Ludoviko la 14-a (Francio): Malsamoj inter versioj

Ludoviko la 14-a, nediskuteble unu el la plej gloraj estroj de Francio, sukcese klopodis por starigi absolutan kaj [[Centralizismo|centralizitan]] ŝtaton. Tiu reĝo tiel fariĝis ia [[arketipo]] de [[Absoluta monarkio|absoluta monarko]]. Al li estas plejofte asignita la fama frazo « ''La Ŝtato estas mi!'' » (''L'État, c'est moi !''), kvankam multaj historiistoj suspektas ke tio estas eraro, kaj ke tiu humuraĵo estis fakte fantaziita de siajliaj politikaj kontraŭuloj por karikaturi la absolutismon, kiun la orgojla reĝo enkarnigis. Tre malsama ol tiu diskutebla citaĵo ŝajnas tio, kion Ludoviko diris sur sia mortlito : « ''Mi foriras, sed la Ŝtato restados ĉiam.'' » (''Je m'en vais, mais l'État demeurera toujours.'').

[[Dosiero:AnnaofAustria03Louis XIV et Anne d'Autriche.jpg|eta|dekstramaldekstra|230px220px|[[Anna de Aŭstrio]], reĝino de Francio, kune kun sia filo Ludoviko.<br /><small>(nekonata pentristo)</small>]]

La naskiĝo de la estonta Ludoviko la 14-a je la [[5-a de septembro]] [[1638]], en [[Saint-Germain-en-Laye]], ŝajnis al la reĝa familio kiel tre favora evento, ĉar unue, dum 23 longaj jaroj, ne sukcesis [[Ludoviko la 13-a (Francio)|Ludoviko la 13-a]] kaj [[Anna de Aŭstrio]] generi idon por la franca trono. Danke al la alveno de tiu neatendita infaneto, subite ĉesiĝis la heredaj esperoj de la tumultema [[Gaston de Francio (1608-1660)|Gaston de OrléansOrleano]], kiu estis la tria filo de [[Henriko la 4-a (Francio)|Henriko la 4-a]] kaj dode la juna frato de Ludoviko la 13-a. Pro dankemo al tia miraklo, oni donis al la knabo la kromnomon ''Dieudonné'' (« donita de Dio »).<ref> Brémond, Henri (1908). [https://archive.org/details/laprovencemysti00bremgoog La Provence mystique au XVIIe siècle (en franca).] Paris, France: Plon-Nourrit. pp. 381–382. </ref> Cetere, pluraj korteganoj diskrete scivolis pri tiu tre malfrua naskiĝo, kaj murmuris, ke Ludoviko la 13-a eble ne estis la vera patro. Tion ĉiam forte kontraŭdiris la reĝino, sed dum la [[Frondo]] la patreco de la estonta reĝo estis eĉ atribuita al la [[kardinalo]] [[Jules Mazarin|Mazarin]]. Tiuj akuzoj estas nekonfirmeblaj, kaj ne ŝajnas kredeblaj laŭ la historiistoj.

Ludoviko rezultas el diversaj kulturaj devenoj. Liaj patraj geavoj, [[Henriko la 4-a (Francio)|Henriko la 4-a]] kaj [[Maria de Mediĉo]], estis respektive franca kaj [[Italio|itala]]. Lia patrina avo, [[Filipo la 3-a (Hispanio)|Filipo la 3-a]], estis [[Hispanio|hispana]], lia patrina avino estis [[Margareto de Aŭstrio (1584-1611)|Margareto de Aŭstrio]], kaj ambaŭ estis [[Habsburgoj]]. La eta Ludoviko tuj ricevis la honoran titolon « unua filo de Francio » (''premier fils de France''), sed ankaŭ kaj pli tradicie fariĝis la nova franca ''[[Dauphin]]'', tio estas la oficiala heredanto de la trono.<ref> Bluche 1990, p. 11. </ref>

Pli poste, Ludoviko la 13-a kaj Anna de AuŝtrioAŭstrio eĉ havis duan filon, [[Filipo de Francio (1640-1701)|Filipo de Orléans]], kiu naskiĝis en [[1640]].

[[Dosiero:LouisXIV-child.jpg|eta|maldekstra|250px220px|Okjara Ludoviko, kun [[Romia imperio|romia]] kostumo. ([[1646]]).]]

[[Ludoviko la 13-a (Francio)|Ludoviko la 13-a]] ne fidis sian edzinon [[Anna de Aŭstrio]], precipe por reĝi [[Francio]]n se li forpasusforpasos antaŭ la plenaĝo de ilia unua filo. Tial la reĝo dekretis ke tiuokaze, reĝa konsilio devus helpi Anna administri la reĝlandon en la nomo de la juna reĝo, ĝis la plenaĝo de tiu ĉi. Tiu sistemo videble malgrandigus la potencon de la reĝino : tial, post la morto de Ludoviko la 13-a kaj la entroniigo de la kvinjara Ludoviko je la [[14-a de majo]] [[1643]], Anna nuligis tiun volon de sia forpasinta edzo ĉe la [[Parlamento de Parizo]], forigis la konsilion kaj fariĝis la sola regentino.<ref> Bély 2001, p. 57. </ref><ref> Sonnino 1998, pp. 217–218. </ref>

Kiam Ludoviko la 14-a, dum sia kvina jaro, oficiale heredis la francan tronon, sia patrino Anna de Aŭstrio ekplenumis la regentadon de la reĝlando, kaj tuj nomumis la [[kardinalo]]n [[Jules Mazarin]] kiel sia [[Ĉefministro (Francio)|ĉefministro]]. Tiam, ekzistis grava konflikto inter [[Francio]] kaj la vastaj teritorioj poseditaj de la [[Habsburgoj]]. La francaj militistoj batalis okaze de multaj militoj, precipe la [[Tridekjara milito]] (kiu nur ĉesiĝis en [[1648]]) kontraŭ la habsburga [[Sankta Romia Imperio|imperiestro]], sed ankaŭ kontraŭ [[Hispanio]]. La francaj armeoj venkis siajn kontraŭulojn ja plejofte, sed tiuj seninterrompaj konfliktoj grandege pezigis la ŝtatan buĝeton. Interne, Anna devis alfronti akregan opozicion, ĉar la nobelaro kaj la juĝoficiroj tute ne fidis ŝin kaj ŝian reĝadon. Nur danke al la obstinema agado de Mazarin povis la regentino supervivi politike tiun periodon. Sed Anna mem estis ankaŭ tre [[sagaco|sagaca]] estrino, kaj subite malkovris timindan personecon, larĝe pli firman ol antaŭe konjektita : la iama timida Hispaninohispanino de la franca kortego rapide fariĝis efika franca reĝino. Ŝi toleris nek favoratojn, nek kortegajn intrigojn, ĉar ambaŭ riskis malfortigi la ŝtatan aŭtoritaton. Al ŝiaj generaloj, ŝi kutime ordonis batali kiel eble plej obstinege. Mazarin administris la ĉiutagajn ŝtataferojn, kaj daŭrigis la [[Absoluta monarkio|absolutistan politikstilon]] de sia antaŭulo [[Armand Jean du Plessis de Richelieu|Richelieu]], ekzemple per la plifortigo de la reĝo kiel simbola kaj potencega persono. La reĝino ankaŭ donis partian katolikan orientigon al la eksterkanda politiko de Francio. Tio iris kontraŭ Nederlando, aliancano de la francaj protestantoj, kiu negocadis apartan pacon kun Hispanio en 1648.<ref> Petitfils 2002, pp. 29–36 </ref>

[[Dosiero:Louis XIV 1648 Henri Testelin.jpg|eta|250px230px|Ludoviko la 14-a kun sia konsekrada kostumo. ([[1648]]).]]

Krom sia ĉefministra oficio, [[Jules Mazarin|Mazarin]] estis la baptopatro de Ludoviko. En [[1646]], al li konfidis [[Anna de Aŭstrio]] la edukadon de la juna monarko kaj de la frato de tiu ĉi. La [[kardinalo]] tiel fariĝis respondeca pri la bonedukado de la estonta reĝo de Francio. Malgraŭ la tedaj penoj de multaj guvernistoj por lernigi al li [[historio]]n, [[matematiko]]n, [[desegno]]n aŭ la [[Latina lingvo|latinan lingvon]], Ludoviko neniam estis tre laborema lernanto. Tamen la reĝo, iom influita de la vastaj artaj kolektoj de Mazarin, interesiĝis plivole pri [[pentrado]], [[muziko]] kaj precipe pri [[danco]], kiu estis tiam fundamenta parto de la edukado de ĝentilhomo : laŭ kelkaj dokumentoj, Ludoviko ekzercadis sian dancstilon po du horoj ĉiutage dum dudek jaroj. Li ankaŭ ŝatis la ĉason[[ĉasado]]n aŭ diversajn ludojn[[ludo]]jn.

