Edición de «Holanda»

{{otros usos|Países Baxos|l'Estáu}}
{{rexón}}
'''Holanda''' (en [[idioma neerlandés|neerlandés]], ''Holland'') ye una [[rexón histórica]] y una provincia asitiada na mariña occidental de los [[Países Baxos]]. Dende [[1840]], ta estremada en dos provincies, [[Holanda Septentrional]] (Holanda del Norte) y [[Holanda Meridional]] (Holanda del Sur).

Nel pasáu, l'antiguu condáu d'Holanda foi miembru principal de les [[Provincies Xuníes de los Países Baxos|Provincies Xuníes]] ([[1581]]-[[1795]]). Por cuenta de la so importancia histórica na rexón, el [[topónimu]] «Holanda» utilízase tradicionalmente como ''[[pars pro toto]]'' o [[sinécdoque]] pa referise al Estáu soberanu, y la denominación oficial d'ésti ye la de «'''Países Baxos'''». Sicasí, mientres el reináu de [[Luis Bonaparte|Lluis I Bonaparte]], l'Estáu llevó'l nome de [[Reinu d'Holanda]] ([[1806]]-[[1810]]). Lo mesmo asocede col idioma, el [[idioma neerlandés|neerlandés]], que ye conocíu tradicionalmente, por estensión, como «holandés» (anque en realidá'l [[Dialeutu holandés|holandés]] ye un "dialeutu" del neerlandés). Lo mesmo asocede nel casu del [[xentiliciu]], que ye neerlandés/a, anque tamién s'usa «holandés/a».

== Etimoloxía ==
{{AP|Holanda (topónimu)}}

El topónimu «Holanda» apaeció per primer vegada en fontes de la rexón de [[Haarlem]] nel añu 866, y por 1064 yera utilizáu pa referise a tol condáu. Coles mesmes, los habitantes d'Holanda referir a sigo mesmos como «holandeses».<ref>{{versalita|Janse}}, Antheun; «Een zichzelf verdeeld rijk» en Thimo de Nijs y Eelco Beukers (eds.), 2003, ''Geschiedenis van Holland'', volume 1, páx. 73 (en neerlandés).</ref> «Holanda» deriva del neerlandés antiguu ''Holtland'' ('tierra montiega').<ref name="Oxford">''Oxford English Dictionary'', «Holland, n.1», etymology (n'inglés).</ref> Esta variación ortográfica caltener hasta mediaos del sieglu <small>XIV</small>, momentu nel que se normalizó como ''Holland'' (o les sos grafíes alternatives ''Hollant'' y ''Hollandt''). La [[etimoloxía popular]] sostién que «Holanda» deriva de ''hol land'' ('tierra bueca') y que'l topónimu basar na baxa altitú xeográfica del territoriu.<ref name="Oxford" />

== Historia ==
{{AP|Historia de los Países Baxos}}

Cada rexón de los Países Baxos tien la so propia historia que merez ser comentada de manera independiente. Sicasí, hasta ciertu puntu, la historia d'Holanda como rexón ye la historia de los Países Baxos como país, yá que ye la rexón más influyente del Estáu soberanu actual. Vease «[[Historia de los Países Baxos]]» pa un conteníu más detalláu.

=== Condáu d'Holanda ===
{{AP|Condáu d'Holanda}}
[[Archivu:Counts of Holland Arms.svg|thumb|Escudu d'Armes del condáu d'Holanda]]

Hasta'l [[sieglu IX]], los habitantes del territoriu que se convirtió n'Holanda yeren de procedencia [[Frisia|frisona]]. La zona yera parte de [[Frisia]]. A finales del s. IX, Holanda convertir nun condáu del [[Sacru Imperiu Romanu Xermánicu]]. El primera [[Condes d'Holanda|conde d'Holanda]] que se conoz con certidume foi [[Teodorico I d'Holanda|Teodorico I]], que reinó dende l'añu 896 hasta'l 931. Foi asocedíu por una llarga llista de condes holandeses, qu'hasta'l 1101 conociéronse como condes de Frisia. Cuando'l conde [[Juan I d'Holanda|Juan I]] morrió ensin descendencia en 1299, el condáu foi heredáu por [[Juan I de Henao|Juan II de Avesnes]], [[conde de Henao]]. Na dómina de [[Guillermo III de Henao|Guillermo V]] ([[Casa de Wittelsbach]], 1354-1388), el conde d'Holanda tamién foi'l conde de [[Henao]] y de [[Zelanda]].

