Primatlar: Redaktələr arasındakı fərq

Primatlar
Primatlar
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Euarxontoqlireslər Qranddəstə: Euarchonta Mirdəstə: Primatkimilər Dəstə: Primatlar
Beynəlxalq elmi adı
	Primates L., 1758[…];
ITIS	180089
NCBI	9443
EOL	1645
FW	40700

Tarixə interaktiv şəkildə baxın

← Əvvəlki redaktə

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun

VizualVikimətn

Sətirdə

Səhifəsinin 02:55, 5 aprel 2023 tarixinə olan son versiyası

Primatlar (lat. Primates) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinə aid heyvan dəstəsi. Bu dəstəyə meymunlar və insan da daxildir. Dəstədə 400-dən çox növ mövcuddur.

Yarımdəstə və fəsilələri

Yaşburunlar (Strepsirrhini)

Cırtdan lemurlar (Cheirogaleidae)
Lemurlar (Lemuridae)
Lepilemurlar (Lepilemuridae)
İndrilər (Indridae)
Əlayaqlılar (Daubentoniidae)
Lorilər (Lorisidae)
Qalaqolar (Galagidae)

Quruburunlar (Haplorhini)

Uzuntopuqlar (Tarsiidae)
Oynağanlar (Callitrichidae)
İlməquyruqlar (Cebidae)
Gecə meymunları (Aotidae)
Sakolar (Pitheciidae)
Hörümçəyəbənzərlər (Atelidae)
Əntərmeymunlar (Cercopithecidae)
Hibbonlar (Hylobatidae)
Hominidlər (Hominidae)

Primatların xarakterik xüsusiyyətləri

Primatkimilər dəstəsinə daxil olan canlılar formasına və boyuna görə müxtəlifdir. Müasir primatlar Asiya, Afrika və Amerikanın tropik və subtropik ərazilərində, Zond və Filippin adalarında yaşayırlar. Ətrafları 5 barmaqlıdır, bu da onlara ağacdan möhkəm tutmağa imkan verir. Beyin yarımkürələri iri olur. Göz çuxurları kəllənin ön tərəfində yerləşir. Müəyyən edilmişdir ki, primatlar cücüyeyən məməlilərin qədim qruplarından əmələ gəlmişdir. Bu dəstəyə ibtidai primatlar (yarımeymunlar) və ali primatlar (meymunlar) daxildir.

İbtidai primatlar

İbtidai primatların barmaqları caynaqlıdır. Lemurlarl Madaqaskar və Kanar adaları üçün səciyyəvidir. Madaqaskarda onların bir neçə növünün nəsli kəsilmək üzrədir. Afrika və Asiya meşələrində lorilər yaşayır.

Ali primatlar

Ali primatlara 100-dən çox növ daxildir. Bunların ön beyin yarımkürələri iri və qırışlıdır. Cənubi Amerika meşələrində ilişkənquyruq adlı meymunlar hündür ağacların başında sürətlə qaça bilir. Əntər meymunlar Afrikada və Cənubi Asiyada yaşayırlar. Onlar böyük sürülər şəklində yaşayırlar və nizamlı davranırlar. Sürüyə başçı-dominant rəhbərlik edir. İnsanabənzər meymunlar daha çox inkişaf etmişdir. Onların başı yumru, ön beyin qabığı mürəkkəb quruluşludur, üzündə tük azdır, ayaqlarının altı və əlinin içi tüksüzdür. İnsanabənzər meymunlar tropik meşələrdə yaşayır. Qorilla və şimpanzelər həm yerdə, həm də ağacda yaşayırlar. Hibbonlar (Asiya və İndoneziya) və oranqutanlar çox vaxt ağacda olur, yerə nadir hallarda enir. Oranqutanlar Sumatra adasında daha çox yayılmışdır.

Aqil insanın formalaşması

Aqil insan növündən əvvəl neandertal, sinantrop, pitekantrop və avstralopitek adlı insan növləri olmuşdur. Güman edilir ki, müasir insan Afrikada əmələ gəlmişdir. Onun sosioloji varlığa çevrilməsində əmək böyük rol oynamışdır.

İstinadlar

↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2000.
↑ Wilson D. E., Reeder D. M. Class Mammalia Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 56–60. ISBN 978-1-86977-849-1, 978-1-86977-850-7

Xarici keçidlər

[_e827a93b24e17368-1] Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2000.

