Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бела-чырвона-белы сцяг

{{Пра|дзяржаўны сцяг Беларусі ў 1991—1995 гадах|дзяржаўны сцяг Беларусі з 1995 года|Сцяг Беларусі}}
{{Картка:Сцяг
 |суб'ект   = [[Беларуская Народная Рэспубліка]] <br/> [[Беларусь|Рэспубліка Беларусь]]
 |заснаваны = {{fd|25|03|1918}} <small>(як сцяг [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]])</small> <br />{{fd|19|09|1991}} <small>(як сцяг [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]])</small>
 |адменены  = {{fd|07|06|1995}} <small>(як сцяг [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]])</small> <br /><small>цяпер дзейны (як сцяг [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] ў выгнанні) </small>
 |прапорцыя = {{FIAV|110110}} 1:2
}}
'''Бе́ла-чырво́на-бе́лы сцяг''' — дзяржаўны сцяг [[Беларусь|Беларусі]] (19 верасня 1991 — 7 чэрвеня 1995), адзін з [[Нацыянальная сімволіка|нацыянальных сімвалаў]] [[беларусы|беларусаў]]{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=391}}.
 	
Часам стварэння эскіза сучаснага сцяга лічаць 1917 год, а аўтарам — [[Клаўдзій Сцяпанавіч Дуж-Душэўскі|Клаўдзія Дуж-Душэўскага]]. Аднак выкарыстанне беларусамі бела-чырвона-белага сцяга вядома з ранейшых гадоў. Хуткае ўспрыняцце сцяга як нацыянальнага тлумачаць яго адпаведнасцю колеравай гаме народнай традыцыі і мастацкаму густу — [[чырвоны колер|чырвоныя]] элементы на [[белы колер|белай]] аснове лічаць самым распаўсюджаным спалучэннем у беларускім [[арнамент|арнаменце]].

== Паходжанне ==
Сцягі як апазнавальныя знакі вядомы са старажытнасці, але ўяўленні, што дзяржава павінна мець сцяг, павольна складаліся на працягу XVI—XVIII ст. У Еўропе таго часу даволі звыклым было ўжыванне для сцягоў гербавых колераў валадарных дынастый, бо дзяржавы атаяснялі найперш з імі{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=393}}. Так, сцягі Нідэрландаў з канца XVI ст. былі гербавых колераў прынца [[Вільгельм I Аранскі|Аранскага]] — аранжавага, белага і сіняга; сцягі Аўстрыйскага эрцгерцагства — колераў [[Бабенбергі|Бабенбергаў]], чырвона-бела-чырвоныя, Прусіі — [[Гогенцолерны|Гогенцолернаў]], белага і чорнага. У Швецыі пры дынастыі [[Ваза (дынастыя)|Вазаў]] з XVI ст. пачалі ўжываць сцяг колераў не дынастычнага, а дзяржаўнага гербу — залатога (жоўтага) і блакітнага. З канца XVI ст. Вазы былі каралямі польскімі і вялікімі князямі літоўскімі, тады і ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] пачалі ўжываць сцягі гербавых колераў — сярэбранага (белага) і чырвонага{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=393}}. Праз аднолькавую колеравую схему гербаў Кароны ([[Герб Польшчы|«Белага Арла»]]) і Княства ([[Пагоня|«Пагоні»]]) немагчыма пэўна падзяліць паміж імі гэтую традыцыю{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=393}}. Пры каралю [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонту Вазе]] ўжываўся трохпалосны чырвона-бела-чырвоны сцяг, пры яго сыне, каралю [[Уладзіслаў Ваза|Уладзіславу Вазе]] — чатырохпалосны чырвона-бела-чырвона-белы{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=393}}. Наконт апошняга выказвалі думку, што ён адлюстроўвае колеры менавіта двух гербаў — польскага і вялікалітоўскага, хоць яны і тоесныя{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=393}}. Аднак, да згасання дынастыі Вазаў сцяг з чаргаваннем палос не стаў дзяржаўным ні ў Кароне, ні ў Княстве{{sfn|Насевіч|1995|}}.

[[Файл:Hans Süß von Kulmbach (zugeschr.) - Heiliger Georg.jpg|міні|«Святы Юрый» (Ганс фон Кульмбах, каля 1510)]]
[[Выява:Ściah Śviatoha Juryja. Сьцяг Сьвятога Юрыя.svg|злева|міні|Сцяжок-флюгер на дзідах саюзніцкай кавалерыі ў бітве пад Оршай (1514).]]
[[Файл:Sigismund III's banner (1601-1605, Army myseum, Stockholm) 01 by shakko.jpg|злева|міні|Сцяг (1601—1605) кар. і вял.кн. Жыгімонта Вазы. Захоўваецца ў [[Музей арміі (Стакгольм)|Музеі арміі]] ([[Стакгольм]]).]]
Ранейшае ўжыванне сцягоў са спалучэннем белых і чырвоных палос не вядома з крыніц{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=18}}. Звесткі пра выкарыстанне белага сцяга з простым чырвоным крыжам вялікім князем Вітаўтам, калі слушныя, тычацца сцяга з [[Крыж Святога Георгія|крыжам Святога Юрыя]], вельмі папулярнага ў Еўропе{{sfn|Насевіч|1995|}}. Такі сцяг стаў дзяржаўным у Англіі, а інвертаваны — у Даніі{{sfn|Насевіч|1995|}}. Часта пад ім выступалі атрады наёмнікаў, у [[Грунвальдская бітва|бітве пад Грунвальдам]] (1410) харугвы пад георгіеўскімі сцягамі былі з абодвух бакоў — чэшскіх наёмнікаў у арміі саюзнікаў і «гасцёў» у ордэнскай арміі. Да гэтай агульнаеўрапейскай традыцыі, напэўна, належаць сцяжкі на дзідах саюзных войскаў у [[Бітва пад Оршай (1514)|бітве пад Оршай]] (1514), паказаныя на карціне «[[Бітва пад Оршай (карціна)|Бітва пад Оршай]]» (1520){{Sfn|Грыцкевіч|1992}}{{Sfn|Шаланда|2014|p=59}}. Вядома, што ў бітве брала ўдзел польская наёмная цяжкая кавалерыя, роўна яна выяўлена на карціне з георгіеўскімі сцяжкамі і выступае пад вялікай чырвонай харугвай, побач з такімі ж сцяжкамі атрад [[Гусарыя|гусарыі]] выступае пад чырвонай харугвай з белым арлом. Такім чынам, нягледзячы на колеры, няма падстаў далучаць ужыванне белых сцягоў з простым чырвоным крыжам да традыцыі сцягоў са спалучэннем белых і чырвоных палос{{sfn|Насевіч|1995|}}.

За вазаўскі час, напэўна, склалася традыцыя бела-чырвоных апазнавальных сцягоў, з палосамі як гарызантальнымі, так вертыкальнымі і клеткай. У XVI—XVIII ст. пад бела-чырвона-белым сцягам з паўмесяцам і зоркай выступала харугва [[Літоўскія татары|літоўскіх татар]]{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=393}}, напэўна, таму ў пазнейшым [[Кітабы|кітабе]] мог сцвярджацца, паводле [[Іван Луцкевіч|Івана]] і [[Антон Луцкевіч|Антона Луцкевіча]], іх удзел пад такім сцягам у бітве пад Грунвальдам (1410), але іншыя даследчыкі гэты кітаб не выявілі{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=18-19}}. Сцяжкі бела-чырвоных колераў ужывала гусарыя ў XVII—XVIII ст. і іншыя падраздзяленні войскаў Кароны і Княства. Пазней белыя і чырвоныя палосы ўжываліся ў расійскай вексілалогіі і геральдыцы датычна «літоўскіх» губерняў.

[[Файл:Pahonia. Пагоня (1776-83).jpg|thumb|Ротны сцяг [[Літоўскі гусарскі полк|Літоўскага (Беларускага) гусарскага палка]], 1776—1783 гг.]]
Масавае стварэнне дзяржаўных сцягоў пачалося з канца XVIII ст. праз змены грамадскай свядомасці пасля [[Вялікая французская рэвалюцыя|Вялікай французскай рэвалюцыі]], калі дзяржавы пачалі атаясняцца не з валадарнымі дынастыямі, а з насельніцтвам — тады з’явіліся французскі, бельгійскі, ламбардскі (цяперашні італьянскі), іспанскі, нарвежскі, амерыканскі сцягі. Тады ж склалася і ідэя сцяга ў цяперашнім разуменні, як увасаблення дзяржаўнай незалежнасці. У XIX ст. сцяг быў сярод атрыбутаў кожнага нацыянальна-вызваленчага руху — як антыасманскага паўстання ў Грэцыі (1821) ці антырасійскага [[Паўстанне 1830—1831 гадоў|паўстання ў Польшчы, Літве і Беларусі (1831)]]. Менавіта ў паўстанне 1831 года на аснове гербавых колераў склаліся ўяўленні пра польскі сцяг. Многія еўрапейскія нацыі ў ХІХ ст. не мелі ўласнай дзяржаўнасці, таму ў гэты час узнікае і паняцце нацыянальнага сцяга, як сцяга нацыі, якая прэтэндуе на ўласную дзяржаўнасць. Такім быў і польскі бела-чырвоны сцяг, і эстонскі сіне-чорна-белы (вядомы з 1881). Ёсць думка, што побач сцяга з «Пагоняй» падчас [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|паўстання 1863—1864 гадоў]] пад кіраўніцтвам [[Кастусь Каліноўскі|К. Каліноўскага]] ўжываўся і бела-чырвона-белы сцяг, асобнік захоўваецца ў [[Нацыянальны музей Літвы|Нацыянальным музеі Літвы]]{{Sfn|Цітоў|1993|с=29}}, аднак пацверджанняў шырокага ўжытку няма{{sfn|Насевіч|1995|}}.

