[go: nahoru, domu]
Wiktionary

wolny

See also: Wolny, wòlny, and wôlny

Old Polish

edit

Alternative forms

edit

Etymology

edit

Inherited from Proto-Slavic *volьnъ. By surface analysis, wola +‎ -ny. First attested in the end of the 14th century.

Pronunciation

edit
  • IPA(key): (10th–15th CE) /vɔlʲnɨː/
  • IPA(key): (15th CE) /vɔlʲnɨ/

Adjective

edit

wolny (comparative wolniejszy, derived adverb wolno or wolnie)

  1. free (unconstrained)
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 97, 1:
      Gego przyrodzeny[v] przyyaczele mowyą, ysz gego zoną nye ma dzalv w them domv przetho, ysz ten dom wzdam (pro wzdan) gemv... a ysze byl sobye zostawyl wolne panstwo swego gymyena (dominium et potestatem)
      [Jego przyrodzeni[u] przyjaciele mowią, iż jego żona nie ma działu w tem domu, przeto iż ten dom wzdan jemu... a iże był sobie zostawił wolne państwo swego jimienia (dominium et potestatem)]
  2. (attested in Southern Borderlands) free (of animals, living in nature)
    • Middle of the 15th century, Józef Reczek, Zbigniew Wojas, Felicja Wysocka, Mariusz Leńczuk, Elżbieta Belcarzowa, editors, Glosy i drobne zabytki języka polskiego pominięte przez wydawcę w RXXIII 268-319. Uzupełnienie materiału z trzech rękopisów na podstawie nieopublikowanych odczytań z rękopisów wyrazów polskich wraz z kontekstami, Lviv, page 279:
      Texente aranea retiaculum artis sue musca... dixit: Vt quid concludis fallaci rethi semitas liberioris nature, gl. liberalium animalium wolnym szwyerzątom
      [Texente aranea retiaculum artis sue musca... dixit: Vt quid concludis fallaci rethi semitas liberioris nature, gl. liberalium animalium wolnym źwierzętom]
  3. unmarried
    • 1880-1894 [Middle of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎[1], volume V, page 255:
      Quare voluit nasci Christus de virgine desponsata et non de libera a nye wolney
      [Quare voluit nasci Christus de virgine desponsata et non de libera a nie wolnej]
  4. (attested in Greater Poland) free (that which can be accessed or used without restriction)
    • 1974 [1401], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kaliskie‎[2], volume IV, number 18, Kalisz:
      Yaco Jadwiga dala Jaszcoui volne sedzene a w tem geg szastawnik gemu vadzi
      [Jako Jadwiga dała Jaszkowi wolne siedzenie a w tem jej zastawnik jemu wadzi]
  5. public (available to all)
    • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 88:
      Wolne targy nundine
      [Wolne targi nundine]
  6. free (not in servitude)
  7. (attested in Masovia) free (not attached to some piece of land)
    • 1937 [1415-1426], Adam Wolff, editor, Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku‎[4], Masovia, page 1:
      Laurencius cum fratribus s[uis] kmeto[nibus] ducit testes de libertate sua...: Jaco ya tho vyem, ysze Wawrzinecz z bracza wolny sza
      [Laurencius cum fratribus s[uis] kmeto[nibus] ducit testes de libertate sua...: Jako ja to wiem, iże Wawrzyniec z bracią wolni są]
  8. free (allowed to do something)
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 67, 3:
      Kako moze przeczyw themv vczynycz podlug prawą, a byl by wolen w szwem gymyenyv (ut habeat facere et dimittere)?
      [Kako może przeciw temu uczynić podług prawa, a był by wolen w swem jimieniu (ut habeat facere et dimittere)?]
  9. (attested in Lesser Poland) entitled (capable of legal actions and procedural actions)
    • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎[5], Lesser Poland, page 46:
      [G]dysz rownoscz myedzy stadlem gest rozmagytoscz, bo nyektorzy są wolnyeyszy, ... to gest maszowie, nyszly szenysczyzny (quedam personae libere, ut virorum, aliarum autem, ut mulierum, minus libere agere possint in iudicio)
      [Gdyż rowność miedzy stadłem jest rozmajitość, bo niektorzy są wolniejszy, ... to jest mężowie niżli żeńszczyzny (quedam personae libere, ut virorum, aliarum autem, ut mulierum, minus libere agere possint in iudicio)]
  10. (attested in Southern Borderlands) free; liberated (having been freed)
