Sửa đổi Menandros I

{{Thông tin nhân vật hoàng gia
| tên =Menanderos I
| tước vị =Vua [[vương quốc Ấn-Hy Lạp|Ấn-Hy Lạp]]
| hình= MenandrosCoin.jpg
| ghi chú hình =Đồng tiền bạc của Menanderos I. Dòng chữ [[Tiếng Hy Lạp|Hy Lạp]]: {{lang|grc|ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ}} (BASILEOS SOTEROS MENANDROU) dịch ra là "Của Đức vua Menandros Cứu độ". Bộ sưu tập của [[Bảo tàng Anh]].
| tại vị = 165/155–130 TCN
| tiền nhiệm = [[Antimachos II]] {{Vương miện}}
| kế nhiệm = [[Strato I]] {{Vương miện}}
| queen = [[Agathokleia]]
| con cái = [[Strato I]]
| hoàng tộc = [[Vương quốc Hỵ Lạp-Bactria#Dòng họ Euthydemus|Nhà Euthydemus]]
| cha =
| mẹ =
| sinh = Không rõ
| nơi sinh = [[Hindu Kush]]<ref name=eb>{{Chú thích web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/374659/Menander |author= |title=Menander |date= |work=[[Encyclopædia Britannica Online]] |publisher=[[Encyclopædia Britannica, Inc.]] |access-date =ngày 8 tháng 9 năm 2012}}</ref>
| mất = 130 TCN
| nơi an táng = [[Phù đồ]] trong [[Vương quốc Ấn-Hy Lạp]]
|tôn giáo = [[Đạo Phật]]
|}}
'''Menandros I Soter''' ({{lang-grc|Μένανδρος Α΄ ὁ Σωτήρ}}; ''Ménandros A' ho Sōtḗr'', "Menandros I Vua cứu độ"; còn được biết đến là '''Milinda''' trong [[tiếng Pali]] Ấn Độ, có thể được dịch ra tiếng Việt là '''Mi Lan Đà''' hay '''Di Lan Đà''') là là vua của [[vương quốc Ấn-Hy Lạp]], trị vì từ khoảng năm 165/<ref name=Bopearachchi>Bopearachchi (1998) and (1991), respectively. The first date is estimated by Osmund [[Bopearachchi]] and R. C. Senior, the other Boperachchi</ref> 155<ref name="Bopearachchi"/> trước Công nguyên đến năm 130 trước Công nguyên. Ông là người đã thiết lập nên một đế chế lớn ở [[Nam Á]] và là một người hộ pháp của [[Phật giáo]].

Menandros sinh ra ở vùng [[Alexandria Caucasia]] ([[Hindu Kush]]), và ban đầu làm vua xứ [[Bactria]] (Đại Hạ). Sau khi chinh phục miền [[Punjab (vùng)|Punjab]] (nay thuộc vùng biên giới Ấn Độ-[[Pakistan]])<ref name="Hazel 2013">{{chú thích sách |title= Who's Who in the Greek World |last= Hazel|first= John |year= 2013 |publisher= Routledge |isbn= 9781134802241|quote= Menander king in India, known locally as Milinda, born at a village named Kalasi near Alasanda (Alexandria-in-the-Caucasus), and who was himself the son of a king. After conquering the Punjab, where he made Sagala his capital, he made an expedition across northern India and visited Patna, the capital of the Mauraya empire, though he did not succeed in conquering this land as he appears to have been overtaken by wars on the north-west frontier with Eucratides.|page=155 }}</ref>, ông đã thiết lập nên một đế chế ở [[tiểu lục địa Ấn Độ]] kéo dài từ thung lũng [[sông]] ở phía tây đến [[sông Ravi]] ở phía đông, và từ thung lũng [[sông Swat]] ở miền bắc đến [[Arachosia]] (tỉnh [[Helmand (tỉnh)|Helmand]]) phía nam. Các sử gia Ấn Độ cổ cho biết rằng, ông đã từng phát động những cuộc viễn chinh về phía nam tới vùng [[Rajasthan]] và những vùng xa về phía đông ở thung lũng [[sông Hằng]] như thành [[Pataliputra]] ([[Patna]]). Nhà địa lý người Hy Lạp [[Strabo]] viết rằng ông "chinh phục nhiều bộ lạc hơn [[Alexandros Đại đế]]." (mặc dù đây có thể chỉ là những bộ lạc nhỏ, và ông đã không xâm chiếm nhiều đất đai)

Số lượng lớn các đồng tiền của Menandros đã được khai quật, chứng nhận cho một giai đoạn hưng thịnh của vương quốc. Menandros cũng là một người bảo trợ của Phật giáo, và cuộc đối thoại của ông với [[Tỳ kheo|tỳ-kheo]] [[Na Tiên]] được ghi nhận là một trong những tác phẩm Phật giáo quan trọng, bộ [[Milinda Panha]] ("Di Lan Đà vấn đạo"). Sau khi ông qua đời năm 130 TCN, ông đã được kế vị bởi vương hậu [[Agathokleia]] trên cương vị nhiếp chính cho con trai là [[Strato I]]. Truyền thống Phật giáo thuật lại rằng ông bàn giao lại vương quốc của mình cho con trai và lui về sống ẩn dật, tuy nhiên sử gia [[Plutarchus]] cho rằng ông đã chết trong doanh trại khi đang tiến hành một chiến dịch quân sự, và hài cốt của ông được chia đều cho các thành phố và được cất giữ trong các lăng mộ, rất có thể là những [[phù đồ]], trên vương quốc của ông.

