Biomo: Malsamoj inter versioj

'''Biomoj''' estas [[Geografio|geografie]] difinitaj vastegaj [[areo]]j kie regas similaj [[Klimato|klimataj]] cirkonstancoj kaj kie vivas similaj [[plantokomunumoPlantokomunumo (ekologio)|plantaj komunumoj]] , [[bestoj]], kaj [[organismo]]j de la [[grundo]]<ref> {{en}} [http://www.ucmp.berkeley.edu/exhibits/biomes/index.php The World's Biomes], Retrieved August 19, 2008, from [http://www.ucmp.berkeley.edu/index.php University of California Museum of Paleontology] </ref>. Biomo ofte estas konsiderata kiel tutaĵo de [[ekosistemo]]j aŭ kiel [[biocenozo]] de makroekosistemo ([[PIV2]]).

Kontraste al [[ekozono]]j, biomoj ne estas difinitaj rilate [[Genetiko|genetikaj]], [[Taksonomio|taksonomiaj]] aŭ [[Historio|historiaj]] similecoj.

Tersupraĵaj [[ekoregiono]]j estas grupigataj kaj biome kaj [[Ekoprovinco|ekoprovince]]. Unu aŭ pluraj de tiuj ĉi konstituas ekozonon.

Ofte oni atribuas lokajn nomojn al biomoj. Ekzemple : la biomo de la [[mezvarmaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj]] estas konata kiel ''[[stepo]]'' en centra [[Azio]], ''[[prerio]]'' en [[Nordameriko]], kaj ''[[pampo]]'' en [[Sudameriko]]. [[Tropikaj kaj subtropikaj herbejoj, savanoj kaj arbedaroj]] oni nomas ''[[savano]]n'' en [[Aŭstralio]] kaj, [[Afrikansa lingvo|afrikanse]], ''veldt'' en [[Sud-Afriko]].

** [[Sezono|sezona]] variado : La [[precipitaĵo]] povas esti distribuata regule tra la [[jaro]], aŭ karakterizita je [[Sezono|sezonaj]] variadoj.

** seka [[somero]], malseka [[vintro]] : La plej multaj [[regiono]]j de la [[tero]] ricevas siajn [[Pluvo|pluvofalojn]] [[Somero|somere]], la [[Mediteraneo|mediteraneaj]] regionoj [[Vintro|vintre]].

La plej uzataj [[sistemo]]j por klasifiki biomojn koncernas [[latitudo]]n (aŭ [[temperaturo]]-[[Zono|zoniĝo]]n) kaj humidecon. Biodiverseco ĝenerale malkreskas foren de la [[poluso]]j al [[ekvatoro]] kaj kreskas kun humideco.

Biom-klasifikaj skemoj aspiras al difino de biomoj uzante klimatajn [[mezurado]]jn. Precipe dum la 1970-aj kaj la 1980-aj jaroj, oni klopodis kompreni la rilatojn inter tiuj mezuradoj kaj ecoj de ekosistema [[energio]] ĉar tiaj [[Malkovrinto|malkovroj]] ebligus la antaŭdiron de la proporcioj de energia kaptado kaj transiro inter eroj ene de ekosistemoj. Tia studaĵo estis entreprenita farDE Sims etkaj al.aliaj (1978) pri nordamerikaj herbejoj. La studaĵo trovis pozitivan korelacion inter [[planta transpirado|planta transpiro]] je mm/jaro kaj supergrunda primara produktado je g/m²/jaro. Pli ĝeneralaj rezultoj el la studaĵo estis ke [[precipitaĵo]] kaj uzado de akvo influas la supergrundan primaran produktadon, [[Suno|suna]] [[radiado]] kaj [[temperaturo]] influas la subgrundan produktadon ([[radiko]]jn), kaj temperaturo kaj akvo influas la [[Habito (botaniko)|habiton]] en regionoj kun varmaj someroj kaj malvarmetaj vintroj<ref>Pomeroy, Lawrence R. and Alberts, James J. (ed.) 1988</ref>.

Tiuj ĉi trovaĵoj helpas ekspliki la kategoriojn je la bioklasifika modelo de Holdridge, kiuj poste estis plisimpligitaj fare de Whittaker. La nombro de klasifikaj modeloj, kaj la variado de determinantoj uzataj en tiuj skemoj, tamen, estas konsiderendaj kiel forta indikilo ke ne ĉiuj biomoj perfekte konformiĝas al kreitaj klasifikaj modeloj.

