Gwilym Ddu o Arfon

Bardd a ganai yn y cyfnod yn dilyn cwymp tywysogaeth Gwynedd oedd Gwilym Ddu o Arfon (fl. 1280 - 1320). Fel ei gyfoeswr Gruffudd ap Dafydd ap Tudur mae ei waith yn rhychwantu'r cyfnod rhwng Beirdd y Tywysogion a'r Cywyddwyr ac am hynny gellid ei ystyried fel un o'r Gogynfeirdd diweddar.

Gwilym Ddu o Arfon
Ganwyd	13 g  Cymru
Bu farw	14 g
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	bardd

Bywgraffiad

Rydym yn dibynnu ar dystiolaeth ei gerddi am wybodaeth amdano. Fel mae ei enw'n awgrymu, roedd yn fardd o Arfon (rhan o Wynedd heddiw). Mae traddodiad lleol a gofnodir gan yr hynafiaethydd John Jones (Myrddin Fardd) yn ei gysylltu ag ardal Glynllifon yn y cantref hwnnw. Dywed Myrddin Fardd ei fod yn byw 'mewn llecyn a adnabyddir fel Muriau Gwilym Ddu yn agos i Dyddyn Tudur, nid ymhell oddi wrth y Glyn llifon'. Ei brif noddwr oedd yr uchelwr dylanwadol o Fôn Syr Gruffudd Llwyd ap Rhys, un o ddisgynyddion Ednyfed Fychan, canghellor Llywelyn Fawr; ymddengys fod gan y bardd le anrhydeddus yn llys Syr Gruffudd yn Nhregarnedd ar yr ynys ac iddo ddioddef pan garcharwyd ei noddwr am ddwy flynedd am ei ran dybiedig yn y gwrthryfeloedd yn erbyn y Saeson ar ddechrau'r 14g. Mae un o'i gerddi'n awgrymu iddo fynd ar bererindod i'r Tir Sanctaidd.

Llawysgrifau

Ceir dryll o un gerdd yn llawysgrif Peniarth 20 (tua 1330), ond y brif ffynhonnell am ei gerddi yw'r testunau yn Llyfr Coch Hergest (tua 1400).

Cerddi

Dim ond pedair cerdd o waith Gwilym Ddu sydd wedi goroesi. Mae dwy ohonyn nhw'n awdlau moliant i Syr Gruffudd Llwyd. Y fwyaf diddorol efallai yw'r farwnad i'r bardd cyfoes Trahaearn Brydydd Mawr. Ceir hefyd awdl i Iesu. Mae'r defnydd coeth o gynghanedd yn debyg i waith Beirdd y Tywysogion ond ceir elfennau personol hefyd ac mae'r cyfan "o ansawdd uchel iawn."

Llyfryddiaeth

Golygir gwaith y bardd gan R. Iestyn Daniel yn:

• N.G. Costigan (Bosco) ac eraill (gol.), Gwaith Gruffudd ap Dafydd ap Tudur, Gwilym Ddu o Arfon, Trahaearn Brydydd Mawr ac Iorwerth Beli (Aberystwyth, 1995)

Cyfeiriadau

Beirdd yr Uchelwyr

Bedo Hafesb  · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd