[go: nahoru, domu]

Zimbabve: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
1 kaynak kurtarıldı ve 0 kaynak ölü olarak işaretlendi.) #IABot (v2.0.8.9
k İdari yapılanma: current map
(12 kullanıcı tarafından yapılan 16 ara revizyon gösterilmiyor)
6. satır:
| arma_resmi =Coat_of_arms_of_Zimbabwe.svg
| slogan = "Birlik, Özgürlük, İş"
| ulusal_marş = ''[[Blessed be the Land of Zimbabwe]]''<br />"Zimbabve arazisi yücedir"</small> [[Dosya:National Anthem of Zimbabwe.ogg]]
| kraliyet_marşı =
| diğer_sembol_adı =
117. satır:
 
== Ülke ismi ==
Shona dilinde kullanılan ''dzimba-dza-mabwe'' (Türkçe:''Taş evler'') günümüzde [[Büyük Zimbabve]] olarak adlandırılan ve ülke içerisinde bulunan güney Afrika bölgesinin en büyük tarihitarihî eser kalıntılarına rastlanan sömürge dönemi öncesi taş yapıtların bulunduğu bölgenin antik başkentinin isminden esinlenerek oluşmuştur.
 
== Coğrafya ==
[[Dosya:Gr Zimbabwe visitors.jpg|küçükresim|sol|150pxupright=0.68|[[Büyük Zimbabve]] ziyaretçileri]]
Ülkenin kara ülkesi olması nedeniyle denize kıyısı yoktur. Ülkenin toplamda sahip olduğu 3,066&nbsp;km sınırın 813&nbsp;km'si Botsvana, 1,231&nbsp;km'si Mozambik, 225&nbsp;km'si Güney Afrika Cumhuriyeti ve 797&nbsp;km'si Zambiya devleti ile oluşmaktadır. Ayrıca [[Namibya]]'nın da içerisinde olduğu, dünya üzerinde tek dörtgen sınır bölgesinde Zimbabve'nin bu ülke ile bağlantısını sağlayan 100 m'lik sınır çizgisi tartışmalıdır. Söz konusu sınıra bağlantısı olan Botsvana, Zambiya, Zimbabve ve Namibya ülkelerinin sınır anlaşmaları ile sınırlarına karşılıklı olarak resmiyet kazandırmadıkları için kabul görmeyen bir sınır noktası konumunda olan bu bölge belirsizliğini korumaktadır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://maps.google.com/maps/myplaces?ll=-17.793069,25.263104&spn=0.020676,0.042272&ctz=-120&t=h&z=15 |başlık=Dörtgen sınır bölgesi |erişimtarihi=27 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131025114208/https://maps.google.com/maps/myplaces?ll=-17.793069,25.263104&spn=0.020676,0.042272&ctz=-120&t=h&z=15 |arşivtarihi=25 Ekim 2013 |ölüurl=hayır }}</ref> Ülkenin Zambiya ile olan kuzey sınırını Zambezi Nehri belirlemektedir. Ülkenin toplam yüzölçümü olan 390.757&nbsp;km²'sinin 3910&nbsp;km²'sini sulak alanlar oluşturmaktadır. Ülkenin doğu kesiminde [[Mutare]] şehrinin kuzeyinde, Mozambik sınırına yakın bir konumda bulunan [[Nyangani Dağı|Nyangani dağı]] 2592 m ile ülkenin en yüksek noktası konumundadır.
 
=== İklim ===
Ülke genel itibarıyla tropikal bir iklime sahiptir. Yazları 35&nbsp;°C üzerine çıkabilen değerler ile nemli ve aşırı sıcak geçebilmektedir. Kış dönemlerinde ise kuru ve 25&nbsp;°C civarı değerler ile daha ılıman hava koşullarına sahip olabilmektedir. Ülkenin büyük bir bölümünü kaplayan yüksek kesimlerde ise yaz aylarındaki sıcaklık 25&nbsp;°C ile 30&nbsp;°C arasında olup, kış aylarında gece -5&nbsp;°C dereceye kadar düşebilen sıcaklıklar ile don olayları görülebilmektedir. Ülkenin başkenti Harare ve civarında ise yıllık sıcaklık ortalaması 20&nbsp;°C dolayında seyretmektedir. Yağmur sezonu olarak adlandırılan Kasım - Mart ayları arasındaki dönemde, ülkenin yıllık yağışının %90'ı yağabilmektedir. En son 2007/2008 kış döneminde de yaşandığı üzere belli dönemlerde yağan şiddetli yağışlar can kaybına sebebiyet verebilmekte ve ekili alanlara büyük zarar vererek mahsule zarar getirebilmektedir.
 