== Sự bất đồng ==
Giữa các học giả có sự bất đồng đáng kể về triều vua Menandros.<ref name="TGVMNL">[[Menandros I#Tài liệu tham khảo|Tôn giáo & văn minh nhân loại: 2500 Phật giáo]]</ref> Theo Smith thì ông sống vào giữa thế kỷ II trước Công Nguyên. H. C. Raychaudhuri thì đặt ông vào thế kỷ I TCN. Trong cuốn ''Milinda-panha'' thì nói rằng ''Parinibbanato pancavassasate atikkante'', có nghĩa là vua Milinda đã xuất hiện 500 năm sau khi đức [[Phật]] [[Siddhārtha Gautama|Thích-ca Mâu-ni]] nhập diệt (''parinirvana''). Do đó, nói ông cai trị vào thế kỉ I TCN có lẽ hợp lý, và điều này cũng được nhiều sự kiện khác nhau hậu thuẫn.<ref name="TGVMNL"/> <!-- == Tiểu sử ==
Menandros sinh năm 183 TCN ở "Alasandra" (mà ngày nay được biết là Alexandria của [[Kavkaz]] hay Alexandria bên [[amu Darya|sông Oxus]]), vốn là [[thủ đô]] của Kapisa của vùng Gandhara cổ đã được [[Alexandros Đại đế]] đổi tên năm 329 TCN, cách 150&nbsp;km phía bắc [[Kabul]], thủ đô nước [[Afghanistan]] ngày nay; vào theo bộ kinh "[[Di Lan Đà vấn đạo]]" thì cách Xá Kiệt 200 yojangas, và trưởng thành ở thung lũng Kabul. Có thuyết nói ông là cháu của vua Demetrios II; trở thành một tướng lĩnh anh dũng của [[Bactria]], đã giúp vua Demetrios II đánh đuổi quân [[Đế quốc Parthia|Parthia]] ở phía tây và uy hiếp thành [[Pataliputra]], thủ đô Ấn Độ ở phía đông.<ref name="TVHS"/>

== Lên ngôi vua ==
[[Tập tin:MenanderAndReverse.JPG|nhỏ|Đồng tiền của Menandros, với hình ảnh [[nữ thần Athena]] ở mặt trái.]]
Năm 169 TCN, vua Demetrios tử trận trên đường về thủ đô đánh kẻ cướp ngôi [[Eucratides I]]. Em của Demetrios là [[Apollodots I]] là lên nối ngôi, nhưng không được bao lâu thì bại vong trong tay Eucratides năm 165 TCN. Bản thân Eucratides I bị giết năm 150 TCN.

Vua Menandros I (còn được viết là '''Menander''') lên kế vị. Vị tân vương liền dời đô về [[Xá Kiệt]] (''Sagala'') và ngưng cuộc vây hãm [[Pataliputra]] do vua Demetrios khởi xướng trước kia. Khi rút về Sagala, ông có lý tưởng cai trị theo Chánh Pháp của [[A-dục vương]]. Nhờ vậy, Phật pháp được truyền bá mạnh tới cố đô [[Taxila]], vùng [[Trung Á]] và còn xa hơn nữa.

Menandros trị vì lâu dài (35 năm) và thành đạt. Ông được thần dân ngưỡng mộ vì có tư cách đạo đức, có tài điều binh khiển tướng, cai trị công minh, không phân biệt đối xử giữa các dân tộc Hy Lạp, Phật giáo, Ấn Độ, Ấn Độ giáo và [[Bái Hỏa giáo]] (''Zoroastrianism''), làm cho dân giàu nước mạnh. Khi về già, nhà vua thường hay thảo luận về [[triết học]] và [[thần học]]. Ông hay tranh biện với những nhà tư tưởng của nhiều đạo phái khác nhau làm cho họ phải sững sờ trước sự hiểu biết thâm thúy của ông. Trong một cuộc tranh biện với tỳ kheo Nàgasena, ông đã giác ngộ và xin quy y đạo Phật. Vua Menandros đã cho xây một tăng viện lớn ở thủ đô Sagala dành cho Nagasena, gọi là Milindavihara. Ngoài ra, ông cũng nhiệt huyết hỗ trợ cho [[Phật giáo]].<ref name="TVHS"/>