Estas rimarkinde, ke Ludoviko la 14-a plurfoje evitis mortajn akcidentojn dum sia infaneco. Kiam li estis kvinjara, li preskaŭ dronis en unu el la akvujoj de la [[Reĝa Palaco (Parizo)|Reĝa Palaco]] en [[Parizo]], kaj estis savita ĉe la lasta momento. Dum sia deka jaro, je la [[10-a de novembro]] [[1647]], li ricevis [[variolo]]n : dek tagoj poste, la reĝaj kuracistoj projektisatendis baldaŭan morton, sed Ludoviko mirakle resaniĝis. Finfine, je la [[30-a de junio]] [[1648]], la reĝo spertis akutan nutran toksiĝon dum la ekokupo de [[Bergues]], en [[Nord]]. Ekde la [[8-a de julio]], oni donis al li la lastajn sakramentojn kaj oni taŭgigis okazeblan heredadon. Sed Guénaut, la kuracisto de Anna de Aŭstrio, donis al Ludoviko medicinaĵon enhavinta [[antimono]]n kaj [[vino]]n, kaj tio denove mirakle resanigis la reĝon.

''Vidu ankaŭ : [[{{Ĉefartikolo|Frondo]]''}}

La Frondo fine fiaskis en [[1652]], kvankam kelkaj tumultoj daŭradis ĝis [[1654]]. Tiu sperto grandege imponis la junan reĝon, kaj konvinkis lin, ke li neniam povos fidi la francan nobelaron,<ref> Petitfils 2002, pp. 88–90, 91–98. </ref> kaj sekve kondukis lin al iama translokiĝo el Parizo.<ref> Hatton 1972, p. 31. </ref> Ludoviko la 14-a oficiale fariĝis plenaĝa en [[1651]], kiam li fariĝis dektrijara. Tio konsekvence ĉesigis la oficialan regentadon de lia patrino. Sed la reĝo, ankoraŭ tro juna por plenumi sian rolon, konfidis provizore sian potencon al Mazarin,<ref> Petitfils 2002, pp. 148–150. </ref> kaj preferis perfektigi sian militan trejnadon flanke de la glora militestro [[Henri de la Tour d'Auvergne de Turenne|Henri de Turenne]]. En [[1654]] okazis la kronigo kaj la konsekrado de la nova reĝo en [[Reims]], konforme al la kutimo. Tiu ceremonio ankaŭ celis montri al ĉiuj, ke la reĝlando estis denove en ordo, ĉar la kronigo de la reĝo simbolis la senhaltecon de la ŝtato kaj asekuris la protekton de [[Dio]].

Danke al la reveno de interna paco, Francio kapablis reorganizi siajn militistojn kontraŭ Hispanio. La Francoj, denove unuiĝintaj, sukcese batalis ĉe pluraj frontoj, unue per la invado de [[Hispana Nederlando]], sed ankaŭ per la invado de Hispanio mem, ekzemple kun la okupado de [[Katalunio]]. Plie, en [[1657]], Mazarin sukcese obtenis sekretan aliancon inter Francio kaj la respublika [[Anglio]] de [[Oliver Cromwell]], cele al la soligo de Hispanio. Tio, kune kun la militaj malvenkoj, trudis al la Hispanoj ektrakti militinterrompon. La [[Listo de regantoj de Hispanio|hispana reĝo]] [[Filipo la 4-a (Hispanio)|Filipo la 4-a]] proponis al Ludoviko la 14-a edziĝon kun sia filino, la princino [[Maria Tereza de Aŭstrio (1638-1683)|Maria Teresa]]. En [[1659]] renkontiĝis la du monarkoj sur la «&nbsp;[[Insulo de la Fazanoj]]&nbsp;» (''île des Faisans''), meze de la limo inter Francio kaj Hispanio. Tie ili subskribis la [[Traktato de la Pireneoj|traktaton de la Pireneoj]], laŭ kiu Francio akiris [[Rusiljono]]n ĉe la [[Pireneoj]], [[Artezo]]n ĉe Hispana Nederlando, kaj kelkajn aliajn teritorietojn. La hispana princino devis rezigni sian heredan rajton pri la trono de Hispanio, kompense pro doto de 500. 000 ekuoj.<ref> Wolf 1968, p. 117. </ref><ref> Dunlop 2000, p. 54. </ref> Tio estis tamen eksternorma sumo por la Hispanoj, kiuj ne kapablis pagi ĝin : Maria TheresiaTeresa tial restis la heredanta (ĉar plej aĝa) filino de la hispana reĝo. La edziĝo inter Ludoviko la 14-a kaj Maria Teresa okazis je la [[9-a de junio]] [[1660]] en la ĉemara urbeto [[Saint-Jean-de-Luz]], en hodiaŭa [[Pyrénées-Atlantiques]]. Ekde la [[1-a de novembro]] [[1661]] naskiĝis eta [[Ludoviko de Francio (1661-1711)|Ludoviko]], la nova ''[[Dauphin]]''. La ligo inter la francaj [[Burbonoj]] kaj la hispana monarkio rezultos poste ([[Milito de Hispana Sukcedo]]) en la surtronigo en Hispanio de la dinastio, kiu fakte ankoraŭ retenas tie la postenon.

[[Dosiero:Louis14-1.jpg|eta|dekstra|250px|Ludoviko la 14-a (inter [[1660]] kaj [[1670]]).]]

Ekde la infanecoinfanaĝo de Ludoviko, la [[Ĉefministro (Francio)|ĉefministro]] [[Jules Mazarin|Mazarin]] administradis la ŝtatajn aferojn je la nomo de la reĝo. La [[kardinalo]] estis talentega ŝtatestro, kaj sukcese lernigis al la juna monarko la subtilajn regulojn de [[politiko]]. Ludoviko la 14-a tiel ricevis firman kaj kompletan instruadon pri [[juro]], [[historio]] kaj milita [[strategio]].

Kiam Mazarin mortis je la [[9-a de marto]] [[1661]], la dudekdujara reĝo estis tre bone trejnita kaj li tuj anoncis al la reĝa konsilio, iom aŭdace, ke li ne plu volis havi ĉefministron. Ekde tiam, li preferis reĝi sole kaj fariĝi sia propra ĉefministro.<ref>[http://www.louis-xiv.de/index.php?id=30 "Louis XIV - the Sun King: Absolutism".] louis-xiv.de. Alirita la 15an de Majo 2021.</ref> Tiujn fundamentajn principojn li pliposte rezumis por siasiaj posteuloj en sia ''Memuaro'', en [[1670]]. La kortego kaj la ministroj, nature, forte koleris kontraŭ tio. Sed multe da altoficuloj opiniis, ke tiu decido estis nur provizora fantazio de Ludoviko, samkiel la malpersistemaj kapricoj de la antaŭa reĝo [[Ludoviko la 13-a (Francio)|Ludoviko la 13-a]]. La juna monarko, tamen, komencis starigi tutan novan reĝstilon : li eksigis plejmulton el la membroj de la reĝa konsilio, inkluzive de sia propra patrino [[Anna de Aŭstrio]]. Nur la tri plej gravajn ministrojn li konsentis konservi. [[Nicolas Fouquet]], la ministro pri financoj, estis unu el tiuj tri oficistoj. Ludoviko ĵaluzis pri la eksternorma prospero de tiu kortegano kaj pri lia belega [[Vaux-le-Vicomte|kastelo de Vaux-le-Vicomte]], kaj do arestis lin pro ĉefe falsaj akuzoj, interalie korupto, perfido kaj preparado de rebeloribelo. Fouquet estis anstataŭigita de [[Jean-Baptiste Colbert]].

Ludoviko kaj lia fidela ministro Colbert kune ellaboris vastajn administraciajn kaj [[Juro|jurajn]] reformojn per imposta pliigo. Aperis ekde [[1667]] la [[Kodekso Ludoviko]] aŭ ''Code Louis'' (speco de frutempa [[Franca civila kodekso|civila kodekso]]), kaj sekve la Krima Kodekso en [[1670]], la Forsta Kodekso, la edikto pri ŝipanoj de [[1669]] kaj la ordono pri komerco en [[1673]]. Pli ĝenerale, la celoj de la reĝo inkluzivis subtenon de ekonomio kaj scienco, masivan plifortigon de la ŝiparo kaj de la armeo kaj kompletan reorganizon de la reĝa burokrataro. Ludoviko iam skribis al sia patrino jenon : « ''Mi ne estas la simplulo, kion la korteganoj taksis'' ».

Iom post iom, du konkurintaj klanoj da korteganoj naskiĝis ĉirkaŭ Ludoviko, kaj senĉese rivalis por obteni la plej gravan influon. La klano de Colbert mastris ĉiujn aferojn rilate al ekonomio, eksterpolitiko, ŝiparo kaj kulturo, male de la klano de [[Michel Le Tellier (1603-1685)|Michel Le Tellier]] kaj lia filo [[François Michel Le Tellier de Louvois|Louvois]], kiu havis superinfluon sur defendpolitiko. Tia malakordo fakte faciligis la absolutan potencon de la reĝo : la du malamikaj klanoj efike kontrolis unu la alian, kaj tio preventis eblan puĉon fare de unu el la ministroj.

