Flugkatastrofe vo Überlinge

Dialäkt: Bärndütsch

D Flugkatastrofe vo Überlinge am Bodesee am 1. Juli 2002 isch en Kollision von zwei Verchehrsflugzüüg gsii, wo 71 Todesopfer gforderet het, vor allem Chind us Ufa z Russland. Für der schwyzer Luftruum isch der Uufall e risiigi Katastrophe gsii.

Flugkatastrofe vo Überlinge
E Teil vom Dänkmool z Brachenreuthe
Unfall-Zusammenfassung
Uufallart	Flugzüügkollision i der Luft
Ort	über Owingen bi Deutschland Überlinge
Datum	1. Juli 2002
Todesopfer	71
1. Luftfahrzüüg
Luftfahrzüügtyp	Tupolew Tu-154M
Betriiber	Bashkirian-Airlines
Kännzeiche	AR-85816
Flugnummere	BTC2937
Abflughafe	Russland Flughafe Moskau-Domadedowo
Zilflughafe	Spanien Flughafe Barcelona-El Prat
Passagier	60
Besatzig	9
Lüt, wo überläbt hän	0
2. Luftfahrzüüg
Luftfahrzüügtyp	Boeing 757-200
Betriiber	DHL International Aviation Middle East
Kännzeiche	A9C-DHL
Flugnummere	DHX611
Abflughafe	Bahrain Flughafe Bahrain
Zwüschelandig	Italien Flughafe Bergamo
Zilflughafe	Belgien Flughafe Brüssel-Zaventem
Passagier	0
Besatzig	2
Lüt, wo überläbt hän	0

Di beteiligte Flugzüüg

D Tubolew isch vo nid weniger als 5 Pilote gfloge worde. Der Alexander Gross isch der Flugkapitän gsi. Är het bereits 12.000 Flugstunde absolviert gha. Näbe ihm isch der Murat Itkulow gsässe. Är het e höcher Rang gha als der Gross. Der Itkulow het i dere Nacht d Leischtige vom Flugkapitän bewärtet, drum isch är bi däm Flug Kopilot gsii. Uf em Sitz vor em Schubhebel isch der Flugnavigator ghöcklet u linggs hinder em Flugnavigator isch der Flugäschinör gsässe. Uf em Notsitz isch no e Kopilot mit gfloge. Är isch offiziell nid im Dienscht gsi. We aber e Notfallsituation ytroffe wär, hätte di andere Pilote syni Meinig berücksichtiget. D Besatzig het vor em Start z Moskau e Pouse vo 24h gha.

Der Kapitän vo Frachtflug isch der Paul Phillips gsi. Är isch us Grossbritanie cho u het scho syt em Jahr 1989 für d DHL gschaffet gha. So het är 10.000 Flugstunde bim glyche Undernäme chönne ufwyse. Insgesamt het är fasch 12.000 Flugstunde absolviert. Der Kopilot isch us Kanada cho u het Bernt Campioni gheisse. Er het weniger erfahrig als sy Käpten, insgesamt het är meh 6.600 Flugstunde absolviert. Beidi Pilote hei vor em Flug e Pouse vo 75h gha.

Der verpassti Flug z Moskau

D Reis nach Spanie für d Chind us Ufa het d UNESCO organisiert. Si hei di Chind mitgno wo di beschte Leischtige i der Schuel bracht hei. Z Moskau hei d Chind du ihre eigentlech Flug verpasst, da d Reisegselschaft se versehendlech a falsch Flughafe bracht het. Si sy du zwöi Täg z Moskau blybe, bis es anders Flugzüüg isch tscharteret gsi.

Der Unfall

Alli erwänte Zyte sy MEZ

E Boeing 757-200 vo der DHL. Es Bild vo Fabrizio Berni

D Boeing 757 vo der DHL isch mit dere Crew a däm Tag scho chly lenger underwägs gsi. Am 15:30 Uhr sy si vo Bahrein nach Brüssel mit ere Zwüschelandig in Bergamo gstartet. 21:10 Uhr sy si z Bergamo glandet. Um 23:06 Uhr isch ds Frachtflugzüüg (DHL-Flug 611) nach Brüssel gstartet. Der Kopilot Bernt Campioni het d Frachtmaschine gfloge, wäret däm der Flugkapitän d Instrumänt überwacht het. E Flug isch immer Teamarbeit, drum wächsle sech d Pilote ou immer ab mit em Flüüge vom ne Flugzüüg. Das isch ou bi Frachtflüüg so.