Lãnh thổ của ông bao gồm các vùng đất tự trị của đế quốc Hy Lạp bị chia cắt của [[Bactria]] (từ các vùng đất [[Tỉnh Panjshir|Panjshir]] và [[Kapisa]]) và kéo dài tới các tỉnh Pakistan hiện đại ở [[North-West Frontier Province, Pakistan|NWFP]], [[Punjab (Pakistan)|Punjab]] và nhiều phần đất của [[Himmachal Pradesh]] và miền đất [[Jammu]]. -->

== Vua Ấn-Hy Lạp==
[[Tập tin:IndoGreekCampaings.jpg|thumb|250px|Lãnh thổ Ấn-Hy Lạp, với các chiến dịch và trận đánh được biết đến.<ref>{{chú thích sách|last=Davies|first=Cuthbert Collin|title=An Historical Atlas of the Indian Peninsula|publisher=Oxford University Press|year=1959}}</ref><ref>{{chú thích sách|last=Narain|first=A.K.|title=The Coin Types of the Indo-Greek Kings|publisher=Ares|year=1976|isbn=0-89005-109-7}}</ref><ref>Hans Erich Stier, Georg Westermann Verlag, Ernst Kirsten, and Ekkehard Aner. ''Grosser Atlas zur Weltgeschichte: Vorzeit. Altertum. Mittelalter. Neuzeit.'' Westermann, 1978, ISBN 3-14-100919-8.</ref>]]
Menandros là người Ấn Độ gốc Hy Lạp, sinh ra tại làng Kalasia gần miền [[Alexandria Caucasica]] (ngày nay là [[Bagram]], [[Afghanistan]]).<ref name="Hazel 2013"/> Ông cai trị một quốc độ bao gồm những vùng đất phía đông của đế chế Hy Lạp ở Bactria (ngày nay là [[Balkh (tỉnh)|'''ولایت بلخ''' hay tỉnh Bactria]]) và mở rộng đến Ấn Độ (khu vực mà nay là tỉnh [[Khyber Pakhtunkhwa]], [[Punjab (Pakistan)|Punjab]] ở Pakistan và [[Punjab (Ấn Độ)|Punjab]], [[Haryana]] và các bộ phận của tiểu bang [[Himachal Pradesh]] và khu vực [[Jammu]] ở Ấn Độ).

Sau khi thôn tính miền [[Punjab (vùng)|Punjab]] (Ngũ Hà), ông thiên đô về [[Sagala]] (Xá Kiệt), một thành phố giàu có ở miền Bắc Punjab (được cho là [[Sialkot]] hiện đại), ngày nay thuộc Pakistan.<ref name="Hazel 2013"/> Sau đó, ông đã chu du khắp miền bắc Ấn Độ và đã viếng thăm kinh đô [[Patna]] [[Đế quốc Maurya]]. Mọi ý định chiếm toà thành này đã phải gạt sang một bên khi vua [[Eucratides I]] vua của [[Vương quốc Hy Lạp-Bactria]] bắt đầu phát động chiến tranh ở biên giới tây bắc của Ấn-Hy Lạp. Ông là một trong số ít các vị vua xứ Bactria được nhắc đến bởi các sử Hy Lạp, trong số họ có [[Appollodorus của Artemita]]. Nhà sử học [[Đế quốc La Mã|La Mã]] [[Trogus Pompeius]] đã đề cập đến các vua Appolotus và Menandros I trong bộ sử khá dày của ông ta. Ngoài ra, hai nhà sử học nổi tiếng người Hy Lạp là [[Strabo]] và [[Plutarchus|Plutarch]] cũng viết khá nhiều về công đức của vua Menandros, cho thấy ông không chỉ nổi danh ở [[Tiểu Á]] và vùng Tây Bắc Ấn mà còn được đề cập trong thế giới [[Hy Lạp]] và [[La Mã cổ đại]].<ref name="TVHS"/> Theo Strabo, người Hy Lạp ở Bactria đã chinh phục được nhiều bộ lạc Ấn Độ hơn cả [[Alexandros Đại đế]], và Menandros là một trong hai vị vua Bactria, cùng với [[Demetrios I của Bactria|Demetrios]], là những người mở rộng quyền lực của mình vào sâu Ấn Độ nhất:

