Al-Anbar muhofazasi

Al-Anbar muhofazasi
محافظة الأنبار
Fayl:Ramadi Aerial Picture — April 2008.jpeg ; ;
muhofaza
Maʼmuriy markazi	Ramadi
Yirik shahari	Ramadi
Boshqa yirik shaharlari	Ramadi, Falluja, Al-Qaʼim
YAIM	0.684
Rasmiy tillar	arabcha
Aholi	1,771,656 kishi
Maydoni	138,501 km²
Balandligi; dengiz sathidan; Baland choʻqqisi; Oʻrtacha balandligi; Eng past joyi	; ; 450 m; 45 m; 35 m
Uzunligi	113 km
Vaqt mintaqasi	Arab Standart mintaqasi
Xaritada
32°54′0″N 41°36′0″E / 32.90000°N 41.60000°E

Al-Anbar muhofazasi (arab.محافظة الأنبار; Muḥāfaẓat al-'Anbar) yoki Anbar muhofazasi, hududi boʻyicha Iroqdagi eng yirik muhofazadir. Mamlakat gʻarbiy hududining katta qismini oʻz ichiga olgan va Suriya, Iordaniya va Saudiya Arabistoni bilan chegaradosh. Aholisi asosan sunniy musulmonlardir. muhofaza markazi – Ramadi; boshqa muhim shaharlarga Falluja va Al-Qaʼim kiradi

muhofaza 1976-yilgacha Al-Anbar muhofazasi deb oʻzgartirilguniga qadar Ramadi deb atalgan, 1962-yilgacha esa dulayim nomi bilan tanilgan. muhofaza aholisining katta qismi sunniy musulmonlar boʻlib, aksariyati arab tilida gaplashadigan dulayim qabilasiga mansubdir.

2014-yil boshida „Islomiy davlat“ baʼzi mahalliy sunniy jangarilar koʻmagida muhofaza ustidan nazoratni Iroq hukumatidan tortib olish uchun muvaffaqiyatli kampaniya boshlagan. Iroq hukumati tomonidan mahalliy sunniy qabilalar koʻmagida IShIDning muhofazadagi ishgʻolini bartaraf etish uchun koʻplab hujumlar amalga oshiriladi – Anbar kampaniyasi (2015-2016), Gʻarbiy Anbar hujumi (2017-yil sentabr) va 2017-yilgi Gʻarbiy Iroq kampaniyasi shular jumalsidadndir. Hudud 2017-yil oxiriga kelib samarali tarzda qaytarib olingan va oʻshandan beri tinchlik hukm surmoqda.

Etimologiyasi

Anbar muhofazasining poytaxti Ramadi shahridagi Furot daryosining tepadan koʻrinishi.

muhofaza nomi fors tilida „ombor“ yoki „silos“ degan maʼnoni anglatadi. Bu joy eski Ipak yoʻlining Suriyaga boradigan soʻnggi bekat/omborlari boʻlgan. Bu nom islomdan oldingi davrga xosdir. muhofaza nomi dastlab shu hududda joylashgan tarixiy shahardan olingan boʻlib, uning xarobalarini hozir ham Fallujadan 5 km shimoli-gʻarbda, Saqlaviya shahri yaqinida koʻrish mumkin. Ushbu Anbar yoki Peroz-Shopur shahri III asrda Lahmiylar tomonidan asos solingan va 634-yilda arablar istilosidan oldin, Iroqning ikkinchi yirik shahri boʻlgan. XIV asrda moʻgʻullar bosqinidan keyin tashlab ketilgan. Soxta autentifikatsiya ismning arabcha ekanligini va arabchada „don omborlari“ degan maʼnoni anglatadi, bundan keyin Anbar soʻzini Nbr soʻzining koʻpligi boʻlishini taklif qilinadi, bu esa „donlar“ degan maʼnoni anglatadi. Aslida, Nbr klassik yoki oʻrta arab tilida don degan maʼnoni anglatmaydi va bu zamonaviy arab tilidagi soʻzdir. Bu nom islomdan oldingi davrda, Iroqda sosoniylar hukmronligi davrida, arab tili Iroqning asosiy tili sifatida oromiy tili oʻrnini egallashidan ancha oldin ishlatilgan.

