Əzələ toxuması
| Əzələ toxuması | |
|---|---|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Əzələ toxuması — Əzələ toxumaları əksər heyvanlarda müxtəlif növ əzələləri təşkil edən və əzələlərə yığılma qabiliyyəti verən yumşaq toxumalardır. Buna miyopropulsiv toxuma da deyilir. Əzələ toxuması miyogenez kimi tanınan bir prosesdə embrional inkişaf zamanı əmələ gəlir. Əzələ toxumasında aktin və miyozin adlı xüsusi kontraktil zülallar var ki, onlar daralır və hərəkətə səbəb olur. Bir çox digər əzələ zülalları arasında iki tənzimləyici zülal, troponin və tropomiyozin mövcuddur.[1]
Yerləşməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Əzələ toxumaları funksiyasına və bədəndə yerləşməsinə görə fərqlənir. Məməlilərdə bunlar üç növdür: skelet və ya zolaqlı əzələ toxuması; hamar əzələ (zolaqsız) əzələlər; və ürək əzələsi. Skelet əzələ toxuması əzələ lifləri adlanan uzunsov əzələ hüceyrələrindən ibarətdir və bədənin hərəkətindən məsuldur. Digər skelet əzələ toxumalarına tendonlar və perimizium daxildir.[2] Hamar və ürək əzələləri şüurlu müdaxilə olmadan qeyri-ixtiyari daralır. Bu tip əzələlər həm mərkəzi sinir sistemi ilə qarşılıqlı əlaqə, həm də periferik pleksusdan innervasiya və ya endokrin (hormonal) aktivasiya yolu ilə aktivləşdirilə bilər. Zolaqlı və ya skelet əzələləri mərkəzi sinir sisteminin təsiri altında yalnız könüllü şəkildə yığılır. Reflekslər şüursuz skelet əzələlərinin aktivləşdirilməsinin bir formasıdır, lakin buna baxmayaraq mərkəzi sinir sisteminin aktivləşdirilməsi nəticəsində yaranır, baxmayaraq ki, yığılma baş verənə qədər kortikal strukturları əhatə etmirlər.
Fərqli əzələ növləri əzələ növündən və əzələnin dəqiq yerindən asılı olaraq nörotransmitterlərə və asetilkolin, norepinefrin, epinefrin və azot oksidi kimi hormonlara cavab olaraq fərqlənir.[3]
Struktur
[redaktə | mənbəni redaktə et]Onurğalılarda üç növ əzələ toxuması var: skelet, ürək və saya. Skelet və ürək əzələləri zolaqlı əzələ toxumasının növləridir. Saya əzələlər zolaqlı deyil.
Skelet əzələ toxuması bir neçə millimetrdən təqribən 10 santimetr uzunluğunda və 10 ilə 100 mikrometre enində olan uzunsov zolaqlı əzələ toxumasıdır. Skelet zolaqlı əzələ toxuması, toxumaya zolaqlı (zolaqlı) görünüş verən sarkomerlər kimi tanınan çoxlu daralma vahidlərindən ibarət müntəzəm, paralel miofibril dəstələri şəklində təşkil edilmişdir. Skelet əzələsi vətərlər və ya bəzən aponevrozlar tərəfindən sümüklərə bağlanan könüllü əzələdir və hərəkət kimi skelet hərəkətlərini yerinə yetirmək və duruş saxlamaq üçün istifadə olunur. Postural nəzarət adətən şüursuz bir refleks kimi saxlanılır, lakin buna cavabdeh olan əzələlər də şüurlu nəzarətə cavab verə bilər. Orta yetkin kişi bədən çəkisinin faizi olaraq 42% skelet əzələsindən, orta yaşlı qadın isə 36% təşkil edir.[4]
Ürək əzələ toxuması yalnız ürəyin divarlarında miokard şəklində yerləşir və avtonom sinir sistemi tərəfindən qeyri-ixtiyari olaraq idarə olunur. Ürək əzələsi toxuması skelet əzələsi kimi zolaqlıdır və sarkomerlər adlanan büzülmə vahidlərindən ibarətdir. Skelet əzələləri müntəzəm paralel dəstələrdə düzülərkən, ürək əzələsi interkalasiya edilmiş disklər kimi tanınan budaqlanmış nizamsız açılarda bağlanır.