{{quote|Những người Hy Lạp đã gây ra cuộc nổi dậy ở Bactria đã trở nên hùng mạnh vì sự màu mỡ của đất nước mà họ đã trở thành những vị chủ nhân, không chỉ ở Ariana, mà còn ở Ấn Độ, như Apollodorus của Artemita nói: và các bộ lạc khác bị chinh phục bởi họ còn nhiều hơn bởi Alexandros-- đặc biệt bởi Menandros (ít nhất là nếu ông ta thực sự vượt qua [[Sông Beas|Hypanis]] về phía đông và tiến xa tới tận [[Himalaya|Imaüs]]), một số đã được cho là chinh phục bởi cá nhân ông và những người khác như bởi [[Demetrios I của Bactria|Demetrios]], con trai của [[Euthydemos I|Euthydemos]] vua của người Bactria; và họ đã chiếm hữu, không chỉ của Patalena, mà còn, trên phần còn lại của bờ biển, của những gì được gọi là vương quốc [[Saraostus]] và [[Sigerdis]]. Bằng cách ngắn gọn, Apollodorus nói rằng Bactriana là vật trang trí của Ariana;va, hơn thế nữa, họ mở rộng đế chế của họ thậm chí đến tận [[Seres]] và [[Phryni]].|Strabo|[[Geographica]]<ref>{{gr icon}} {{chú thích sách|title=Geographica|author=Strabo|chapter=11.11.1|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Strab.+11.11.1&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0197|language=el|year=1877|place=Leipzig|publisher=Teubner|editor-first=A.|editor-last=Meineke}}<br>{{chú thích sách|chapter=11.11.1|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Strab.+11.11.1&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0198|year=1924|editor-first= H. L.|editor-last=Jones}} {{chú thích sách|chapter=11.11.1|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0239%3Abook%3D11%3Achapter%3D11%3Asection%3D1|year=1903|editor-first= H. L.|editor-last=Jones}} Tại Perseus Project.</ref>}}

Strabo cũng cho thấy rằng những cuộc viễn chinh của người Hy Lạp còn xa tới tận cố đô [[Pataliputra]] vốn ở [[Đông Bắc Ấn Độ|đông bắc Ấn Độ]] (ngày nay là [[Patna]]):
: "Những người đến sau Alexandros đã đi đến [[sông Hằng]] và [[Pataliputra]]" ([[Strabo]], 15.698).

Các nguồn Ấn Độ khác nhau cũng mô tả các cuộc tấn công của người Hy Lạp vào [[Mathura, Uttar Pradesh|Mathura]], [[Panchala]], [[Saketa]] và [[Pataliputra]]. Đặc biệt là những đề cập của [[Patanjali]] vào khoảng năm 150 TCN và [[Yuga Purana]] về một cuộc xâm lược của ngoại bang, trong đó mô tả các sự kiện [[lịch sử Ấn Độ]] dưới hình thức của một lời tiên tri:

: "Sau khi đã chinh phục Saketa, đất nước của người Panchala và [[Mathura, Uttar Pradesh|Mathuras]], những người [[Yavana]] (Hy Lạp), độc ác và can đảm, sẽ chiếm được Kusumadhvaja. Nhũng tường thành bằng bùn tại [[Pataliputra]] đã bị tiếp cận, tất cả các tỉnh sẽ rối loạn, không cần phải nghi ngờ. Cuối cùng, một trận chiến lớn sẽ diễn ra tiếp theo, cùng với các công cụ giống như cây (vũ khí đánh thành)." (Gargi-Samhita, Chương Yuga Purana, số 5).

[[Tập tin:MenanderCoin.jpg|thumb|250px|<small>Đồng đracma của Menandros I (165-130 TCN).<br>''Phải:'' Dòng chữ [[Tiếng Hy Lạp|Hy Lạp]], ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ (BASILEOS SOTEROS MENANDROU), dịch là "Của Vua cứu độ Menandros".<br> ''Phải:'' Dòng chữ [[Kharosthi]]: MAHARAJA TRATASA MENADRASA "Vua cứu độ Menandros". [[Athena]] tiến sang phải, với sấm sét và lá chắn.</small>]]

Ở phía Tây, Menandros dường như đã đẩy lùi các cuộc xâm lược của vua [[Eucratides I|Eukratides]] xứ Hy Lạp-Bactria, và đuổi quân Hy Lạp-Bactria xa tới tận vùng [[Paropamisadae]], qua đó củng cố quyền lực của các vị vua Ấn-Hy Lạp ở phía bắc của tiểu lục địa Ấn Độ.

Di Lan Đà vấn đạo đã đưa ra một số cái nhìn thoáng qua các phương pháp quân sự của ông:

:''"Có nước cừu địch nào lăm le xâm chiếm nước của Ðại vương không?
:''-Có, dĩ nhiên.
:''-Thế thì Ðại vương có chờ cho đến khi giặc quân đến công phá ngoài thành rồi mới lo rèn đúc binh khí, luyện tập binh mã, hay phải lo toan dự phòng các việc ấy từ trước?
:''-Phải lo dự phòng từ trước.
:''-Giặc chưa đến thì dự phòng làm gì?
:''-Vì giặc đến bất thình lình.
:''-Cũng thế, khổ đau đến với kiếp sống không thể nào lường trước được. Nếu không chuẩn bị thì không kịp thời đối phó."

