Правім Sahelanthropus tchadensis

{{Таксон
| image file        =
| image title       = Рэканструкцыя знешняга выгляду
| image descr       = Рэканструкцыя знешняга выгляду
| regnum            = Жывёлы
| parent            = Sahelanthropus
| rang              = Від
| latin             = Sahelanthropus tchadensis
| author            = <br/>[[Michel Brunet|Brunet]] et al., 2002
| range map         = Djourab, Chad ; Sahelanthropus tchadensis 2001 discovery map.png
| range map caption = Месца знаходкі
| range map width   = 
| range legend      = 
| Вымер             = так
| wikispecies       = Sahelanthropus tchadensis
}}
'''Сахелантрап''' ({{Lang-la|Sahelanthropus}}) — род [[Гамініды|гамінідаў]]<ref>У гэтым артыкуле выкарыстоўваюцца тэпрміны [[гамініды]] і [[hominini]] у наступных значэннях. Гамініды — група чалавекападобных малпаў якая аб’ядноўвае [[чалавек]]а [[арангутан]]а і ўсіх патомкаў іх апошняга агульнага продка уключаючы [[гарыла|гарыл]] і [[шымпанзэ]], якія належаць толькі да чалавечай эвалюцыйнай галіне. Сярод іх [[Ardipithecus]], [[Australopithecus]], [[Парантрап]]ы і ўсе прадстаўнікі роду [[Homo]]. Звярніце ўвагу, што hominini з’яўляюцца падгрупай гамінідаў. дадзеная класіфікацыя не з’яўляецца ўніверсальнай, і ў розных крыніцах выкарыстоўваюцца розныя азначэнні гамінідаў і hominini.
 звярніце ўвагу, што прыналежнасць сахелантрапа да гамінінаўбясспрэчная, ў той жа час як яго становішча ў межах hominini (гэта значыць прыналежнасць да чалавечай радаслоўнай) неадназначная</ref>, прадстаўнікі якога жылі ў [[Міяцэн|міяцэне]]. У родзе вылучаюць адзін від — чадскі сахелантрап (''Sahelanthropus tchadensis''). Апісаны па знаходках, зробленым на паўночным-захадзе рэспублікі [[Чад]] (пустыня {{нп3|Дьюраб||en|Djurab Desert}}, Тарос-Менела) у 2001 годзе: чэрапе [[Тумай]] і фрагментах яшчэ некалькіх асобін. Па класіфікацыі першаадкрывальнікаў з'яўляецца самым старажытным з вядомых прадстаўніком трыбы [[Hominini]].

== Выкапневыя рэшткі ==
[[Файл:Michel_Brunet.jpg|злева|міні| {{нп3|Мишэль Брунэ||en|Michel Brunet (paleontologist)}} — кіраўнік групы антраполагаў, якія знайшлі астанкі сахелантропа]]
Скамянелыя парэшткі сахелантропа былі знойдзеныя ў пустыні [[Чад]]а {{Coord|16|14|30|N|17|28|30|E|type:landmark_region:UA}} — {{Coord|16|15|30|N|17|30|00|E|type:landmark_region:UA}} франка-канадскай экспедыцыяй у [[2001]]—[[2002|2002 гадах]]<ref>[http://www.tchadactuel.com/n6.php?2006/10/05/23-toumai-histoire-des-sciences-et-histoire-dhommes-alain-beauvilain Toumaï : Histoire des Sciences et Histoire d’Hommes — Alain Beauvilain — Tchad Actuel] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120308103755/http://www.tchadactuel.com/n6.php?2006%2F10%2F05%2F23-toumai-histoire-des-sciences-et-histoire-dhommes-alain-beauvilain |date=8 сакавіка 2012 }}</ref><ref>[http://toumai.site.voila.fr/index.html Web site of Alain Beauvilain] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090818043942/http://toumai.site.voila.fr/index.html |date=18 жніўня 2009 }}</ref><ref>[http://www.cnrs.fr/cw/fr/pres/compress/Toumai/quiquan.html Press Material on Toumaï discovery] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130701233659/http://www.cnrs.fr/cw/fr/pres/compress/Toumai/quiquan.html |date=1 ліпеня 2013 }} — Centre National de la Recherche Scientifique (french)</ref>. Яны былі згрупаваныя ў трох розных месцах і належаць шасці асобінам. Рэшткі складаюцца з невялікага чэрапа, пяці кавалкаў ніжняй сківіцы, і некалькіх зубоў. Чэрап атрымаў назву Тумай — імя, якое ў пустыні Дьюраб даюць дзецям, якія нарадзіліся перад сезонам засухі, на мясцовым чадском гаворцы азначае «надзея на жыццё». У наступныя гады былі выяўленыя і апісаныя фрагменты ніжняй сківіцы і зубы некалькіх асобін<ref>Vignaud (2005)</ref>.