    • 1880-1894 [Middle of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎[6], volume I, Lviv, page 102:
      Gdyscze sluszyly grzechowy, volnywscze byly od sprawyedlywosczy liberi fuistis iusticie (Rom 6, 20)
      [Gdyście służyli grzechowi, wolniwście byli od sprawiedliwości liberi fuistis iusticie (Rom 6, 20)]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 60, 3:
      Tedy on tego przysząstwa wolenw y proszen gest (officii liber est)
      [Tedy on tego przysięstwa wolenw i prozen jest (officii liber est)]
  11. (attested in Masovia) exempt; freed (of a peasant, relieved of duties such as taxes for a period of time)
    • 1920 [1426], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume II, number 2208, Zakroczym:
      Stanislaus colonus tho bil moy wolniw do God a yam gy wipuszczil y sz chicz, y sze wszego
      [Stanislaus colonus to był moj wolnyw do God, a jam ji wypuścił i s chycz, i ze wszego]
  12. (attested in Greater Poland) free; public; open (of land, unrestricted by the rights of third parties)
    • 1974 [1414], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kaliskie‎[7], volume IV, number 466, Kalisz:
      Ysze Potr plath bral y vidzirszal spokoyne ten szszreb volni mimo trzidzeszczy lat
      [Iże Piotr płat brał i wydzirżał spokojnie ten źrzeb́ wolny mimo trzydzieści lat]
  13. (attested in Greater Poland) used by a peasant temporarily exempt from all benefits such as taxes to a manor
    • 1959 [1400], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 473, Poznań:
      Iaco Olbrachth ne mal v Jacussa volnego polusledza, ale mu noczø sbegl s gego vprauisznø
      [Jako Olbracht nie miał u Jakusza wolnego połuśledzia, ale mu nocą sbiegł s jego uprawizną]
  14. (attested in Masovia) free (voluntary, uncoerced)
  15. (attested in Lesser Poland) lonely; abandoned; isolated
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[8], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 87, 4:
      Vczinil iesm se iaco czlowek przez pomoczi, medzy martwimi wolen (inter mortuos liber)
      [Uczynił jeśm sie jako człowiek przez pomocy, miedzy martwymi wolen (inter mortuos liber)]
    • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[9], 15, 5:
      Porazil bog krolya a bil trødowat asz do dnya smyercy swey, a bidlyl w domv w wolnem osobye (habitabat in domo libera seorsum)
      [Poraził Bog krola a był trędowat aż do dnia śmierci swej a bydlił w domu w wolnem osobie (habitabat in domo libera seorsum)]
  16. (attested in Masovia) uncontrolled; reprehensible
    • 1968 [c. 1484], Michał Muszyński, editor, Glosy, zapiski i niektóre teksty polskie w starych drukach i rękopisach Biblioteki Kórnickiej do roku 1550, cz. II‎[10], volume II, Błonie, page 214:
      Nil enim valet mundum esse corpore, qui pollutus est mente volną ab[y]o prosnya
      [Nil enim valet mundum esse corpore, qui pollutus est mente wolna abo proznia]
  17. tepid (neither warm nor cool)
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[11], page 108:
      Gdysz lyekarzom vydzyalo szye dobrze, yschby czyalo yego olyeyem drzewnym lyeczyly, wszadzyly y v kądz pelną olyą volnego
      [Gdyż lekarzom widziało sie dobrze, iżby ciało jego olejem drzewnym leczyli, wsadzili ji w kadź pełną olija wolnego]
  18. corruption of wonny

Derived terms

edit
adjectives
adverbs
    nouns
    edit
    adjectives
    adverbs
    nouns
    verbs

    Descendants

    edit
    • Polish: wolny
    • Silesian: wolny

    References

    edit
    • Boryś, Wiesław (2005) “wolny”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
    • Mańczak, Witold (2017) “wolny”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
    • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “wolny”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
    • Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “wolny”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

    Polish

    edit

    Alternative forms

    edit

    Etymology

    edit

    Inherited from Old Polish wolny. By surface analysis, wola +‎ -ny.