[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|міні|Паштоўка з бела-чырвона-белым сцягам часоў Беларускай Народнай Рэспублікі, 1920 г. На паштоўцы змешчаная цытата [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]]]]
Напэўна, вытокі бела-чырвона-белага сцяга як нацыянальнага беларускага знаходзяцца ў часе складання беларускай нацыянальнай ідэі. У сярэдзіне ХІХ ст. да яе прыходзілі асобныя прадстаўнікі інтэлігенцыі, а перыяд складання прыпадае на канец XIX — пачатак XX ст. На час пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]], калі з’явіўся шэраг новых незалежных дзяржаў, прыпадае і наступная хваля з’яўлення сцягоў, менавіта тады як дзяржаўныя былі зацверджаны польскі, эстонскі, цяперашні германскі (вядомы з 1832), літоўскі, югаслаўскі і іншыя сцягі. Пры гэтым можна прасачыць пераемнасць некаторых традыцыйных для пэўнага [[этнас]]у геральдычных выяў, колераў і спалучэнняў{{sfn|Шаланда|2019|с=6}}. Пасля [[Лютаўская рэвалюцыя|Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года]] многія народы Расійскай імперыі абвясцілі свае правы на самавызначэнне, беларусы таксама заявілі пра самастойнасць — 25-27 сакавіка 1917 года ў Мінску адбыўся з’езд беларускіх нацыянальных арганізацый, які сфарміраваў [[Беларускі нацыянальны камітэт (Мінск)|Беларускі нацыянальны камітэт]] і даручыў яму ў кантакце з Часовым урадам распрацаваць пытанні аўтаноміі Беларусі. Тады быў бы натуральным і сцяг як увасабленне ідэі беларускай дзяржаўнасці, што і адбылося, але само стварэнне і час дакументамі не зафіксаваны{{sfn|Харэўскі|1998|с=15}}, пра іх сведчаць успаміны ўдзельнікаў, запісаныя праз дзесяцігоддзі{{sfn|Насевіч|1995|}}.

Часта ў літаратуры датай стварэння сцяга даецца 25 сакавіка 1917 года<ref>«Флаг-бюлетэнь» (ЗША); «Флагі і гербы свету» Геслера (ФРГ)</ref>, што пэўна не правамерна{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=19}}. Згадкі ўжывання бела-чырвона-белага сцяга беларусамі як нацыянальнай сімволікі вядомы з 1905, 1909{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=18}} і 1912 гадоў{{sfn|Шаланда|2019|с=7}}. Аўтарам эскіза сучаснага сцяга, зацверджанага ў 1917 годзе, лічыцца інжынер [[Клаўдзій Сцяпанавіч Дуж-Душэўскі|Клаўдзій Дуж-Душэўскі]], інфармацыя паходзіць з яго ўспамінаў і цяпер агульнапрынятая, але патрабуе праверкі іншымі крыніцамі{{sfn|Шаланда|2019|с=7}}. Няма пэўнасці ці ведаў Дуж-Душэўскі ранейшую вексілалагічную традыцыю і папярэдняе ўжыванне сцяга нацыянальным рухам, але ва ўспамінах 1934 года ён адсылае яго колеры проста да «Пагоні»{{sfn|Гесь, Ляхоўскі, Міхнюк|2001|с=272}}:

{{цытата|... беларусы ўважалі сваім дзяржаўным сьцягам той, што і літоўцы, гэта значыць белую Пагоню на чырвоным полі, але нацыянальнага сьцяга не было. Мне давялося зрабіць некалькі праектаў нацыянальнага сьцяга, і адзін зь іх быў прыняты, менавіта: бела-чырвона-белы. Ад таго часу гэты сьцяг і лічыцца за беларускі нацыянальны сьцяг}}

Хуткае ўспрыняцце бела-чырвона-белага сцяга як нацыянальнага, напэўна, таксама можна тлумачыць яго адпаведнасцю сімволіцы колераў і колеравай гаме ў народнай традыцыі і мастацкім гусце. Белы і чырвоны характэрны беларускай традыцыйнай культуры, чырвоныя элементы на белай аснове лічацца самым распаўсюджаным спалучэннем у беларускім арнаменце{{sfn|Фадзеева|1989|с=36}}. Вытокі гэтых традыцый некаторыя даследчыкі бачаць у племянных часах славянскіх народаў і нават у светаўяўленнях старажытных індаеўрапейцаў{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|с=392}}{{sfn|Иванов|1981|с=166}}, але крыніцы падобных сцвярджэнняў застаюцца невядомымі.

== Выкарыстанне ==

=== Пачатак нацыянальнага руху. Беларуская Народная Рэспубліка ===
[[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Žyvie Biełaruś. Бел-чырвона-белы сьцяг, Жыве Беларусь (1917).jpg|міні|Картка з [[Першы Усебеларускі з’езд|Усебеларускага з’езда]] 1917 года]]
[[Файл:Miensk, BNR. Менск, БНР (1918).jpg|міні|злева|Бела-чырвона-белы сцяг над менскім [[Дом губернатара (Мінск)|будынкам Народнага сакратарыята Беларусі]] (19—22 лютага 1918)]]
Бела-чырвона-белая сімволіка актыўна ўжывалася беларускім нацыянальным рухам канца XIX — пачатку XX стагоддзяў{{sfn|Шаланда|2019|с=6}}. У 1909—1912 гадах стужкі гэтых колераў ужываліся студэнтамі-беларусамі ў [[Санкт-Пецярбург]]у{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=19}}. У 1909—1917 гадах ім карысталіся некаторыя беларускія дэмакратычныя і незалежніцкія арганізацыі. У 1916 годзе бела-чырвона-белы сцяг мела арганізацыя «[[Сувязь незалежнасці і непадзельнасці Беларусі]]» пад кіраўніцтвам [[Вацлаў Юстынавіч Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]]{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=19}}.

Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года бела-чырвона-белым сцягам усё часцей карысталіся як сцягам беларусаў наогул. У сакавіку 1917 года значкі з малюнкам бел-чырвона-белага сцяга ўжо прадаваліся ў [[Мінск]]у{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=19}}. 5 жніўня 1917 года на 1-й сесіі [[Цэнтральная рада беларускіх арганізацый|Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый]] у Мінску было пастаноўлена, што ўсе вайскоўцы-беларусы ў Рускай імператарскай арміі мусяць насіць бела-чырвона-белую стужку як дадатковы знак адрознення{{sfn|Турук|1921|с=95}}. Пад бела-чырвона-белымі сцягамі праходзілі з’езды беларускіх вайскоўцаў на франтах, у прыватнасці з’езд беларусаў-вайскоўцаў Паўночнага фронту ў Віцебску (кастрычнік 1917){{Sfn|Варлыга|1964|с=142}}. 7 снежня 1917 года пад бела-чырвона-белымі сцягамі<ref>Ляшко М. [https://nn.by/?c=ar&i=201664 На АНТ расказалі пра Першы Усебеларускі з’езд, але абрэзалі бела-чырвона-белы сцяг], [[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]], 11 снежня 2017 г.</ref> ў Мінску адкрыўся [[Першы Усебеларускі з’езд]], 18 снежня а 3-й гадзіне ночы разагнаны бальшавікамі. У часе адкрыцця з’езда бальшавік [[Людвіг Пятровіч Рэзаўскі|Людвіг Рэзаўскі]] запатрабаваў зняць бела-чырвона-белы сцяг і замяніць на сцяг чырвонага інтэрнацыяналу, дэлегаты абурыліся і два матросы пад рукі вывелі Рэзаўскага з залы, а сябра складу старэйшын з’езда генерал-лейтэнант [[Канстанцін Аляксеевіч Аляксееўскі|Канстанцін Аляксееўскі]] падышоў да трыбуны і пацалаваў сцяг<ref>{{cite web|url = http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/00196/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D0%B4.html|title = Белорусская рада № 7, 10 декабря 1917|publisher = [[Белорусская рада]]|language = ru|archive-url = https://web.archive.org/web/20201214153147/http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/00196/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9_%D0%92%D1%81%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D1%8A%D0%B5%D0%B7%D0%B4.html|archive-date = 14-12-2020|access-date = 14-12-2020}}</ref><ref>{{cite web|url = http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10201/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%9E%D1%86%D0%BE%D1%9E_%D0%BF%D1%80%D0%B0_%D0%8E%D1%81%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B7%D1%8C%D0%B5%D0%B7%D0%B4.html|title = Макар Краўцоў пра Ўсебеларускі зьезд|publisher = pawet.net|archive-url = https://web.archive.org/web/20201216155136/http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10201/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D1%80_%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%9E%D1%86%D0%BE%D1%9E_%D0%BF%D1%80%D0%B0_%D0%8E%D1%81%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B7%D1%8C%D0%B5%D0%B7%D0%B4.html|archive-date = 16-12-2020|access-date = 16-12-2020}}</ref>. Напэўна з часу з’езда бела-чырвона-белы сцяг успрымаўся ў масавай свядомасці як нацыянальны сцяг беларусаў{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=19}}.
[[Файл:Udzielniki Biełaruskaj kanferencyi 1918 hodu.jpg|міні|злева|Удзельнікі [[Беларуская канферэнцыя (1918)|Беларускай канферэнцыі]] ў Вільні (25—28 студзеня 1918)]]
[[Файл:Diplomatic mission of BNR.jpg|міні|Шыльда [[Вайскова-дыпламатычная місія БНР у Латвіі і Эстоніі|вайскова-дыпламатычнай місіі БНР у Латвіі і Эстоніі]] (верасень 1919—люты 1921)]]
Бела-чырвона-белы сцяг да канца студзеня 1918 года вісеў на будынку [[Цэнтральная беларуская вайсковая рада|Цэнтральнай беларускай вайсковай рады]] ў Менску на вуліцы Паліцэйскай. На фотаздымку з [[Беларуская канферэнцыя (1918)|Беларускай канферэнцыі]] 1918 года ў Вільні відаць бела-чырвона-белыя сцягі з вузкімі чорнымі палосамі абапал чырвонай паласы. Выказвалася думка, што палосы могуць быць цёмна-чырвонымі, але на чорна-белым фотаздымку ў такім выпадку не было рэзкага кантрасту паміж колерамі{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=}}. Бела-чырвона-белым сцягам карыстаўся [[Выканаўчы камітэт Рады Усебеларускага з’езда]] ў Мінску да прыходу германскіх войскаў (18—25 лютага 1918). 19 лютага 1918 года, па выгнанні бальшавікоў з Менску, бела-чырвона-белы сцяг быў змешчаны на будынку [[Народны Сакратарыят Беларусі|Народнага Сакратарыята Беларусі]]<ref name="latysonak">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [http://arche.by/by/10/30/360/ Дзяржаўная сімволіка Беларускай Народнай Рэспублікі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090513003419/http://arche.by/by/10/30/360/ |date=13 мая 2009 }} // Салдаты БНР. — Беласток-Вільня, 2009.</ref>. [[Урад Беларускай Народнай Рэспублікі|Урад]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] карыстаўся сцягам як дзяржаўным, хоць фармальна зацверджаны ён быў толькі 5 жніўня 1918 года, а абвешчаны ў верасні 1918 года. Былі і іншыя праекты дзяржаўнага сцяга, а таксама варыяцыі на аснове бела-чырвона-белага.