Más tarde, [[Frisia Occidental]] foi conquistada —como resultancia, la mayoría de les instituciones rexonales referir a Holanda y Frisia Occidental como una sola unidá—. Coles mesmes, enfrentamientos armaos tuvieron llugar y asocediéronse hasta que [[Jacqueline de Baviera|Jacqueline I]], condesa de Henao, viose obligada a dexar toes el so posesiones, incluyendo Holanda, al so primu [[Felipe III de Borgoña]], conocíu como Felipe ''el Bonu'', en 1432.

De resultes, Holanda convertir en parte de los [[Países Baxos Borgoñonos]], y más tarde, en 1477, pasó a formar parte de les [[Diecisiete Provincies]] de los [[Habsburgu]]. Nel [[sieglu XVI|sieglu <small>XVI</small>]], el condáu convertir na rexón europea más densamente urbanizada, cola mayoría de la población viviendo nes grandes urbes. Nos Países Baxos Borgoñonos, Holanda yera la rexón dominante del norte; la influencia política d'Holanda determinó en gran midida'l dominiu borgoñón sobre la zona. L'últimu conde d'Holanda foi [[Felipe II d'España]]. Foi depuestu oficialmente en 1581 por aciu el [[Acta d'axuración]], anque los monarques hispánicos caltuvieron la intitulación de «condes d'Holanda» hasta la [[Paz de Westfalia|Paz de Münster]], roblada en 1648.

=== Provincies Xuníes ===
{{AP|Provincies Xuníes de los Países Baxos}}
[[Archivu:COMITATUS HOLLANDIAE 1682.jpg|thumb|left|Mapa d'Holanda, en [[1682]].]]

Na rebelión holandesa contra los Habsburgu mientres la [[Guerra de los Ochenta Años]], les fuercies navales de los rebeldes —los «[[Méndigos|méndigos de mar]]»— establecieron la so primer base permanente en [[Brielle]], en 1572. D'esta forma, Holanda, agora con estatus d'Estáu soberanu nuna confederación holandesa más grande, convertir nel centru de la rebelión. Nel [[sieglu XVII|sieglu <small>XVII</small>]], Holanda convertir nel centru cultural, políticu y económicu de les Provincies Xuníes, convirtiéndose nuna de les mayores potencies europees, procesu que se conoz como [[Sieglu d'oru neerlandés|Sieglu d'Oru neerlandés]]. Dempués de que'l [[rei d'España]] fuera depuestu como conde d'Holanda, el poder executivo y llexislativu recayó nos estaos que conformaben les Provincies Xuníes, que fueron lideraos pola figura del [[Gran Pensionario]].

Les mayores ciudaes de les Provincies Xuníes atopar n'Holanda —[[Ámsterdam]], [[Rotterdam]], [[Leiden]], [[Alkmaar]], [[L'Haya]], [[Delft]], [[Dordrecht]] y [[Haarlem]]—. Dende los grandes puertos de la rexón, comerciantes holandeses saleaben escontra otros destinos europeos, y los principales comerciantes europeos dirixíen el mercáu del continente dende Ámsterdam y les demás ciudaes portuaries d'Holanda.

Munchos europeos referir a les Provincies Xuníes como «Holanda» y non como «República de los Siete Países Baxos Xuníos». Una fuerte influencia holandesa llantar na mente de los demás europeos, que depués se proyeutó na República nel so conxuntu. Na mesma República, un lentu procesu gradual d'espansión cultural llevar a cabu, uniformizando les cultures de les demás provincies y convirtiéndoles en más similares a la holandesa. La llingua de la Holanda urbana convertir na [[llingua estándar]].

=== Estáu satélite francés ===
{{AP|Reinu d'Holanda}}
[[Archivu:Portrait of Louis Bonapart.jpg|thumb|Lluis I Bonaparte y el so fíu, Luis Napoleón, reis d'Holanda.]]
[[Archivu:Departments of French Empire North 1811-ex.svg|thumb|Departamentos del [[Primer Imperiu francés]] del Norte, en [[1811]].]]