    Pronunciation

    edit
     
    • Audio:(file)
    • Rhymes: -ɔlnɘ
    • Syllabification: wol‧ny
    • Homophone: Wolny

    Adjective

    edit

    wolny (comparative (more common) wolniejszy or bardziej wolny, superlative (more common) najwolniejszy or najbardziej wolny, derived adverb wolno or powoli)

    1. slow (happening at a lesser tempo)
      Synonym: powolny
      Antonyms: chyży, prędki, szybki, wartki
    2. slow (taking a long time to move or go a short distance)
      Synonym: powolny
      Antonym: szybki
    3. slow (taking a long time to perform an action)
      Synonym: powolny
      Antonym: szybki

    Adjective

    edit

    wolny (comparative bardziej wolny or (less common) wolniejszy, superlative najbardziej wolny or (less common) najwolniejszy, derived adverb wolno)

    1. free (able to make one's own decisions)
      Synonym: swobodny
    2. free (not legally forced to do something)
    3. free (not occupied doing something)
      Antonym: zajęty
    4. free (not in a romantic relationship with someone)
      Antonym: zajęty
    5. free (independent from other countries)
      Synonyms: niepodległy, suwerenny
    6. free (not regulated or limited by rules, etc.)
      Synonym: swobodny
    7. free (not occupied or taken, i.e. of a chair)
      Synonyms: niezajęty, wakujący
      Antonym: zajęty
    8. free (allowing one to do with it as one wants, i.e. of time)
      Synonyms: swobodny, luźny
    9. free (without) [with od (+ genitive) ‘from something’]
      Synonym: pozbawiony
    10. free (not needing payment to access)
    11. free (of an element, not attached to a larger whole)
      Synonyms: rodzimy, swobodny
    12. (literary) loose-fitting
      Synonym: luźny
      Antonym: obcisły
    13. thin (containing more water or other liquids than other solid ingredients or components)
      Synonyms: luźny, rzadki
      Antonym: gęsty
    14. free (allowing passage)
    15. (obsolete) free, voluntary (acting of one's free will)
      Synonym: dobrowolny
    16. (obsolete) weak (not intense or strong)
      Synonym: słaby
    17. (obsolete) natural (not forced)
      Synonym: naturalny
    18. (Middle Polish, of an animal) free (not contained; wild)
    19. (Middle Polish) guaranteeing freedom or independence
    20. (Middle Polish) safe (not threatening danger)
    21. (Middle Polish) free (not burdened by something undesired)
    22. (Middle Polish) releived (set free from responsibilities or duties)
    23. (Middle Polish) allowed (permitted, authorized)
      Synonym: dozwolony
    24. (Middle Polish) open; unblocked (of a space or light, etc. not impeded)
    25. (Middle Polish) loose; moveable (able to be moved)
    26. (Middle Polish, of a horse) easily steered or controled
    27. (Middle Polish) lukewarm
      Synonyms: ciepławy, letni

    Declension

    edit
    Declension of wolny (hard)
    singular plural
    masculine animate masculine inanimate feminine neuter virile (= masculine personal) non-virile
    nominative wolny wolna wolne wolni wolne
    genitive wolnego wolnej wolnego wolnych
    dative wolnemu wolnej wolnemu wolnym
    accusative wolnego wolny wolną wolne wolnych wolne
    instrumental wolnym wolną wolnym wolnymi
    locative wolnym wolnej wolnym wolnych

    Derived terms

    edit
    adjectives
    adverbs
    interjections
    nouns
    verbs

    Trivia

    edit

    According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), wolny is one of the most used words in Polish, appearing 14 times in scientific texts, 15 times in news, 13 times in essays, 18 times in fiction, and 21 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 81 times, making it the 797th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

    References

    edit
    1. ^ Ida Kurcz (1990) “wolny”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 2, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 675

    Further reading

    edit
    • wolny in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
    • wolny in Polish dictionaries at PWN
    • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “wolny”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
    • Renata Bronikowska (10.04.2012) “WOLNY”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
    • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “wolny”, in Słownik języka polskiego
    • Aleksander Zdanowicz (1861) “wolny”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
    • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “wolny”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 691
    Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=wolny&oldid=82166303"