Dulayim shu hududda istiqomat qilgan dulayim qabilasi nomidan kelib chiqqan. Liva Al-Dulayim (لواء الدليم) deb ham atalgan. Usmonlilar davrida va XVII asrda Al-Dulayim sanjakligi sifatida qaror topgan

Tarixi

Al-Dulayim qabilasi

Al-Anbar bu mintaqada dulayim qabilasi toʻplanganligi sabab dulayim muhofazasi sifatida tanilgan va ulardan oldin bu nom norasmiy ravishda Al-Dulayim sanjakligi deb nomlangan. Usmonlilar davrida Dulayim muhofazasi tashkil etilgan boʻlib, bugungi kunda Al-Anbar muhofazasi deb qayta nomlangan. 1706-yilda shayx Iso bin Hamad hukmdori etib tayinlangan. Hozirgi shakli 1930-yillarda Iroqdagi monarxiya davrida shakllangan.

Iroq qiroli Faysal I 1921-yil 31-iyulda muhofazaga tashrif buyuradi. Uni muhofaza hokimi Shayx Ali Al-Sulaymoniy va qabiladan 6000 kishi qabul qilishgan.

Abbosiylar davrida

Hijriy 134-yil Abbosiylar xalifasi Abu Abbos Muhammad Abbosiylar xalifaligining Kufadan keyingi ikkinchi poytaxti Bagʻdodga kelib, bu yerda hijriy 145-yilda oʻz saroyini qurdirgan. Furot daryosi va Oʻrta yer dengizi orqali Fors koʻrfaziga olib boradigan yoʻlni qurdirgan, shuning uchun Iroqqa kiruvchi va chiquvchi qoʻshinlar bu hududdan oʻtgan.

Geografiyasi

Al-Anbar Iroqning gʻarbiy choʻl iqlimidagi eng qurgʻoqchil muhofazalardan biri hisoblanadi. Al-Anbarning bir qismi Suriya choʻlining bir qismi boʻlib, choʻl va choʻl relyeflari bilan ajralib turadi. Al-Anbarning katta qismi Arabiston yarim oroli platosining topografik davomi hisoblanadi. Baʼzi kichik tepaliklar va Hauran vodiysi, kabi bir qator vodiylar bor. Yerni muhofaza qilishning pasayishi va tabiiy oʻsimliklarning yetishmasligi hisobga olingan holda, yer koʻpincha elementlarga taʼsir qiladi va qattiq eroziyaga moyil boʻladi.

Eng muhim qishloq xoʻjaligi ekinlari orasida bahor va kuzda yigʻib olinadigan kartoshka bor. muhofazada bugʻdoy, arpa va makkajoʻxori ham keng tarqalgan. Al-Anbar fosfatlar va oʻgʻit ishlab chiqarish bilan ham mashhur. Oltingugurt, oltin va neft kabi minerallarga ham boy. Biroq, Anbarda neft uchun keng qamrovli izlanishlar olib borilmagan.

Iqlimi

Al-Anbarda yiliga oʻrtacha yogʻingarchilik 115 millimetr (4,53 dyum) ni tashkil qiladi. Yozgi harorat 52 °C (125 °F) gacha, qishda esa 0 °C (32 °F) gacha tushishi mumkin. Furot daryosi gubernatorlik aholisi uchun asosiy suv manbai hisoblanadi. Daryo janubi-sharqdan Al-Anbarning yetti tumanidan oqib oʻtadi:

Al-Qaʼim tumani
Anah tumani
Hadisa tumani
Hit tumani
Rava tumani
Ramadi tumani
Falluja tumani
Rutba tumani

Hukumat

Gubernator: Ali Farhan Hamid
Gubernator oʻrinbosari: Ibrohim Al-Asal
Uning oʻrinbosari: Mustafo Al-Ersan
Gubernatorning texnik maslahatchisi: muhandis Odil Bardan
muhofaza kengashi raisi (VKR): Ahmad Hamid al-Alvaniy^[1]