[_9416d692cb5df9fb-2] Wilson D. E., Reeder D. M. Class Mammalia Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 56–60. ISBN 978-1-86977-849-1, 978-1-86977-850-7

[1]

[2]

@@ Sətir 1: / Sətir 1: @@
+{{Takson}}
-{{Taksoqutu
-| şəkil = Barbary Macaque.jpg
-| şəkilaltı yazı = [[Maqot]] (''Macaca sylvanus'')
- | aləmi       = Heyvanlar
- | tip       = [[Xordalılar]]
- | yarımtip    = [[Onurğalılar]]
- | sinif      = [[Məməlilər]]
- | infrasinif =  [[Plasentalılar]]
-{{Taksoqutu classification entry3 | Mirdəstə: | [[Primatkimilər]] }}
-| dəstə = '''Primatlar'''
-| latınca adı = {{btadı|Primates|Linnaeus [[1758]]}}
-| hissənin adı =
-| hissənin mətni =
-| arealın xəritəsi = Non-human primate ranqıe.png
-| arealın xəritəsi haqqında = İnsan olmayan primatların yaşadığı areal (yaşıl)
-| vikinövlər = Primates
-| vikianbar = Category:Primates
-}}
+'''{{lath|Primates}}''' ({{dil-la|Primates}}) — {{lataz|Animalia|no}} aləminin {{lataz|Chordata|no}} tipinin {{lataz|Mammalia|no}} sinfinə aid heyvan dəstəsi. Bu dəstəyə [[meymunlar]] və [[insan]] da daxildir. Dəstədə 400-dən çox növ mövcuddur.
-'''Primatlar''' ({{lang-la|Primates}}, {{lang-la|primas}}, hərfi mənada "ilkin", "birinci") — [[Plasentalılar|plasentalı]] [[məməlilər]]in daha çox inkişaf etmiş dəstələrindən biri. Bu dəstəyə [[meymunlar]] və [[insan]] da daxildir.
 == Yarımdəstə və fəsilələri ==
-{{bt-azlat|Yaşburunlar|Strepsirhini}}
+{{bt-azlat|Yaşburunlar|Strepsirrhini}}
 * {{bt-azlat|Cırtdan lemurlar|Cheirogaleidae}}
 * {{bt-azlat|Lemurlar|Lemuridae}}
-* {{bt-azlat|Lepilemurlar{{!}}Lepilemurlar və ya zərif lemurlar|Lepilemuridae}}
+* {{bt-azlat|Lepilemurlar|Lepilemuridae}}
 * {{bt-azlat|İndrilər|Indridae}}
 * {{bt-azlat|Əlayaqlılar|Daubentoniidae}}
-* {{bt-azlat|Lorilər|Loridae}}
+* {{bt-azlat|Lorilər|Lorisidae}}
-* {{bt-azlat|Qalaqolar|Galagonidae}}
+* {{bt-azlat|Qalaqolar|Galagidae}}
 {{bt-azlat|Quruburunlar|Haplorhini}}
 * {{bt-azlat|Uzuntopuqlar|Tarsiidae}}
 * {{bt-azlat|Oynağanlar|Callitrichidae}}
-* {{bt-azlat|İlməquyruq meymunlar|Cebidae}}
+* {{bt-azlat|İlməquyruqlar|Cebidae}}
 * {{bt-azlat|Gecə meymunları|Aotidae}}
 * {{bt-azlat|Sakolar|Pitheciidae}}
-* {{bt-azlat|Hörümçəyəbənzər meymunlar|Atelidae}}
+* {{bt-azlat|Hörümçəyəbənzərlər|Atelidae}}
 * {{bt-azlat|Əntərmeymunlar|Cercopithecidae}}
 * {{bt-azlat|Hibbonlar|Hylobatidae}}
 * {{bt-azlat|Hominidlər|Hominidae}}
+== Primatların xarakterik xüsusiyyətləri ==
-[[Kateqoriya:Primatlar|*]]
+Primatkimilər dəstəsinə daxil olan canlılar formasına və boyuna görə müxtəlifdir. Müasir primatlar [[Asiya]], [[Afrika]] və [[Amerika]]nın tropik və subtropik ərazilərində, [[Zond]] və [[Filippin]] adalarında yaşayırlar. Ətrafları 5 barmaqlıdır, bu da onlara ağacdan möhkəm tutmağa imkan verir. Beyin yarımkürələri iri olur. Göz çuxurları kəllənin ön tərəfində yerləşir. Müəyyən edilmişdir ki, primatlar cücüyeyən məməlilərin qədim qruplarından əmələ gəlmişdir. Bu dəstəyə ibtidai primatlar (yarımeymunlar) və ali primatlar (meymunlar) daxildir.
-[[Kateqoriya:Məməli dəstələri]]
+== İbtidai primatlar ==
-[[als:Primaten]]
+İbtidai primatların barmaqları caynaqlıdır. [[Lemurlar]]l [[Madaqaskar]] və [[Kanar adaları]] üçün səciyyəvidir. Madaqaskarda onların bir neçə növünün nəsli kəsilmək üzrədir. Afrika və Asiya meşələrində [[lori]]lər yaşayır.