La formación de la [[República Bátava]], inspirada na [[Revolución francesa]], dio llugar a un gobiernu más centralizáu. Holanda convertir na provincia d'un [[Estáu unitariu]]. La independencia de la rexón frenóse por cuenta de una reforma alministrativa en 1789, na que'l territoriu holandés foi estremáu en dellos departamentos: [[Amstel]], Delf, [[Texel]], y parte de les cuenques del [[Ríu Escaldia|Escaldia]] y el [[Ríu Mosa|Mosa]].

Dende 1806 hasta 1810, [[Napoleón Bonaparte]] controló'l [[Estáu vasallu]], el [[Reinu d'Holanda]], gobernáu ''[[de iure]]'' por [[Luis Bonaparte|Lluis I Bonaparte]] y, nun curtiu periodu de tiempu, pol fíu de Luis, [[Lluis II d'Holanda|Luis Napoleón Bonaparte]]. El reinu tomaba gran parte del territoriu que conforma los Países Baxos actuales. La denominación del reinu reflexa lo común que yera oldear el restu de los territorios como parte de la rexón d'Holanda.<ref>{{versalita|Frijhoff}}, Willem; «Hollands hegemonie» en Thimo de Nijs y Eelco Beukers (eds.), 2002, ''Geschiedenis van Holland'', volume 2, páx. 468 (en neerlandés).</ref>

Mientres el periodu en que los Países Baxos fueron anexonaos pol [[Primer Imperiu Francés]] ya incorporaos a Francia (1810–1813), Holanda foi estremada nos departamentos de [[Zuyderzée]] y [[Bouches-de-la-Meuse]].

=== Reinu de los Países Baxos ===
{{AP|Reinu Xuníu de los Países Baxos|Países Baxos}}

Dempués de [[1813]], Holanda convertir en provincia del [[Reinu Xuníu de los Países Baxos]]. Más tarde, en 1840, Holanda estremar nes actuales provincies de [[Holanda Septentrional]] y [[Holanda Meridional]], como resultáu de la [[Revolución belga|Revolución belga de 1830]]. Dende 1850, un fuerte procesu de [[Construcción de nación|construcción nacional]] provocó que los [[Países Baxos]] fueren culturalmente unificaos y económicamente modernizaos, faciendo de les ciudaes d'Holanda la base de la so economía.<ref>{{versalita|Knippenberg}}, Hans; {{versalita|De Pater}}, Ben; «Brandpunt van macht en modernisering» en Thimo de Nijs y Eelco Beukers (eds.), 2003, ''Geschiedenis van Holland'', volume 3, páx. 548 (en neerlandés).</ref>

== Xeografía ==
{{VT|Xeografía de los Países Baxos}}
[[Archivu:Provincie Noord-Holland.gif|thumb|left|[[Holanda Septentrional]]]]
[[Archivu:Provincie Zuid-Holland.gif|thumb|left|[[Holanda Meridional]]]]
[[Archivu:KinderdijkMolens01.jpg|thumb|Parte d'Holanda ta compuesta por [[Pólder|pólders]] como'l [[Kinderdijk]].]]

Holanda atopar nel oeste de los [[Países Baxos]]. Siendo rexón marítima, Holanda atopar na mariña del [[mar del Norte]], na desaguada de los ríos [[Ríu Rin|Rin]] y [[Ríu Mosa|Mosa]]. Cuenta con numberosos ríos y llagos y una estensa canal interior. Colinda: al sur, con [[Zelanda]]; al norte, con [[Frisia]]; y al este, col [[Ĳsselmeer]] y les rexones de [[Flevoland]], [[Provincia d'Utrecht|Utrecht]] y [[Brabante Septentrional]]. 

