Editando Indíxenes d'América (seición)

=== Agricultura ===
Nel cursu de mil años, una gran cantidá d'especies de plantes fueron adomaes, creaes y cultivaes nel continente americanu. Calcúlase que más de la metá de la producción de cultivos del mundu vien de plantes primeramente desenvueltes polos indíxenes d'América. En munchos casos, la xente indíxena creó especies totalmente nueves de delles xabaces que yá esistíen, como ye'l casu del [[Zea mays|maíz]] creáu del [[Zea perennis|teosinte]] montés de los valles del sur de [[Méxicu]]. Un gran númberu d'estos productos agrícoles entá caltienen los sos nomes afechos de la pallabra en [[náhuatl]] o [[quechua]].

Ente les téuniques agrícoles desenvueltes polos indíxenes americanos atópense l'[[asociación de cultivos]] como la [[milpa]] mesoamericana o la [[chacra (agroecosistema)|chacra]] andina, el [[Andén (agricultura)|cultivu n'andenes]] y diverses clases de sistemes de [[riego]]. La [[tierra negra amazónica]] ye un suelu bien fértil creáu por aición humana, pero alderica si la so formación foi intencional. 

Ente les téuniques del tratamientu d'alimentos destáquense la [[nixtamalización]], qu'aumenta la disponiblidad de nutrientes del maíz, y la ellaboración de [[chuño]] (papes [[liofilización|deshidratadas por conxelación]]).

Una llista parcial de los cultivos d'orixe americanu inclúi:

Principales cultivos en Norteamérica (tamién conocíos como «los cuatro hermanes»):
* Maíz (''[[Zea mays]]'')
* Calabaza o zapallo (''[[Cucurbita]]'' spp.)
* Frijol, xudía o poroto (''[[Phaseolus vulgaris]]'')
* Tomate o jitomate (''[[Solanum lycopersicum]]'')

Otros cultivos conocíos mundialmente:
{|
|----- valign="top"
|
* Papa o pataca (''[[Solanum tuberosum]]'')
* Camote, bata o boniato (''[[Ipomoea batatas]]'')
* Aguacate (''[[Persea americana]]'')
* Cacagüés (''[[Arachis hypogaea]]'')
* Cacáu (''[[Theobroma cacao]]'')
|
* Vainilla (''[[Vanilla]]'')
* Piña (''[[Ananas comosus]]'')
* Yuca o mandioca (''[[Manihot esculenta]]'')
* Pimientu (''[[Capsicum]]'' spp.)
* Pimienta de Xamaica (''[[Pimenta dioica]]'')
|}

Cultivaos regionalmente:
{|
|----- valign="top"
|
* Oca (''[[Oxalis tuberosa]]'')
* Olluco (''[[Ullucus tuberosus]]'')
* Figu chumbu (''[[Opuntia]]'' spp.)
* Jícama (''[[Pachyrhizus erosus]]'')
* Papaya o mamón (''[[Carica papaya]]'')
* Guayaba (''[[Psidium]]'')
* Amaranto (''[[Amaranthus]]'' spp.)
* Quinoa o quínoa [[Chenopodium quinoa|Quinoa]]
* Chirimoya (''[[Annona cherimola]]''
|
* Zapote (''[[Pouteria sapota]]'')
* Mamey (''[[Mammea americana]]''
* Pitaya (''[[Stenocereus queretaroensis]]'')
* Verbena (''[[Verbena (planta)]]'' spp.)
* Tupinambo o topinambur (''[[Helianthus tuberosus]]'')
* Stevia (''[[Stevia (xéneru)|Stevia]]'' spp.)
* Yerba mate (''[[Ilex paraguariensis]]'')
* Pitanga o ñangapiry (''[[Eugenia uniflora]]'')
* Tomate o tomate verde (''[[Physalis ixocarpa]]'')
|}

Fontes proteíniques amerindies:

* ''Anacardo o merey  (Anacardium occidentale)''

* Xirasol o maravía (''[[Helianthus annuus]]'')
* Pecana (''[[Carya illinoinensis]]'')
* Piñón de araucaria o pehuén (''[[Araucaria araucana]]'')

Usos ceremoniales:
* Tabacu (''[[Nicotiana tabacum]]'', ''[[Nicotiana rustica]]'')
* Coca (''[[Erythroxylum coca]]'')
* Peyote (''[[Lophophora williamsii]]'')
* [[Ayahuasca]] (decocción de ''[[Banisteriopsis caapi]]'' con ''[[Psychotria viridis]]'' o ''[[Diplopterys cabrerana]]'', ente otres plantes)
* Yerba mate (''[[Ilex paraguariensis]]'')
* Willka, Cebil, Cohoba, Yopo (''[[Anadenanthera colubrina]]'', ''[[Anadenanthera peregrina]]'')

Otros cultivos:
* [[Cauchu]] (''[[Hevea brasiliensis]]'')
* Chicle (''[[Manilkara zapota]]'')
* Algodón (''[[Gossypium]] spp.), que'l so cultivu empezó independientemente n'América ya India.
* Quina (''[[Cinchona officinalis]]'')
* Achiote (''[[Bixa orellana]]'')

<gallery>
Ficheru:Zea mays.jpg|El [[Zea mays|maíz]] foi adomáu per primer vegada nel sur de Méxicu.
Ficheru:Phaseolus vulgaris seed.jpg|El [[Phaseolus vulgaris|frijol]] ye orixinariu de Méxicu y Centroamérica darréu cultiváu en Suramérica.
Ficheru:Tomato.jpg|El [[Solanum lycopersicum|tomate]] foi primeru cultiváu por civilizaciones prehispániques de Méxicu.
Ficheru:Tuna.png|Frutos de tuna de Áncash, Perú.
Ficheru:Piñones de araucaria cocinados.jpg|Dos variedaes de piñones d'[[Araucaria araucana|araucaria]] cocíos, del noroeste [[Patagonia|patagónico]].
Ficheru:Papas de colores de Chiloe.jpg|Variedaes de papa del [[archipiélagu de Chiloé]] (Chile). 
</gallery>