La juna Ludoviko arde volis impresi [[Eŭropo]]n. Bona preteksto por tio okazis en [[1661]] per grava diplomata incidento en [[Londono]] : tie la barono de Watteville, ambasadoro de [[Hispanio]], trude arogis al la ambasadoro de [[Francio]] simbolan superrangecon, ekzemple per la murdo de la [[ĉevalo]]j de la franca fiakro. Ludoviko la 14-a vigle protestis, kaj sukcese obtenis oficialan ekskuzon el la [[Listo de regantoj de Hispanio|reĝo de Hispanio]], kiu eĉ devis agnoski la superforton de Francio en Eŭropo. La eŭropaj kortegoj do fine komprenis, ke Ludoviko ne intencis esti febla monarko. En [[1662]] subskribis Francio defendan aliancon kun [[Nederlando]], kaj Ludoviko la 14-a aĉetis la nordan havenon [[Dunkirko]]n de la [[Brita monarkio|angla reĝo]] [[Karlo la 2-a (Anglio)|Karlo la 2-a]]. Ne nur politike volis la reĝo mirigi la tutan mondon, sed ankaŭ per aŭtentikaaŭtenta enscenigosurscenigo de sia potenco kaj de sia riĉeco. Tion li faris per superbaj, tre [[Baroko|barokaj]] kortegaj festoj. Okazis ekzemple en [[1664]] granda festo titolita « ''Plezuroj de la magia Insulo'' » ([[Franca lingvo|franclingve]] ''Plaisirs de l'Île enchantée''). Multaj eŭropaj estroj estis stuporigitaj de tia lukso, kaj komencis imiti la vivstilonvivostilon de la franca kortego. Tiel aperis la legendo de la « Reĝo-Suno ».

En [[1665]] mortis la onklo kaj bopatro de Ludoviko, [[Filipo la 4-a (Hispanio)|Filipo la 4-a de Hispanio]]. Tiuokaze depostulis la franca reĝo la heredan rajton de sia edzino, [[Maria Tereza de Aŭstrio (1638-1683)|Maria Teresa]]<ref> Wolf 1968, p. 117. </ref>]: li deziris akiri almenaŭ parton de la heredaĵo, precipe en [[Hispana Nederlando]]. Ludoviko la 14-a bazigis sian peton sur malnova kutimo de [[Flandra Brabanto|Brabanto]], la rajto de « devolucio » (redono), laŭ kiu gefiloj el la unua edziĝo (eĉ filinoj) ĉiam havis superrangecon super la gefiloj de postaj edziĝoj (eĉ filoj) : la unua filino de Filipo la 4-a devis do superi liansian unuan filon (el dua edziĝo), la novan reĝon [[Karlo la 2-a (Hispanio)|Karlon la 2-a]]. Plie, tiu ĉi estis fakte nur juna kaj degenerita infano, kaj lia patrino [[Mariano de Aŭstrio]] devis plenumi regentadon. La regentino tuj forpuŝis la francan depostulon, kaj Ludoviko ekpretigis armeon : tiel komenciĝis la [[Milito de Devolucio]] ([[1667]]-[[1668]]).

La militistaj reformoj faritaj de la reĝo estis jam preskaŭ finpretigitaj, kaj Ludoviko esperis do ankaŭ testi la bonefikecon de siaj novaj regimentoj. La plej moderna reformo estis la starigo de seninterrompa armeo : profesiaj militistoj, kiuj estis ĉiam disponeblaj, ricevis trejnadon, disciplinon kaj stabilan salajron. Tiu nova armeo dade 70. 000 militistoj invadis Hispanan Nederlandon kaj sekve aneksis [[Franĉ-Konteo]]n. Hispanio ne havis sufiĉan tempon por reagi, kaj ne povis defendi sin. La venko de Francio ŝajnis kompleta, sed Nederlando, norde de Hispana Nederlando, je nuntiam rigardis sin kiel minacita pro la proksima ĉeesto de la Francoj.<ref> Israel 1990, pp. 197–199. </ref> Ekde [[1668]], Nederlando alianciĝis kun [[Anglio]] kaj [[Svedio]] kontraŭ Ludoviko la 14-a, por plirapidigi la finon de la milito. Dum la paca traktado en [[Aachen]], la franca reĝo devis do malgravigi siajn kondiĉojn : laŭ la [[traktato de Aachen (1668)|traktato de Aachen]], Francio konservis grandan parton de okcidenta Hispana Nederlando, interalie dekdu fortigitaj urboj, sed redonis Franĉ-Konteon al Hispanio.<ref> Hutton 1986, pp. 299–300. </ref> Ludoviko la 14-a furioziĝis pri la malfideleco de Nederlando des pli, ke li antaŭe ĉiam helpis la Nederlandojn, ekzemple per militista interveno dum la [[Dua Angla-Nederlanda milito|Dua Angla-Nederlanda Milito]] en [[1666]]. Tiu elrevigo tamen ne fuŝis la gravan feston ''Grand Divertissement Royal'' (« Granda Reĝa Amuzo ») en [[1670]], kiun la reĝo organizis por celebri sian triumfon.

[[Dosiero:Louis XIV of France being crowned by victory after the 1673 Siege of Maastricht by Pierre Mignard.jpg|eta|maldekstra|250px230px|La reĝo antaŭ [[Maastricht]] ([[1672]]).]]

Ekde tiam havis Ludoviko du ĉefajn politikajn celojn : unue puni [[Nederlando]]n, kaj sekve plifortigi la limojn de la reĝlando, tio estas plukonkeri hispanajn teritoriojn. La antaŭan trioblan aliancon kontraŭ [[Francio]] li rapide disigis en [[1670]] per la subskribo de la [[Traktato de Dovero|sekreta traktato de Dovero]], formala alianco kun la [[Brita monarkio|angla reĝo]] [[Karlo la 2-a (Anglio)|Karlo la 2-a]] (kiu estis cetere la kuzo de Ludoviko). Pliposte, li ankaŭ aĉetis la amikecon de [[Svedio]] per malavara helpmono. Tiam [[Francio]] povis aneksi la duklandon de [[Loreno]] kaj ĉesigi aliancajn aŭ neŭtralajn akordojn kun variaj proksimaj princoj en tiu tre fragmentita regiono. Kaj ekstere kaj militiste, la soleco de Nederlando ŝajnis kompleta. Francio kaj [[Anglio]] ambaŭ deklaris militon al Nederlando en [[1672]], kaj tiel komenciĝis la [[Franca-Nederlanda milito]]. Ludoviko la 14-a sendis 120. 000 militistojn preter la limoj de Nederlando. Li tamen ne intencis aneksi la tutan landon : la franca reĝo rigardis tiun ekspedicion kiel instrua puno, kaj volis obteni nur komercajn favorojn. Sed alia, flanka celo estis ankaŭ la plifortigo de la premo sur Hispanio. Plejmulto el la bataloj estis malvenkegoj por la Nederlandoj : nur danke al la malfermo de la digoj kaj al la inundo de vastaj partoj de la lando povis Nederlando finfine savi sin el totala milita neniigo. Sekve, la politikisto [[Johan de Witt]] anstataŭigis [[Vilhelmo la 3-a (Anglio)|Vilhelmon la 3-a]] (princon de Oranje kaj estontan Vilhelmon la 3-a de Anglio) kiel estro de la nederlanda armeo. Tiu talenta politikisto tuj traktadis aliancon kun Hispanio kaj la [[Sankta Romia Imperio|imperiestro]] [[Leopoldo la 1-a]] : la ekpartopreno de Hispanio kaj de la [[Sankta Romia Imperio]] en la milito, paradokse, tute plenumis la deziron de Ludoviko. Post la reveno de la francaj rotoj el Nederlando, li koncentris sin sur tiuj novaj kontraŭuloj : ekde [[1674]], la Francoj aneksis denove [[Franĉ-Konteo]]n, kaj la reĝo organizis grandan « Feston de [[Versailles]] » por glorigi tiun venkon. Anglio tiam retiriĝis el la milito, kiu tamen daŭriĝis ĝis [[1678]] kaj restis favora al Francio.

Kaŭze de la milito, la klano de [[Jean-Baptiste Colbert|Colbert]] iompostiome perdis sian superinfluon ekde [[1671]] : la ministro, kvankam tre fidela, nur malvolonte akceptis la enormajn elspezojn por prepari la novan konflikton. Tio kaŭzis la malfavoron de la kvindekdujara Colbert, kaj proksimigis la reĝon al [[François Michel Le Tellier de Louvois|Louvois]], kiu estis pli juna kaj samopiniis pri la neceseco de la milito. Ĝis [[1685]], la klano de Louvois tiel konservis superinfluon sur Ludoviko.