Holanda ta protexida del mar per una llarga llinia de [[duna|dunes]] na mariña. La mayor parte del área tres les dunes ta conformáu por [[Pólder|pólders]], superficies terrestres ganaes al mar y que s'atopen bien per debaxo del [[Nivel del mar|nivel d'esti]]. Na actualidá, el puntu más baxu d'Holanda ye un pólder, el [[Zuidplaspolder]], asitiáu a unos 6,75 metros sol nivel del mar, cerca de [[Rotterdam]]. El drenaxe continuu ye necesariu pa caltener a Holanda a salvo d'hinchentes. En sieglos anteriores, los [[Molino#Molino de viento|molino de vientu]] utilizar pa esti cometíu. El paisaxe taba —y en delles partes, sigue tando— apináu d'estes estructures de madera, que se convirtieron nun símbolu d'Holanda. 

La so estensión ye de 7494 [[km²]] —tierra y agua incluyíes—, que representa aproximao'l 13&nbsp;% de la superficie de los Países Baxos. Tocantes a la tierra firme por sigo sola, cuenta con una superficie de 5488 km². La población, combinando la de les dos provincies, ye d'unos 6,1 millones d'habitantes, lo que supón el 36,7&nbsp;% de la [[Demografía de los Países Baxos|población de los Países Baxos]].

Les principales ciudaes d'Holanda son Ámsterdam, Rotterdam y L'Haya. [[Ámsterdam]] ye oficialmente la [[Capital (política)|capital]] de los Países Baxos y la so ciudá más poblada. El [[puertu de Rotterdam]] ye'l mayor y más importante puertu d'Europa. [[L'Haya]], capital de [[Holanda Meridional]], ye la sede del poder executivu y llexislativu de los Países Baxos y sede de la [[Corte Internacional de Xusticia]]. Estes ciudaes, xunto con [[Utrecht]] y otros conceyos menores, formen la mayor [[conurbación]] neerlandesa, el [[Randstad]].

El Randstad ye una de les rexones más densamente poblaes d'Europa, pero inda llibre de la espansión urbana, por cuenta de les estrictes lleis de [[zonificación]]. Les medríes demográfiques, los altos precios de les propiedaes y el constante desenvolvimientu urbanísticu ye constante na periferia de les zones urbanizaes. A pesar d'ello, la mayor parte de la rexón sigue teniendo un calter rural. Les árees agrícoles y naturales qu'entá persisten son bien valoraes y protexíes. La mayor parte de la tierra cultivable aprovechar pa l'[[agricultura intensiva]], incluyida la [[horticultura]] y los [[ivernaderu|ivernaderos]].

=== Recuperación de terrén al mar ===
{{VT|Tierres ganaes al mar}}
[[Archivu:Benthuizen dijk polder.jpg|thumb|Polder Benthuizen, vistu dende un [[dique]].]]

L'actual territoriu d'Holanda nunca se caltuvo estable. Mientres milenios, la xeografía de la rexón fuera dinámica. La mariña oeste mover hasta trenta quilómetros al este y les marees devasaben regularmente la filera de dunes. Les [[isles Frisias]], que orixinalmente taben xuníes a tierra firme, convertir n'islles separaes nel norte. Los principales ríos, el [[Ríu Rin|Rin]] y el [[Ríu Mosa|Mosa]], anubríen la zona regularmente y camudaron d'aldu en delles ocasiones y de forma espectacular.

Los habitantes d'Holanda atopáronse viviendo nun área inestable, inundable. Tres les dunes costeres de los Países Baxos, un altu pandu d'[[alteria]] formóse, conformáu una proteición natural del mar. Gran parte del territoriu taba cubiertu por [[marisma|marismes]] y zones pantanoses. Escontra'l [[sieglu X]], los habitantes de la zona dedicar a cultivar la tierra, [[drenaxe|drenándola]]. Sicasí, el drenaxe provocó la contraición del suelu, y l'amenorgamientu de la superficie nunos quince metros.

[[Archivu:Satellite image of Flevopolder, Netherlands (5.48E 52.43N).png|thumb|El [[Flevopolder]], construyíu xunto al [[Ĳsselmeer]], ye la [[islla artificial]] más grande del mundu.]]