Аналіз акамянеласцяў, сабраных разам з сахелантрапам, дазваляе сцвярджаць, што на даследаваным участку быў бераг вялікага возера, вакол якога ляжала савана, якая пераходзіла ў пясчаную пустыню.

Нягледзячы на тое, што сахелантрап знойдзены далёка ад раёнаў, з якімі звычайна звязваюць эвалюцыю ранніх hominini, адкрыццё не ўнікальнае. Сківіцу ''Australopithecus bahrelghazali'' тыя ж даследчыкі ўжо знаходзілі ў Чадзе ў 1993 годзе.

== Апісанне ==
[[Файл:Sahelanthropus_tchadensis_-_TM_266_location.jpg|міні|453x453пкс|Месца знаходкі на карце Чада]]
[[Файл:Sahelanthropus_tchadensis_-_TM_266-01-060-1.jpg|міні|300x300пкс|Чэрап Тумай]]
У ліпені 2002 года міжнародная каманда з 38 навукоўцаў на аснове знойдзенага матэрыялу апісала новы род і выгляд гамінід ''Sahelanthropus tchadensis''<ref name="brunetetal0205"/>.

Аб’ём галаўнога мозгу сахелантрапа складаў каля 340—360 см), што прыблізна адпавядае аб’ёме мозгу [[шымпанзэ]] і ў 4 разы менш, чым у чалавека. Чэрапная скрынка падоўжаная, што характэрна ў большай меры для малпаў. Патыліца значна сплюшчана ў параўнанні з шымпанзэ. Патылічныя мышчалкі маюць невялікі памер. [[Надброўныя дугі]] фармуюць тоўсты, бесперапынны надброўны валік. Як у шымпанзэ, [[Аўстралапітэкі|аўстралапітэкаў]] і ардыпітэка, камяністая частка скроневай косткі арыентавана пад вуглом ≈60° да лініі злучэння адтулін соннай артэрыі. У прадстаўнікоў роду Homo гэты паказчык складае 45°.

Косткі твару сумяшчаюць як вельмі прымітыўныя, так і адносна прасунутыя рысы (у прыватнасці, слабы паднасавы прагнатызм, досыць слабыя іклы). Зубы сахелантрапа падобныя на зубы іншых чалавекападобных малпаў [[Міяцэн|міяцену]] і прыкметна адрозніваюцца ад іншых зубоў самых старажытных [[Гамініды|гамінідаў]]<ref name="brunetetal0205">Brunet et al. (2002, 2005)</ref>. У адрозненне ад прадстаўнікоў роду Homo сахелантрап валодаў вялікім цэнтральным разцом ў верхняй сківіцы і ікламі, непадобными па форме з разцамі. Таўшчыня эмалі шчочных зубоў прамежкавая паміж шымпанзэ і аўстралапітэкамі. Як у іншых hominini [[дыястэма]] адсутнічала.

Падобная мазаіка прыкмет сведчыць аб тым, што сахелантроп стаяў на самых ранніх этапах эвалюцыі [[Антрапагенез|чалавечага радаводу]] ці належаў да блізкароднаснай паралельнай лініі.

