Baloujhe

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Baloujhe », loukîz cial.

Baloujhe a Nîme

Li baloujhe u åbalowe (on dit eto: arnicot, brouwant, mônî), c' est on gros inseke eschaerbotrece, ki voléve tot zûnant e moes d' may e l' Walonreye. Elle ont cåzu disparexhou al fén des anêyes 1950.

Sincieus no d' l' indje : Melolontha melolontha

Vicaedje

baloujhe ki conte les eures

Les balowes si rmetént voltî so les tchinnes, les hesses, les tiyoûs.

I vole zûnanmint al nute. C' esteut e moes d' may el Walonreye.

Divant d' voler evoye, li baloujhe infele ses saetchs a l' air, et sorlever ses ailetes. On dit k' ele «conte les eures» ou: k' ele «conte ses cwårs» ou k' ele «fwait ses pakets».

Mopliyaedje

Li baloujhe dene on gros blanc vier, k' on lome li tchalon ou waerbå ou molon, ki magne les raecinêyes di totes les plantes. I sierveut come amoice al pexhe.

On è trovéve dins les cortis, et les touwer. Mins il siervént eto d’ amagnî ås mizretes u tchiproûles et ås fougnants u foyons.

I lyi fåt troes ans po rexhe foû d' tere.

• 
  gueuye do tchalon
• 
  wayimaedje
• 
  påpåd-lôlô

Siervaedje

come amagnî

A on certin moumint, on magnive les baloujhes.

Les poyes les magnèt voltî ossu; les bokets del carapace rivnèt dins les polenes.

come djeu d' efant

Disk' e l' eter-deus-gueres, les efants alént scheure les tiyoûs po-z aler ås baloujhes. Ou adon les apicî k' ele volént tot les djondant avou ene djiniesse.

Les åbalowes ni s’ dismefeynut nén. On les etind ariver come des ptits avions. Ele sont télmint pezantes k’ on les sait atraper åjheymint.

Les aplopins loyént on fi åd triviè des grossès aiyes des baloujhes, et les taper e l' air. Ele catournént, tot volant e zûnant. On djheut "aler fé zûner les baloujhes".

Les arnåjhes les låtchént dins les scoles ou les stitchî dins les cawetes u les grands tchveas des båsheles. Les biesses s' emacralént dins les croles, et s' fijhént crever po disfirdjî leus pates ås crotchets, leus longowès coines et leus spessès aiyes.

Les pus traites el metént dins ene boesse avou on costri kel magnive tot lyi trawant l' vinte.

Pus respectiveuzmint, on les ateléve tot metant on fi après on betchou awiyon k' elle ont-st a leu drî. On les ateléve avou l' ådvins d' ene boesse d' aloumete k' esteut emantcheye a môde di tchår. On l' trawéve sol lårdjeur avou deus brocales, ene padvant ey ene padrî, come si ça sereut des moyoûs. Adon, on emantchive des mastokes (trawêyès pîces di 10 cintimes, modele 1941-1943) a tchaeke dibout do «moyoû». Po tot fé, on loyive onk des ptits costés do «tchår» a l' awiyon d' l' åbalowe avou on fi a keude di 10 a 15 cintimetes, tot fjhant on corant laece. L' arnicot n' aveut pus k' a tcheryî.

Peuplåcions d' baloujhes el Walonreye

cåze do disparexhaedje des baloujhes

C' est l' poûfraedje des dinrêyes et des canadas å DDT et ås ôtes contrinsekes, k' a cmincî après l' guere di 40, k' a bråmint dzindjné les baloujhes. Les dierinnes ont ndalé eviè 1960, çou k' a fwait dire ki c' esteut Gargarene ki les aveut prins avou lu dins l' prumî spoutnik.

sayes di rmetaedje di baloujhes

Dins les anêyes 2000, on a sayî di rmete des baloujhes, metans dins l' grand bwès d' Sint-Houbert.

Dins les ratourneures e walon

On loméve "baloujhe" on londjin.

«baloujhî», c' est må fé si ovraedje.

«baloujhner», c' est trinner tot s' pormoennant. Li deujhinme live d' Ene båke so les bwès d' l' Årdene si lome «Baloujhnaedje dins les bwès did la cint-z ans».

«awè des baloujhes el tiesse» ou «aveur ene balowe e cervea», c' est esse ene miete drole; «tchôkî des baloujhes el tiesse da onk», c' est lyi fé acroere des mintes, kécfeye po profiter d' lu.