Al sur d'Holanda, en [[Zelanda]], y al norte, en [[Frisia]], esta evolución dio llugar a hinchentes catastróficos, destruyendo lliteralmente rexones enteres y la capa d'alteria, que s'esprendió y foi llevada pel agua nos hinchentes. Dende la mariña de Frisia, empezar a anubrir la zona del este, formándose'l [[Zuiderzee]] —l'actual Ĳsselmeer—. Esti mar interior amenació con xunise a les tierres anubiertes de Zelanda nel sur y al amenorgamientu d'Holanda a tan solo unes estreches islles-dunes frente al gran Zuiderzee. Tan solo la intervención alministrativa drástica salvó la rexón de la devastación total. Empezar a construyir los primeres [[dique]]s d'emerxencia pa reforzar los puntos costeros críticos. Más tarde, constituyóse l'órganu autónomu especial, el ''waterschappen'', que tenía la potestá de faer cumplir les sos lleis y decidir sobre la xestión de l'agua. A midida que fueron pasando los sieglos, finalmente terminóse construyendo un treme de diques al pie de la llinia de mariña, protexendo asina la tierra de los hinchentes.

Sicasí, el holandeses nun se detuvieron. Nel [[sieglu XVI]], empezaron a ganar tierra al mar, convirtiendo los llagos, marismas y zones pantanoses en [[pólder]]s. Esto siguió hasta'l [[sieglu XX]]; por ello, los mapes antiguos d'Holanda pocu paecer a los actuales.

Esta llucha en cursu por apoderar l'agua xuega un papel importante nel desenvolvimientu d'Holanda como [[potencia marítima]] y económica y nel desenvolvimientu del calter de los holandeses.

== Demografía ==
Holanda tien una población de 6,3 millones d'habitantes, concentrando aproximao un terciu de la población de los Países Baxos.

== Cultura ==
[[Archivu:Alblasserdam - Kortlandse Molen.jpg|thumb|left|Típicu molín de vientu de la rexón]]

Holanda tiende a tar acomuñada con una imaxe en particular. La imaxe estereotipada d'Holanda ye una axuntadura artificial de [[Tulipa|tulipanes]], [[Molino#Molino de viento|molino de vientu]], [[zuecu|zuecos]], [[quesu]] y el vistíu tradicional (''klederdracht''). Como ye'l casu con munchos estereotipos, esto ta lloñe de la verdá y la realidá de la vida n'Holanda. Esto, en parte, esplicar pola esplotación de los estereotipos en promociones d'Holanda y los Países Baxos. Ello ye que solo en dalgunos de los pueblos más tradicionales, el traxe tradicional y los zuecos son utilizaos polos habitantes.

El predominiu d'Holanda nos Países Baxos traducióse nel [[rexonalismu]] per parte de les demás provincies. Esta ye una reacción a l'amenaza atalantar# que Holanda representa pa les identidaes y cultures llocales de les otres rexones. Les otres provincies tienen una fuerte imaxe equivocada, y dacuando negativa,<ref>{{versalita|Van Ginkel}}, Rob; «Hollandse Tonelen» en Thimo de Nijs y Eelco Beukers (eds.), ''Geschiedenis van Holland'', volume 3, páx. 688 (en neerlandés).</ref> d'Holanda y el holandeses.<ref>{{versalita|Knippenberg}}, Hans; {{versalita|De Pater}}, Ben; «Brandpunt van macht en modernisering» en Thimo de Nijs y Eelco Beukers (eds.), 2003, ''Geschiedenis van Holland'', volume 3, páx. 556 (en neerlandés).</ref> Per otru llau, otros neerlandeses reconocen el dominiu cultural holandés y traten la [[Sinonimia (semántica)|sinonimia]] de «Holanda» y «Países Baxos» como daqué habitual. Arriendes d'ello, vense a sigo mesmos non de primeres como holandeses, sinón como neerlandeses (''Nederlanders'').<ref>{{versalita|De Nijs}}, Thimo; «Hollandse identiteit in perspectief» en Thimo de Nijs y Eelco Beukers (eds.), 2003, ''Geschiedenis van Holland'', volume 3, páx. 700 (en neerlandés).</ref> El fenómenu foi llamáu ''holandocentrismo''.<ref>{{versalita|Van Ginkel}}, Rob; «Hollandse Tonelen» en Thimo de Nijs y Eelco Beukers (eds.), 2003, ''Geschiedenis van Holland'', volume 3, páx. 647 (en neerlandés).</ref>

=== Idiomes ===
{{VT|Idioma neerlandés|Dialeutu holandés}}

L'idioma predominante n'Holanda ye'l [[idioma neerlandés|neerlandés]]. El holandeses xeneralmente refiérense al neerlandés como «holandés», en llugar del términu estándar. Los habitantes de Bélxica y de les demás provincies de los Países Baxos referir con «holandés» al [[idioma holandés|dialeutu del neerlandés]] faláu na rexón.