Dum la milito, Ludoviko kapablis mastrumi sammomente pli ol 280. 000 militistoj : tian potencon povis la aliaj ŝtatoj simple ne kontraŭstari, kaj Francio do gajnis la Francan-Nederlandan militon. La [[traktato de Nijmegen]] estis redaktita en [[1678]]/[[1679|79]]. Tiuokaze, Francio povis konservi plejmulton el la teritorioj, kiuj estis konkeritaj el Hispanio kaj el la [[Sankta Romia Imperio]] : la influo kaj la superforto de Ludoviko en [[Eŭropo]] denove plifortiĝis. Sed la franca reĝo estis ne tute kontenta, ĉar li volis fakte pliampleksigi la limojn de Francio ĝis la [[Rejno]]. Li tial eksigis sian ministron pri eksteraj aferoj, la [[Simon Arnauld de Pomponne|markizo de Pomponne]], kaj anstataŭigis lin per [[Charles Colbert de Croissy]], la frato de [[Jean-Baptiste Colbert]]. Por asekuri la novajn limojn de la reĝlando, Ludoviko komencis la konstruon de multaj fortikaĵoj : [[Sébastien Le Prestre de Vauban]], la fama estro de tiu ambicia projekto, planis la starigon de pli ol 160 novaj aŭ renovigitaj fortikaĵoj, kiuj devis ĉirkaŭi Francion kaj norde kaj oriente. Inter tiuj ĉi, bona ekzemplo estas la [[Sarlando|sarlanda]] fortigita urbo [[Saarlouis|Sarre-Louis]] (Saarlouis) en [[1680]], hodiaŭe [[Listo de urboj de Germanio|germana urbo]].

[[Dosiero:Francio 1552-1798.png|eta|dekstra|400px|Teritorioj '''definitive''' konkeritaj de [[Francio]] ekde la [[Listo de francaj reĝoj|reĝo]] [[Henriko la 2-a (Francio)|Henriko la 2-a]] ĝis la [[Franca Revolucio de 1789|Franca Revolucio]]. La konkeraĵoj de Ludoviko la 14-a estas oranĝkoloraj.]]

Post tiu sukcesa milito decidis Ludoviko ne disigi sian armeon : li preferis ĉiam konservi agemajn kaj disponeblajn militistojn. Cetere, la reĝo imagis novan politikon por plifortigi kaj eĉ plietendi la orientan limon : ekde [[1679]], li kreis specialajn komisiojn, la « [[Ĉambroj de kunigo|Ĉambrojn de kunigo]] » (''Chambres de réunion''), por serĉadi malnovajn jurajn aktojn, kiuj agnoskis la suverenecon de Francio super kontestitaj teritorioj. Ludoviko la 14-a povis tiel misuzi tiujn kadukajn tekstojn por pravigi la anekson de la lastaj nefrancaj partoj de [[Alzaco]]. Tie, [[Strasburgo]] estis nature la ĉefa celo de la reĝo, ĉar tiu grava urbo servis kiel enirejo por la imperiaj rotoj : la Francoj fine prenis ĝin en [[1681]]. Ludoviko la 14-a sammaniere okupaciis la plejorientan parton de Hispana Nederlando en [[1683]] (la hodiaŭa [[Luksemburgio|Grandduklando de Luksemburgio]]) kaj la princlandan [[Palatinato]]n en [[1684]], kiuj ambaŭ fariĝis la nova franca provinco [[Sarlando]]. Pliposte ankaŭ sukcesis la okupado de malalta [[Skeldo]] : tio kvazaŭ donis al Francio kompletan kontrolon super [[Flandrio]]. Hispanio forte protestis kontraŭ tiuj agresoj faritaj dum paca periodo, kaj fine deklaris militon en [[1683]]. Tamen, neniu alia ŝtato povis tiam alfronti Francion, kaj la Hispanoj devis do rapide petispeti pacon. En [[1684]], Ludoviko la 14-a traktadis la [[Paco de Regensburg|pacon de Regensburg]] kun Hispanio kaj la Sankta Romia Imperio : Francio promesis dudekjaran militinterrompon, kaj obtenis kompense oficialan kontrolon super la antaŭe aneksitaj teritorioj. Tio estis triumfovenkego por Ludoviko, kiu sukcese submetis la plej gravajn malamikojn de Francio.

==== EnscenigoSurscenigo de la reĝa potenco ====

La potenco de Ludoviko la 14-a, post la [[traktato de Nijmegen]], estis jam kolosa kaj timinda : la francaj diplomatoj dominis ĉiujn [[Eŭropo|eŭropajn]] kortegojn, kaj la francaj [[ŝipo]]j konstituis la plej fortan ŝiparon de la mondo, kvankam Francio disponis nur je du militŝipojnmilitŝipoj en [[1660]]. Koncerne la francan armeon, la soldatkvanta kaj teknologia supero de Francio estis nekontestebla en Eŭropo. Ekonomio rapide disvolviĝis kaj la franca kulturo radiis tra la tuta kontinento. En [[1680]], [[Parizo]] atribuis al la reĝo la titolon « la Granda » ([[Latina lingvo|latinlingve]] ''Ludovicus Magnus'').

Ludoviko la 14-a, kiu forte subtenis [[galikanismo]]n, komencis plifortigi sian kontrolon super la franca [[Eklezio]]. Li organizis en [[1681]] klerikan kunvenon, kiu balotis akton malfavoregan al la potenco de la [[papo]] en Francio. La religia superforto de la reĝo estis antaŭe jam grava, sed tiu teksto denove plifortigis ĝin : la [[papo]], ekzemple, ekde tiam ne plu povis sendi legatojn al Francio sen la permeso de Ludoviko. Koncerne la [[episkopo]]jn, ili ankaŭ ili bezonis permeson por eliri el la lando. Plie, la papo ne plu povis [[Ekskomuniko|ekskomuniki]] francajn ŝtatoficistojn pro ilia obeado al la reĝo. Plejmulto el la ekleziaj privilegioj estis atribuitaj al la reĝo, kaj ĉiu potenciala ilo de la papa influo estis nun regulita kaj superkontrolita de Ludoviko. La papo nature malakceptis tiun akton.<ref>[https://www.newadvent.org/cathen/09371a.htm "Louis XIV".] Catholic Encyclopedia. 2007. Alrita la 15an de Majo 2021. </ref>

Por efektivigi la unuiĝon de la franca [[nacio]], Ludoviko opiniis, ke li unue bezonis unuigi ĝin [[Religio|religie]]. Li estis plie forte konvinkita, ke la [[animo]]j de la [[Protestantismo|protestantoj]] estis kondamnitaj al eterna restado en [[infero]] : la reĝo tial rigardis la savon de siaj nekatolikaj regnanoj kiel gravega morala tasko. Li faris do kreskintan premon sur la francaj protestantoj (alinomitaj la « [[Hugenotoj]] »), ĉefe per la redakto de la [[edikto de Fontainebleau]] en [[1685]]. Tiu akto nuligis la tolereman [[Edikto de Nantes|edikton de Nantes]], kiu estis ellaborita de [[Henriko la 4-a (Francio)|Henriko la 4-a]] (la avo de Ludoviko) en [[1598]]. Konsekvence, la protestantaj eklezioj aŭ lernejoj estis fermitaj aŭ eĉ detruitaj. Pro la nova teksto fuĝis eksterlande pli ol 150. 000 Hugenotoj (el 730. 000), precipe al [[Nederlando]], [[Prusio]], [[Anglio]] kaj [[Nordameriko]]. Hodiaŭaj taksoj pruvas, ke la nombro da ekzilitoj estis tro malgranda por grave influi la disvolviĝon de la franca ekonomio. Sed la edikto de Fontainebleau iom difektis la renomon de Francio ĉe la eŭropaj protestantaj ŝtatoj. Cetere, nefleksebla grupo da 20. 000 protestantoj rifuzis konverti aŭ fuĝi, kaj ekorganizis reziston en centra Francio. Tamen, plejmulto el la Hugenotoj finfine akceptis submeti sin, parte pro impostaj favoroj, specialaj rajtoj por la konvertitoj kaj tutviva liberigo el milita rekruto. Laŭ Ludoviko, siaj ministroj kaj siaj [[kardinalo]]j, unuigita Francio necesigis katolikan Francion. Tio plifortigis la prestiĝon de la reĝo kaj de Francio en la katolikaj landoj.<ref>Petitfils 2002, p. 482. </ref>

[[Dosiero:Hommage à le Bon Roy Louis XIV.jpg|eta|dekstra|275px250px|''Omaĝo al la Bona Reĝo Ludoviko la 14-a'' (malnova gravuraĵo).]]