У 1920 годзе сцягам як нацыянальным і дзяржаўным карысталіся кіраўніцтва [[Слуцкае паўстанне|Слуцкага паўстання]] і вайсковыя фарміраванні [[Станіслаў Нікадзімавіч Булак-Балаховіч|Булак-Балаховіча]]. У 1920 годзе ён стаў сцягам [[Беларускі асобны батальён у складзе арміі Літвы|Беларускага асобнага батальёна]] ў складзе арміі [[Літва|Літвы]] (пасля [[Далучэнне Прыбалтыкі да СССР|далучэння Літвы да СССР]] сцяг канфіскаваны [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|НКУС]]<ref name="VexilBNR">{{cite web | url = http://www.vexillographia.ru/belarus/bnr.htm| title = Сцягі БНР| work = [http://www.vexillographia.ru/ Vexillographia.ru] | access-date = 11 верасня 2010 | language = ru  }}</ref>). У 1920—1922 гадах факт існавання беларускага бела-чырвона-белага сцяга перашкодзіў праекту {{нп5|Ольгэртс Гросвалдс|О. Гросвалдса|lv|Oļģerts Grosvalds}}, які прапаноўваў падобны сцяг як дзяржаўны для незалежнай [[Латвія|Латвіі]]{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=18}}.

<center><gallery widths="250" heights="150" perrow="4">
Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1917-18).jpg|Бела-чырвона-белая стужка — знак адрознення вайскоўцаў-беларусаў у 1917—1918 гадах. Экспанат [[Нацыянальны гістарычны музей Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага гістарычнага музея Беларусі]]
Файл:Жаўнеры Беларускага асобнага батальёна са сцягам.jpg|Жаўнеры Беларускага асобнага батальёна ў складзе арміі Літвы са сцягам, 1920 г.
Файл:Flag of Biełaruski Asoby Bataljon u skladzie vojska Letuvy.svg|Сцяг [[Беларускі асобны батальён у складзе арміі Літвы|Беларускага асобнага батальёна]] ў складзе войскаў Літвы, 1920 г.
Файл:Horadnia, Haradnica, Valicki, BNR. Горадня, Гарадніца, Валіцкі, БНР (18.04.1919).jpg|Беларуская камендатура ў Горадні, 18 красавіка 1919 года, праваруч бела-чырвона-белы сцяг
</gallery></center>

=== Міжваенны перыяд ===

==== БССР ====
[[Файл:Проект государственного герба БССР Г. Змудинского (1924).jpg|thumb|150пкс|Праект герба БССР, прапанаваны мастаком [[Генадзь Яўгенавіч Змудзінскі|Генадзем Змудзінскім]], 1924 г.]]
У 1924—1928 гадах [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] фактычна не мела дзяржаўнага сцяга. Паводле ўспамінаў удзельнікаў канферэнцыі па [[Акадэмічная канферэнцыя па рэформе беларускага правапісу і азбукі|рэформе беларускай мовы]] ў 1926 годзе, памяшканне ў Менску, дзе яна праводзілася, упрыгожвала бела-чырвона-белае сонца з пяццю бела-чырвона-белымі прамянямі{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=22—23}}. У 1927 годзе абмяркоўваўся праект [[Герб Беларускай ССР|герба БССР]], які агулам паўтараў [[герб СССР]], але меў бела-чырвона-белую стужку замест чырвонай. Праект прайшоў некалькі інстанцый, аднак Прэзідыум [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|ЦВК]] урэшце пастанавіў зрабіць стужку чырвонай{{sfn|Насевіч|1995|с=}}. Пры гэтым узорам для афіцыйна прынятай сімволікі БССР стала савецкая сімволіка [[Расія|Расіі]]{{sfn|Шаланда|2019|с=7}}.

==== Заходняя Беларусь ====
У 1921—1939 гадах бела-чырвона-белы сцяг актыўна ўжываўся нацыянальна-вызваленчым рухам у акупаванай [[Польшча]]й [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]], як палітычнымі партыямі — [[Беларуская хрысціянская дэмакратыя (1917)|Беларуская хрысціянская дэмакратыя]], [[Беларуская сялянска-работніцкая грамада|БСРГ]], [[Камуністычная партыя Заходняй Беларусі|КПЗБ]] (напэўна, з палітычных меркаванняў){{sfn|Насевіч|1995|с=}}, так і непалітычнымі арганізацыямі — [[Таварыства беларускай школы]]{{sfn|Вашкевіч|2007|}}. Беларуская нацыянальная сімволіка ўжывалася ва ўсіх беларускіх школах і гімназіях, на мітынгах рабочых, беларускім студэнцтвам{{sfn|ЭГБ у 6 т. Т. 1.|1993|}}. Швадрон (конная рота) уланаў арміі міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], у якім служылі беларуска-літоўскія татары, меў двузубы белы вымпел з гарызантальнай чырвонай паласой, на якой размяшчаліся зялёная зорка і паўмесяц{{sfn|Вячорка|1991|с=355-369}}.

Малады заходнебеларускі паэт, будучы класік беларускай літаратуры, перакананы камуніст [[Максім Танк]] згадвае бела-чырвона-белы сцяг у сваім вершы «Ты чуеш, брат»{{Пераход|Ты чуеш, брат}} у 1930 годзе{{sfn|Рудак|2020|}}.

<center><gallery widths="250" heights="150" perrow="4">
Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah, Biełaruski sakoł. Бел-чырвона-белы сьцяг, Беларускі сакол (1920-29).jpg|Паштоўка «Беларускі сакол» («Biełaruski sakoł»), 1920-я г.
Файл:Małanka, vokładka.png|Вокладка часопіса [[Маланка (часопіс)|Маланка]] №9, 1926 г.
Файл:Biełaruskaja sialanska-rabotnickaja hramada, Małanka.PNG|Выява з часопіса Маланка №13, 1926. Сяляне ўцякаюць з ППС, Вызвалення, [[Беларускі сялянскі саюз|Сялянскага Саюза]] і ўступаюць у [[Беларуская сялянска-работніцкая грамада|БСРГ]].
Файл:Удзельнікі з'езду БХД у Вільні.jpg|Удзельнікі з’езду [[Беларуская хрысціянская дэмакратыя (1917)|БХД]] у Вільні ў 1927 г. БДАМЛіМ
Файл:Гурток Таварыства Беларускай Школы ў Сенькавічах. 1928.jpg|Гурток Таварыства беларускай школы ў [[Сенькавічы (Івацэвіцкі раён)|Сенькавічах]] Косаўскага павета (1928). 
</gallery>
</center>

==== Іншыя краіны ====
[[Файл:Vincent Dunin-Marcinkievič, Bieł-čyrvona-bieły ściah. Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Бел-чырвона-белы сьцяг (30.12.1924).jpg|міні|Прадстаўнікі беларускай дыяспары ў Празе ў час юбілейнай вечарыны, прысвечанай 40-м угодкам з дня смерці В. Дуніна-Марцінкевіча]]
Бела-чырвона-белы сцяг працягваў выкарыстоўвацца беларускай супольнасцю ў [[Чэхаславакія|Чэхаславаччыне]], куды таксама пераехала [[Рада БНР]]. Сцяг выкарыстоўвала [[Беларуская грамада ў Празе]] (1920—1925), беларускае студэнцтва ў Празе<ref>{{cite web|url = https://news.tut.by/culture/704782.html|title = «Праграма Каліноўскага» 100 год таму. Як беларускія студэнты вучыліся ў Еўропе|date = 23-10-2020|publisher = tut.by|archive-url = https://web.archive.org/web/20210108072134/https://news.tut.by/culture/704782.html|archive-date = 8 студзеня 2021|access-date = 5-1-2021|url-status = dead}}</ref>.