E Tubolew-Tu-154M vo der Bashkirian-Airlines. Es Bild vom Torsten Maiwald

D Tupolew mit der Bezeichig (Bashkirian-Airlines-Flug 2937) isch d Ersatzmaschine für d Chind worde. Näbscht de Chind wo mit UNICEF greist si, isch ou e Muetter mit ihrne beide Chind mit gfloge. Si hei uf Barcelona welle ihre Vater der Witali Kalojew ga bsueche, wo derte gschaffet het. Da’s problem mit em Visum gä het, hei si der gyich Flug gno wi d Chind. D Passagiermaschine isch du um 20:48 Uhr vom Flughafe Moskau-Domodedovo gstartet. Im Kontrollruum ACC Züri isch der dänisch Fluglotse Peter Nielson gsässe. Är isch e Agstellte vo Swisscontrol gsi. Die Firma isch churz vorhär privatisiert worden u das het derzue gfüehrt das d Ablöif wirtschaftlech sy gstraft worde. Es isch denn üblech gsi, ab 23:00 Uhr ei Lotse alleini der ganz Luftruum vom ACC Züri überwacht het. Der zwöiti Lotse isch wäret dere Zyt i Pouse gange. Das isch ou i dere Nacht so gsi. Üblecherwys het’s nach 23:00 Uhr uf em Flughafe Fridrichshafe keiner Landige me gä. So hätti sech der Peter Nielson eigentlech nur ume Durchgangsvercher müesse kümmere.

23:10: Im Kontrollruum vom ACC Züri erschine zwee Techniker u wei wartige am Houptradar düre füehre. Dür die Wartig wird der Radar i Hilfsmodus gschaltet. Das füehrt derzue, das der Radar lengsemer reagiert. Der Radar het es Kolisionswarnsystem. Das System warnt der Lotse 2 Minute vor ere Kolision. Doch das System funktioniert im Hilfsmodus nid.

23:11:55: D Tupolew befindet sech im östrychische Luftruum u wird vo de Lotse z Wien gleitet. D Crew chunnt vo de Lotse d Freigab über uf d Flugflächi 360 (ca. 11.000 m) ufzstyge.

23:16:10: D Tupolew verlat der östrychisch Luftruum u flügt i dütsch Luftruum inne. Im dütsche Luftruum wird d Crew vom Kontrollzentrum z Münche glotst.

23:21:50: Der Kapitän vo der DHL Maschine, mäldet sech bim Peter Nielsen a u git di nötige Datä, Ruefzeiche, Flughöchi u Kurs a Lotse düre. Obwohl der Transponder vom Flugzüüg, d Flughöchi, d Flugnumme u sogar der Standort vom Flugzüüg a Radar z Züri wyter gleitet wird, muess der Pilot die Agabe em Lotse mälde, damit sys Flugzüüg koräckt Identifiziert wird. D DHL flügt zu däm Zytpunkt uf der Flugflächi 260 u het ds Ruefzeiche DHX-611.

23:21:56: Der Käpten vo der DHL fragt der Lotse öp är uf d Flugflächi 360 darf styge um Kerosin z spare. Bi däm Gspräch chunnt d DHL Maschine e Transpondercode vo der Flugsicherig über, wo d Pilote müesse ystelle.

23:23: Di beide Techniker chöme jitz nomal zum Lotse u sägen ihm das si d Telefonalag i Hilfsbetriib wei schalte um d Telefonalag z warte. Doch d umstellig uf e Hilfsbetriib klapet nid. Ab jitz isch der ACC Züri nimm erreichbar u ou Züri cha keini Telefongspräch me füehre.

