olursa tümör hücresi oluşur.
 
''''';Kimyasal karsinojenlerin metabolizması'''''
 
* '''Detoksifikasyon reaksiyonları:''' Bazı maddeler kimyasal karsinojenlerin yapısını değiştirerek genotoksik etkilerini ortadan kaldırır; ''lactan’lar (b-propiolactone)'' gibi.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
* '''Aktivasyon reaksiyonları:''' Bu tür tepkiler genellikle hücrelerdeki organellerde (endoplazmik retikulum) bulunan membrana bağlı [[enzim]] sistemi aracılığı ile olmaktadır. Bu sistem özellikle karaciğerde çalışır. Karsinojenler aynı zamanda toksik maddelerdir. Aktivasyon sırasında hem toksik etkisi hem de karsinojen niteliği artar.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
===Kanserojen canlı etkenler===
Canlı etkenler tümör oluşumundaki etkilerini 3 yoldan geliştirirler:<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />
 
# Hücrelerin DNA yapısını bozarak (virüs kökenli papillomalar),
# Kronik iritasyon ve yangı oluşturarak (''[[Helicobacter pylori]]'' kökenli mide kanserİkanseri, ''[[Schistosoma haematobium]]'' kökenli mesane kanseri),
# Bağışıklık sistemini bozarak ([[HIV/AIDS|HIV/AIDS enfeksiyonu]]<nowiki/>ndaki [[Kaposi sarkomu]] ve öteki tümörler).
 
Mikroorganizmaların tümünde tümör oluşumunu tetikleme gücü yoktur. Bazı parazitlerin tümör yapabildikleri düşünülmektedir. Kanser yapma gücü olan canlı etkenlerin en önemlisi virüslerdir. Kanser oluşumunda virüsleri suçlayan teoriye ''(virüs teorisi)'' göre karsinojen virüsleri radyas­yonradyasyon, kimyasal karsinojenler, vb faktörler aktive eder. Bu görüş bazı kanserler için doğru olabilir ancak kanserlerin tümü için geçerli değildir. Karsinojen virüsler [[RNA]] ya da [[DNA]] tipindedir. Hayvanlardan izole edilen bazı onkogen virüsler insanlarda da tümör yapabilir. İnsan vücudunda yıllarca latent kalabilen virüsler günün birinde aktifleşebilirler.
 
'''''Virüs enfeksiyonunun gelişmesi:''''' Yeni tekniklerle yapılan deneyselş çalışmalar ve yeni yöntemlerin geliştirilmesiyle virüs ve enfekte ettiği dokular arasında 2 tür etkileşim belirlenmiştir:<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref>Boccardo E, Villa LL. Viral Origins of Human Cancer. Current Medicinal Chemistry, 24: 2526-2539, 2007</ref><ref>Viruses and Cancer. CancerQuest. [https://www.cancerquest.org/cancer-biology/viruses-and-cancer 2020]</ref>
 
(a)* ''Enfekte olan hücreler virüsün çoğalmasına izin verir;'' virüse özgü DNA replikasyonları oluşur ve enfekte hücrenin parçalanmasıyla açığa çıkan yeni virionlar başka hücreleri enfekte eder.
 
(b)* ''Enfekte olan hücreler virüsün çoğalmasına izin vermez;'' virüse özgü DNA replikasyonları gerçekleşemez, ancak virüs enfekte hücrede değişime ve tümör hücresine dönüşmesine yol açar.
 
Onkogen virüslerin 7 türü vardır; bunların 6’sı6'sı DNA, 1’i1'i RNA virüsleri ailesindendir. Tümör oluşturan bu tür virüslerin vertikal yayılmaları fetüste ve yenidoğanda immun mekanizmaların henüz gelişmemiş olmasına bağlıdır (Tahsinoğlu).<ref name=":3" /> Bu durumda virüslere karşı koyulamaz, virüs ileri yaşlarda alınırsa vücut buna güçlü bir tepki gösterebilmekte ve tümör meydana getirme gücü azalmak­tadır. Ancak bağışıklık sisteminin kırıldığı ya da çok sayıda güçlü virüslerin alındığı durumlarda tümör oluşabilmektedir.
 