Бела-чырвона-белымі сцягамі карысталіся беларускія культурніцкія і грамадска-палітычныя арганізацыі міжваеннай [[Латвія|Латвіі]]. [[Беларусы Латвіі]] з нацыянальнымі сцягамі ўдзельнічалі ў маніфестацыі ў часе пахавання паэта [[Райніс|Яна Райніса]] ў [[Рыга|Рызе]] 15 верасня 1929 года{{sfn|Езавітаў|1932|с=193}}.

=== Падчас нямецкай акупацыі 1941—1944 гадоў ===
[[Файл:Bundesarchiv Bild 146-2008-0042, Weißrussland, Minsk, Gebäude.jpg|thumb|[[Будынак гарадскога тэатра (Мінск)|Будынак гарадскога тэатра]] ў Мінску, чэрвень 1943 года]]
Падчас [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкай акупацыі 1941—1944 гадоў]] беларускія нацыянальныя [[Беларускі калабарацыянізм у Другой сусветнай вайне|колы, якія супрацоўнічалі з нацыстамі]], карысталіся бела-чырвона-белым сцягам неафіцыйна, і беспаспяхова дамагаліся ад нямецкіх уладаў афіцыйнага прызнання нацыянальнай сімволікі. Прызнання не было да апошніх дзён акупацыі, пра што сведчыць распараджэнне [[Імперскае міністэрства акупаваных усходніх тэрыторый|Рэйхсміністра па акупаваных усходніх тэрыторыях]] ад 14 чэрвеня 1944 года{{sfn|Цітоў|1999|с=156}}. Вядомае распараджэнне, быццам падпісанае гаўляйтарам [[Вільгельм Кубэ|Кубэ]], пра дазвол карыстацца бела-чырвона-белым сцягам побач з германскай сімволікай «пры святкаваннях або для абазначэння беларускай нацыянальнасці», надрукаванае ў газеце [[Раніца (газета, 1939)|«Раніца»]] (27 чэрвеня 1942), паводле вынікаў пазнейшых даследаванняў аказалася тагачаснай [[дэзынфармацыя]]й, вінаватых у якой акупацыйныя ўлады не знайшлі{{sfn|Цітоў|1999|с=155}}.

Бела-чырвона-белыя павязкі насілі члены [[Саюз беларускай моладзі|Саюза беларускай моладзі]]. Паводле фотаматэрыялаў, часам такія апазнавальныя знакі ўжывалі ўдзельнікі аддзела [[Беларуская народная самапомач|Беларускай народнай самапомачы]] — [[Беларускі корпус самааховы|Корпуса беларускай самааховы]], створанага немцамі з мясцовых жыхароў для барацьбы з [[Савецкі партызанскі рух у Беларусі (1941—1944)|партызанскім рухам]]. Немцы самаахоўцам не давяралі і не ўзбройвалі, бо пасля атрымання зброі тыя часта пераходзілі на бок партызан, урэшце корпус быў расфарміраваны{{sfn|Рудак|2020|}}. У апошні год перад [[Аперацыя «Баграціён»|вызваленнем Беларусі]] бела-чырвона-белыя сцягі выкарыстоўваліся на публічных мерапрыемствах, каб схіліць мясцовае насельніцтва на свой бок пасля [[Курская бітва|паражэння на Курскай дузе]] і пералому ў вайне{{sfn|Рудак|2020|}}.

=== 1950—1980-я гады ===
[[Файл:Belarusian monument in South River.jpg|міні|злева|Манумент «Змагарам за вольную Беларусь» у [[Саўт-Рывер]]ы, штат [[Нью-Джэрсі]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]. Усталяваны ў 1974 годзе на тэрыторыі [[Царква Святой Ефрасінні Полацкай (Саўт-Рывер)|Царквы Святой Ефрасінні Полацкай]]. Побач з помнікам 2 флагштокі: з беларускім бела-чырвона-белым і [[Сцяг ЗША|амерыканскім]] сцягамі]]
Бела-чырвона-белым сцягам карысталася беларуская эміграцыя. У некаторых гарадах з актыўнымі беларускімі асяродкамі ў [[Дзень Волі|Дзень Незалежнасці Беларусі]] (25 сакавіка, цяпер вядомы як «Дзень Волі») на адміністрацыйных будынках афіцыйна вывешваліся бела-чырвона-белыя сцягі. Рэгулярна ўздымаўся бела-чырвона-белы сцяг на будынку гарадской ратушы ў [[Брэдфард]]зе ([[Англія]], [[Вялікабрытанія]])<ref>{{cite web|url = https://hardzin.livejournal.com/18650.html|title = Эміграцыйная гісторыя ў асобах. 5 жніўня. Мацей Райцэўскі|author = Наталля Гардзіенка|author-link = Наталля Сяргееўна Гардзіенка|date = 5-8-2012|publisher = hardzin.livejournal.com|archive-url = https://archive.today/20181130142830/https://hardzin.livejournal.com/18650.html|archive-date = 30 лістапада 2018|access-date = 30-11-2018|url-status = live}}</ref>, на будынку ратушы горада [[Ошава]] ([[Канада]])<ref>{{cite web|url = https://hardzin.livejournal.com/33687.html|title = Эміграцыйная гісторыя ў падзеях. 16 верасня. Беларусы Ашавы|author = Наталля Гардзіенка|author-link = Наталля Сяргееўна Гардзіенка|date = 16-9-2012|publisher = hardzin.livejournal.com|archive-url = https://archive.today/20181130143146/https://hardzin.livejournal.com/33687.html|archive-date = 30 лістапада 2018|access-date = 30-11-2018|url-status = live}}</ref>. Да сёння ў Дзень Волі вывешваецца бела-чырвона-белы сцяг на будынку гістарычнага музея ў [[Саўт-Рывер]]ы ([[Нью-Джэрсі]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]])<ref>{{cite web|url = https://images.google.by/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fnn.by%2Fimg%2Fw1500d4%2Fphotos%2Fz_2013_03%2Fsaut_rywer2_130323.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fnn.by%2F%3Fc%3Dar%26i%3D106995&docid=uOM1Y7E0sOaNUM&tbnid=ezYSlSs-PRp-hM%3A&vet=1&w=1500&h=1000&source=sh%2Fx%2Fim|title = Бел-чырвона-белы сцяг залунаў і ў ЗША: у Саўт-Рыверы ўрачыста адзначылі Дзень Волі — фотафакт|date = 24-03-2013|publisher = nashaniva.by/images.google.by|archive-url = https://archive.today/20181130143709/https://images.google.by/imgres?imgurl=https://nn.by/img/w1500d4/photos/z_2013_03/saut_rywer2_130323.jpg&imgrefurl=https://nn.by/%3Fc%3Dar%26i%3D106995&docid=uOM1Y7E0sOaNUM&tbnid=ezYSlSs-PRp-hM:&vet=1&w=1500&h=1000&source=sh/x/im|archive-date = 30 лістапада 2018|access-date = 30-11-2018}}</ref>.

У Беларусі пад бела-чырвона-белымі сцягамі выступалі ўдзельнікі пасляваеннага антысавецкага партызанскага руху і падполля — да іх ліквідацыі савецкімі ўладамі ў 1950-я гады. У 1960—1970-я гады беларускую нацыянальную сімволіку выкарыстоўвалі інтэлектуалы-гуманітарыі [[Акадэмічны асяродак|Акадэмічнага асяродку]], разгромленага [[Камітэт дзяржаўнай бяспекі Беларускай ССР|КДБ]] у 1974—1975 гадах, і мастакі-дысідэнты з творчага кола «[[На Паддашку]]»{{Sfn|Лялькоў І.|2002|с=}}. У 1985 годзе на будынку [[Мінскі дзяржаўны мастацкі каледж імя А. К. Глебава|Мінскага мастацкага вучылішча]] два навучэнцы, Міхаіл Мірошнікаў і Юрый Макееў, вывесілі бела-чырвона-белыя сцягі. У выніку КДБ распачаў пераслед 6 чалавек, а Макееў мусіў спыніць навучанне{{Sfn|Лялькоў І.|2002|с=}}.