=== Bitki örtüsü ve yaban hayatı ===
130. satır:
 
== Nüfus ==
[[Dosya:Shona witch doctor (Zimbabwe).jpg|150pxupright=0.68|sağ|küçükresim|Zimbabve Shonalı yerli büyücü doktor]]
Ülke nüfusunun %98 gibi büyük bir oranda Afrika topluluklarından oluşturmaktadır. Bu grup içerisindenen büyüğünü %80 gibi bir oran ile [[Shona (Halk)|Shona halkı]] oluşturmaktadır. Bunun haricinde Ndebele halkı da %13'lük bir oran ile ülke içerisinde önemli bir yere sahiptir. Chewa grubuna dahil nüfus %6'lık bir dilim oluştururken, ülke içerisinde Avrupalı beyaz nüfusun oranı ise %1 düzeyindedir.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/zi.html Zimbabve nüfus dağılım bilgileri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20151001153016/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/zi.html |tarih=1 Ekim 2015 }} (İngilizce)</ref> Ülkenin bölgeye daha sonra ismini veren Cecil Rhodes'in keşfetmesi ile başlayan, İngiliz sömürge sisteminin de kurulması ile de devam eden beyaz Avrupalıların gelişi hızla artmış ve bölgede toplam nüfusun %5 değerlerine kadar çıkmıştır. Ancak ülkenin bağımsızlığını kazanması neticesinde bu oran giderek düşmüş ve %1 dolaylarına kadar inmiştir. İlk geldikleri andan itibaren bölge için ve daha sonra da kurulan Zimbabve devleti ekonomisi için önemli katkılar sağlayan beyaz Avrupalı nüfus, Mugabe'nin sömürge döneminin izlerinin silmek adına onay verdiği tarım politikaları nedeniyle bölgeyi terk etmesi ile ülke içerisindeki ekonomik verilerde olumsuz yönde etkilenmiş ve bir dönemin zengin ülkesi zor bir süreç içerisine girmiştir. Bu dönemde diğer komşu Afrika ülkelerine göç etmek durumunda kalan beyaz nüfus, bu ülkelerin ekonomisine katkı sağlamaya devam etmişlerdir.<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=HBGkDdQ_ZMw Kenya'ya göç eden Zimbabveli beyazlar] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140410110121/http://www.youtube.com/watch?v=HBGkDdQ_ZMw |tarih=10 Nisan 2014 }} (İngilizce)</ref>
 
155. satır:
== Sosyal durum ==
=== Sağlık ===
Ülkede temiz su kaynaklarına ulaşabilen nüfusun oranı Afrika ortalamasına göre yüksek düzeyde olup, 2012 tahmini verilerine göre nüfusun %79,7'si temiz kaynaklardan su temin edebilmektedir. Buna karşılık nüfusun sadece %39,9'unun tam teçhizatlı sağlık hizmetlerinden yararlandığı ülkede, nüfusun %60,1'i daha ilkel şartlarda sağlık hizmeti alabilmektedir. Ülke içerisinde [[ishal]], [[hepatit]], [[tifo]], [[sıtma]] ,[[humma]] ve [[kuduz]]<ref name=CIA/> çok sık görülen hastalıklar arasındadır. [[AIDS]], Afrika kıtasının genelinde olduğu gibi yüksek oranda görülmekte olup, bu oran 2013 verilerine göre %14,99 düzeyindedir.<ref name=CIA/>
 
Ülkede yetersiz beslenme de yüksek düzeydedir. Ülkede dört milyon kişinin yetersiz beslenmeye bağlı sorunlar ile karşı karşıya kaldığı ifade edilmiştir. Özellikle Şubat 2016 yılında bu yana Afrika'nın güney kesimlerinde görülen şiddetli kuraklık nedeniyle dörtte birini 18 yaş altı kişilerin oluşturduğu kişilerin yetersiz beslenmenin etkisi altında olduğu belirtilmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.africanews.com/2016/04/29/four-million-people-affected-by-malnutrition-in-zimbabwe/ |başlık=Zimbabve'de kuraklık hayatı etkiliyor |erişimtarihi=29 Nisan 2016 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20160602055534/http://www.africanews.com/2016/04/29/four-million-people-affected-by-malnutrition-in-zimbabwe/ |arşivtarihi=2 Haziran 2016 |ölüurl=hayır }}</ref>
165. satır:
{{Ana|Zimbabve tarihi}}
=== Sömürge dönemi öncesi ===
Yaklaşık olarak 2000 yıl önce ilk Bantu ailesine mensup yerlilerin bu bölgelere gelmesi ve yerleşmesi ile yaşam bulan bölgede, gelenler arasında günümüzde nüfusun %80'ini oluşturan Shona halkının da ataları bulunmaktaydı. Shonaların atalarının çabaları ile oluşturulan medeniyet kalıntıları günümüzde Zimbabve sınırları içerisinde bulunan ve [[Büyük Zimbabve]] olarak adlandırılan tarihitarihî eser kalıntılarından gözlemlenebilmektedir. Bu zenginliğin en önemli nedenlerinden bir tanesi de doğu Afrika kıyılarında daha sonradan bu bölgelere yerleşen müslüman tüccarlar ile yapılan alışverişler oluşturmaktaydı. Kıyı kesimlerde bu yerleşim ile oluşan Swahili kültürü ile ticaretine devam eden Swahili tüccarları zamanla Portekizliler tarafından yerlerinden edilerek bölgeden gönderilmişlerdir. Bu dönemde Portekiz bölgenin belli bir kısmını elde etmeye çalışsa da bunda başarılı olamamıştır. 1837 yılında Shona topluluklarının oluşturduğu şehir devletleri, Güney Afrika'dan gelen Ndebeleler tarafından yıkıma uğratılmıştır.
 