La klasifika skemo de Holdridge estis devolvita farde la [[botanikisto]] L.R. Holdridge. Ĝi mapigas klimatojn baziĝante sur kvar kategorioj:

* Averaĝa jara biotemperaturo (°C{{GdC|}}): kalkulita ekde monataj averaĝaj temperaturoj post transformado de ĉiu averaĝa temperaturo sub 0° al {{GdC|0&nbsp;°C}}, bazita sur la fakto ke ĉiuj temperaturoj je aŭ sub [[frostopunkto]] havas la saman efikon sur plantoj, kaj difinado inter -10&nbsp;°C{{GdC|−10}} kaj -30&nbsp;°C{{GdC|−30}} alportus nerealajn rezultojn.

Whittaker konsideris biomajn tipojn kiel bildojn de la granda diverseco de la vivanta mondo, kaj komprenis la neceson de simpla bioma klasifiko. Li bazigis sian klasifikan modelon sur du abiotaj faktoroj : precipitaĵo kaj temperaturo. Lia skemo povas esti rigardata kiel plisimpligo de tiu de Holdridge, pli senpere alirebla, sed eble malhavanta la pli grandan specifon ol tiun kiun Holdridge aranĝis.

Whittaker bazigas sian ideon de mondaj biomoj kaj sur ambaŭ antaŭaj [[Teorio|teoriaj]] asertoj kaj sur ĉiam kreskanta [[Empirio|empiria]] sampligado de mondaj ekosistemoj. Whittaker havis unikan pozicion por krei tian holisman aserton : antaŭe li estis kompilinta revuon pri bioma klasifiko<ref>Whittaker, Robert H. 1962, pp. 1-239.</ref>. La Modelo de Whittaker estas sintezita : [http://www.marietta.edu/~biol/biomes/images/woodland/whittaker_v2.jpg tie ĉi] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20100213064408/http://www.marietta.edu/~biol/biomes/images/woodland/whittaker_v2.jpg |date=2010-02-13 }}.

La distingo de Whittaker inter biomo kaj formacio povas esti simpligita : formacio estas uzata kiam sole aplikata al plantaj komunumoj. Kontraŭe biomo estas uzata kiam rilatas kaj al plantoj kaj al bestoj. La [[konvencio]] de Whittaker pri biomo-tipoj aŭ formacio-tipoj estas simple pli ĝenerala metodo por klasifiki similajn komunumojn <ref>Whittaker, Robert H. 1975.</ref>. La mondaj biomo-tipoj kiel bildigitaj sur monda mapo, oni povas rigardi [http://www.marietta.edu/~biol/biomes/biomemap.htm tie ĉi] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090413044014/http://www.marietta.edu/~biol/biomes/biomemap.htm |date=2009-04-13 }}.

# Inter[[Tajdo|tajdaj]] niveloj : La humideca gradiento de areoj kiuj estas elmititaj al alternantaj akvo kaj sekeco kun intensecoj kiuj varias loke ekde la alfluo ĝis la refluo.

Laŭlonge de tiuj gradientoj, Whittaker notis plurajn tendencojn kiuj permesis al li kvalite difini biomo-tipojn.

* Tendencoj je diverseco de strukturo sekvas tendencojn je specia diverseco;

* Ĉiu [[habito (botaniko)|habito]] (t.e.[[herbo]]j, [[arbusto]]j, [[arbedo]]j,..k.t.p.) havas karakterizan pozicion de maksmumamaksimuma graveco laŭlonge de la ekoklinoj.

Whittaker [[Sumo|sumigis]] la efikojn de la gradientoj (3) kaj (4), por obteni totalan temperaturan gradienton kaj kombinis tiun kun gradiento (2), la humideca gradiento, por esprimi la ĉi suprajn konkludojn pri kio estas konata kiel la Klasifika Skemo de Whittaker. La skemo [[Grafiko|grafikigas]] averaĝan jaran precipitaĵon (x-akso) kontraŭe de averaĝa jara temperaturo (y-akso) por klasifiki biomo-tipojn.

La klasifika modelo de Walter estis disvolvita fare de la [[Germanujo|germana]] [[Ekologio (scienco)|ekologisto]] Heinrich Walter. Ĝi diferencas kaj de la skemo de Whittaker kaj de tiu de Holdridge ĉar ĝi atentas pri la [[Sezono|sezoneco]] de temperaturo kaj precipitaĵo. La sistemo, ankaŭ bazita sur precipitaĵo kaj temperaturo, trovas 9 ĉefajn biomojn, kun la gravaj klimataj trajtoj kaj vegetaĵaraj tipoj resumitaj en la akompananta listo. La limitoj de ĉiu biomo korelacias kun la cirkonstancoj de humideco kaj malvarm-streso kiuj estas fortaj determinantoj de planta habito, kaj tial de la vegetaĵaro kiu difinas la regionon.