=== Канец 1980-х — 1990-я гады ===
[[Файл:Minsk 1990-11-07 meeting f.jpg|міні|Антыкамуністычны [[Мітынг 7 лістапада 1990 года (Мінск)|мітынг 11 лістапада 1990 года]] ля Дома ўрада ў Мінску, арганізаваны [[Беларускі народны фронт «Адраджэньне»|Беларускім народным фронтам]]]]
У 1980-я гады, пасля пачатку [[Галоснасць|дэмакратызацыі]] ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], бела-чырвона-белы сцяг як нацыянальны быў ізноў уведзены ва ўжытак. Гэтаму спрыялі моладзевыя нефармальныя гістарычна-культурныя аб’яднанні і клубы («[[Талака (таварыства)|Талака]]», «[[Паходня (таварыства)|Паходня]]», «Узгор’е» і інш.), [[Беларускі народны фронт «Адраджэньне»]]{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=26}}. 30 кастрычніка 1988 года бела-чырвона-белыя сцягі ўзнялі ўдзельнікі першай масавай акцыі на «[[Мітынг-рэквіем «Дзяды» 30 кастрычніка 1988 года|Дзяды]]», якая была жорстка разагнаная савецкімі ўладамі{{sfn|Басаў, Куркоў|1994|с=26}}. 19 лютага 1989 года пад бела-чырвона-белымі сцягамі на стадыёне «Дынама» ў Мінску адбыўся першы дазволены ўладамі БССР апазіцыйны палітычны мітынг{{Sfn|Лялькоў І.|2002|с=}}. Разам з тым савецкія ўлады працягвалі пераслед беларусаў (асабліва ў правінцыі) за выкарыстанне нацыянальнага сцяга{{Sfn|Лялькоў І.|2002|с=}}.

[[File:Stemp Flag and map of Belarus.jpg|thumb|Паштовая марка Беларусі, 1992]]
Вяртанне ў масавую свядомасць жыхароў Беларусі бела-чырвона-белага сцяга з гербам «Пагоня» як нацыянальных сімвалаў адбылося ў 1990 годзе разам з прыняццем [[Дэкларацыя аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай ССР|Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце]]. Пад гэтай сімволікай прайшлі красавіцкія і травеньскія стачкі рабочых Беларусі 1991 года. 24 жніўня 1991 года дэпутатка [[Галіна Георгіеўна Сямдзянава|Галіна Сямдзянава]] ўнесла бела-чырвона-белы сцяг у Вярхоўны Савет Беларусі<ref name="fakt"/>. На наступны дзень, 25 жніўня, дэпутаты надалі Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце статус канстытуцыйнага закона.

5 верасня 1991 года Мінскі гарадскі савет народных дэпутатаў прыняў рашэнне аб выкарыстанні ў [[Мінск]]у нацыянальнай сімволікі — бела-чырвона-белага сцяга і [[Пагоня|герба «Пагоня»]] нароўні з дзяржаўнай сімволікай [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]. Рашэнне дзейнічала да 30 лістапада 2007 года, аднак сцяг не вывешваўся пасля рэферэндуму 1995 года. Аналагічнае рашэнне Радашковіцкага Савета дэпутатаў ад лістапада 1990 года працягвае дзейнічаць на 2021 год.

19 верасня 1991 года бела-чырвона-белы сцяг зацверджаны як [[Сцяг Беларусі|Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь]]. 11 снежня 1991 года [[Вярхоўны Савет Беларусі]] зацвердзіў Палажэнне «Аб Дзяржаўным бела-чырвона-белым сцягу Рэспублікі Беларусь»<ref>[[s:Заканадаўчыя акты аб дзяржаўнай сімволіцы Рэспублікі Беларусь (1992)]]</ref>. Распрацоўкай эталонаў дзяржаўнай сімволікі займалася адмысловая Камісія пры Прэзідыуме Вярхоўнага Савета, у якую ўвайшло больш за 20 чалавек: вядомыя гісторыкі, мастакі, дызайнеры, мастацтвазнаўцы (кіраўнік — [[Алег Анатолевіч Трусаў|Алег Трусаў]]). Неўзабаве бел-чырвона-белы сцяг быў узняты як сімвал незалежнай Беларусі над усімі прадстаўніцтвамі краіны за мяжой, а ў 1994 годзе каманда Беларусі ўпершыню выступіла пад ім на [[Зімовыя Алімпійскія гульні 1994|Алімпійскіх гульнях]].

Пад гэтым сцягам прысягаў у 1994 годзе першы [[Прэзідэнт Беларусі]] [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|Аляксандр Лукашэнка]]. Але пасля ініцыяванага ім [[Рэферэндум у Беларусі (1995)|рэферэндуму]] (14 траўня 1995) выкарыстанне бела-чырвона-белага сцяга як дзяржаўнага было спынена. Сцягам, як нацыянальным, працягнулі карыстацца некаторыя апазіцыйныя беларускія арганізацыі і нацыянальна-арыентаваная частка грамадства. На Віцебшчыне пасля рэферэндуму чалавек або група асоб пад імем «[[Мірон (палітыка)|Мірон]]» пачалі вывешваць бела-чырвона-белыя сцягі ў цяжкадаступных месцах. Такія ж акцыі праводзіліся ў многіх рэгіёнах Беларусі<ref>[http://www.afn.by/news/view.asp?id=17710 afn.by]</ref>.

=== XXI стагоддзе ===
[[Файл:Protest actions in Minsk (Belarus) near Stella, August 16.jpg|міні|«[[Марш за свабоду]]» ў Мінску 16 жніўня 2020 года]]
[[Выява:Flag of Belarus (w-r-w) with Arms (2020).svg|міні|Бела-чырвона-белы сцяг з [[Пагоня]]й, які выкарыстоўваецца дэмакратычнай апазіцыяй]]
У 2000-х гадах бела-чырвона-белага сцяга працягвала трымацца дэмакратычная апазіцыя, ён масава ўжываўся падчас акцый пратэсту пасля прэзідэнцкіх выбараў 2006 і 2010 гадоў. Беларускія актывісты пад бела-чырвона-белым сцягам бралі ўдзел у падзеях [[Еўрамайдан]]а ў [[Кіеў|Кіеве]] (2013—2014).

Увосень 2016 года актывісты сабралі больш за 10 тысяч подпісаў за наданне бела-чырвона-беламу сцягу статусу [[Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь|нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці]] і перадалі іх у [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь|Міністэрства культуры]]. У Мінкультуры адказалі, што ў прадстаўленай прапанове «''не ўтрымліваецца дакументальнага абгрунтавання і поўнай, дакладнай і якаснай фіксацыі графічнымі сродкамі элемента, якому прапануецца надаць статус гісторыка-культурнай каштоўнасці''», а таксама неабходна правесці грунтоўнае навуковае даследаванне з мэтай выяўлення арыгінальных архіўных дакументаў і матэрыялаў<ref>[https://news.tut.by/society/525048.html Мінкульт адказаў наконт надання БЧБ-сцягу статуса гісторыка-культурнай каштоўнасці] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200814112047/https://news.tut.by/society/525048.html |date=14 жніўня 2020 }}</ref>. У сакавіку 2018 года пад бела-чырвона-белымі сцягамі прайшло маштабнае [[100-годдзе Беларускай Народнай Рэспублікі|святкаванне 100-годдзя абвяшчэння незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі]]. У траўні гэтага ж года пад бела-чырвона-белымі сцягамі адбылося ўрачыстае адкрыццё [[Помнік Тадэвушу Касцюшку (Косава)|помніка Тадэвушу Касцюшку]] ў [[Косава (горад)|Косаве]]<ref>{{cite web|url = https://www.svaboda.org/a/29222482.html|title = Першы ў Беларусі помнік Тадэвушу Касьцюшку ўрачыста адкрылі ля Косава|date = 12 траўня 2018|publisher = svaboda.org|language = be-x-old|access-date = 31-1-2021}}</ref>, а ў верасні 2019 года — урачыстае адкрыццё [[Помнік Гедыміну (Ліда)|помніка вялікаму князю Гедыміну]] ў [[Ліда|Лідзе]]<ref>{{cite web|url = https://www.svaboda.org/a/30151491.html|title = У Лідзе ўрачыста адкрылі помнік князю Гедзіміну|date = 7-9-2019|publisher = svaboda.org|language = be-x-old|access-date = 31-1-2021}}</ref>.

Бела-чырвона-белыя сцягі шырока ўжываюцца ў часе [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|пратэстаў у Беларусі]], што пачаліся ў 2020 годзе. Тады ж стаў папулярным выраз «[[схема БЧБ]]», як адсылка да колераў сцяга. Палітолаг [[Арцём Шрайбман]] адзначыў, што бела-чырвона-белы сцяг стаў агульным сімвалам пратэсту, напоўніўся зусім іншым сэнсам, чым ён меў раней. Раней ён меў сэнс нацыянальны, цяпер — агульнадэмакратычны, антыаўтарытарны<ref>[https://svabod1.azureedge.net/a/31011861.html Радыё Свабода] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201221173013/https://svabod1.azureedge.net/a/31011861.html |date=21 снежня 2020 }}</ref>.

У час расійскага ўварвання ва [[Украіна|Украіну]], распачатага ў 2014 годзе, а таксама пасля другога ўварвання ў 2022 годзе, бела-чырвона-белым сцягам карысталіся беларускія добраахвотнікі на баку Украіны, у прыватнасці [[Пагоня (атрад)|атрад «Пагоня»]], [[тактычная група «Беларусь»]] і [[полк Каліноўскага]].