Francio estis komence ne bone preparita por tiu milito, sed malgraŭe sukcesis forpuŝi siajn kontraŭulojn. La francaj armeoj denove invadis [[Hispana Nederlando|Hispanan Nederlandon]], ekpenetris en la Sanktan Romian Imperion kaj ekkaptis multajn fortigitajn urbojn en Palatinato. La militistoj de la ligo estis ne tiel bone trejnitaj kiel la Francoj, kaj estis krome ne tieltiom multaj. Cetere, plejmulto el la rotoj de la imperiestro devis jam prizorgi militon kontraŭ la [[osmanida imperio]] plioriente. Nur malsukcesojn spertis la koalicio dum la multaj sieĝoj, kiujn ĝi organizis. Sed ankaŭ Ludoviko spertis malvenkon, kiam sialia ŝiparo estis dronigita antaŭ [[Batalo de La Hougue|La Hougue]] en [[1692]]. Verŝajne neniu kontraŭulo povis sukcese konkludi la konflikton : la ligo, precipe, ne kapablis forpuŝi la Francojn el la Imperio. Ĉar Ludoviko komprenis, ke li ne povis obteni militan venkon, li komencis uzi siajn diplomatojn kiel politika armilo. La senfortigitaj batalintoj fine akordiĝis pri la [[traktato de Rijswijk]], kiu estis subskribita en [[1697]]. La franca reĝo deziris tiuokaze traktadi realan, longtempan pacon kaj kontentigi la aliajn ŝtatojn. Li tial recedis [[Luksemburgio]]n kaj Palatinaton al la imperiestro, kaj obtenis kompense oficialan agnoskon de la franca suvereneco sur la aliaj teritorioj antaŭe aneksitaj de la [[ĉambroj de kunigo]]. Ludoviko plie agnoskis la nederlandan princon Vilhelmon de Oranje kiel la nova [[Brita monarkio|angla reĝo]] [[Vilhelmo la 3-a (Anglio)|Vilhelmo la 3-a]]. Francio esperis tiel iom ripozi de longedaŭraj militoj.

Ekde [[1697]], la estonteco de la [[Listo de regantoj de Hispanio|hispana monarkio]] fariĝis grava zorgo ĉe la eŭropaj kortegoj : la febla reĝo [[Karlo la 2-a (Hispanio)|Karlo la 2-a]] ne povis generi idon por la trono, kaj la fato de la reĝlando ŝajnis do malklara. Pluraj eŭropaj [[dinastio]]j postulis rajton pri la heredado, precipe la francaj [[Burbonoj]] kaj la germanaj [[Habsburgoj]], ĉar kaj Ludoviko la 14-a kaj [[Leopoldo la 1-a]] iam edziĝis kun du filinoj de [[Filipo la 4-a (Hispanio)|Filipo la 4-a]]. Ludoviko estis la edzo de la plejaĝaplej aĝa, kaj do rigardis sin kiel la plej legitima aspiranto. Leopoldo male opiniis, ke Hispanio devis resti habsburga lando. La aliaj ŝtatoj timis totalan absorbon de Hispanio, fare aŭ de Francio aŭ de la Imperio, ĉar tio povus falsi la kutiman ŝtatan ekvilibron en Eŭropo. Pro tiuj zorgoj, Ludoviko la 14-a kaj [[Vilhelmo la 3-a (Anglio)|Vilhelmo la 3-a de Anglio]] traktadis akordon pri partigo de la heredaĵo. Laŭ la teksto, la [[Bavario|bavaria]] princo Jozefo-Ferdinando devos obteni Hispanion, kaj la aliaj hispanaj teritorioj estos partigendaj inter Ludoviko kaj Leopoldo. Kompense pro la postvivo de Hispanio, Karlo la 2-a devis do rezigni sian mondan imperion kaj agnoski la bavarian princon kiel sia universala heredanto.

La neatendita morto de Jozefo-Ferdinando nuligis tiun akordon. Karlo la 2-a, kiu volis konservi la unuecon de sia reĝlando, unue agnoskis la imperian heredanton [[Karolo la 6-a (Sankta Romia Imperio)|KarlonKarolon]] – filo de la imperiestro kaj estonta KarloKarolo la 6-a – kiel sia nova heredanto. Sed la traktado de dua franca-angla akordo pri la partigo kontestis tiun elekton : laŭ la nova teksto devis Karlo ja Hispanion heredi, sed la hispanaj teritorioj en [[Italio]] devis fariĝi francaj. Iomete antaŭ sia morto, la hispana reĝo denove ŝanĝis sian decidon : li fine elektis la filon de la franca [[Dauphin]] – tio estas la nepo de Ludoviko la 14-a –, la grafon de [[Anĵuo]], kiel nova heredanto.

Kiam Ludoviko la 14-a sciiĝis pri la morto de la hispana reĝo kaj pri la nova [[testamento]] de tiu ĉi, lia pozicio fariĝis tre malfacila. Ĉu li devusdevos postuli respekton de la testamento favora al sia nepo, aŭ ĉu li devusdevos resti lojala al la antaŭa akordo kun Anglio ? Post intensaj diskutoj kun siaj ministroj, li fine decidis akcepti la hispanan heredaĵon, ĉar baldaŭa milito kontraŭ la imperiestro ŝajnis jam neevitebla kaj la akiro de Hispanio povis do nur plifortigi Francion. Tial Ludoviko la 14-a proklamis sian nepon, Filipon de Anĵuo, kiel [[Filipo la 5-a (Hispanio)|Filipo la 5-a de Hispanio]].

Pro timo, ke tia franca superrego povis nur fariĝi minaca, aliancis sin Anglio, [[Nederlando]] kaj la [[Sankta Romia Imperio]] kontraŭ Ludoviko : tiu koalicio estis nomita « Granda Alianco ». La francafranc-hispana alianco estis male subtenita de [[Portugalio]], [[Savojo]] kaj Bavario.<ref> Merryman 2007, p. 321. </ref> Tiel komencis la [[Sukceda Milito de Hispanio]] ([[1702]] – [[1713]]). Francio havis tiam du ĉefcelojn : unue kaj plejgrave, Filipo la 5-a devis definitive aserti sin kiel la nova hispana reĝo. Sekve, Ludoviko la 14-a deziris akiri novajn teritoriojn el la Imperio. La rezultoj de la batalojbataladoj estis tamen tre ŝanĝeblaj. La francaj armeoj unue regis la fronton. Sed la imperia koalicio mobilizis ĉiujn disponeblajn militistojn, kaj ankaŭ zorgis pri la modernigo de siaj armeoj. Tio trudis al Francio la rekrutadon kaj la vivtenadon de pli ol 680. 000 pliaj militistoj, por kontraŭstari tiun armeon : la ŝtatfinancoj de la reĝlando fariĝis ekscese petegitaj, kaj la kasoj iompostiome malplenigismalpleniĝis. En [[1709]], la milita pozicio de Francio ŝajnis tiel aĉa, ke Ludoviko la 14-a petis traktadon pri paco. La koalicio tamen difinis ekscesajn kaj neakcepteblajn kondiĉojn por Francio, kaj tio rapide rompis la diskuton. Sekve, la francaj armeoj fariĝis denove venkintaj. Je tiu stadio, la tutaj batalintoj estis ja elĉerpitaj, kaj eĉ la imperia alianco spertis gravan financan kaj ekonomian depresion. Francio kompreneble ne povis venki la malamikan koalicion, kaj tiu ĉi devis same malkontestis, ke ĝi ne kapablis superi Francion aŭ renversi Filipon la 5-a.

En [[1713]], Anglio aparte subskribis la [[Traktato de Utrecht|traktaton de Utrecht]] kun Ludoviko kaj Filipo, kaj tiel plisenfortigis la imperian koalicion. Danke al la okupo de [[Freiburg|Freiburg im Breisgau]] en novembro 1713 fare de la Francoj, la imperiestro Karlo la 6-a devis peti pacon, kaj li fine akceptis la [[Traktato de Rastatt|traktaton de Rastatt]] en [[1714]]. Laŭ tiuj akordoj, Filipo la 5-a restis la reĝo de Hispanio, kaj li eĉ konservis la hispanajn koloniojn tra la tuta mondo. La ceteraj hispanaj posedaĵoj, precipe [[Hispana Nederlando]] kaj kelkaj teritorioj en [[Italio]], revenis al la imperiestro. Francio tiel plenumis sian ĉefcelon, ĉar la [[Burbonoj]] ekde nun firme tenis la hispanan tronon, malgraŭ rezigno al pluraj militaj konkeraĵoj : la [[Habsburgoj|habsburga]] ĉirkaŭado de Francio finfine ĉesiĝis.

[[Dosiero:Le Bon Roy Louis XIV.jpg|eta|dekstra|275px|Malnova gravurogravuraĵo de la reĝo.]]

Je la fino de sia reĝado, Ludoviko la 14-a ĉefe zorgis pri la necesega resanigo de la ŝtatfinancoj, per ŝparaĵoj kaj ekonomiaj reformoj. La lastaj jaroj de la reĝo, tamen, estis iom malserenigitaj de malsano, sed ankaŭ de heredadaj problemoj : en [[1711]], lia filo [[Ludoviko de Francio (1661-1711)|Ludoviko de Francio]] (nome la « [[Dauphin|Granda Dauphin]] ») mortis pro [[variolo]] dum sia kvardeknaŭa jaro. Je la sekvinta jaro, la nepo de la reĝo kaj la dua filo de tiu ĉi (tio estas la pranepo de Ludoviko) same mortis pro [[epidemio]] de [[morbilo]]. Restis konsekvence nur unu tre juna pranepo kiel nova heredinto de la franca krono, la estonta [[Ludoviko la 15-a]], fragila knabo naskiĝita en [[1710]]. Pro timo, ke siaankaŭ lia pranepo povus ankaŭ morti, Ludoviko plie donis la rajton pri heredado al du el siaj eksteredzaj infanojfiloj, nome la [[Louis Auguste de Bourbon|duko de Maine]] kaj la [[Louis Alexandre de Bourbon|grafo de Tuluzo]], kiujn li havis kun [[Françoise Athénaïs de Rochechouart de Mortemart|Sinjorino Montespan]].