Demografiyasi

Aholining oʻsishi
Yil	Aholi	±%
1977	466,1	—
1987	820,69	+76.1%
1997	1,023,736	—
2009	1,483,359	—
2018	1,771,656	—

1920-yillarda muhofazada 250 000 aholi yashagan, Bagʻdodda esa jami 2 million aholi yashagan. Bugun Bagʻdodda 9 million kishi yashasa, shulardan, shahar va shahar atrofidagi bir million anbariylar; ularning kelib chiqishi soʻnggi 500 yil ichida Bagʻdodga koʻchib kelgan Al-Anbar qabilalarining odamlari va 1920 va 1930-yillarda shu yerga koʻchganlar.

Tumanlar	Aholi
Ramadi	620 480
Falluja	590 354
Xolidiya	44,274
Hit	120 414
Al-Qoyim	180 646
Rutba	49,118
Hadisa	107 384
Ana	38,154
Rava	29 643

Birlashgan Millatlar Tashkilotining 2003-yildagi hisob-kitoblariga koʻra, Al-Anbar aholisi 1,230,169 kishini tashkil qiladi^[2]. Anbardagi barcha shahar, qishloq va qishloqlarni oʻz ichiga olgan aholi soni haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. Iroqdagi nodavlat notijorat tashkilotlari muvofiqlashtirish qoʻmitasining 2003-yilgi hisob-kitoblariga koʻra, aholi soni 1 230 140 kishini tashkil qilgan.

Anbar aholisining qariyb 90 foizi islomning sunniy oqimi tarafdorlari ekani taxmin qilinmoqda. Qolgan oʻn foizni xristianlar yoki boshqa ozchiliklar tashkil qiladi^[3].

Al-Anbar muhofazasidagi muhim masjidlar

muhofazada koʻplab masjidlar, yodgorliklar va ziyoratgohlar mavjud.


Masjid	Shahar
Davlat katta masjidi	Ramadi
Ramadi katta masjidi	Ramadi
Sodiq al-Amin masjidi	Ramadi

Al-Anbar muhofazasining taniqli odamlari

Douglas Aziz (futbolchi)
Jamal al-Dhariy (qabila rahbari)
Gewargis III (diniy rahbar)
Muhammad al-Halbusiy (siyosatchi)
Irfon al-Hiyoliy (siyosatchi)
Jamol Al-Karboliy (siyosatchi)
Favzi Mutloq ar-Raviy (siyosatchi)

Al-Anbar muhofazasi (2003-yildan)

Baasdan keyingi Iroqdagi gubernatorlar roʻyxati:

Abdulkarim Bujras al-Raviy
Faysal Al-Gaud (aktyor)
Raja Navof Farxon al-Mahalaviy
Maʼmun Sami Rashid al-Alavaniy
Qosim al-Fahdaviy
Ahmad Xalaf Muhammad al-Dulayim
Suhayb ar-Raviy
Muhammad Riqon Al-Halbusiy
Ali Farxon Hamid

AQSh ishgʻoli paytida Anbar

Al-Asad aviabazasi ATC minorasi oldida tashlab ketilgan Iroq havo kuchlarining FT-7 samolyoti

Anbar gubernatorligining jugʻrofiy muammosi ikkita qarama-qarshi fakt bilan namoyon boʻladi: Iroqning eng katta gubernatorligi boʻlsa-da, eng kam aholi yashaydigan muhofazadir. Taxminan Bangladeshga teng boʻlgan muhofazada 1,8 milliondan kam iroqliklar yashaydi. Aholining koʻp qismi Ramadi va Falluja kabi yirik shaharlarda va asosiy aholi Bagʻdoddan Suriya chegarasigacha boʻlgan Al-Qoyim yaqinidagi ilonizi Furot daryosining qisqa masofasida yashaydi^[4]. Strategik muammosi qisman qurbonlar statistikasi bilan namoyon boʻldi. „Iroq Ozodligi“ (OIF) operatsiyasining dastlabki toʻrt yilida Anbar muhofazasi amerikalik harbiylar uchun eng halokatli muhofaza boʻlib, halok boʻlgan amerikalik larning taxminan uchdan bir qismi ushbu muhofazaga toʻgʻri kelgan^[4].