[[Dosiero:Vegetation-no-legend.PNG|thumbeta|center|500px|Tersupraĵaj biomoj klasifikitaj laŭ [[vegetaĵaro]]

{{legendoLegendo|#c0c0c0|glacikovraĵo & [[Poluso|polusdezerto]]}}

{{legendoLegendo|#9fd6c9|[[tundro]]}}

{{legendoLegendo|#006d64|[[tajgo]]}}

{{legendoLegendo|#a4e05d|mezvarma folia kaj miksa arbaro}}

{{legendoLegendo|#f7ec6f|mezvarma [[stepo]]}}

{{legendoLegendo|#0d7e0d|subtropika humida foliarbaro}}

{{legendoLegendo|#907699|[[Mediteraneo|Mediteranea]] vegetaĵaro}}

{{legendoLegendo|#6f956f|[[Musono|musonarbaro]]}}

{{legendoLegendo|#95583c|[[arida]] [[dezerto]]}}

{{legendoLegendo|#b97553|[[Kserofito|kserofitarbedaro]]}}

{{legendoLegendo|#9b8447|seka [[stepo]]}}

{{legendoLegendo|#deb887|duonarida [[dezerto]]}}

{{legendoLegendo|#cdc954|[[Herbejo|herbej]][[savano]]}}

{{legendoLegendo|#aca719|[[Arbo|arbsavano]]}}

{{legendoLegendo|#768e34|subtropika seka arbaro}}

{{legendoLegendo|#005c00|tropika humida foliarbaro}}

{{legendoLegendo|#a7bddb|[[Montaro|montar]][[tundro]]}}

{{legendoLegendo|#3c9798|[[Montaro|montararbaro]]}}

# [[Inunditaj herbejoj kaj savanoj]] (modera ĝis tropika, nesala aŭ saleta akvo)

{{referencojReferencoj}}

== LiteraturoBibliografio ==

* {{fr}} Galoux A. 1953 : La chênaie sessiliflore de Haute Campine - Essai de biosociologie. ''Ministère de l'Agriculture. Administration des Eaux et Forêts. Station de Recherches de Groenendaal''. Travaux - série A, n° 8, 235 pp., p. 21

* {{de}} Kratochwil, A. & Schwabe, A. 2001: Ökologie der Lebensgemeinschaften. ''Eugen Ulmer Verlag'', Stuttgart, ISBN 3-8252-8199-X, p.75

* {{en}} Pomeroy, Lawrence R. and Alberts, James J. (editors) 1988 : Concepts of Ecosystem Ecology. ''Springer-Verlag'', New York.

* {{en}} Whittaker, Robert H. 1962 : Classification of natural communities, ''Botanical Review'', 28/1, pp. 1-239.

* {{en}} Whittaker, Robert H. 1975 : Communities and Ecosystems, ''MacMillan Publishing Company'', New York, ISBN 0-02-427390-2

* {{en}} Whittaker, Robert H. (Ed.) 1978 : Classification of Plant Communities, Handbook of Vegetation Science, ''Kluwer Academic Publishers'', ISBN 90-6193-566-0

* {{en}} World Wildlife Fund (Content Partner); Cutler J. Cleveland (Topic Editor). 2008 : Ecoregion. ''In'': Encyclopedia of Earth. ''Eds. Cutler J. Cleveland'', Washington, D.C.: Environmental Information Coalition, ''National Council for Science and the Environment''

* {{en}} [http://mbgnet.mobot.org Biomoj de la Mondo (Missouri Botanic Garden)]
* {{en}} [http://www.theglobaleducationproject.org/earth/global-ecology.php#3 Mondaj Fluoj kaj Mapo de la Tersupraĵaj Biomoj]

* {{en}} [http://wwf.panda.org/about_our_earth/ecoregions/about/habitat_types/selecting_terrestrial_ecoregions/ Laŭbiome selektado de tersupraĵaj ekoregionoj (WWF)] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20100530124257/http://wwf.panda.org/about_our_earth/ecoregions/about/habitat_types/selecting_terrestrial_ecoregions/ |date=2010-05-30 }}

* {{en}} [http://worldwildlife.org/biomes Ekoregionoj (WWF)]

* {{en}} [http://www.eoearth.org/topics/view/58071/ Biomoj (''The Encyclopedia of Earth'')]

* {{en}} [http://www.eoearth.org/view/article/51cbef067896bb431f69bea2/?topic=51cbfc78f702fc2ba8129e5c Tersupraĵaj biomoj (''The Encyclopedia of Earth'')]