El neerlandés estándar basar nel dialeutu de la provincia d'Holanda, qu'incorpora munchos traces derivaes de les llingües falaes nel [[ducáu de Brabante]] y nel [[condáu de Flandes]]. Una fuerte variación dialeutal esiste entá güei nos Países Baxos. Anguaño, Holanda ye la rexón na que los dialeutos orixinales del neerlandés son menos usaos, en munches árees reemplazaos pol dialeutu estándar. El [[Randstad]] ye la mayor fonte d'influencia na evolución de la llingua estándar, cola esceición del neerlandés faláu en Bélxica.<ref>Sijs; {{versalita|Van Der}}, Nicoline; 2006, ''De geschiedenis van het Nederlands in een notendop'', Ámsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, páxs. 127–128 (en neerlandés).</ref>

A pesar de la correspondencia ente'l neerlandés estándar y el del Randstad, hai variaciones llocales dientro de la mesma Holanda que difieren del dialeutu holandés. Caúna de les principales ciudaes tien el so propiu dialeutu modernu, consideraos [[sociolectos]].<ref>Sijs; {{versalita|Van Der}}, Nicoline; 2006, ''De geschiedenis van het Nederlands in een notendop'', Ámsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, páx. 123 (en neerlandés).</ref> Un pequeñu númberu de persones, sobremanera na zona norte d'[[Ámsterdam]], inda falen el dialeutu orixinal del condáu. El dialeutu orixinal ta presente nel norte: en [[Volendam]] y [[Marken]] y la so contorna, en [[Frisia Occidental]] y na rexón de [[Zaan]]; tamién ye faláu nes provincies de [[Brabante Septentrional]], [[Provincia d'Utrecht|Utrecht]] y al sur de la islla de [[Goeree-Overflakkee]], en [[Zelanda]].

== Economía ==
{{AP|Economía de los Países Baxos}}

La [[industria]] y el [[comerciu]] concéntrense principalmente nel [[Randstad]], la mayor [[conurbación]] de los [[Países Baxos]].

== Nueva Holanda ==
[[Archivu:Globe Coronelli Map of New Holland.jpg|thumb|Antiguu mapa australianu, qu'amuesa'l nome de «Nueva Holanda».]]

La provincia d'Holanda dio nome a una serie d'asentamientos coloniales y rexones descubiertes que fueron llamaos ''Nieuw Holland'' o [[Nueva Holanda]]. La más estensa d'elles foi la islla d'[[Australia]]. La denominación Nueva Holanda» foi utilizada primero n'Australia en 1644 pol marín holandés [[Abel Tasman]], que-y punxo'l nome [[Idioma llatín|llatín]] de ''Nova Hollandia'', y caltúvose n'usu mientres 190 años. Nel mesmu viaxe, llamó a [[Nueva Zelanda]] d'esa manera n'honor a la provincia holandesa de [[Zelanda]]. Nos Países Baxos, «Nueva Holanda» sería'l nome avezáu d'Australia hasta finales del [[sieglu XIX]].

== Ver tamién ==
* [[Holanda Meridional]]
* [[Holanda Septentrional]]
* [[Condes d'Holanda|Llista de condes d'Holanda]]
* [[organización territorial de los Países Baxos]]
* [[Países Baxos]]

== Referencies ==
{{llistaref}}

== Enllaces esternos ==
{{Traducíu ref|en|Holland|inglés|oldid=610558178|trad=parcial}}
{{commonscat}}
{{wikcionariu|Holanda}}
{{wikiviajes|Holanda}}
{{wikiquote|Holanda}}

{{control d'autoridaes}}
[[Categoría:Xeografía de los Países Baxos]]
[[Categoría:Rexones históriques d'Europa]]
[[Categoría:Estaos y territorios desapaecíos de los Países Baxos]]
[[Categoría:Wikipedia:Revisar traducción]]