Ludoviko la 14-a mortis je la mateno de la [[1-a de septembro]] [[1715]], nur iomete antaŭ sia sepdeksepa datreveno, pro senila [[gangreno]] suren kruro.<ref>Deschodt 2008, p. 272. </ref> Liaj korteganoj restadis ĉirkaŭ li dum la du aŭ tri tagoj de lia agonio. Lia reĝado tute daŭris 72 jarojn kaj 100 tagojn. Post la lastaj [[Katolikismo|katolikaj]] sakramentoj, li estis entombigita en la [[baziliko de Saint-Denis]] apud siaj antaŭuloj. Ĝis la plenaĝo de Ludoviko la 15-a, la [[Regenteco (1715-1723)|regenteco]] de la reĝlando estis konfidita al [[Filipo de Orléans (1674-1723)|Filipo de Orléans]], nevo kaj bofilo de la mortinta monarko.

Ludoviko pliampleksigis la francan teritorion pli ol iu ajn antaŭa estro de tiu reĝlando : danke al li, Francio fariĝis la plej potenca ŝtato en Eŭropo, kaj ankaŭ la kultura centro de la kontinento. La [[franca lingvo]], dum la [[17-a jarcento|17-a]] kaj la [[18-a jarcento]]j, asertis sin kiel la lingvo de eleganteco, samkiel la [[Angla lingvo|angla]] pliposte fariĝos la monda lingvo. La Francoj, post la NederlandojNederlandanoj, estis tiam la plej prospera popolo en Eŭropo : ekonomio rapide resaniĝis post la depresio de la Sukceda Milito de Hispanio, kvankam la impostoj estis tre pezaj.

: « ''{{Citaĵo|Pro lia morto, Francio perdis unu el siaj plej grandaj, kompetentaj kaj eminentaj estroj, kies reĝado longe stampis kaj interne kaj eksterne la francan monarkion, kaj kies verko inspiris multajn imitadojn ja fore preter la francaj limoj.'' » (<ref>Klaus Malettke, paĝo 156)</ref>}}

La franca loĝantaro, tamen, estis laca kaj elĉerpita pro 72 jaroj kun la sama, ordonema kaj maljuna reĝo. La financa premo, kaŭze de la lastaj militoj, cetere pezis sur la Francoj. Kiam la korpo de la reĝo descendis en sian tombomonumenton, la policoficisto Pierre Narbonne raportas ke « ''multaj uloj ĝojis pri la morto de la princo, kaj ĉie oni aŭdis violonojn'' ». [[Voltaire]], apud la funebra konvojo, same rimarkis « ''malgrandajn tendojn, kie la popolo trinkis, kantis kaj ridis'' ». Oni ĝojis pri la reĝado de la nova [[Ludoviko la 15-a]], kaj oni volis forgesi la lastajn, malfacilajn jarojn de la Sukceda Milito de Hispanio. La restaĵoj de la reĝo estis entombigitaj en la [[Baziliko de Saint-Denis]] kaj tie restis ĝis la revoluciuloj eltombigis kaj detruis ĉiujn restaĵojn tie trovitajn.<ref>Schama, Simon (1990). [[iarchive:citizenschronicl00scha_0|Citizens: A Chronicle of the French Revolution]] (Represa eld.). Vintage. ISBN 978-0679726104.</ref>

Kiam Ludoviko la 14-a fariĝis reĝo en [[1661]], la interna situacio de [[Francio]] estis ne tre bona, ĉefe pro la lastaj militoj kontraŭ [[Hispanio]]. La antaŭa reĝo [[Ludoviko la 13-a]] kaj sia ĉefministro [[Armand Jean du Plessis de Richelieu|Richelieu]] ĉerpis enormajn fondojn el la ŝtatbuĝeto por financi la militojn, sed ankaŭ la kortegan vivon, arton kaj kulturon. Cetere, multa mono simple kaj tute malaperis pro la korupto de la franca burokrataro. Konsekvence, ekzistis dum la administrado de [[Jules Mazarin|Mazarin]] kolosa fiska premo sur la franca loĝantaro, kiu ribelis plurfoje, ekzemple kun la ribelo de lignoŝuistoj en [[Centro-Valo de Luaro|Centro]] ekde aprilo ĝis aŭgusto [[1658]], aŭ tiu de [[Bulonjo-ĉe-Maro]] je majo [[1662]]. Ludoviko la 14-a si mem skribis jenon : « ''Kiam Mazarin mortis, estis granda malordo en la administrado de mia reĝlando'' ». Ludoviko la 14-a tiam decidigis ambician celon por si mem : elradiki tiun ĥaoson kaj starigi novan, klaran strukturon en la franca ŝtato. Unue, li arestigis en [[1661]] sian antaŭan ministron pri financoj, [[Nicolas Fouquet]], ĉar tiu ĉi – laŭ la opinio de la reĝo – ekscese pliriĉiĝis per sia ofico kaj konstruis la luksegan [[Vaux-le-Vicomte|kastelon de Vaux-le-Vicomte]]. Tio estis klara averto al la posteulo de Fouquet.

Ludoviko sekve nomumis la spritegan [[Jean-Baptiste Colbert]] kiel sia nova « ĝenerala kontrolisto de la financoj » (''Contrôleur général des Finances''). Colbert ellaboris sian propran interpretadon de [[merkantilismo]], tio estas « [[kolbertismo]] » : ĝi ĉefe temis pri la kreskigo de eksportaĵoj kaj la malkreskigo de importaĵoj. La oficio de ministro pri financoj estis forigita kaj anstataŭigita de financa konsilio, kiun la reĝo kaj Colbert prezidis. Tio estis relative eksterordinara, ĉar reĝo normale ne devis zorgi pri io tiel malkonvena kiel mono. Danke al Colbert, kiu firme batalis kontraŭ korupto kaj renovis la burokrataron, la imposta enspezo duobliĝis sen tio, ke la kreado de novaj taksojimpostoj estus bezonabezonata. Ekde la komenco de sia reĝado, Ludoviko do kapablis malgrandigi la impostojn kaj, konsekvence, pliradigi la disvolviĝon de la franca ekonomio.<ref>F. Lebrun, section «Louis XIV», Journal de la France (Gallimard, 2001). </ref> Plie, la franca ekonomio profitis el la starigo de novaj [[manufakturo]]j, plejofte ŝtatiniciatitaj kiel la [[manufakturo Gobelin]] en [[Parizo]] aŭ aliaj fabrikejoj en [[Beauvais]]. La franca industrio pri lukso precipe ekfloris tra la tuta [[Eŭropo]], kaj eĉ pli malproksime. Danke al komercaĵoj kiel la tapetoj ''Gobelin'', speguloj, puntoj, oraj juveloj aŭ rafinitaj mebloj, la franca krono enkasigis esceptan enspezon. Sekve, norda Francio fariĝis [[Dogano|dogana unio]], por malplipezigi obstaklojn al komerco interne de la reĝlando, kaj multaj novaj vojoj aperis tra la reĝlando. Sed la provo krei grandan doganan union por la tuta lando, fare de Colbert, malsukcesis pro lokaj komercaj privilegioj. Danke al la helpo de sia filo - la [[Jean-Baptiste Colbert de Seignelay (1651-1690)|, markizo de Seignelay]] - Colbert malgraŭe sukcesis krei komercan ŝiparon por vendi francajn produktaĵojn eksterlande.

La franca impostsistemo entenis variajn taksojnimpostojn, pri [[komerco]] (''aides'', ''douanes''), [[salo]] (''gabelle'') aŭ lando (''taille''). Kaŭze de malnovaj reguloj kiukiuj datiĝis de la feŭda epoko, la [[Nobelo|nobelaro]] kaj la [[Eklezio|klerikaro]] estis liberigitaj el tiuj rektaj impostoj. Tiuj ĉi estis do ĉefe pagitaj de la kamparanoj kaj de la urba meza klaso, la burĝoj (''bourgeoisie''). Kolero pri tiu impostsistemoimpostosistemo estis verŝajne unu el la kaŭzoj de la estonta [[franca revolucio de 1789]], kvankam la riĉuloj devis kvitanci kelkajn nerektajn impostojn. Aperis tamen dum la reĝado de Ludoviko la 14-a emo al la rekta imposta submeto de la nobelaro kaj de la klerikaro. La reĝo inicis la ''capitation'', imposton popor kapo kiu apenaŭ koncernis la plej malriĉulojn kaj, tute male, frapis plejefike la plej altajn klasojn de la franca socio. Eĉ la princoj kun reĝa sango kaj la [[Dauphin]] si mem devis pagi tion. Tiel estis la unua fojo, ke la alta franca nobelaro rekte partoprenis en la financigo de la ŝtato.