Anbar muhofazasi uzoq vaqt Saddam Husaynga hokimiyatda qolishi uchun zarur yordam bilan taʼminlagan sunniy tayanchi boʻlgan^[4]. „Iroq erkinligi“ operatsiyasining dastlabki yillarida Al-Qoida va isyonchilar operatsiyalari uchun muhim baza sifatida xizmat qilgan^[4]. Ahamiyatining bir qismi Gʻarbiy Furot daryosi vodiysi Iroqning yuragi tomon yoʻl olgan xorijlik jangchilar uchun muhim infiltratsiya yoʻli boʻlib xizmat qilgani bilan bogʻliq edi^[4]. New-York Times bu hududni Vetnam urushi davridagi Xo Shi Min izi bilan solishtirgan, chunki chet ellik jangchilar va isyonchilar daryo vodiysidan Suriya chegarasidan nisbatan xavfsiz tarzda Bagʻdod, Ramadi va Falluja kabi shaharlarga oʻtish uchun foydalanganlar.

AQSh dengiz piyodalari Anbar muhofazasidagi Furot daryosi boʻylab patrul qilmoqda

Unumdor Furot daryosi vodiysi va muhofazaning qolgan qismi oʻrtasidagi ziddiyat hayratlanarlidir. Furot daryosi boʻylab meva-sabzavot bogʻlari va gektar-gektar xurmo daraxtlari atrofi yashillik bilan oʻralgan. Furotdan atigi bir necha chaqirim narida esa manzara jigarrang tusga kiradi. Vaqti-vaqti bilan uchraydigan badaviylar bundan mustasno, choʻlning asosiy qismi boʻsh. Samolyotda, transportda yoki piyoda sayohat qilishdan qatʼi nazar, Anbar muhofazasi oʻta keng. Togʻ-kon yoʻllari isyonchilar uchun tanlov strategiyasiga aylangan bir davrda, butun muhofaza boʻylab patrul va sayohat qilish zarurati dengiz piyodalari korpusining eng katta muammolaridan biriga aylanadi. Qoʻzgʻolonchilar harakati tahdidi uzoq masofalarga safar qilish, chang va boʻgʻuvchi issiqlikni keltirib chiqaradigan qiyinchiliklar tufayli Anbar muhofazasi keskin operatsiya hududi hisoblangan^[4].

Shaharlar va qishloqlar

Ramadi
Falluja
Al-Qaʼim
Hit
Hadisa
Ana
Rava
Kabisa
Al-Bagʻdodiy
Al-Nuhayb
Akashat
Tarbil
Husayba Al-Sharqiya
Amiriya Falluja
Saqulaviya
Al-Sharqiya
Al-Valid
Saʼda
Al-Saqih
Al-Mamorha
Al-Enaimih
Rumana
Al-Asarjira
Al-Sujr
Al-Jabha
Al-Rihaniya
Al-Furaat
Al-Muhammadiy
Al-Karabila
Al-Ubaydiy
Baroana
Al-Xaldiya
Habbaniya
Al-Garma
Al-Haqlaniya
Al-Rahaliya
Ar-Rutba

Manbalar

↑ Omar Sattar. „Has political crisis in Iraq's Anbar reached a dead end?“. Al-Monitor (2016-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 3-yanvar.
↑ „UN Data 2003“. iraqcoalition.org. 2006-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-yanvar.
↑ „Irakische Streitkräfte starten Rückeroberung Ramadis“. Deutsche Welle. Qaraldi: 2015-yil 26-may.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 „Archived copy“. 2012-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-iyul.

[Political-crisis-1] Omar Sattar. „Has political crisis in Iraq's Anbar reached a dead end?“. Al-Monitor (2016-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2017-yil 3-yanvar.

[un-2] „UN Data 2003“. iraqcoalition.org. 2006-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-yanvar.

[3] „Irakische Streitkräfte starten Rückeroberung Ramadis“. Deutsche Welle. Qaraldi: 2015-yil 26-may.

[marines2007-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 „Archived copy“. 2012-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-iyul.

[1]

[2]

[3]

[4]