Menandros trị vì 35 năm qua đó trở thành quân chủ trị vì lâu dài và thành công nhất của vương quốc Ấn-Hy. Theo sách "Những hộ pháp vương của Phật giáo trong Lịch sử Ấn Độ" của tác giả Trần Trúc Lâm (2007), Menandros được thần dân ngưỡng mộ vì có tư cách đạo đức, có tài điều binh khiển tướng, cai trị công minh, không phân biệt đối xử giữa các dân tộc Hy Lạp, Phật giáo, [[Ấn Độ giáo]] và [[Bái Hỏa giáo]], làm cho dân giàu nước mạnh.<ref name="TVHS"/> Một loạt những phát hiện của những đồng tiền mang hình ông là bằng chứng cho sự thịnh vượng và mở rộng của đế chế vào thời kỳ này: những đồng tiền của ông có số lượng nhiều nhất và phổ biến nhất trong số những đồng tiền của các vị vua Ấn-Hy Lạp đã được khai quật. Tuy nhiên, về ngày tháng chính xác về triều đại của ông, cũng như nguồn gốc của ông, thì vẫn còn còn rất mơ hồ. Một số sử gia cho rằng, Menandros hoặc là một cháu trai hoặc một cựu tướng của vua Hy Lạp-Bactria [[Demetrios I của Bactria|Demetrios I]], nhưng khoảng cách thời gian tại vị của hai vị vua được cho là cách nhau ít nhất ba mươi năm.<ref>Cao Hữu Ðính (1970), ''Kinh Na Tiên Tỳ Kheo'', tr. 6</ref> Ngoài ra, cũng có người cho rằng ông là con rể của [[Demetrios II của Ấn Độ|Demetrios II]]. Người tiền nhiệm của Menandros tại Punjab dường như là vua [[Apollodotos I]].

Đế chế của Menandros còn tồn tại một cách phân mảnh cho đến khi vua người Hy Lạp cuối cùng là [[Strato II]] biến mất vào khoảng năm 10 CN.

Cuốn ''Periplus biển Erythraei'' tiếp tục chứng minh cho triều đại của Menandros và ảnh hưởng của Ấn-Hy Lạp ở Ấn Độ:
{{quote|"Cho đến ngày nay những đồng đracma cổ đang hiện hành ở [[Bharuch|Barygaza]], vốn đến từ đất nước này, đều mang dòng chữ trong mẫu tự Hy Lạp, và mang những hình vẽ của những người trị vì sau thời đại Alexandros, Apollodorus {{sic}} và Menandros."|Periplus, Chương 47<ref name="sourcebook">{{Chú thích web |url=http://www.fordham.edu/halsall/ancient/periplus.html |ngày truy cập=2014-04-14 |tựa đề=Full text, Schoff's 1912 translation |archive-date=2014-08-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140814160845/http://www.fordham.edu/halsall/ancient/periplus.html |url-status=dead }}</ref>}}

Menandros là vị vua Ấn-Hy Lạp đầu tiên ban hình đồng tiền mang hình Athena Alkidemos ("Athena, vị cứu tinh của bá tánh"), hình ảnh này có thể tham chiếu đến một bức tượng tương tự của Athena Alkidemos tại [[Pella]], thủ đô xứ [[Vương quốc Macedonia|Macedonia]]. Tiền mang phong cách này đều đã được sử dụng bởi hầu hết các vị vua Ấn-Hy Lạp sau đó.

== Menandros và Phật giáo ==
[[Phật giáo]] giữ một địa vị rất cao trong quốc độ Ấn-Hy thời Menandros. Bộ sách Mahavamsa của các vua xứ [[Sri Lanka|Tích Lan]] đã đề cập:<ref name="TVHS"/>
{{quote|Nhân có lễ đặt đá cho việc xây Đại Tháp tại Anuradhapura ở Sri-Lanka, một phái đoàn tăng già Hy-lạp ([[tiếng Pali]]: Yona) gồm 30 ngàn người dẫn đầu bời đại đức Mahadhammarakkhita ([[Tiếng Phạn|Sanskrit]]: Mahadharmaraksita) đã đến từ Alasandra (có lẽ là Alexandria trên sông Ấn)|Mahavamsa - XXIX
}}

=== Bộ kinh Di Lan Đà vấn đạo ===
{{Chính|Di Lan Đà vấn đạo}}
[[Hình:King Milinda ask questions.jpg|thumb|250px|Vua Di Lan Đà vấn đạo.]]
Theo truyền thống, Menandros quy y theo cửa Phật, như những gì được mô tả trong Di Lan Đà vấn đạo, một văn bản Phật giáo cổ điển bằng [[tiếng Pali]] (các văn bản [[tiếng Phạn]] gốc đã bị mất) về một cuộc đối thoại giữa Di Lan Đà và tỳ kheo [[Na Tiên]]. Na Tiên được mô tả là liên tục được bảo vệ bởi 500 vệ sĩ Hy Lạp ("Yonaka"), và hai cố vấn của ông được đặt tên Demetrius và Antiochus. Đây là loại thảo luận đã được biết đến Hy Lạp cổ đại như là một "sozo", điều quan trọng là Phật tử hiểu được bối cảnh văn hóa khi mà cuộc thảo luận này diễn ra.