23:25: Unerwartet chunnt für e Landeradar, e Landeaflug uf e Flughafe Fridrichshafe inne. Es isch e Airbus A320 wo verspätig het. Da der Landeradar sech nid am glyche Platz befindet wi der Radar mit em Durchgangsverchehr, muess der Peter Nielsen zwüsche de beide Radarschiirbe hi u här wächse. Da si Stuel Redli het muess är derzue nid ufstah. Da sy Koleg i der Pousen isch, chunnt’s derzue das der Nielsen nid alli Funksprüch vom Airbus u de andere Flugzüüg mit überchunnt, d Funksprüch teilwys müesse widerholt wärde oder gar nid beantwortet wärde. Der Nielsen versuecht sofort der Tauer vom Fridrichshafe z erreiche. Doch das funktioniert nid. Är versuechts es zwöits u es dritts mal.

23:26:36: D DHL Crew chunnt d Freigab für d Flugflächi 360 über.

23:29:50: D DHL Maschine erreicht d Flugfläche 360. Doch der Käpten vergisst das em Peter Nielsen mitzteile.

23:29:54: D Fluglotse z Münche gä d Tupolew a ACC Züri wyter u d Tupolew flügt i schwyzer Luftruum.

23:30:11: D Tupolew Crew mäldet sech mit em Ruefzeiche BTC 2937 uf der Flugflächi 360 bim Peter Nielsen a.

23:30:33: D Tupolew Crew bechunt der Transpondercode über.

Ab ca. 23:33:00 erschynt uf em Display vom ds TCAS, em Anti-Kollisions-Warnsyschem vom Flüüger, es Flugzüüg. Im Cockpit git’s e Diskusion drüber öp das Flugzüüg uf der glyche Höchi isch wi si isch oder nid. Da’s zwüschem DHL Flüüger u em Peter Nielsen ab 23:30 Uhr kei Funkkommunikation isch nötig gsi, kenne d Russe d Position vo der DHL nid. D Russe u d DHL hei nämlech di glychi Funkfrequänz u ghöre d Funkgspräch vo nenand.

23:34:30: Der Käpten vom DHL Flüüger übergiit d Kontrolle über e Flüüger a sy Kopilot, da är uf z WC muess.

23:34:42: Ds TCAS warnt d Crews vo de beide Flüüger vor Konfliktverchehr.

23:34:44: Im Kontrolzentrum in Karlsruhe endeckt e Lotse das d DHL Maschine u d Tupolew uf Kolisionskurs sy. Di Internationale Flugbestimmige verbiete ihm, diräkt mit de Pilote kontakt uf z näh, da i der Flugsicherig z Züri öpper isch u der Nielsen i däm Momänt nid ohnmächtig isch. Drum gryft der Lotse z Karlsruhe zum Telefon u versuecht glatti drü mal der Nielsen z erreiche.

D Zyt isch unbekannt. Der Peter Nielsen bittet d Crew vom Airbus der Fridrichshafe sälber azfunke. Da är der Tauer nid erreicht. Är weiss nid, dass är nach de Vorschrifte vom Notfallhandbuech vo der Flugsicherig, im ne settige Fall der Tauer z Friidrichshafe mit sym Natel dörfti kontaktiere.

23;34:49: Der Peter Nielsen bemerkt das d Tupolew u d Boeing uf enand zue flüügen u git der russische Besatzig d Awysig zum sofortige Sinkflug uf d Flugflächi 350.

23:34:56: Ds TCAS git der DHL Crew d Awysig zum Sinkflug u der Crew vo der Tupolew e Stygawysig.

23:34:58: D DHL Crew geit i Sinkflug über.

23:34:59: I der russiesche Maschine git’s e Diskusion drüber, öp me uf e Lotse oder uf ds TCAS sölle lose.

23:35:02: D Pilote vo der Tupolew leiter der Sinkflug y.

