Dinosauri
Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Dinosauri su bili kičmenjaci slični reptilima, koji su dominirali zemaljskim ekosistemom više od 160 miliona godina, od otprilike prije 230 miliona do prije 65 miliona godina.
| Dinosauri | |
|---|---|
| Status zaštite: Fosili
| |
 Replika Tyrannosaurus rexa | |
| Sistematika | |
| Carstvo | Animalia |
| Koljeno | Chordata |
| Razred | Sauropsida |
| Nadred | Dinosauria |
| Redovi i podredovi | |
Naziv Dinosaurus potiče od grčke reči deinos što znači strašan i saurus što znači gušter, a dao ga je engleski zoolog, ser Richard Owen, 1841. Ljudski pogled na ova bića mijenjao se tokom vremena. Prvo su zamišljani kao veliki, letargični reptili i slikani su kao usamljene životinje koje lutaju po močvari, vukući za sobom svoje dugačke repove. Tek krajem šezdesetih godina ovog vjeka, sa otkrićem Deinonychus-a, bilo je jasno da to nije nikakav inferiorni, tromi gušter već visoko-specijalizovan predator, morfološki sličniji ptici nego gmizavcu. Tada mala grupa paleontologa na čelu sa John Ostromom iznosi viđenje dinosaurusa kao toplokrvnih, društvenih životinja, savršeno prilagođenih uslovima svoje sredine. Ostromovi istomišljenici bili su neprestano kritikovani od strane svojih kolega, mada se sve više činilo da su u pravu.
Evolucija dinosaurusa
urediEvolucija dinosaurusa počinje u trijasu, prije skoro 250 miliona godina, kada se od primitivnih tekodonta počinje razvijati dinosaurus i neke druge grupe arhosaurija. Najstariji poznati predstavnik dinosaurusa ili Dinosaurimorpha je Eoraptor lunensis - što znači jutarnji kradljivac, pronađen u Argentini 1991. Pronašao ga je Paul Sereno, paleontolog iz Chicaga. Njegova starost iznosi oko 235 miliona godina. Od tog vremena Dinosaurus počinje naglu ekspanziju i zauzima sve dijelove tadašnjeg kopna. Još na početku svog razvoja dijele se na dvije velike grupe:
Saurischia, dinosaurus sa karličnim pojasom kao kod reptila (pubis je uperen prema napred) i Ornitischia, sa karličnim pojasom kao kod ptica (pubis je okrenut unazad, paralelno sa ishionom).
Obadvije grupe daju niz ogranaka koji zauzimaju sva kopnena staništa i nedozvoljavaju sisarima da se dalje razvijaju. Sisari su se pojavili, približno, kad i prvi dinosauri i od tada nisu ni malo napredovali čitavih 170 miliona godina, sve dok dinosauri nisu izumrli. U periodu jure, a možda još i u trijasu, Saurischia daje ogranak iz koga nastaju prve ptice. Dalje usavršavanje dinosaurusa trajalo je i tokom perioda krede kada su bili na vrhuncu svog razvoja, a onda misteriozno nestali ostavljajući za sobom jedino ptice kao najprilagođeniju grupu celurosaurija. Nestanak dinosaurusa, drugih krupnih mezozojskih reptila i uopšte 65% tadašnjeg živog svjeta, dovodi se u vezu sa padom ogromnog asteroida koji je prije 65 miliona godina pao na poluostrvo Jukatan u Meksiku. Zbunjujuća je činjenica da su preživjeli neki organizmi vrlo bliski dinosaurima, kao sto su njihovi primitivniji srodnici - krokodili i njihovi evolucioni potomci - ptice.
2020. godine prvi su dokazi o raku kostiju otkriveni u fibuli Centrosaurus apertus.[1]
Također pogledajte
uredi- ^ Ekhtiari, Seper; Chiba, Kentaro; Popovic, Snezana; Crowther, Rhianne; Wohl, Gregory; Wong, Andy Kin On; Tanke, Darren H.; Dufault, Danielle M.; Geen, Olivia D. (1. 8. 2020). "First case of osteosarcoma in a dinosaur: a multimodal diagnosis". The Lancet Oncology (jezik: English). 21 (8): 1021–1022. doi:10.1016/S1470-2045(20)30171-6. ISSN 1470-2045. PMID 32758461.CS1 održavanje: nepoznati jezik (link)