-[[an:Primates]]
-[[ar:رئيسيات]]
+== Ali primatlar ==
-[[bat-smg:Primatā]]
+Ali primatlara 100-dən çox növ daxildir. Bunların ön beyin yarımkürələri iri və qırışlıdır. [[Cənubi Amerika]] meşələrində ilişkənquyruq adlı meymunlar hündür ağacların başında sürətlə qaça bilir. Əntər meymunlar Afrikada və Cənubi Asiyada yaşayırlar. Onlar böyük sürülər şəklində yaşayırlar və nizamlı davranırlar. Sürüyə başçı-dominant rəhbərlik edir. [[İnsanabənzər meymunlar]] daha çox inkişaf etmişdir. Onların başı yumru, ön beyin qabığı mürəkkəb quruluşludur, üzündə tük azdır, ayaqlarının altı və əlinin içi tüksüzdür. İnsanabənzər meymunlar tropik meşələrdə yaşayır. Qorilla və şimpanzelər həm yerdə, həm də ağacda yaşayırlar. [[Hibbon]]lar (Asiya və İndoneziya) və oranqutanlar çox vaxt ağacda olur, yerə nadir hallarda enir. Oranqutanlar [[Sumatra]] adasında daha çox yayılmışdır.
-[[be:Прыматы]]
-[[be-x-old:Прыматы]]
+== Aqil insanın formalaşması ==
-[[bg:Примати]]
+Aqil insan növündən əvvəl [[neandertal]], [[sinantrop]], [[pitekantrop]] və [[avstralopitek]] adlı insan növləri olmuşdur. Güman edilir ki, müasir insan Afrikada əmələ gəlmişdir. Onun sosioloji varlığa çevrilməsində əmək böyük rol oynamışdır.
-[[bn:প্রাইমেট]]
-[[br:Primated]]
+== İstinadlar ==
-[[bs:Primat]]
+{{İstinad siyahısı}}
-[[ca:Primat]]
-[[cs:Primáti]]
+== Xarici keçidlər ==
-[[cy:Primat]]
+{{Xarici keçidlər}}
-[[da:Primater]]
+{{Taksonbar}}
-[[de:Primaten]]
-[[el:Πρωτεύοντα]]
+[[Kateqoriya:Primatlar| ]]
-[[en:Primate]]
-[[eo:Primatoj]]
-[[es:Primates]]
-[[et:Esikloomalised]]
-[[eu:Primate]]
-[[fa:نخستی]]
-[[fi:Kädelliset]]
-[[fr:Primates]]
-[[frr:Primaaten]]
-[[ga:Príomhach]]
-[[gl:Primates]]
-[[he:פרימטים]]
-[[hi:नरवानर गण]]
-[[hr:Primati]]
-[[ht:Primat]]
-[[hu:Főemlősök]]
-[[ia:Primate]]
-[[id:Primata]]
-[[is:Prímatar]]
-[[it:Primates]]
-[[ja:サル目]]
-[[jv:Primata]]
-[[ka:პრიმატები]]
-[[kk:Приматтар]]
-[[ko:영장류]]
-[[koi:Приматтэз]]
-[[la:Primates]]
-[[lb:Primaten]]
-[[li:Aapechtege]]
-[[lij:Primates]]
-[[lt:Primatai]]
-[[lv:Primāti]]
-[[mk:Примати]]
-[[ml:പ്രൈമേറ്റ്]]
-[[ms:Primat]]
-[[nl:Primaten]]
-[[nn:Primatar]]
-[[no:Primater]]
-[[nrm:Prînma]]
-[[nv:Mágí dóó Mágí Ndahalinígíí]]
-[[oc:Primates]]
-[[pl:Naczelne]]
-[[pnb:پرائيمیٹ]]
-[[pt:Primatas]]
-[[qu:Makiyuq]]
-[[ro:Primate]]
-[[ru:Приматы]]
-[[sah:Примат]]
-[[scn:Primates]]
-[[sh:Primati]]
-[[simple:Primate]]
-[[sk:Primáty]]
-[[sl:Prvaki]]
-[[sr:Примати]]
-[[su:Primata]]
-[[sv:Primater]]
-[[ta:முதனி]]
-[[th:อันดับลิง]]
-[[tl:Primado]]
-[[tr:Primat]]
-[[udm:Приматъёс]]
-[[uk:Примати]]
-[[vi:Bộ Linh trưởng]]
-[[war:Primata]]
-[[yo:Akọ́dièyàn]]
-[[zh:灵长目]]
-[[zh-min-nan:Lêng-tióng-lūi]]

Primatlar: Redaktələr arasındakı fərq

Səhifəsinin 02:55, 5 aprel 2023 tarixinə olan son versiyası

Mündəricat

Yarımdəstə və fəsilələri

Primatların xarakterik xüsusiyyətləri

İbtidai primatlar

Ali primatlar

Aqil insanın formalaşması

İstinadlar

Xarici keçidlər

Naviqasiya menyusu

Primatlar: Redaktələr arasındakı fərq

Səhifəsinin 02:55, 5 aprel 2023 tarixinə olan son versiyası

Yarımdəstə və fəsilələri

Primatların xarakterik xüsusiyyətləri

İbtidai primatlar

Ali primatlar

Aqil insanın formalaşması

İstinadlar

Xarici keçidlər

Naviqasiya menyusu

Axtar