Hamar əzələ toxuması zolaqlı və qeyri-iradi deyil. Hamar əzələlər yemək borusu, mədə, bağırsaq, bronxlar, uşaqlıq yolu, sidik kanalı, sidik kisəsi, qan damarları kimi orqan və strukturların divarlarında, həmçinin bədən tüklərinin qurulmasına nəzarət edən dəridə olur.
Funksiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Əzələ toxumasının əsas funksiyası daralmadır. Üç növ əzələ toxuması (skelet, ürək və hamar) əhəmiyyətli fərqlərə malikdir. Bununla belə, hər üçü daralma yaratmaq üçün aktinin miozinə qarşı hərəkətindən istifadə edir.
Skelet əzələsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Skelet əzələlərində daralma motor sinirləri tərəfindən ötürülən elektrik impulsları ilə stimullaşdırılır. Ürək və hamar əzələlərin daralması daxili kardiostimulyator hüceyrələri tərəfindən stimullaşdırılır ki, onlar müntəzəm olaraq daralır və daralmaları təmasda olduqları digər əzələ hüceyrələrinə yayırlar. Bütün skelet əzələləri və bir çox hamar əzələ daralması nörotransmitter asetilkolin tərəfindən asanlaşdırılır.
Saya əzələ
[redaktə | mənbəni redaktə et]Saya əzələ demək olar ki, bütün orqan sistemlərində olur, məsələn, mədə və sidik kisəsi daxil olmaqla içi boş orqanlar; qan və limfa damarları və safra kanalları kimi boru strukturlarında; uşaqlıq yolunda və göz kimi sfinkterlərdə. Bundan əlavə, ekzokrin vəzlərin kanallarında mühüm rol oynayır. Saya əzələ hüceyrələri skelet əzələ hüceyrələrindən daha yavaş büzülür, lakin onlar daha güclü, davamlıdır və daha az enerji tələb edir. Saya əzələ də stimul tələb edən skelet əzələsindən fərqli olaraq qeyri-iradidir.
Ürək əzələsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ürək əzələsi ürəyin əzələsidir. O, öz-özünə bağlanır, avtonom şəkildə tənzimlənir və orqanizmin bütün həyatı boyu ritmik şəkildə daralmağa davam etməlidir. Buna görə də xüsusi xüsusiyyətlərə malikdir.[5]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Pratt, Rebecca. "Muscle Tissue". AnatomyOne. Amirsys, Inc. 2 February 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 October 2012.
- ↑ Hugh Potter, Summary of muscle tissue "Muscle Tissue". Archived from the original on 2014-10-21. İstifadə tarixi: 2014-09-02.
- ↑ Olivetti G, Cigola E, Maestri R, və b. "Aging, cardiac hypertrophy and ischemic cardiomyopathy do not affect the proportion of mononucleated and multinucleated myocytes in the human heart". Journal of Molecular and Cellular Cardiology. 28 (7). July 1996: 1463–77. doi:10.1006/jmcc.1996.0137. PMID 8841934.
- ↑ Marieb, Elaine; Hoehn, Katja. Human Anatomy & Physiology (7th). Pearson Benjamin Cummings. 2007. səh. 317. ISBN 978-0-8053-5387-7.
- ↑ Smerdu, V; Karsch-Mizrachi, I; Campione, M; Leinwand, L; Schiaffino, S. "Type IIx myosin heavy chain transcripts are expressed in type IIb fibers of human skeletal muscle". The American Journal of Physiology. 267 (6 pt 1). December 1994: C1723–1728. doi:10.1152/ajpcell.1994.267.6.C1723. PMID 7545970. Note: Access to full text requires subscription; abstract freely available