"Chhiah-tō" pán-pún chi-kan bô-kāng--ê tē-hng

Âng-soàⁿ tāi-piáu chhiah-tō

Chhiah-tō sī 1 tiâu sióng-siōng ê îⁿ-kèng-soàⁿ, kho· tī 1 lia̍p hêng-seng ê lâm-pak-ke̍k ê tiong-ng ūi-tī; hit tah ê tē-bīn kap tńg-se̍h ê te̍k-sim (axis of rotation) pêng-hêng. Chit tiâu soàⁿ sī 1 ê tōa-îⁿ. Chhiah-tō kā kiû ê piáu-bīn chhiat chò Pak-poàⁿ-kiû kap Lâm-poàⁿ-kiû. I ê hūi-tō· hông tēng chò 0-tō·. Tē-kiû ê chhiah-tō ū 40070 km tn̂g.

Khì-hāu

Jia̍t-tài, chhiah-tō ê kùi-cheh hām un-tài, hân-tài chha chin chē. Tiàm jia̍t-tài khiā-khí ê lâng it-poaⁿ kā kùi-cheh hun-chò 2 ê: sip--ê kap ta--ê. Chóng--sī, tōa-pō·-hūn óa-kīn chhiah-tō ê só·-chāi thàu-nî-tang sip, sui-bóng kî-tha ê in-sò· (koân-tō·, lī hái ê kī-lī) ē éng-hióng kùi-cheh ê piàn-hòa.

Chhiah-tō kap thài-khong

Óa-kīn chhiah-tō ê tē-tiám sek-ha̍p siat thài-khong-káng a̍h-sī thài-khong tiān-thui, in-ūi hiah ê tiám tín-tāng ê sok-tō· siū tē-kiû tńg-se̍h éng-hióng, pí tē-kiû jīm-hô só·-chāi koh khah kín. Tùi hia hoat-siā thài-khong-chûn ē-tàng kiám iōng jiân-liāu. Khó-sioh tē-kiû ê chhiah-tō lo̍h tī hái-bīn khah chē, hán-tit keng-kòe lio̍k-tē.

Keng-kòe ê tē-tiám

• São Tomé kap Príncipe - keng-kòe Ilhéu das Rolas (kûn-tó ê 1 lia̍p sió-tó)
• Gabon
• Congo Kiōng-hô-kok
• Congo Bîn-chú Kiōng-hô-kok
• Uganda
• Kenya
• Somalia
• Maldives - khó-lêng bô tú-tú keng-kòe jīm-hô 1 ê tó
• Pini - Sumatra hū-kīn ê sió-tó
• Sumatra
• Lingga - Sumatra hū-kīn ê sió-tó
• Borneo - Kalimantan
• Sulawesi
• Halmahera
• Halmahera tang-pêng ê sió-tó-kûn
• Gilbert Kûn-tó - khó-lêng bô tú-tú keng-kòe jīm-hô 1 ê tó
• Phoenix Kûn-tó - Baker-tó hū-kīn
• Line Kûn-tó - Jarvis-tó hū-kīn
• Galápagos Kûn-tó - keng-kòe Isabela-tó.
• Ecuador
• Colombia
• Pa-se