Trong Di Lan Đà vấn đạo (Mi Tiên Vấn Ðáp), Menandros được giới thiệu như sau:

<blockquote>"Ông người gốc Hy-lạp, là một viên đại tướng lừng danh, vô địch, theo đoàn quân viễn chinh xâm lăng Ấn-độ. Sau khi đã đặt nền thống trị trên một đế quốc rộng lớn, viên thủ lĩnh bị giặc giết, ông lên kế vị làm vua, đóng đô tại Sàgala...Giữ yên bên ngoài, nhà vua lo việc bên trong, chăm lo đến cơm no áo ấm cho muôn dân. Kế hoạch phát triển đất nước, nhà vua chú trọng nông nghiệp, có chính sách khuyến nông đúng đắn và hữu hiệu. Các ngành nghề lao động, thủ công đều được tuyên truyền, vận động, cổ súy nâng cao. Không bao lâu sau, đất nước này sống đời thái bình và thịnh trị, giàu mạnh và hùng cường...Kinh thành của đức vua Mi-lan-đà hưởng phước cực kỳ sung sướng, được ví như Bắc-cu-lưu-châu hoặc như huê viên Alakam Manda ở cõi trời cũng không ngoa vậy. Về quốc độ thì như thế, còn về cá nhân thì ngài có sức học uyên thâm, tài cao chí lớn, lại là người rất đạo đức nên được quần chúng tôn sùng, ngưỡng mộ.(Mi Tiên Vấn Ðáp, Dịch bởi Hòa thượng Giới Nghiêm)</blockquote>

Về sau, ông truyền ngôi cho con trai, lui về ẩn dật:

{{quote|" Và sau đó, thỏa thích trong sự khôn ngoan của vị tỳ kheo, ngài [Menandros] giao lại vương quốc cho con trai mình, đức vua Mi-lan-đà lặng lẽ rời bỏ hoàng cung, tìm đường xuất gia, sau đó sống đời không nhà cửa của một sa môn chân chính. Nhờ sự tinh cần, kiên trì tiến tu chỉ tịnh, quán minh; không bao lâu sau, ngài đắc giải thoát bảo cái trắng làm cho tỏ ngộ Niết-bàn, thành bậc [[A-la-hán]] vô sanh."|[[Di Lan Đà Vấn đạo]], bản dịch của Hòa thượng Giới Nghiêm, 2003.}}

Người ta cho rằng bộ kinh "[[Di Lan Đà vấn đạo]]" (''Milinda Panha'') đã được khẩu tập ít lâu sau khi quốc vương Menandros I qua đời. Thời gian ấy các vua kế vị là nữ hoàng [[Agathocleia]] rồi vua [[Strabo I Soter]] ở ngôi khoảng 40 năm nữa, trước khi xứ Bactria bị chia cắt thành nhiều vương quốc.<ref name="TVHS"/> Nội dung của bộ kinh này nói về những câu đối đáp giữa vua Menandros I và tỳ kheo Nàgasena. Sau đó, bộ "Di Lan Đà vấn đạo" đã được kết tập ở vùng Bắc Ấn vào khoảng giữa [[thế kỷ I]].<ref name="TVHS"/> Đặc điểm của bộ kinh này là được xem như một cuộc giao lưu đầu tiên giữa người Âu-Á, cũng như cuộc học đạo giữa một người phương Tây (vua Menandros) với [[văn minh Hy Lạp|văn hóa Hy Lạp]] muốn học hỏi giáo pháp uyên áo của [[phật giáo|đạo Phật]] phương Đông qua sự giải đáp của một vị tăng (tỳ kheo Nàgasena) ở thung lũng [[sông Ấn]]. Qua đó Phật pháp được trình bày một cách thuyết phục và dễ nhớ.<ref name="TVHS"/> Vốn là người dòng dõi Hy Lạp, quốc vương Menandros đã hỏi khá nhiều câu hỏi mà người phương Tây thường thắc mắc về những đề tài rất cấp thiết đại loại như ''"Nếu không có linh hồn thì cái gì sẽ tái sanh?"'', hoặc là ''"Nếu không có cái ta thì ai đang trò chuyện với ngài"'', cho nên đối với những người Âu muốn tìm hiểu Phật pháp, bộ kinh "Di Lan Đà vấn đạo" rất gần gũi.<ref name="TVHS"/>