23:35:03: Der Fluglotse seit der russische Crew si sölle sofort uf d Flugflächi 350 sinke. D Crew bestätiget das. De informiert der Nielsen d Pilote drüber das ihne uf 2 Uhr es Flugzüüg entgägen chunnt. Doch die Himmelsrichtig 2 Uhr isch falsch. 2 Uhr bedütet das ds Flugzüüg vo rächts chunnt. Ds Flugzüüg chunnt aber uf 10 Uhr also vo linggs. Es isch der letscht Funkkontakt zwüsche der Tupolew u em Peter Nielsen. D Pilote sueche vo jitz a sehr intensiv ds Flugzüüg wo der Lotse erwähnt het.

23:35:05: Der Käpten vo der DHL isch wider im Cockpit. Der Kopilot seit zuen ihm, der Gägeverchehr chunnt vo rächts. Das bestätiget der Käpten. Da si der Funkverchehr mit glosst hei u ou d Amäldig vo der Tupolew mit übercho hei, wüsse si genau wo das Flugzüüg sech befindet.

23:35:10: Ds TCAS git der DHL Maschine d Awysig schnäller z sinke.

23:35:19: D Pilote vo der DHL Maschine versueche em Lotse z säge, das ds TCAS ihne der Sinkbefähl gä het. Si hei ja mit übercho, das der Lotse der Tupolew der Befähl zum Sinke gä het. Doch die Mäldig chunnt der Nielsen nie über, da är i däm Momänt no mit der Tupolew redt. Das die Mäldig nid düre chunnt, isch zwar tragisch, isch aber em ne Sicherheitsmechanismus zue z schrybe, wo me nach der Flugkatastropfe z Teneriffa ygrichtet het.

23:35:27: D Pilote i der Tupolew entdecke ds Flugzüüg, wo vo linggs chunnt u zieh wi wild a der Stüürsüüle, um ihre Flüüger wider zum styge z bringe.

23:35:32: Uf ere Höchi vo 34.890 Fuess (ca. 10.630 m) chunnt’s zum Zämestoss vo dene beide Flüüger. D DHL Maschine trifft mit em Hek di Vordersyte vo der linggi Tragflächi vo der Tupolew. Da i de Tragflächine d Tanks sy explodiert e Teil vom Kerosin i der Luft. Sy zerbricht i vier Teil u stürzt ab. Ds Leidwärch vo der Boeing bricht ab. Ohni Leidwärch isch d Maschine Flugunfähig u stürzt äbefalls ab. Alli Passagier u Crew-Mitgliider stärbe bi däm Unglück.

Nach der Awysig vom Sinkflug verabschidet sech der Peter Nielsen vo vom Airbus u wändet sech wider de Unglücksmaschine zue. Doch die beide Flugzüüg sy vom Radar verschwunde. Der Nielsen rüeft Tupolew es paar mal, aber die antworte nid. Es sy di letschte Funksprüch wo der Nielsen im ACC Züri tätiget. Nachdäm är begryft das die beide Flüüger Zämegstosse sy, verlat är sofort der Kontrollruum. Es isch ds Leschmal das är der Kontrollruum verlaht. Nach em Unglück het är nie meh als Lotse gschaffet. Är isch zwar bi Swisscontrol blibe het sech aber i d Sicherheitsabteilig versetze la.

Nach em Unglück

Nach em Unglück het sech ds Kerosin vo beidne Flugzüüg entzündet. D Füürwehr isch im Ysatz gsi. Es paar Tag später hilft der Witali Kalojew bi der suechi vo de Opfer mit u das obwohl de Aghörige eigentlech dervo abrgrade wird. Als erscht’s findet är di kaputti Perlechötti vo syre Tochter u e chly später de ou syni toti Tochter, wo wi dür nes Wunder fascht unversehert isch.

Am 12. Juli 2002 findet in Überlinge under freiem Himmel d Truurfyr für d Opfer vo Überlinge statt. A dere Truurfyr näh 1200 Mönsche Teil.