Doğadaki onkogen virüsler her canlı türünde tümör oluşturmaz. Bir virüs kuşlarda [[lösemi]] oluştururken insanlarda zararsızdır. Bir başka virüs maymun türleri arasında bile farklı etki gösterir; sincap maymununda ''(Saimiri sciureus)'' yalnızca enfeksiyon yapabilen bir [[Herpesvirus|herpesvirüs]] örümcek maymununa ''(Ateles geoffroyi)'' enjekte edildiğinde malign lenfomalara yol açar. Bu tür tümörlerden alınan [[biyopsi]]<nowiki/>lerde virüslerden çok onların ayakizlerini (inklüzyonlar, cisimcikler, virüs antijenleri) görebiliriz. İnsanlarda tümör oluşumuna neden olan virüslerin çoğu etkiledikleri dokular için seçici davranırlar.
173. satır:
DNA virüsleri onkogenik etkilerini tümör baskılayıcı genlerin tetiklediği proteinlerin üretimini engelleyerek gösterirler. DNA virüslerinin normal hücrelerin çekirdeklerine ulaşma sürecine ''“transfeksiyon”'' nitelemesi yapılır. Normal DNA virüsleri nükleik asid içeriklerini doğrudan insan dokusu hücrelerine sokarak replikasyonla (kopyalama) çoğalırlar. Onkogen DNA virüslerinde ise replikasyon (kopyalama) yoktur; etkilerini ürettikleri maddelerin 2 önemli etkisiyle gösterirler: (1) Tümör baskılayıcı gen (p53, Rb) proteinlerini inaktive ederler, (2) Onkogenlerin etkisini güçlendirirler.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
RNA virüsleri, önce “''RNA-directed DNA polymerase (reverse transcriptase)''” enzimi yardımıyla DNA kopyalarını (provirüsleri) oluştururular. Sonra da bu kopyaları insan genomuna sokarlar ve böylece çoğalırlar. RNA virüslerinin bir bölümü yapısal olarak doğrudan onkogen etki gösterir, bazıları da endojen bir onkogene bağlanarak onu aktive eder.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /> İnsan hücrelerindeki viral genomların varlığı birkaç yöntemle belirlenebilir;<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
İnsan hücrelerindeki viral genomların varlığı birkaç yöntemle belirlenebilir;<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
* Virüse özgü nükleik asid dizilerinin belirlenmesi: DNA ve RNA [[Hibritleşme|hibridizasyon]]<nowiki/>u yöntemi,
Satır 181 ⟶ 179:
* Virüse özgü [[Mesajcı RNA|mRNA]] aranması.
 
'''''Onkogen RNA virüsleri:''''' Onkogen RNA virüsleri (retrovirüsler) ile yapılan çok sayıdaki deneysel araştırmada farklı deney hayvanlarında lösemi, lenfoma, çeşitli sarkomlar üretilmiştir. İnsanlarda tümör oluşumuna neden olabilen retrovirüs sayısı çok fazla değildir. Bu tür virüslerin başlıcaları şunlardır:<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
* ''Human Immunodeficiency Virus (HIV):'' HIV enfeksiyonuna neden olan bir retrovirüstür. Özellikle AIDS ile sonlanan olgularda bağışıklık sisteminin çökmesi sonucu oluşan çok sayıda tümör saptanır. Başlıcaları; ''Kaposi sarkomu; Lenfomalar (''Primer serebral lenfoma'','' Non-Hodgkin lenfoma'','' T-cell lenfoma, Hodgkin lenfoması); ''Epitel tümörleri:'' Uterus serviks karsinomu'','' Konjunktiva karsinomu, Anorektal karsinom.
Satır 226 ⟶ 224:
|AIDS lenfomaları
|}
'''''Onkogen DNA virüsleri:''''' DNA virüslerinin bir bölümü insanlarda tümör oluşmasına yol açabilmektedir.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
* [[Dosya:Verruca.jpg|küçükresim|'''HPV ve Siğil:''' [[İnsan papilloma virüsü|Human Papilloma Virus]] olarak bilinen virüs deride [[siğil]] (verruca vulgaris) olarak adlandırılan tümörlerin oluşumunda etkindir.]]''Papilloma virüsü [human papilloma virus (HPV)]'': skuamöz epitelle döşeli deri ve mukozalarda oluşan tümörlerin (papillom, karsinom) en önemli nedenlerinden biridir. Siğil grubu oluşumlarda (verruca vulgaris, condyloma acuminatum) HPV6 ve HPV11 belirlenir. Uterus serviksi karsinomunda ise HPV’nin 16, 18, 31, 33 tipleri etkindir. Anüs ve penis karsinomlarının çoğunda HPV saptanır. Tümör süpressör genlerini (p53, Rb) inhibe ettikleri saptanmıştır.
Satır 302 ⟶ 300:
|}
 