=== Sömürge dönemi ===
172. satır:
=== Rodezya ve Nyasaland Federasyonu ===
{{Ana|Rodezya ve Nyasaland Federasyonu}}
[[Dosya:Federation of Rhodesia and Nyasaland.png|150pxupright=0.68|sağ|küçükresim|'''Zimbabve''', Rodezya ve Nyasaland Federasyonu haritasında ''Güney Rodezya'' olarak gösterilmiş]]
1 Ağustos 1953 ile 31 Aralık 1963 yılları arasında var olan bu yapıda Kuzey Rodezya (günümüzde Zambiya), Güney Rodezya (günümüzde Zimbabve) ve Nyasaland (günümüzde Malavi) birleştirilerek federasyon haline getirilmiştir. 1964 yılında Kuzey Rodezya ve Nyasaland'ın günümüzde var olan isimleri ile bağımsızlıklarını kazanması ile dağılan yapı sonrası Güney Rodezya 1964 ile 1965 yılları arasında İngiliz sömürge sisteminin bir parçası olmayı sürdürmüştür.
 
178. satır:
Komşu ülkeler Kuzey Rodezya ve Nyasaland'da siyahi Afrikalıların çoğunlukta olduğu gruplar hükûmetleri oluştururken, Güney Rodezya'da, ayrımcı [[Apartheid]] politikalar izleyen Güney Afrika'nın da etkisiyle, Ian Smith beyazlardan oluşan azınlık bir grup ile hükûmet kurmuş ve 11 Kasım 1965 tarihinde ise bölgenin [[Rodezya]] adı ile bağımsızlığını ilan etmiştir. İlk dönem İngiliz krallığına bağlı olan ülkenin bağımsızlığı Birleşik Krallık tarafından ayrımcı politika izlendiği ve yerel siyahi Afrika halkının yeterli düzeyde temsi edilmediği gerekçesiyle bağımsızlığı tanımamış ve bu ilanı yasa dışı olarak nitelendirmiştir.
 
(Güney) Rodezya'da diğer tüm sömürge ülkelerinde olduğu gibi biçimsel olarak parlamenter demokrasi ile yönetilmekteydi. Ancak bu yönetim şeklinde siyahi yerlilerin hiçbir katılımı, katkısı bulunmamaktaydı. 1978 yılında yapılan değişiklikler ile ilk defa siyahi halk, beyaz halk ile eşit siyasi haklara sahip olabilmiştir. Bağımsızlık ilanı sonrası ülkenin başbakanı seçilirken, devlet başkanı, ülkede ''Officer Administering the Government of Rhodesia'' adı ile temsil edilen hali hazırdahalihazırda Birleşik Krallık kraliçesiydi.
 
Bölgenin Rodezya olarak bağımsızlığının kabul edilmemesi neticesinde [[Zimbabve-Rodezya Cumhuriyeti|Zimbabve-Rodezya]] ismi ile aynı bölgede yeni bir devletin oluşumunun ilanının gerçekleştiği 1 Haziran 1979 tarihinden 31 Aralık 1979 tarihine kadar varlığını sürdüren bu yeni devlet, tıpkı bir önceki Rodezya girişiminde de olduğu gibi Birleşik Krallık tarafından kabul edilmeyerek bölgenin Güney Rodezya olarak Birleşik Krallık'a bağlı bir bölge olduğunu belirtmiştir.
201. satır:
 
== İdari yapılanma ==
[[Dosya:Zimbabwe, administrative divisions - deadm - colored.svg|küçükresim|350pxupright=1.59|Zimbabve idari yapılanması]]
Zimbabve kendi içerisinde sekiz ile ve iki il statüsüne sahip şehre bölünmüş konumdadır. Toplamda var olan 10 il, kendi içerisinde 59 ilçeye ve 1200 beldeye ayrılmış durumda olup, beldelerde kendi içerisinde köylere ayrılmıştır. Aşağıdaki tabloda belirtilen nüfus sayıları 18 Ağustos 2002 tarihinde gerçekleştirilen resmi nüfus sayım sonuçlarını içermektedir.
 