Je la morto de Ludoviko la 14-a, Francio estis la plej riĉa reĝlando de Eŭropo, kun superaveraĝaj ŝtatrentoj kiu larĝe preterpasis tiujn de la aliaj ŝtatoj. Fakte la ŝtatŝuldo, pro la malfacilaj jaroj de la [[Sukceda Milito de Hispanio]] spite ĉion atingis 3,5 miliardojn da [[pundo]]j, kiuj estis definitive depagitaj nur je la jaro [[1725]]. Tio tamen ne fuŝis la konsiderindan plibonigon de la ekonomio : Francio disponis de la duandua plej dikandika komerckvantonkomerckvanto en Eŭropo, sed ankaŭ de nete pozitivanpozitiva komercbilanconkomercbilanco. Nur la [[Nederlando]]j kapablis eltiri pliajn profitojn el siaj komerckompanioj. Strukture, Francio estis tiam stabila, krudaĵplena lando kaj estis nepre, kun pli ol 20 milionoj da loĝantoj, la plej multhoma eŭropa ŝtato.

Ludoviko la 14-a zorgis ne nur pri ekspansio de Francio en Eŭropo, sed ankaŭ pri la disvolviĝo de la francaj kolonioj eksterkontinente. [[Nova Francio]] (kun la du provincoj [[Kanado]] kaj [[Akadio]]) estis koloniita ekde la komenco de la [[17-a jarcento]] pro siaj krudaĵoj, precipe pro siaj [[Felo|peltoj]], kaj estis administrita de la [[Kompanio de Nova Francio]]. En [[1659]], la unua franca staplurbo en [[Afriko]] estis fondita sur la insulo [[Ndar]], en hodiaŭa [[Senegalo]] : ĝi estis nomita [[Saint-Louis (Senegalo)|Saint-Louis]] kiel omaĝo al Ludoviko, kaj ĉefe servis por transporti [[sklavo]]jn al la [[Antiloj]] sub la kontrolo de la [[Kompanio de Senegalo]] aŭ de la [[Franca Kompanio de Okcidentaj Hindioj|Kompanio de Okcidentaj Hindioj]]. Je marto [[1685]], Ludoviko la 14-a proklamis novan « [[Nigra Kodekso|Nigran Kodekson]] », cele al la legalizo de la uzado de sklavoj sed ankaŭ por asigni al ili kelkajn minimumajn rajtojn kaj ĉesigi teorie la plej kruelajn kondutojn.<ref>Louis Sala-Molins, «Le Code noir ou le calvaire de Canaan» [https://www.persee.fr/doc/rfsoc_0035-2969_1990_num_31_1_1100]. </ref><ref>Bély 2015, Lucien Bély, «Code noir, esclavage», p. 310-312. </ref>

En [[1665]], Ludoviko la 14-a kreis la francan [[Franca Kompanio de Orientaj Hindioj|Kompanion de Orientaj Hindioj]], kies sidejo troviĝis en [[Madagaskaro]] : ĝi organizis la starigon de novaj staplurboj en [[Barato]], precipe [[Chandannagar]] en [[1673]] kaj [[Pondiĉero]] en [[1674]]. Je la sama jaro, [[Jean-Baptiste Colbert|Colbert]] reaĉetis [[Gvadelupo]]n el [[Charles Houël du Petit Pré|Charles Houël]] kaj [[Martiniko]]n el [[Jacques Dyel du Parquet]]. Tiuj teritorioj estis konfiditaj al la Kompanio de Hindioj ĝis [[1674]], kiam ĝi bankrotis, kaj sekve fariĝis reĝaj terenoj. En [[1677]], pro ordo de la reĝo, la [[Jean d'Estrées la 2-a|admiralo d'Estrées]] rekaptis [[Franca GvianoGujano|Francan GvianonGujanon]] el la [[Nederlando]]j.<ref>Bély 2015, Lucien Bély, «Guyane», p. 604-605. </ref> En [[1682]], la esploristo [[René Robert Cavelier de La Salle]] fondis novan kolonion ĉe la enfluejo de la riverego [[Misisipo (Rivero)|Misisipo]], kaj nomigisnomis ĝin « [[Luiziano]] » enje la nomo de la reĝo. En [[1697]], la [[traktato de Ryswick]] cedis al Francio la okcidentan duonon de [[Domingo|Sankta Domingo]], hodiaŭan [[Haitio]]n.<ref>Petitfils 2002, p. 503. </ref>

Tamen, Ludoviko la 14-a ne estis plene atentema pri la disvolviĝo de la kolonioj. La reĝo bezonis antaŭ ĉio militistojn por siaj militoj en [[Eŭropo]], kaj sendis do malmultajn ulojn al la kolonioj. Ekzemple, plejmulto el la kolonistojkoloniistoj de Nova Francio estis junaj orfinoj, kromnomitaj la « filinoj de la reĝo ». Colbert, male de la reĝo, suspektis la potencialajn riĉfontojn de tiuj novaj terenoj, sed restis tre strikta en siaj leteroj al la administristoj de Nova Francio : la kolonioj devis antaŭ ĉio servi la reĝlandon, kaj ne povis konkurenci la francan industrion. Por stimuli naskiĝkvanton, Colbert kreis monpunojn por la needziĝitajneedziĝintaj kolonistojkoloniistoj, ekde 20 jarojn aĝa por la fraŭloj kaj ekde 16 jarojn aĝa por la fraŭlinoj. Li plie donacis 300 [[pundo]]jn al ĉiuj koloniaj familioj kun pli ol dek infanoj.

Ludoviko la 14-a estis famkonata pro sia gracio kaj pro sia [[amikeco]].<ref>François Bluche, «Louis XIV» [https://books.google.es/books?id=dYbbFOsbb50C&pg=PT326&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false], Fayard, 2014 (ISBN 9782213648026, konsultita la 15an de Majo 2021). </ref> Al ĉiuj li elmontris la ĝentilecon, kiun li devis normale ricevi. Eĉ la servistinojn li volonte salutis kunper sia [[ĉapelo]].<ref>Alexandre Maral, Louis XIV. Un règne de grandeur, Éditions Garnier, kol. «Ils ont fait la France», 2011, p. 210. </ref> Sed liaj plej gravaj kvalitoj kiel reĝo estis firma sciado pri la homa naturo kaj alta cerbo. Danke al tiuj ĉi, li kapablis elmontri ĉiutage tiel laborfervoron, ke sialia merito superas plejmulton el la aliaj gravaj estroj de historio. La reĝado estis laŭ li relative facila tasko, ĉar li ĉiam konsideris sian verkonlaboron tre profesie.<ref>Bluche 1986, p. 182. </ref> Dum kunvenoj aŭ konsilioj, li neniam laciĝis kaj atente aŭskultis ĉiun parolanton, kiam la diskurso direktis al li. Ludoviko la 14-a aprezis altnivelan edukadon, kaj lia sciado pri politiko aŭ historio estis laŭ ĉiuj timinda. Li ankaŭ evidentigis multfoje sian grandegan volon : li tial alfrontis suferadon aŭ mortdanĝeron kun kompleta kvieteco kaj persona disciplino. La reĝo estis tamen ankaŭ obsedita de kolosa egocentrismo kaj memestimo, kaj li tre ofendiĝeme taksis sian propran valoron. La agado de Ludoviko, plej verŝajne, estis gvidita ambaŭ de aspiro al gloro, bonfamo kaj de lia morala devo koncerne la ŝtaton[[ŝtato]]n kaj liajn regnanojn.

Ludoviko estis elstara ĝentilhomo. Cetere, lia ĉarmpotenco sur belaj kaj cerbaj virinoj restas ĝis nun legenda. Virinoj ja havis gravan rolon dum lia vivo, ĉefe kiel amantinoj. Inter tiuj ĉi, oni povas mencii [[Louise de La Vallière]], [[Angélique de Fontanges]], [[Françoise-Athénaïs de Rochechouart de Mortemart]] (alinomata ''Madame de Montespan'') kaj [[Françoise d'Aubigné]] (alinomata ''Madame de Maintenon''), kiun la reĝo sekrete edziĝis post la morto de la reĝino, verŝajne dum la aŭtuno de [[1683]].<ref>Deschodt 2008, p. 88. </ref> Kiam li estis junulo, li plie renkontis nevinon de [[Jules Mazarin|Mazarin]], [[Maria Mancini]]. Tiu unua granda pasio estis kontraŭita de la kardinalo, kiu konsciis pri la interesoj de Francio kaj plivole deziris edziĝon kun la hispana princino.<ref>Deschodt 2008, p. 55. </ref> En [[1670]], la rilato de Ludoviko kaj Marie inspiris al [[Jean Racine]] la tragedion ''[[Berenica (Racine)|Berenica]]''. Pliposte, Ludoviko kreis sekretajn ŝtuparojn ene de [[Kastelo de Versajlo|Versailles]], por kunigi siajn amantinojn pli facile.<ref>Max Gallo, ''Louis XIV le Roi-Soleil''. </ref> Tia malĉasteco indignigis la plej diotimajn korteganojn, interalie [[Jacques Bénigne Bossuet|Jacques Bossuet]] kaj Madame de Maintenon, kiuj senĉese strebis rekonduki la reĝon al pli deca konduto.

