Redaktə edilir: İngilis dili

{{Dil məlumat qutusu}}

'''İngilis dili''' ({{Dil-en|English, English language}}) — [[Hind-Avropa dilləri]]nin german dillərinə aiddir. Doğma dil kimi 373 milyon insan tərəfindən istifadə olunur. İkinci dil kimi 1.08 milyard insan danışır (2022).<ref>{{Cite web |title=Nə qədər insan ingilis dilində danışır? |url=https://ingilisdili.az/bloqlar/dunyada-ne-qeder-insan-ingilis-dili-danisir}}</ref>

[[BMT]]-nin altı rəsmi və işçi dilindən biridir. [[İngilis]]lərin təbii dili, [[İngiltərə]]nin, faktiki [[Böyük Britaniya]]nın, [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] (31 ştatının rəsmi dili), [[İrlandiya]]nın, [[Kanada]]nın və [[Malta]]nın iki rəsmi dilindən biri, [[Avstraliya]]nın, [[Yeni Zelandiya]]nın rəsmi dili. O, [[Asiya]] (məsələn [[Hindistan]], [[Pakistan]] və s.) və [[Afrika]]nın bəzi dövrlərində rəsmi dil kimi istifadə edilib. [[Linqvistika]]da ingilis dilində danışanları [[Anqlofonlar|anqlofon]] adlanırlar, Kanadada bu termin siyasi mənada işlədilir.

Dildə [[qrammatik]] mənanı analitik formada ifadə etmək üstünlük təşkil edir. Dillərin analitik tipinə aiddir. Leksikanın 70% götürülmə [[söz]]lərdir. Əlifbası [[VII əsr]]dən [[latın qrafikası]] əsasındadır. Orta əsrlərin əvvələrində əlavə hərflər də istifadə edilirdi. Sonradan onlar sıradan çıxdılar. [[Orfoqrafiya]]da ənənəvi yazılış formasıdır.

Hazırda ingilis dili dünyada ən geniş yayılmış dillərdən biridir. İngilis dili dünyada diplomatiya, kommersiya, dənizçilik, elmi-texniki və kütləvi informasiya dili kimi məşhurdur. Zəmanəmizdə nəşr olunan ədəbiyyatın və kütləvi mətbuatın əksəriyyəti ingilis dilində dərc olunur. Bütün bu deyilənlərə görə ingilis dilinin öyrənilməsi hər kəs üçün həyati zərurət kimi qarşıda durur. İngilis dilinin fonetik quruluşu bir sıra inkişaf mərhələlərindən keçməklə özünəməxsus orijinal səs strukturu yarada bilmişdir.

== Əlifba ==
İngilis əlifbasında 26 hərf, 44 səs var.
{| class="wikitable"
|-
! Hərf !! Hərfin adının tələffüzü ([[IPA]]) !! Hərfin adının tələffüzü (azərbaycanca)
|-
| '''Aa''' || [eɪ] || ey
|-
| '''Bb''' || [biː] || bi
|-
| '''Cc''' || [siː] || si
|-
| '''Dd''' || [diː] || di
|-
| '''Ee''' || [iː] || i
|-
| '''Ff''' || [ɛf] || ef
|-
| '''Gg''' || [dʒiː] || ci
|-
| '''Hh''' || [eɪtʃ] || eyç
|-
| '''Ii''' || [aɪ] || ay
|-
| '''Jj''' || [dʒeɪ] || cey
|-
| '''Kk''' || [keɪ] || key
|-
| '''Ll''' || [ɛl] || el
|-
| '''Mm''' || [ɛm] || em
|-
| '''Nn''' || [ɛn] || en
|-
| '''Oo''' || [əʊ] || ou
|-
| '''Pp''' || [piː] || pi
|-
| '''Qq''' || [kjuː] || kyu
|-
| '''Rr''' || [ɑː] və ya [ɑɹ] || ar
|-
| '''Ss''' || [ɛs] || es
|-
| '''Tt''' || [tiː] || ti
|-
| '''Uu''' || [juː] || yu
|-
| '''Vv''' || [viː] || vi
|-
| '''Ww''' || [ˈdʌb(ə)l juː] || dabl-yu
|-
| '''Xx''' || [ɛks] || eks
|-
| '''Yy''' || [waɪ] || uay (təxminən)
|-
| '''Zz''' || [zɛd] və ya [ziː] || zed (zee)
|}

=== Sözlərin uzunluğu ===
İngilis dilinin xarakterik cəhətlərindən biri onun qısa sözlərdən ibarət olmasıdır. Uzun sözlər dildə olsa da, onlara az rast gəlinir. Qısa sözlər ingilis dilinə alman tayfalarının dilindən, uzun sözlər isə [[fransız dili]]ndən və [[latın dili]]ndən keçib. Qısa sözlər danışıqda və jarqonda, uzun sözlər isə [[elm]]də və [[publisistika]]da işlədilir.

== Dil tarixi<ref>{{Cite web |title=İngilis dilinin tarixi |url=https://ingilisdili.az/bloqlar/ingilis-dilinin-tarixi}}</ref> ==
Kökləri, 5-ci əsrdə yaşayan alman tayfalarına qədər uzanan ingilis dili dinamik təkamül yaşayıb.

Eramızın 450-ci ildən 1150-ci ilinə qədər danışılan köhnə ingilis dili, dilin linqvistik bazasını təşkil etmişdir. Vikinq işğalları zamanı qədim skandinav dilinən təsirlənib, həmçinin 1066-cı ildə Normanların fəthi dilə fransız lüğətini aşılayıb və orta ingilis dilinin yaranmasına səbəb olub. 15–17-ci əsrlərdəki İntibah Dövrü və Böyük Saitlərin Dəyişməsi prosesi bir çox dəyişikliklər gətirib. Müasir ingilis dili isə 18-ci əsrdə yaranıb, Sənaye inqilabı və Britaniya İmperiyasının genişlənməsi amillərilə formalaşmışdır.