== Quân đội Ấn-Hy Lạp thời Menandros I ==
Trong Bộ kinh "Di Lan Đà Vấn đạo" có đoạn trích lời tâu của Tỳ kheo Na Tiên, nói lên cấu trúc quân sự của Vương quốc Ấn - Hy Lạp đời vua Menandros I:<ref>[http://www.budsas.org/uni/u-kinh-mitien/mitien-01.htm Mi Tiên vấn đáp, II. NỘI DUNG MI-TIÊN VẤN ĐÁP]</ref>
{{quote|Ví như đại vương dẫn bốn loại quân binh: bộ binh, tượng binh, mã binh, xa binh ra trận. Bốn loại binh ấy có tên gọi khác nhau, hình tướng, chức năng, công dụng khác nhau nhưng đều thành tựu chung một lợi ích, một mục đích: ấy là đem về vinh quang và chiến thắng cho đại vương!|Tỳ kheo Na Tiên, trích trong "Di Lan Đà vấn đạo}}

Ngoài ra, bộ kinh còn tái hiện cuộc đàm luận giữa nhà vua và Na Tiên, nêu ra đường lối quân sự đúng đắn của ông:

:-''Trước đây, đại vương từng là một đại tướng lãnh bách chiến bách thắng, ngài đã từng chỉ huy bốn loại quân binh một cách thiện xảo, thiên tài, ngài đã từng chiến thắng những "trận địa chiến" rất lớn. Bần tăng xin được hỏi là đại vương thường thiết lập, bố trí "trận địa chiến" ấy ra sao?''
:-''Không giấu gì đại đức, chuyện ấy đối với trẫm thì dễ dàng như mặc áo, ăn cơm vậy. Đầu tiên trẫm quan sát các thế núi, sông, rừng, sa mạc, đồng ruộng, thôn làng. Rồi dự định chỗ tấn, chỗ thoái, chỗ lập đồn lũy, chỗ hư binh, chỗ phục binh v.v.. sau đó, lập sa bàn, tập trận giả, rồi tập trận thật trên địa thế núi sông tương tự...; rồi còn chiến thuật, tâm lý... và nhiều lãnh vực chuyên môn khác nữa.''
:-''Chừng đó là bần tăng hiểu rồi, tâu đại vương! Muốn chiến thắng, bách chiến bách thắng, đại vương phải thiết lập vững vàng trận địa, nơi thế đất này, thế núi kia... tất cả đều được chuẩn bị, dự phòng sẵn. Dường thế ấy, từ Giới lập trận thế, từ Giới lập chiến thuật, chiến lược; từ Giới lập sa bàn; từ Giới mà tiêu diệt đối phương... thì mười đội binh ma quân phiền não sẽ cởi giáo quy hàng. Nhờ Giới mà tín sẽ vững chắc không xao động. Nhờ Giới mà tấn không thối thất. Nhờ Giới mà niệm không buông lơi. Nhờ Giới mà định tâm thêm kiên cố. Nhờ Giới mà tuệ càng càng thêm sáng tỏ.''

== Các đồng tiền của Menandros I ==
[[Tập tin:MenanderCoin.jpg|phải|nhỏ|300px|Vua cứu độ Menandros I (khoảng 173-130 TCN)]]
Menanderos đã để lại cho hậu thế một số lượng tiền xu bằng bạc và bằng đồng khổng lồ, nhiều hơn so với bất kỳ vị vua Ấn-Hy Lạp khác. Trong suốt triều đại của ông, các chuẩn mực của tiền Ấn Độ và Hy Lạp đã được hợp nhất và đã đạt đến đỉnh cao. Bộ sưu tập cổ vật của Mir Zakah gồm 521 đồng tiền dưới triều Menandros đã được công bố gần đây cho thấy nội thương phát triển thịnh vượng trong triều đại lâu dài của Menandros.<ref name="TVHS"/> Nhiều đồng tiền đã được khai quật ở [[Afghanistan]] đến Trung Ấn đều có khắc hình Menandros qua nhiều thời kì, từ lúc trẻ đến già cùng với bánh xe pháp. Phần lớn, các đồng tiền đều mang dòng chữ khắc ""Vua cứu độ Menandros" (tiếng Hy Lạp: ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ ''Basileos Soteros Menandrou''), còn mặt kia thì mang dòng chữ "Maharaja TRATARASA MENADRASA" (''Đức vua vĩ đại Menandros truyền bá Phật giáo'') bằng chữ [[Prakrit]] và [[Kharoshthi]].<ref name="TVHS"/>

== Qua đời ==
Theo văn học truyền thống của [[Phật giáo]] Ấn Độ thì sau khi hỏi đạo với tôn giả [[Na-tiên]], ông đã truyền ngôi cho con và lui về ẩn cư trong tăng viện, hay nói cách khác là xuất gia, tu học và chứng thánh quả [[A-la-hán]].<ref>{{Chú thích web |url=http://www.quangduc.com/VuLan/2009/09ducphat.html#_ftn10 |ngày truy cập=2009-08-22 |tựa đề=Giác Dũng, Đức Phật là bậc Nhất thiết trí - tu viện Quảng Đức |archive-date = ngày 1 tháng 8 năm 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090801120251/http://www.quangduc.com/VuLan/2009/09ducphat.html#_ftn10 }}</ref>