D Unfallursach

• Da der Fluglotse Peter Nielsen mit ere andere Maschine beschäftiget isch gsi, wo unerwartet uf em Flughafe Fridlichshafe het welle Lande, het är d Awysige für d Staffelig vo de beide Flugzüüg z spät gä.
• D Besatzig vo der Tupolew het uf e Lotse glost anstatt uf ds TCAS
• D Regelwärch zum TCAS vo de unterschidelechste Stelle sy nid Einheitlech gsi u hei sech teilwys sogar wiidersproche.
• I der Nacht het’s im Kontrollzäntrum vo der Flugüberwachig z Züri zwenig Lüt gha.
• Ds Füehrigsmanagment het über Jahre akzeptiert, das ei Lotse i der Nacht beidi Radarschirme überwacht het, wärend däm der zwöiti Lotse Pouse gmacht het.

D Sach mit em TCAS

Bi der Yfüerig vom TCAS het me vergesse festzlege, was gilt, we der Lotse öppis anders seit, als ds TCAS. I der weschtleche Wält, het me de Pilote bybracht uf ds TCAS z lose u der Lotse i so mene Fall z ignoriere. I de andere Länder, so ou z Russland, het me de Pilote hingäge glehrt, i so mene Fall uf e Lotse z lose.

e TCAS-Azeig

Am 31. Januer 2001 sy sech z Japan zwöi Flüger vo der Japan-Airleins bi der Staffelig z naach cho. Es sy insgesamt 677 Pssagier an Bort gsi. Der Grund isch gsi, das der eint Pilot uf ds TCAS glosst het u der ander uf e Fluglotse. Nach däm „beinahe Zämestoss“ het me du Änderigsvorschleg zum TCAS gmacht. Underanderem het me gforderet das d Pilote lehre der Lotse i somene Fall z ignoriere. Me het aber ou gforderet, das ds TCAS e neui Funktion überchunnt, füre Fall, das der Pilot de Awysige vom TCAS nid folget. I so mene Fall würdi ds TCAS em andere Flugzüg e anderi Awysig erteile. Im Fall vo Überlinge, wo d Tupolew mit em Sinkflug wyter gmacht het, hätti d Boeing 757-200 vom TCAS d Awysig übercho z styge. D Verhinderig vom Vorfall z Überlinge dür die Funktion, isch als "wahrschinlech" ygstueft worde. Tragischerwys het sech di Internationali Luftfahrtorganisation (ICAO) ersch 18 Mönet später, also nach em Unglück vo Überlinge, mit dene Vorschläg usenand gsetzt.

Hützutags wird de Pilote wältwyt bybracht, das me der Lotse söll ignoriere u uf ds TCAS lose, we underschidlechi Aawysige vorlige. Zuedäm het jedes TCAS jitz die vorgschlageni Zuesatzfunktion.

Der Mord am Fluglotse

Am 24. Februar 2004 isch der Peter Nielsen, wo i der Unfallnacht der zueständig Fluglotse isch gsi, vom Osseten Witali Kalojew, vor sym Huus z Chlote erstoche worde. Der Osseten Witali Kalojew, het bim Unglück z Überlinge d Frou u syner zwöi Chind verlohre. Ds Obergricht vom Kanton Züri het der Täter wäge vorsätzlecher Tötig zu acht Jahr Haft verurteilt. Gäge ds Urteil isch e Nichtigkeitsbeschwärde ygreicht worde. Ds Kassationsgricht vom Kanton Züri het die Beschwärde teilwys guetgheisse. Ds Obergricht het du d Straf im Jahr 2007 uf füf Jahr u drei Mönet reduziert, wil der Kalojew e starch vermidereti Zuerächnigsfähigkeit het zuegeschribe übercho. Gäge das het d Staatsawaltschaft Beschwärde bim Bundesgricht ygleit. Am 8. Novämber 2007 het ds Bundesgricht aber d Straf vo füf Jahr u drei Mönet bestätiget. Der Kalojew het zwöi Drittel vo syre Straf abgsässe u isch du us der Haft entla worde.

Nach syre Haftentlassig isch der Witali Kalojew zrügg uf Russland gange. Dert isch är, vo hunderte vo Mitglider vo der Jugendorganisation Naschi, empfangen u gfyret worde. Am 18. Januar 2008 isch är i der Republik Nordossetie zum stellverträtende Minischter für Bou u Archidektur ernennt worde.