<center><gallery widths="220" heights="150" perrow="4">
Файл:Полк Каліноўскага. Сьцяг.png|Сцяг палка Каліноўскага
Файл:Батальён імя Кастуся Каліноўскага (2022-05-13).jpg|Бел-чырвона-белы патч-шаўрон на абмундзіраванні беларускага добраахвотніка
Файл:Шеврон 2 Інтернаціонального Легіону.png|Шаўрон 2-га Міжнароднага легіёна
</gallery></center>

== Крытыка ==
Праціўнікі нацыянальнага адраджэння карысталіся фактам ужывання сцяга беларускімі арганізацыямі ў часы акупацыі для дыскрэдытацыі апанентаў, звінавачваючы іх у [[фашызм]]е. Распаўсюджвалася інфармацыя, што бела-чырвона-белыя нарукаўныя павязкі насіла акупацыйная паліцыя. Тое ж адбывалася ў часы Другой сусветнай вайны з нацыянальнай сімволікай іншых акупаваных краін, цяперашнія сцягі ўжывалі арганізацыі і фарміраванні калабарацыяністаў [[сцяг Бельгіі|Бельгіі]], [[сцяг Латвіі|Латвіі]], [[сцяг Літвы|Літвы]], [[сцяг Нарвегіі|Нарвегіі]], [[сцяг Нідэрландаў|Нідэрландаў]], [[сцяг Расіі|Расіі]], [[сцяг Украіны|Украіны]], [[сцяг Францыі|Францыі]], [[сцяг Эстоніі|Эстоніі]], іншых краін [[Еўропа|Еўропы]] і [[Азія|Азіі]]<ref name="fakt">{{cite web|url=http://www.svaboda.org/content/article/25155772.html|title=50 фактаў за бел-чырвона-белы сцяг|publisher=[http://www.svaboda.org/ Радыё свабода]|access-date=22 студзеня 2014}}</ref>. Сучасным італьянскім сцягам карыстаўся фашысцкі рэжым [[Беніта Мусаліні|Мусаліні]], побач або ў спалучэнні з уласнай сімволікай.

Прапагандысты рэжыму Лукашэнкі карыстаюцца напрацоўкамі савецкай прапаганды{{sfn|Usau|2007|p=40-45}}. Узмацнілася прапаганда з пачаткам пратэстаў у 2020 годзе, асабліва пасля выбараў і падзей 9—11 жніўня, калі бела-чырвона-белы сцяг пачалі масава ўжываць удзельнікі пратэсту. Дырэктар Інстытута гісторыі НАНБ [[Вячаслаў Віктаравіч Даніловіч|Вячаслаў Даніловіч]] заявіў, што ў гады Вялікай Айчыннай вайны сцяг ужываўся ў процістаянні з СССР і савецкімі партызанамі. Ён звязаў сцяг з пазіцыяй беларускіх калабарацыяністаў, якія хацелі стварыць беларускую дзяржаву пад нямецкім пратэктаратам<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=257527 nashaniva.by]</ref>. Яго выказванне негатыўна характаразавана беларускай гістарычнай супольнасцю<ref>[https://nashaniva.by/?c=ar&i=257595 nashaniva.by]</ref>. Сам Лукашэнка называў бела-чырвона-белы сцяг калабарацыянісцкім і прафашысцкім<ref>[https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-daruchyu-uzjats-pad-surezny-kantrol-rassledavanne-akalichnastsej-smertsi-ramana-bandarenki-93688-2020/ blr.belta.by]</ref>, разам з тым не раз запэўніваў, што «сцяг ні ў чым не вінен»<ref>[https://www.belta.by/president/view/inache-ja-togda-postupit-ne-mog-lukashenko-o-prinjatii-prisjagi-pod-belo-krasno-belym-flagom-404570-2020/ «Иначе я тогда поступить не мог» — Лукашенко о принятии присяги под бело-красно-белым флагом]</ref><ref>[http://www.ctv.by/aleksandr-lukashenko-flag-ved-ni-v-chyom-ne-vinovat-chto-u-nego-takie-cveta Александр Лукашенко: флаг ведь ни в чём не виноват, что у него такие цвета] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210225112505/http://www.ctv.by/aleksandr-lukashenko-flag-ved-ni-v-chyom-ne-vinovat-chto-u-nego-takie-cveta |date=25 лютага 2021 }}</ref><ref>[https://www.belta.by/president/view/lukashenko-nazval-gerb-i-flag-svetskoj-ikonoj-kotoroj-dolzhen-poklonjatsja-ves-narod-500448-2022/ «Еще раз подчеркиваю: никакой флаг и герб в этом не виноваты»]</ref>.

== У культуры ==
Бела-чырвона-белы сцяг згадваецца літаратурнымі і музычнымі творамі, у выяўленчым мастацтве.

Сцяг згадваецца ў вершах «Покліч» (1917) [[Ігнат Дварчанін|Ігната Дварчаніна]]<ref>[https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/Volnaja_Bielarus.pdf.zip/15n_184_1917_n_28.pdf Вольная Беларусь, — № 28. — с. 3]</ref>, «[[Мы выйдзем шчыльнымі радамі|Ваяцкі марш]]» (1919) [[Макар Краўцоў|Макара Краўцова]] (пакладзены на музыку [[Уладзімір Васілевіч Тэраўскі|Уладзімірам Тэраўскім]], гімн [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] пад назвай «[[Мы выйдзем шчыльнымі радамі]]»), «Покліч» (1920) і «Паставіў я сабе прыклад навек трывалы» [[Уладзімір Адамавіч Жылка|Уладзіміра Жылкі]], «Ты чуеш, брат…» (1930) [[Максім Танк|Максіма Танка]], «Беларускі сцяг» [[Пятро Сакол|Пятра Сакола]]{{sfn|Сакол|1925|с=1}}, «Беларускі сцяг» (1926) [[Гальяш Леўчык|Гальяша Леўчыка]]<ref>{{Cite web|url=https://issuu.com/tomaszsulima/docs/cz_10_2013|title=Czasopis 10/2013 by Czasopis - Issuu|website=issuu.com|date=2013-10-31|access-date=2023-12-18}}</ref>, «Моладзі» [[Алесь Мілюць|Алеся Мілюця]]{{sfn|Скрыжалі памяці|2005|с=320}}, шэрагу вершаў 1943—1944 гадоў [[Алесь Змагар|Алеся Змагара]]{{sfn|Змагар|1962|}}, «Наш сьцяг» (1942) [[Ларыса Геніюш|Ларысы Геніюш]]<ref>{{Cite web|url=http://rv-blr.com/verse/show/43733/|title=Родныя вобразы / Л. Геніюш / Прагляд верша|website=rv-blr.com|access-date=2023-12-18}}</ref>, «Зьняважаным сьцягом» (1948) [[Наталля Аляксееўна Арсеннева|Наталлі Арсенневай]]<ref>{{Cite web|url=http://rv-blr.com/verse/show/28633/|title=Родныя вобразы / Н. Арсеньнева / Прагляд верша|website=rv-blr.com|access-date=2023-12-18}}</ref>, паэме «Васіль Каліна» [[Уладзімір Сідаравіч Клішэвіч|Уладзіміра Клішэвіча]]<ref>{{Cite web|url=https://acaraj-kuta.blogspot.com/2020/10/2-2-2020_28.html|title=Saqa Sire - Alba Ruthenia: ЎЎЎ 2. Адальфіна Шныцар. Уладзімер Клішэвіч ды Калыма. Ч. 2. На Колыме. Койданава. "Кальвіна". 2020.|website=Saqa Sire - Alba Ruthenia|date=środa, 28 października 2020|access-date=2023-12-18}}</ref> (1965), вершах «Працяг вякоў»<ref>{{Cite web|url=http://rv-blr.com/literature/4123/|title=Родныя вобразы / Р. Барадулін. «Міласэрнасьць плахі»|website=rv-blr.com|access-date=2023-12-18}}</ref>, «25 сакавіка»<ref>{{Cite web|url=https://nashaniva.com/?c=ar&i=187813&lang=ru|title=Рыгор Барадулін. 25 Сакавіка|website=Наша Ніва|access-date=2023-12-18}}</ref> і «Рыцар збройны на кані»<ref>[http://pushlib.org.by/node/748 Пакуль жывеш…] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20161211053945/http://pushlib.org.by/node/748 |date=11 снежня 2016 }}</ref> [[Рыгор Іванавіч Барадулін|Рыгора Барадуліна]], праекце гімна Беларусі «Жыві, Беларусь!» (словы [[Уладзімір Пракопавіч Някляеў|Уладзіміра Някляева]]<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=48163 «Жыві, Беларусь!» Гімн на словы Някляева] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110303180900/http://nn.by/?c=ar&i=48163 |date=3 сакавіка 2011 }} // «[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]», 26 сьнежня 2010.</ref>, музыка [[Васіль Пятровіч Раінчык|Васіля Раінчыка]]), песні «Наўздагон» (словы [[Леанід Пранчак|Леаніда Пранчака]], музыка [[Васіль Пятровіч Раінчык|Васіля Раінчыка]]<ref>{{cite web|url = https://tuzinfm.by/performer/mp3/4564/nauzdahon.html|title = Анжаліка Агурбаш спела пра герб «Пагоня»}}</ref>), «Сцяг» Уладзіміра Някляева (пакладзены на музыку [[Зміцер Вайцюшкевіч|Змітром Вайцюшкевічам]]<ref>{{Спасылка|url=http://www.todar.net/|загаловак=Пэрсанальны сайт Зьмітра Вайцюшкевіча|дата=9 красавіка 2011}}</ref>), «Родны сцяг» [[Сяргей Сцяпанавіч Панізнік|Сяргея Панізніка]] (пакладзены на музыку хорам «Унія»), «Я люблю, калі сьвеціць сонца…» [[Міхал Анемпадыстаў|Міхала Анемпадыстава]]<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://knihi.com/Michal_Aniempadystau/Ja_lublu,_kali_sviecic_sonca.html|title=Міхал Анемпадыстаў. Я люблю, калі сьвеціць сонца...|website=knihi.com|access-date=2023-12-18}}</ref> (пакладзены на музыку ў 1996 годзе гуртом «[[Новае Неба]]»).