==== Kanserojen parazitler Parazitler====
[[Dosya:Schistosoma haematobium egg 4843 lores.jpg|küçükresim|'''''[[Schistosoma haematobium]]''''' '''yumurtaları:''' Mesanede biriken yumurtalar kanser oluşumunu tetiklemektedir.]]
Kan paraziti olan ''[[Schistosoma haematobium]],'' karaciğerde yerleşen ''[[Opisthorchis viverrini]]'' ve ''[[Clonorchis sinensis]]'' adlı parazitlerin kanser yapıcı etkileri olduğu bilinmektedir. ''Schistosoma haematobium'' yumurtaları mesane kanserine neden olur.<ref>Antoni S. Ferlay J. Soerjomataram I, et al. (2017). Bladder Cancer incidence and mortality: A global overview and recent trends. European Urology. 71 (1): 96–108, 2017</ref> ''Opisthorchis viverrini'' safra yolları kanserinin (kolanjiyokarsinom) oluşmasında;<ref name=":5">Kaewpitoon N, Kaewpitoon SJ, Pengsaa P, Sripa B. ''Opisthorchis viverrini'': the carcinogenic human liver fluke. World Journal of Gastroenterology. 14 (5): 666–674, 2008</ref><ref name=":6">Hughes T, O'Connor T, Techasen A, et al. (2017). Opisthorchiasis and cholangiocarcinoma in Southeast Asia: an unresolved problem. International Journal of General Medicine. 10:227–237, 2017</ref> ''Clonorchis sinensis'' ise, karaciğer epitel hücrelerinin kanseri olan hepatosellüler karsinomun gelişmesinde etkin parazitlerdir.<ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref>Sung-Tae H, Yueyi F. ''Clonorchis sinensis'' and clonorchiasis, an update". Parasitology International. 61(1): 17–24, 2012</ref>
 
==== Kanserojen bakteriler Bakteriler====
Kanser nedeni olan bakteriler arasındaki en somut örnek ''[[Helicobacter pylori]]'' 'dir. Helicobacter pylori, [[Mide kanseri|mide adenokarsinomu]]<ref>Laird-Fick HS, Saini S, Hillard JR. Gastric adenocarcinoma: the role of ''Helicobacter pylori'' in pathogenesis and prevention efforts. Postgraduate Medical Journal. 92 (1090): 471–477, 2016</ref> ve mide [[lenfoma]]<nowiki/>sı<ref>Violeta Filip P, Cuciureanu D, Sorina Diaconu L, et al. MALT lymphoma: epidemiology, clinical diagnosis and treatment. Journal of Medicine and Life. 11 (3): 187–193, 2018</ref> olarak bilinen kanserlerin nedeni olarak belirlenmiştir.
 
==== Kanserojen mantarlar Mantarlar====
Uygun olmayan ortamlarda (özellikle nemli) depolanan kurutulmuş gıda maddelerinde (kuruyemişler, tahıllar, baharat, vb) üreyen Aspergillus ailesi mantarların ''([[Aspergillus flavus]]'' ve ''[[Aspergillus parasiticus|Aspergillus parasiticus)]]'' ürettiği [[aflatoksin]] adı verilen toksik madde karaciğer ve safra kesesi kanserlerine neden olmaktadır.<ref>Nogueira L, Foerster C, Groopman J, et al. Association of aflatoxin with gallbladder cancer in Chile. Journal of American Medical Association,. 313 (20): 2075–2077, 2015</ref>
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kanser_nedenleri" sayfasından alınmıştır