D Entschuldigung

D Firma Swisscontrol entschuldiget sech bi nere öffentleche Pressekonferänz, nach em erschyne vom BFU Bricht, bi de Opfer u de Aghörige vom Unglück vo Überlinge.

Strafprozässe i der Schwyz

Der Fall Überlinge isch nid nur z Dütschland vor Gricht cho. Ou i der Schwyz het’s Grichtsverfahre gä. Im Septämber 2007 sy drei Mitarbeiter vo Swisscontrol wäge fahrlässiger Tötig zu 12 Mönet Haft uf Bewärig verurteilt worde. E vierte Mitarbeiter isch zure Gäldstraf verurteilt worde. Alli andere sy Freigsproche worde.

Zu de Dänkmäler

Am 3. Mai 2004 isch bi Überlinge-Brachenreuthe es Dänkmool für d Opfer vom Uuglück ygweit worde. Ironischerwys gseht das Dänkmal us wi ne kaputti Perlechötti. Also genau so ne Perlechötti wi der Kalojew am Absturzort gfunde het.

Ou in Ufa git’s es Dänkmal. Das z Ufa gseht us wi ne Flüügerstaffle us Papierflüüger i der Luft.

Im Gebeude vo Swisscontrol git’s äbefalls es Dänkmal. Zudäm söll lut em Film Mayday Alarm im Cockpit, Zusammenstoss über dem Bodensee, i der Mitti vom Kontrollruum, für e Peter Nielsen e Rose i nere Vase stah.

Umsetzig i Film, Theater u Radio

D Kataschtrophe z Überlinge isch i der kanadische Fernsehserii Mayday-Alarm im Cockpit under em änglische Titel Deadly Crossrods u uf Dütsch under em Titel Flugzeugkollision von Überlingen, verarbeitet worde. Der Flug vo de beide Flugzüg wird i nachegstellte Szene, Animatione u Interviews dargstellt und so wärde d Hindergründ u d Ermitlige belüchtet.

D Dokumentarfilmserii Sekunden vor dem Unglück het äbefalls d Katastrophe z Überlinge rekonstruiert. I däm Film üsseret sech der Witali Kalojew zu syne Motiv zum Mord am Fluglotse.

Der Spiilfilm Flug in die Nacht - Das Unglück von Überlingen vom Regisseurs Till Endemann us em Jahr 2009 beschäftiget sech mit em Unfall u de Nachwirkige bis zum Tod vom Fluglotse.

Ds Theaterstück Menschliches Versagen vom Schwyzer Dramatiker Lukas Hollinger behandlet d Kataschtrophe z Überlinge. Es isch im Stadttheater Konstanz urufgfüert worde. Vo däm Stück gits e Hörspiilfassig. Es isch e Produktion vom SRF u em SWR. D Regii het der Stephan Heilmann gfüert. Die Hörspiilfassig isch under de Finalischte vom Hörspiilprys vo de Chriegsblinde 2013 gsi.

Ds dütsche Filmdrame 10 Sekunden orientiert sech inhaltlech a der Kataschtrophe u der Tötig vom Fluglotse.

Der Hollywood-Film Vendetta - Alles was ihm blieb war Rache (Im Original: Aftermath) mit em Arnold Schwarzenegger i der Rolle vom troumatisierte Vater, het der Unfall i d USA verleit.

Di russischi Künschtleri Gulyas Galimullian het über das Ereigniss en Dokumäntarfilm dräjt mit em Titel The Flight to Paradise. Die dütschi Fassig heisst: Haus am See.

Im Jahr 2018 isch es russischs Filmdrama veröffendlecht worde mit em Titel Непрощенный. Es beschäftiget sech mit der verzwyflete Gschicht vom Witali Konstantinowitsch Kalojew u sym Rachemord am verantwortleche Floglotse.

Weblink

 Commons: Flugkatastrophe vo Überlinge – Sammlig vo Multimediadateie

• Chronologie Flugzeugabsturz Überlingen. swissinfo.ch