Bu gün ingilis dili regional nüansları əks etdirən variasiyaları ilə qlobal bir dildir. Köhnə ingilis dilinin müasir ingilis dilinə təkamülü, sosial və mədəni dəyişiklikləri özündə əks etdirir.

== Dialektləri ==
İngilis dilinin çox sayda [[dialekt]]ləri vardır. Dialektlər İngiltərədə daha çoxdur. ABŞ-də dialektlər olsa da, ədəbi dil kimi orta-atlantik dialekt işlənir.

== Dünyada yayılması ==
[[Fayl:Anglospeak (subnational version).svg|right|thumb|400px|{{legend|blue|İngilis dili və ya İngilis kreolu dili ana dili olduğu yerlər}}{{legend|lightblue|İngilis dili ana dili olmadığı halda ən çox danışılan ölkələr}}]]
{| class="wikitable sortable"
|-
! Ölkə
! İngilis dili ana dili olanların sayı
|-
|{{USA}}||214.809.000<ref>[http://www.census.gov/prod/2005pubs/06statab/pop.pdf U. S. Census Bureau, Statistical Abstract of the United States: 2003, Section 1 Population] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20141228134018/http://www.census.gov/prod/2005pubs/06statab/pop.pdf |date=2014-12-28 }}, U. S. Census Bureau, Tablo 47.</ref>
|-
|{{UK}}||58.200.000<ref name="Crystal">[http://www.cambridge.org/catalogue/catalogue.asp?isbn=0521530334  The Cambridge Encyclopedia of the English Language] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160303195628/http://www.cambridge.org/catalogue/catalogue.asp?isbn=0521530334 |date=2016-03-03 }}, Second Edition, Crystal, David; Cambridge, UK: [[Cambridge University Press]], 1995.</ref>
|-
|{{CAN}}||17.694.830<ref>[http://www12.statcan.ca/English/census01/products/highlight/LanguageComposition/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&View=1a&Table=1a&StartRec=1&Sort=2&B1=Counts&B2=Both Mother Tongue, 2001 Counts for Both Sexes, for Canada, Provinces and Territories — 20% Sample Data] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20181016155718/http://www12.statcan.ca/english/census01/products/highlight/LanguageComposition/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&View=1a&Table=1a&StartRec=1&Sort=2&B1=Counts&B2=Both |date=2018-10-16 }}, 2001 Sayımı, Statistics Canada.</ref>
|-
|{{AUS}}||15.581.334<ref>[http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=0&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=0&issue=2006&producttype=Census%20Tables&javascript=true&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=TLPD&&collection=Census&period=2006&productlabel=Language%20Spoken%20at%20Home%20by%20Sex%20-%20Time%20Series%20Statistics%20(1996,%202001,%202006%20Census%20Years)&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&topic=Language&] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20080306052015/http://www.censusdata.abs.gov.au/ABSNavigation/prenav/ViewData?action=404&documentproductno=0&documenttype=Details&order=1&tabname=Details&areacode=0&issue=2006&producttype=Census%20Tables&javascript=true&textversion=false&navmapdisplayed=true&breadcrumb=TLPD&&collection=Census&period=2006&productlabel=Language%20Spoken%20at%20Home%20by%20Sex%20-%20Time%20Series%20Statistics%20(1996,%202001,%202006%20Census%20Years)&producttype=Census%20Tables&method=Place%20of%20Usual%20Residence&topic=Language&|date=2008-03-06}} Main Language Spoken at Home.</ref>
|-
|{{IRL|25.px}}||4.200.000+<ref name="Crystal" />
|-
|{{ZAF}}||3.673.203<ref>[http://www.statssa.gov.za/publications/CinBrief/CinBrief2001.pdf Census in Brief] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070809034210/http://www.statssa.gov.za/publications/CinBrief/CinBrief2001.pdf |date=2007-08-09 }}, 15. sayfa (Tablo 2.5), 2001 Sayımı, Statistics South Africa.</ref>
|-
|{{NZL}}||3.500.000+<ref>[http://www.stats.govt.nz/census/2006-census-data/classification-counts/about-people/language-spoken.htm Languages spoken] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070329040855/http://www.stats.govt.nz/census/2006-census-data/classification-counts/about-people/language-spoken.htm |date=2007-03-29 }}, 2006 Sayımı, Statistics New Zealand.</ref>
|-
|{{SIN}}||665.087<ref>[http://www.singstat.gov.sg/keystats/c2000/r2/t29-37.pdf Native speakers aged 5 or more] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20070710035044/http://www.singstat.gov.sg/keystats/c2000/r2/t29-37.pdf |date=2007-07-10 }}, 2000 Sayımı</ref>
|}

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{dil-qaralama}}
{{BMT dilləri}}
{{Avropa-dil}}
{{CAR dilləri}}
{{Hindistan dilləri}}

[[Kateqoriya:İngilis dili]]
[[Kateqoriya:Birləşmiş Krallıq dilləri]]
[[Kateqoriya:Hindistan dilləri]]
[[Kateqoriya:Avstraliya dilləri]]
[[Kateqoriya:Kanada dilləri]]
[[Kateqoriya:İrlandiya dilləri]]
[[Kateqoriya:Yeni Zelandiya dilləri]]
[[Kateqoriya:Liberiya dilləri]]
[[Kateqoriya:Malta dilləri]]
[[Kateqoriya:CAR dilləri]]
[[Kateqoriya:Filippin dilləri]]
[[Kateqoriya:Sinqapur dilləri]]
[[Kateqoriya:Malayziya dilləri]]