{{columns-list|colwidth=30em|
{{Цытата|<poem>Няхай жыве магутны, смелы
Наш беларускі вольны дух.
Штандар наш бел-чырвона-белы,
Пакрый сабой народны рух.</poem>|аўтар=— «Ваяцкі марш» (1919) М. Краўцоў}}

{{Цытата|<poem>Пад штандар бел-чырвона-белы
Гартуйся, раць, адважна, смела,
Адважных, храбрых ваяроў!»<ref>[http://rv-blr.com/vershu/view/3632 Верш «Покліч»]</ref></poem>|аўтар=— «Покліч» (1920) У. Жылка}}

{{Цытата|<poem>{{якар|Ты чуеш, брат}}Глядзіце ў будучыню смела!
Настаў доўгачаканы час,
Пад сцягам бел‑чырвона‑белым
Чакае перамога нас.<ref>[http://rv-blr.com/literature/charter/24436 Максім Танк. Дзённік]</ref></poem>|аўтар=— «Ты чуеш, брат…» (1930) М. Танк}}

{{Цытата|<poem>Светлым полем я нясу 
агнявую паласу: 
як маланка, нада мной 
зіхаціць над галавой 
сцяг мой вольны, 
сцяг мой смелы, 
сцяг мой бел-чырвона-белы.<ref>[http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=32791-1.pdf А пісар земскі...: Вершы. — Мн.: Маст. літ., 1994. — 142 с.: іл.]</ref></poem>|аўтар=— «Родны сцяг» С. Панізнік}}
}}

== Падобная сімволіка ==

=== На мантыях архірэяў ===
Бела-чырвона-белая стужка — абавязковы элемент [[Манаграма|манаграм]], або вензеляў, іерархаў некаторых [[памесная царква|Памесных Цэркваў]] (у тым ліку, [[Беларуская Праваслаўная Царква|БПЦ]], [[Руская праваслаўная царква|РПЦ]], [[Праваслаўная Царква Украіны|УПЦ]]) пачынаючы ад [[епіскап]]а{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=32}}. За аснову вензеляў узята традыцыйная [[архірэй]]ская [[Мантыя (аблачэнне)|мантыя]], праз якую ідзе тры бела-чырвона-белыя стужкі, называныя «струменямі» або «крыніцамі» ({{lang-chu|струи}} або ''источники''), яны сімвалізуюць святло [[Стары запавет|Старога]] і [[Новы запавет|Новага]] Запаветаў, якое павінен прапаведаваць архірэй{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=32}}. Форма мантый архірэяў у свой час перанята ад урачыстага адзення [[Спіс візантыйскіх імператараў|візантыйскіх імператараў]], аздобленага залатымі і сярэбранымі нашыўкамі{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=32}}. Пачаткова і «струмені» на мантыях былі з залатых і сярэбраных нітак у паслядоўнасці срэбра-золата-срэбра, на мантыях [[Патрыярх Канстанцінопальскі|канстанцінопальскіх патрыярхаў]] так было да XVI стагоддзя{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=33}}. Такая аздоба была задарагой нават для [[Візантыя|Візантыі]], даволі рана там пачалі ўжываць таннейшыя матэрыялы, замест золата пурпурны [[ядваб]], а замест срэбра — белы{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=33}}.

Для Русі і ядваб быў задарагі, таму епіскапы [[Кіеўская мітраполія (1458—1688)|Кіеўскай мітраполіі]] пачалі ўжываць іншыя тканіны белага і чырвонага (радзей сіняга) колераў. Сіні ўжываўся, бо пурпур — сумесь чырвонага і сіняга{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=33}}. Першае пэўна зафіксаванае сведчанне ўжывання «струменяў» на мантыях архірэяў Кіеўскай мітраполіі вядома з XII стагоддзя, яно захоўвалася да XX стагоддзя на мошчах наўгародскага архіепіскапа [[Іаан Наўгародскі|Іаана]], памерлага ў 1185 годзе, і было знішчана ў першыя гады савецкай улады. Такая мантыя на Іаане зафіксавана захаванай да цяперашняга часу яго драўлянай разьбяной фігурай, вырабленай у 1559 годзе{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=33}}. Да канца XVI стагоддзя захавалася дужа мала выяўленчых крыніц, каб прасачыць развіццё элементаў архірэйскага адзення, але можна думаць, што традыцыя «струменяў» не перапынялася і такія мантыі былі ў сучаснікаў Іаана, [[Епіскапы полацкія|полацкіх]] і [[Тураўская і Мазырская епархія|тураўскіх]] архірэяў{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=33}}.

З XVII стагоддзя, дзякуючы папулярнаму ў Рэчы Паспалітай партрэтнаму жанру, дайшло шмат выяў тагачасных царкоўных іерархаў, часта на іх мантыях бачны традыцыйныя бела-чырвона-белыя «струмені», былі яны не толькі на мантыях [[Праваслаўе|праваслаўных]], але і [[Уніяцтва|грэка-каталіцкіх]], бо візантыйская традыцыя (і сфарміраваны на яе базе [[візантыйскі абрад]]) — падмурак абедзвюх гэтых Цэркваў{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=33}}, і [[Стараверства|стараверскіх]] іерархаў{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=34}}. У XVIII—XIX стагоддзях «струмені» усё часцей з’яўляюцца на іконах з выявамі святых епіскапаў{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=34}}, вядомы такія іконы са святым [[Мікалай Цудатворац|Мікалаем]], мірлікійскім епіскапам, святымі Мітрафанам і Ціханам, варонежскімі епіскапамі, святым [[Георгій (Каніскі)|Георгіем]], магілёўскім архіепіскапам{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=35}}.

Такім чынам, спалучэнне белага і чырвонага ў адпаведнай паслядоўнасці добра вядома здаўна, аднак, на думку [[Дзяніс Васілевіч Лісейчыкаў|Дзяніса Лісейчыкава]], было бы «наіўным і няправільным» звязваць колеры аздаблення архірэйскага адзення з колерамі беларускага нацыянальнага сцяга{{sfn|Лісейчыкаў|2020|с=35}}.
<center>
<gallery>
Файл:John of Novgorod's reliquary (1559, GRM) detail by shakko.jpg|Фігура на крышцы ракі [[Іаан Наўгародскі|Святога Іаана]], Архіепіскапа Наўгародскага (1559, роспіс XVII ст.)
Файл:Petro Mohyla- big.jpg|Мітрапаліт Кіеўскі [[Пётр Магіла]] (партрэт сярэдзіны XVII ст.)
Файл:Kipryjan Žachoŭski. Кіпрыян Жахоўскі (1680).jpg|Мітрапаліт Кіеўскі [[Кіпрыян Жахоўскі]] (партрэт 1680 года)
Файл:Jazafat Bułhak. Язафат Булгак (M. Kazakievič, 1843).jpg|Апошні грэка-каталіцкі мітрапаліт у Расіі [[Іасафат Булгак]] (партрэт 1843 года)
Файл:Monogram Patriarchy Moskiewskiego i całej Rusi, Cyryla..svg|Манаграма Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі [[Кірыл (Патрыярх Маскоўскі)|Кірыла]]    
</gallery>
</center>

=== Іншае ===
<center>
<gallery>
Файл:POL COA Kotwicz.svg|[[Котвіч (герб)|Герб «Котвіч»]]
Файл:Nationaldemokratische Partei Deutschlands.jpg|[[Нацыянал-дэмакратычная партыя Германіі]]
Файл:POL Wyszków flag.svg|[[Сцяг Вышкава|Сцяг горада Вышкава]] ([[Польшча]])
Файл:DendermondeVlag.svg|Сцяг [[Бельгія|бельгійскага]] горада [[Дэндэрмондэ]]
Файл:Flag of Atlántico.svg|Сцяг [[Калумбія|калумбійскай]] акругі Атлантыка
Файл:Bandera de Ponga.svg|Сцяг [[Сцяг Понгі|іспанскага муніцыпалітэта Понга]]
Файл:Estadio Monumental display.jpg|[[Аргенціна|Аргенцінскі]] футбольны клуб «[[ФК Рывер Плэйт|Рывер Плейт]]»
</gallery>
</center>

== Гл. таксама ==
* [[Сцяг Вялікага Княства Літоўскага]]