== Прамахаджэнне ==
Пытанне аб тым, ці з’яўляўся сахелантрап прамахадзячай істотай, застаецца дыскусійнай. Абаронцы гэтай версіі бачаць доказ прамахаджэння сахелантрапа у пасярэднім становішчы патылічнай адтуліны.

Мілфард Волпаф паказвае на плоскую паверхню ў задняй частцы чэрапа Тумай, на якой мацаваліся мускулы шыі, звяртаючы ўвагу, што плоскасць размешчана пад вострым вуглом, а гэта азначае, што мышцы ішлі ўздоўж спіны істоты, якая, такім чынам, было чацвераногай. Мішэль Бруне пярэчыць, што сплюшчанасць задняй частцы чэрапа можа быць следствам пасмяротнай дэфармацыі.

== Месца ў эвалюцыі ==
Ключавым пытаннем у даследаванні сахелантрапа застаецца яго [[філагенез|эвалюцыйнае становішча]]. Праведзены першаадкрывальнікамі філагенетычны аналіз паказаў, што сахелантрап належыць да чалавечага радаводу і з’яўляецца самым прымітыўным прадстаўніком [[hominini]]. Аднак фрагментарнасць асобнікаў і дэфіцыт [[Таксон|таксонаў]] для параўнання пакідаюць магчымасць, што анатамічныя рысы, якія дазваляюць гаварыць аб прыналежнасці сахелантрпа да hominini, з’яўляюцца вынікам [[Канвергентная эвалюцыя|канвергентнай эвалюцыі]]. У гэтым выпадку сахелантрап не належыць да гамініні і з’яўляецца прадстаўніком невядомай паралельнай лініі эвалюцыі чалавекападобных малпаў. Калі сахелантроп не з’яўляецца [[Hominini|іominini]], то любыя рэканструкцыі [[Антрапагенез|чалавечага радаводу]] на аснове вывучэння яго астанкаў будуць загадзя памылковымі.

Рэканструкцыю антрапагенезу, па якой сахелантрап не належыць да чалавечага радаводу, адстойваюць першаадкрывальнікі [[Orrorin|арарына]]. Аднак яны схільныя лічыць сахелантрапа прадстаўніком не раней невядома галіны эвалюцыі гамінідаў, а звязваюць яго сваяцтвам з гарыламі. Па іх думку, Тумай быў самкай прота-[[Гарыла|гарылы]]. Антраполаг М. Х. Вольпаф з універсітэта Мічыган ў Ан-Арбар і яго калегі сцвярджаюць, што чэрап Тумая больш падобны на чэрап дагістарычнай [[Гарыла|гарылы]], вугал нахілу плоскасці на патыліцы Тумая, дзе да чэрапа звычайна прымацоўваюцца мышццы шыі, сведчыць аб тым, што гаворка можа ісці толькі аб чацвераногай жывёле, а такія зубы маглі быць у самкі малпы<ref>[http://www.nature.com/news/1998/021007/full/news021007-8.html Skull draws daggers]</ref><ref>[https://www.newsru.com/world/10oct2002/tumay.html Знаменитый череп «Тумай» принадлежал самке гориллы, утверждают учёные], 10 октября 2002 года</ref>.

Нечаканым для даследчыкаў стала месца выяўлення меркаванага найбольш прымітыўнага і найбольш старажытнага прадстаўніка чалавечага радаводу. Сахелантрап быў знойдзены ў аддаленні на 2500 км ад [[Вялікая рыфтавая даліна|рыфтавай даліны]], з якой звязваюць пачатковыя этапы эвалюцыі чалавечай галіны hominini. Гэта супярэчыць гіпотэзам аб тым, што раскол эвалюцыйных галін чалавека і іншых гамінідаў справакавала змяненне клімату ў [[Усходняя Афрыка|Усходняй Афрыцы]], выкліканае ізаляцыяй рэгіёну.