Tuy nhiên, theo sử gia Hy Lạp [[Plutarchus]] thì Menandros [[chết|qua đời]] ở một lều nhỏ trên chiến trường, trong một cuộc viễn chinh tái chiếm Bactria bất thành vào khoảng năm 130 TCN. Plutarch xem ông là hình mẫu về một quốc vương được lòng thần dân, khác với tên bạo chúa đáng ghét [[Dionysius I của Syracuse|Dionysius]]. Cụ thể hơn, Plutarchus (Praec. reip. ger. 28, 6) đã viết về vua Menandros như sau:<ref name="TVHS">[[Menandros I#Tài liệu tham khảo|Những hộ pháp vương Phật giáo]]</ref>
{{cquote|
''Ông là một vị vua nổi danh rất chính trực và được lòng dân đến độ khi ông mất trên đường chinh chiến, nhiều thành phố đã tranh nhau tro cốt của ông; sau cùng đã đồng ý chia đều để mang về tôn thờ ở các ngôi tháp lớn.''|||Plutarch
}}

<!--[[Tập tin:Ptolemy Asia detail.jpg|nhỏ|250px|Toàn cảnh châu Á trên [[bản đồ của Ptolemy]]. Các "Menander Mons" ở giữa tấm bản đồ, ở phía đông [[tiểu lục địa Ấn Độ]].]]-->
Sau khi vua Menandros qua đời, vương quốc của ông bị đã bị phân chia thành nhiều tiểu quốc.<ref name="TVHS"/>
<!--Vào thời hậu cổ đại, từ khoảng trước thế kỷ I, từ "Menander Mons", hay "các ngọn núi của Menandros", đã trở thành tên gọi của một dãy núi ở miền viễn đông của tiểu lục địa Ấn Độ, tức [[Các ngọn đồi Naga]] và [[Arakan]] ngày nay, được đề cập trong [[bản đồ thế giới Ptolemaeus]] của nhà địa lý học [[Claudius Ptolemaeus|Ptolemaeus]] ở thế kỉ I.-->

== Xem thêm ==
{{portal|Phật giáo|La Mã và Hy Lạp cổ đại|Lịch sử}}
* [[A-dục vương]]
* [[Kanishka]]
* [[Vương quốc Ấn-Hy Lạp]]
* [[Phật giáo thời kỳ Hy Lạp hóa]]
* [[Vương quốc Ấn-Scythia]]

== Ghi chú ==
{{Tham khảo|30em}}

==Tham khảo==
* "Monnaies Gréco-Bactriennes et Indo-Grecques, Catalogue Raisonné", Osmund Bopearachchi, 1991, Bibliothèque Nationale de France, ISBN 2-7177-1825-7
* [http://www.thuvienhoasen.org/nhunghophapvuongphatgiao-03.htm Trần Trúc-Lâm-Những hộ pháp vương của Phật-giáo trong lịch sử Ấn-Độ, Nhà xuất bản Phương Đông 2007] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100620193237/http://thuvienhoasen.org/nhunghophapvuongphatgiao-03.htm |date = ngày 20 tháng 6 năm 2010}}
* [http://www.quangduc.com/lichsu/85phatgiao2500-09.html Tôn giáo & văn minh nhân loại: 2500 năm Phật giáo, Gs. P. V. Bapat chủ biên, Người dịch: Nguyễn Đức Tư - Hữu Song. Chương VIX: Một số tín đồ Phật giáo nổi tiếng sau A-dục vương]{{Liên kết hỏng|date = ngày 12 tháng 5 năm 2021 |bot=InternetArchiveBot }}

== Liên kết ngoài ==
* [http://www.coinarchives.com/a/results.php?results=100&search=Menander+I&Thumb=1 Coins of King Menander]
* [http://www.wildwinds.com/coins/greece/baktria/kings/menander/t.html More coins of Menander]

{{start box}}
{{succession box |
 before=[[Demetrios II của Ấn Độ]] |
 title=[[Vương quốc Ấn-Hy Lạp|Vua Ấn-Hy Lạp]] <br> '''([[Paropamisadae]], [[Arachosia]], [[Càn-đà-la|Gandhara]], [[Punjab (Pakistan)|Punjab]])|
 years= 155/150-130 TCN |
 after=''(Ở [[Paropamisadae]], [[Arachosia]]:)''<br>[[Zoilos I]]<br><br>''(Ở [[Càn-đà-la|Gandhara]], [[Punjab (Pakistan)|Punjab]]:)''<br>[[Agathokleia]]
}}
{{end box}}

{{Vua Hy Lạp hóa}}
{{authority control}}

[[Thể loại:Tín đồ Phật giáo Hy Lạp]]
[[Thể loại:Tín đồ Phật giáo]]
[[Thể loại:Vua Ấn-Hy Lạp]]
[[Thể loại:Vua thế kỉ 2 TCN]]
[[Thể loại:Cựu quốc gia châu Á]]