== Крыніцы ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
{{Commonscat|}}
* {{артыкул|аўтар= [[Язэп Адамавіч Гладкі|А[дам]. В[арлыга]]].|загаловак= Усебеларускі Кангрэс у Менску 18–31 (5–18 ст.ст.) сьнежня 1917 г. (Успаміны дэлегата Кангрэсу)|выданне= [[Запісы БІНіМ]]|месца= Мюнхэн|год= 1964|нумар= 3(9)|старонкі= 137—176|ref= Варлыга}}
* {{кніга
|аўтар          = Басаў А. Н., Куркоў І. М.
|загаловак      = Флагі Беларусі ўчора і сёння
|спасылка       = https://drive.google.com/file/d/15G9bVFkeWyiR0cF5wrF4NnpcMqRf2dd5/
|адказны        = Пер. на бел. А. Н. Найдовіч; Рэц. В. Л. Насевіч
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = Полымя
|год            = 1994
|старонак       = 34
|isbn           = 5-345-00730-6
|ref            = Басаў, Куркоў
}}
* Бел-чырвона-белы. Сцяг. Нацыя. Ідэнтычнасць. — Warszawa: Wydawnictwo «Andrei Yanushkevich Publishing», 2024. — 308 с. — ISBN 9788397029262
* {{h|Вашкевіч|2007|''[[Андрэй Вашкевіч|Вашкевіч А.]]'' [https://store.arche.by/item/1536 Нашы сцягі над Заходняй] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201204194250/https://store.arche.by/item/1536 |date=4 снежня 2020 }} // [[Arche]]. № 4 (55), 2007. ('''[https://www.facebook.com/notes/vaškievič-andrej/нашы-сцягі-над-заходняй/3410114272343504/ гл. тэкст]''')}}
* {{h|Вячорка|1991|с=355-369|''[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]]'' «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Мінск: Беларусь, 1991. — С. 355—369.}}
* {{Артыкул|аўтар=Грыцкевіч А.|год=1992|ref=Грыцкевіч|загаловак=Бітва пад Оршай 8 верасня 1514 года|выданне=Спадчына|нумар=6}}
* {{артыкул|аўтар= [[Канстанцін Барысавіч Езавітаў|Езавітаў К.]]|загаловак= Беларуская меншасьць у Латвіі ніколі не забудзе Яна Райніса!|спасылка= https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/nlb.by/Dauniejsyja/Insyja/Bielaruskaja_skola_u_Latvii.pdf.zip/1932-004.pdf|выданне= [[Беларуская школа ў Латвіі (часопіс)|Беларуская школа ў Латвіі]]|год= 1932|нумар= 4 (14)|старонкі= 193|ref=Езавітаў}}
* {{h|Змагар|1962|''Змагар, Алесь'' [http://knihi.com/Ales_Zmahar/Da_zhody.html Да згоды] — Кліўлянд: Выдавецтва Літаратурнай Сустані «Баявая Ўскалось», 1962.}}
* {{h|Иванов|1981|''Иванов В. В.'' Цветовая символика в географических названиях в свете данных типологии (К названию Белоруссии) // Балто-славянские исследования. 1980. — М., 1981. — С. 166.}}
* {{Артыкул|ref=Лісейчыкаў|аўтар=[[Дзяніс Васілевіч Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Д.]]|год=2020|загаловак=Чаму ў патрыярха і епіскапаў бел-чырвона-белыя стужкі на мантыях і гербах?|выданне=Наша Гісторыя|нумар=9 (26)|старонкі=32-35}}
* {{артыкул|аўтар= Лялькоў І.|загаловак= Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан|спасылка= http://arche.bymedia.net/2002-1/lalk102.html|выданне= ARCHE Пачатак|год= 2002|нумар= 1 (21)|ref= Лялькоў І.|archive-url= https://web.archive.org/web/20120205232621/http://arche.bymedia.net/2002-1/lalk102.html|archive-date= 5 лютага 2012|archiveurl= https://web.archive.org/web/20070707205420/http://arche.bymedia.net/2002-1/lalk102.html|archivedate= 7 ліпеня 2007}}
* {{артыкул
 |аўтар         = Насевіч В. Л.
 |загаловак     = Гэты сцяг пачынаўся так…
 |спасылка      = https://www.vln.by/node/47
 |выданне       = Чырвоная Змена
 |год           = 1995
 |нумар         = 42 (13900)
 |ref           = Насевіч
 |archive-url    = https://web.archive.org/web/20201201083347/http://vln.by/node/47
 |archive-date   = 1 снежня 2020
}}
* {{Артыкул|загаловак=Пастанова Вучонага савета Інстытута гісторыі АН Беларусі ад 12 верасня 1991 года|выданне=Народная газета|ref=НГ|год=1995}} — 7 лютага.
* {{Артыкул|ref=Рудак|год=2020|аўтар=Рудак А.|спасылка=http://kimpress.by/index.phtml?page=2&id=17412|загаловак=Мінуўшчына і сучаснасць гістарычнай сімволікі|выданне=Культура|нумар=34 (1473)}}
* {{h|Сакол|1925|с=1|''Пётра Сакол''. Беларускі сьцяг / Студэнская думка, 1925. — [http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/1489/7550-1925-1.pdf № 1]. — С. 1.}}
* {{h|Скрыжалі памяці|2005|с=320|[http://pdf.kamunikat.org/25643-1.pdf Скрыжалі памяці]: З творчай спадчыны пісьменнікаў Беларусі, якія загінулі ў гады Другой сусветнай вайны. У 3 кн. Кн. 2 / уклад., біягр. давед. пра аўт. і камент. А. Бельскага. — Мн.: Бел. кнігазбор, 2005. — 656 с.}}
* {{h|Гесь, Ляхоўскі, Міхнюк|2001|с=272| Слуцкі збройны чын 1920 г. у дакументах і ўспамінах / Укл. А. Гесь, У. Ляхоўскі, Ул. Міхнюк. — Мінск: Энцыклапедыкс, 2001.}}
* {{артыкул
 |аўтар         = Ткачоў М. А.
 |загаловак     = Беларуская нацыянальная сімволіка
 |спасылка      = https://drive.google.com/file/d/1n1XibIMbKPMUriFcuoAYmhcDO2ZpFX3s/
 |выданне       = ЭГБ у 6 т.
 |месца         = Мн.
 |год           = 1993
 |том           = 1
 |старонкі      = 391—393
 |ref           = ЭГБ у 6 т. Т. 1.
}}
* {{Кніга|ref=Турук|год=1921|аўтар=[[Фёдар Фёдаравіч Турук|Турук Ф.]]|загаловак=Белорусское движение. Очерк истории национального и революционного движения белоруссов|месца=М.|выдавецтва=Государственное издательство}} — Мн. : Картографическая фабрика Белгеодезии, 1994.
* {{Артыкул|ref=Фадзеева|аўтар=Фадзеева В. Я.|загаловак=Арнамент|выданне=Этнаграфія Беларусі|год=1989|выдавецтва=БелЭн|месца=Мн.|isbn=5-85700-014-9}}
* {{h|Харэўскі|1998|с=15|''[[Сяргей Харэўскі|Харэўскі С.]]'' [http://www.nn.by/1998/06/14.htm Клаўдзій Дуж-Душэўскі. Сцяг] // Наша Ніва. № 6, 1998. — С. 15.}}
* {{Кніга|ref=Цітоў|год=1993|аўтар=[[Анатоль Кірылавіч Цітоў|Цітоў А.]]|загаловак=Наш сімвал — Пагоня: Шлях праз стагоддзі|месца=Мн.|выдавецтва=Полымя}}
* {{Кніга|год=1999|ref=Цітоў|аўтар=Цітоў А.|загаловак=Сфрагістыка і геральдыка Беларусі|месца=Мн.|выдавецтва=РІВШ БДУ|isbn=985-6299-36-5}}
* {{Артыкул|аўтар=Шаланда А.|ref=Шаланда|год=2014|выданне=Герольд Litherland|нумар=20|загаловак=Вексілагічныя праблемы бітвы пад Воршай 1514 г.: прапроцы з крыжам сьвятога Юрыя|старонкі=57-63|спасылка=https://drive.google.com/file/d/1G8qOv4yW06_wc-HU2qaSAHwIwvwYFfKJ/}}
* {{артыкул
 |аўтар         = Шаланда А.
 |загаловак     = Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі
 |спасылка      = https://drive.google.com/file/d/1T8TW5AW4I30dTNBij-qR9W-PrYqM7nwr/
 |выданне       = Герольд Litherland
 |год           = 2019
 |нумар         = 21
 |старонкі      = 3–10
 |ref           = Шаланда
}}
* {{артыкул
 |аўтар         = [[Андрэй Катлярчук|Kotljarchuk A.]]
 |загаловак     = The Flag Revolution. Understanding the political symbols of Belarus
 |спасылка      = http://balticworlds.com/the-flag-revolution-understanding-the-political-symbols-of-belarus/
 |выданне       = Baltic Worlds
 |месца         = Huddinge
 |выдавецтва    = Centre for Baltic and East European Studies (CBEES), Södertörn University
 |год           = 2020
 |нумар         = 4
 |ref           = Kotljarchuk
}}
* {{h|Usau|2007|p=40-45|''Usau, Pavał'' Ideology of Belarusian State Propaganda Mechanisms // Hopes, Illusions, Perspectives. Belarusian Society / Pejda, Marta (ed.). — Madison: East European Democratic Centre / University of Wisconsin—Madison, 2007. — P. 40-45.}}

{{Беларусь у тэмах}}
{{Палітычны крызіс у Беларусі}}
{{Добры артыкул|Гісторыя}}
{{Артыкул года|2020}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]]
[[Катэгорыя:Беларусы]]
[[Катэгорыя:Дзяржаўныя сімвалы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі (пасля 1990 года)]]
[[Катэгорыя:Сцягі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Гістарычныя сцягі]]