Вызначэнне месца сахелантропа ў эвалюцыі ўскладняецца адсутнасцю надзейнай датыроўкі яго асобнікаў. У першасным апісанні даследчыкі на аснове [[Біястратыграфія|біястратыграфіі]] далі эксперыментальную ацэнку ў 6-7 млн гадоў. Пазней пароды, у якіх знайшлі астанкі, былі датаваныя з дапамогай радыеметрычных метадаў<ref>Lebatard A.-E. et al. (2008). </ref>. Аднак не вядома, ці сфармаваліся закамянеласці ў гэтых пародах або паходзяць з іншых адкладаў<ref> {{cite journal|last=Beauvilain|first=Alain|year=2008|title=The contexts of discovery of ''Australopithecus bahrelghazali'' (Abel) and of ''Sahelanthropus tchadensis'' (Toumaï): unearthed, embedded in sandstone, or surface collected?|journal=South African Journal of Science|volume=104|issue=5/6|pages=165-168}}</ref>. Такім чынам, дакладны ўзрост сахелантрапа на дадзены момант не можа быць усталяваны.

{{зноскі}}

== Спасылкі ==
* Brunet et al. (2002): «A new hominid from the Upper Miocene of Chad, Central Africa.» ''Nature'' '''418'''(6894): 145—151. <small>{{DOI|10.1038/nature00879}}</small> [http://www.nature.com/nature/journal/v418/n6894/pdf/nature00879.pdf PDF fulltext]. '''Erratum:''' ''Nature'' '''418'''(6899): 801. <small>{{DOI|10.1038/nature01005}}</small> [http://www.nature.com/nature/journal/v418/n6899/pdf/nature01005.pdf PDF fulltext]
* Brunet et al. (2005): «New material of the earliest hominid from the Upper Miocene of Chad.» ''Nature'' '''434'''(6894): 752—755. <small>{{DOI|10.1038/nature03392}}</small> [http://www.fas.harvard.edu/~skeleton/pdfs/2005a.pdf PDF fulltext]
* Guy et al. (2005): «Morphological affinities of the ''Sahelanthropus tchadensis'' (Late Miocene hominid from Chad) cranium.» ''PNAS'' '''102'''(52): 18836-18841. <small>{{DOI|10.1073/pnas.0509564102}}</small> [http://www.pnas.org/content/102/52/18836.full.pdf PDF fulltext] [http://www.pnas.org/content/102/52/18836/suppl/DC1 Supporting Tables]
* Wolpoff et al. (2006): «An Ape or ''the'' Ape: Is the Toumaï Cranium TM 266 a Hominid?» ''PaleoAnthropology'' '''2006''': 36-50. [http://www.paleoanthro.org/journal/content/PA20060036.pdf PDF fulltext]
* [http://www.sahelanthropus.com/ Sahelanthropus.com]
* [http://toumai.site.voila.fr/ PARTICIPANTS IN SAHARA SCIENTIFIC EXPEDITIONS] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090426061008/http://toumai.site.voila.fr/ |date=26 красавіка 2009 }}
* [http://www.toarchive.org/faqs/homs/toumai.html Fossil Hominids: Toumai]
* [http://news.nationalgeographic.com/news/2002/07/0710_020710_chadskull.html National Geographic: Skull Fossil Opens Window Into Early Period of Human Origins]
* [http://www.nature.com/nature/journal/v418/n6894/fig_tab/nature00879_F1.html image of the skull] (nature.com)
* [http://www.livescience.com/humanbiology/ap_050406_chad_bones.html New Findings Bolster Case for Ancient Human Ancestor]
* [http://johnhawks.net/weblog/fossils/sahelanthropus/sahel_wolpoff_paper_2006.html A challenge to Sahelanthropus] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170416021418/http://johnhawks.net/weblog/fossils/sahelanthropus/sahel_wolpoff_paper_2006.html |date=16 красавіка 2017 }} John Hawks
* [http://antropogenez.ru/fossil/20/ Чэрап Сахелантропа TM 266-01-060-1]

{{Антрапагенез}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Антрапагенез]]
[[Катэгорыя:Вымерлыя прыматы]]
[[Катэгорыя:Гамініды]]
[[Катэгорыя:Жывёлы паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Продкі чалавека]]
[[Катэгорыя:Сысуны міяцэну]]