299. satır:
 
=== Para birimi ===
Ülkenin para birimi olan Zimbabve doları, 1980 yılında bağımsızlık ile tedavüle girmiş bir para birimidir. 2008 yılında Mugabe tarafından kabul edilen tartışmalı tarım politikası sonucunda üretimi duran Zimbabve'de sıkıntılı günler baş göstermiştir. 2009 yılında yaşanan hiper enflasyon neticesinde kullanılmaya başlanan yabancı para birimleri nedeniyle değerini ve önemini büyük ölçüde yitiren para birimi, 12 Nisan 2009 tarihinde alınan karar ile bir yıl süreyle tedavülden kaldırıldığı açıklanmıştır. Bu sürecin sonunda da ekonomik verilerin kendi para biriminin kullanılmasına hala uygun olmadığı gerekçesiyle Zimbabve doları büyük çoğunlukla resmi ödeme aracı olarak kullanılmaktan çıkarılmıştır. Zimbabve Merkez Bankası başkanı John Mangudya Haziran 2015'te yaptığı açıklamada ülke içerisinde artık neredeyse hiç kullanılmayan para biriminin Eylül 2015 itibarıyla tamamen piyasadan çekileceğini açıklamış, bu tarihten itibaren hali hazırdahalihazırda kullanılan diğer ülke para birimlerinin kullanılacağını açıklamıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.faz.net/aktuell/wirtschaft/wertlose-waehrung-zimbabwe-dollar-wird-eingestampft-13643438.html |başlık=Zimbabve doları piyasadan kaldırılıyor |erişimtarihi=29 Ağustos 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150924210823/http://www.faz.net/aktuell/wirtschaft/wertlose-waehrung-zimbabwe-dollar-wird-eingestampft-13643438.html |arşivtarihi=24 Eylül 2015 |ölüurl=hayır }}</ref>
Ülke genelinde ABD Doları, Avro, Güney Afrika Randı, İngiliz Sterlini gibi para birimleri kullanılmakta olup, ticaretin, ödemelerin birçoğu bu para birimleri üzerinden gerçekleştirilmektedir. Bu değişim sürecinde Zimbabve vatandaşları 1 ABD Doları için 35 Katrilyon Zimbabve Doları vermek durumunda olacaklardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.dw.com/de/simbabwe-keine-eigene-w%C3%A4hrung-mehr/av-18514924 |başlık=Zimbabve para birimi artık geçerliliğini yitiriyor |erişimtarihi=29 Ağustos 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150923221209/http://www.dw.com/de/simbabwe-keine-eigene-w%C3%A4hrung-mehr/av-18514924 |arşivtarihi=23 Eylül 2015 |ölüurl=evet }}</ref>
 
308. satır:
 
=== Ekonomi verileri ===
Gayri safi yurt içi hasıla, enflasyon, bütçe ve dış ticaret değerlerinin yıllar içerisinde değişimini gösteren bilgiler şu şekileşekle sıralanmaktadır:
 
{| class="wikitable" width=560
346. satır:
| align="right" |+9,4
|- ---
| bgcolor="#eeeeee" colspan=13 |<small>Kaynak: Dünya Bankası <ref>[http{{Web kaynağı|url=https://databank.worldbank.org/ddp/html-jsp/QuickViewReportddperror.jspaspx?RowAxismsg=WDI_Ctry~&ColAxis404|başlık=WDI_Time~&PageAxisDataBank Error Page|website=WDI_Series~&PageAxisCaptiondatabank.worldbank.org|erişimtarihi=Series~&RowAxisCaption14 Şubat 2024|arşivurl=Country~&ColAxisCaption=Time~&NEW_REPORT_SCALE=1&NEW_REPORT_PRECISION=0https://web.0&newReport=yes&IS_REPORT_IN_REFRESH_MODEarchive.org/web/20240214165424/https://databank.worldbank.org/ddperror.aspx?msg=true&IS_CODE_REQUIRED404|arşivtarihi=0&COMMA_SEP14 Şubat 2024|ölüurl=true]hayır}}</ref>
|}
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Zimbabve" sayfasından alınmıştır