Familiaj valoroj estis laŭ la reĝo fundamentaj : li akordigis precipe multan atenton al siaj geinfanoj. Kiel patro sed ankaŭ kiel avo, la reĝo ĉiam restadis zorgema kaj amema. Liajn eksteredzajn infanojn li agnoskis sen escepto, kaj sekve donis al ili [[Princo|princan rangon]] por ebligi bonajn edziĝojn kun aliaj princoj aŭ princinoj. La reĝo tre ŝatis amuzojn. Kiel amatoro kaj adepto de [[baleto]]j, li volonte dancis publike ĝis sia 30-a jaro. Li estis ankaŭ brila rajdanto, ŝatis la [[ĉasado]]n, la [[teatro]]n kaj la [[muziko]]n. Li ĉiam konservis amikajn rilatojn kun multnombraj artistoj aŭ verkistoj. Pri la reĝo oni ofte diris, ke li heredis la vivĝojon de la [[Burbonoj]], la amon pri arto de la [[Mediĉoj]] kaj la majestamajestan dignodignon de la hispanaj [[Habsburgoj]].

La reĝadon de Ludoviko la 14-a oni prave kromnomigaskromnomas la « Grandan Jarcenton » (''Grand Siècle''). La reĝo deziris altiri al si kaj al [[Francio]] la plejbonajn [[Arto|artistojn]], [[Arkitekturo|arkitektojn]], [[Pentrado|pentristojn]], [[Poezio|poetojn]], [[Muziko|muzikistojn]] aŭ [[Teatro|dramaturgistojndramaturgojn]]. Li disvolvigis altnivelan mecenecon tute novan en Francio, cele al la pliampleksigo de la reĝa influo sur la franca arta mondo. Ludoviko volis forte stampi kaj eĉ gvidi la artistojn, por uzi ilin kiel novaj iloj de la reĝa politiko. Tute akorde kun la [[Baroko|baroka pensmaniero]], li opiniis, ke la artistoj devisdevas servi la reĝon kaj la celojn de tiu ĉi, precipe per la patriota glorigo de la ŝtato. Li do komisiis al [[Jean-Baptiste Colbert|Colbert]] la apogon de [[literaturo]], [[arto]] kaj [[scienco]], tiel konfidinte al la fidela ministro la organizon de la reĝa ''Gloire'' (glorio). Multnombraj institucioj estis fonditaj, koncerne ĉiujn artajn aŭ sciencajn fakojn : en [[1663]] estis kreitaj la Akademio pri Enskribaĵoj kaj Medaloj, samkiel la Akademio pri Pentrado kaj Skulptarto. Aperis sekve la Akademio pri Sciencoj ([[1666]]), la Akademio pri Arkitekturo ([[1671]]) kaj la Akademio pri Muziko ([[1672]]).

Koncerne la enscenigonsurscenigon de la monarko mem, la festoj de [[Versailles]] estas precipe atentindaj. Tiuj ĉi celis al la starigo de aŭtentikaaŭtenta legendo, kaj al la glora bildigo de Ludoviko kaj de la franca ŝtato tra la tuta mondo. Kelkaj artistoj plenumis precipe multajn, altprezajn bonfarojn por la reĝo. [[Jean-Baptiste Lully]], ekzemple, grandege distingiĝis pro siaj talentoj pri muziko kaj danco. Ankaŭ [[Molière]] verkis multnombrajn teatraĵojn por Ludoviko la 14-a. Lully kaj Molière estis eĉ la ĉefresponsuloj pri la organizo de la reĝaj spektaĵoj. Cetere, oni povas mencii aliajn nomojn tiel famkonatajn kiel [[Nicolas Boileau]], [[Jean de La Fontaine]], [[Pierre Corneille]] aŭ [[Jean Racine]].

''Vidu ankaŭ : [[{{Ĉefartikolo|Kastelo de Versajlo|Kastelo de Versailles]]''}}

[[Dosiero:Louis XIV of France with his brother, nephew and son playing billiards (1694).jpg|eta|dekstra|350px|Ludoviko kun aliaj korteganoj dum sia preferita [[ludo]], nome [[bilardo]]. ([[1694]]).]]

Oni ne povas sufiĉe emfazi, ke Versailles tute ne estis loko celinta al la persona amuzo de la reĝo, sed fakte ilo de politika potenco. Per la amasiĝo de la plejaltaj nobeloj ĉe la kortego, tiuj ĉi fariĝis dependaj de la reĝo, sed ankaŭ malproksimiĝis de iu ajn ribelo aŭ potenca instanco. La tuta kastelo estis plena je politikaj avizoj, kiujn ĉiu vizitanto trafis tra la ĉambroj (sur la [[pentraĵo]]j kaj la [[Skulptarto|skulptaĵoj]]), la ĝardenoj kaj la aleoj. La ĉefsignifo de tiuj ĉi estis plejofte jeno : la reĝo estas la protektanto de la kvieteco, de la ordo kaj de la bonstato de la reĝlando, la sola reprezentanto de [[Dio]] sur [[Tero]], kaj neniu povas egali lian potencon.

La ĉiutaga vivo de Ludoviko la 14-a realiĝis kiel eble plej publike, meze de granda kortego kiu entenis ĉirkaŭ 20. 000 personojn. Sub la nobela, alta kortego ankaŭ enmiksiĝis en la vasta kastelo vizitantoj, rigardemaj gapuloj kaj precipe multnombraj petantoj : laŭ tradicia regulo, ĉiu regnano teorie rajtis prezenti peton al la reĝo. Ekde [[1661]], Ludoviko la 14-a tre zorgeme reguligis kaj apogis tiun praktikon. Li konsideris tion kiel oportuna okazo por lerni la plej tujajn zorgojn kaj bezonojn de siaj regnanoj. Pliposte, ĉiu lundo, granda tablo estis starigita en la ĉambro de la reĝa gardaro, sur kiu troviĝis la semajnaj petoj. Ĝis [[1683]], la [[François Michel Le Tellier de Louvois|markizo de Louvois]], ŝtatsekretario kaj ministro pri milito ekde [[1672]], estis responsa pri la ekzameno de la petoj. Tiuj ĉi estis sekve denove redaktitaj de la kompetenta ŝtatsekretario – kun akurata raporto – kaj tuj prezentitaj al la reĝo, kiu tiam persone faris decidon pri ĉiu afero. Krom grandaj festoj, teatraĵoj aŭ muzikaj spektaĵoj, ekzistis inter la korteganoj multnombraj aliaj amuzoj aŭ [[ludo]]j, ofte mirinde simplaj kaj senpompaj.

Ĝis nun, Ludoviko la 14-a restas famkonata kiel granda konstruisto. Krom liaj grandiozaj projektoj en [[Versailles]], lia ĉefzorgo estis nature [[Parizo]]. Tute ne pravas, ke Ludoviko ne ŝatis la francan ĉefurbon. Kompreneble oni ne povas kontesti, ke la okazaĵoj de la [[Frondo]] profunde stampis lian memoron. Iam rebelulojribeluloj eĉ invadis la dormĉambrondormoĉambron de la juna Ludoviko en la [[Reĝa Palaco (Parizo)|Reĝa Palaco]] por asekuri, ke li ne fuĝis el Parizo <small>([[Ludoviko la 14-a#Frondo kaj edziĝo|vidu supre]])</small>. Ludoviko estis do konvinkita, ke sialia sekureco estis necerta ene de la ĉefurbo. Plie, li preferis vastajn pejzaĝojn kaj belajn fontanojn, kiuj estis neekzistantaj kaj nekonstrueblaj en la multhoma Parizo. La reĝo tamen neniam neglektis sian grandan ĉefurbon, kaj havis por ĝi tre originalajn ideojn. Li celis al la aliformigo de la urbo en duan [[Romo]]n, kaj al la plibeligo de Parizo per la kreado de multnombraj konstruaĵoj aŭ placoj. Danke al la superkontrolo de [[Jean-Baptiste Colbert]], Parizo spertis konstruperiodon jam neaŭditan dum sia historio.

Ludoviko ankaŭ zorgis pli pri praktikaj problemoj, ekzemple kun la seninterrompa pavimigo de la stratoj, la unuaj publikaj lanternaj kaj frutempa sistemo de kanalaro. Inter la konstruprojektoj, oni povas ankaŭ mencii la [[Hotelo de la Invalidoj|Hotelon de la Invalidoj]] kun ĝia fama, oraspekta kupolo. Tie estis la vunditaj militistoj senkoste flegitaj. La [[Observatorio de Parizo|observatorion de Parizo]] kaj la [[Franca Akademio|Kolegion-de-la-Kvar-Nacioj]] (hodiaŭan sidejon de la [[Franca Akademio]]) oni simile ŝuldas al la Reĝo-Suno. Parizo kreskis malordeme kaj fariĝis, danke al siaj 700. 000 loĝantoj, la plej granda urbo de la tuta mondo, kie loĝis almenaŭ 20 procentoj de la eŭropa intelekta elito. La franca ĉefurbo asertis sin kiel arkitektura kaj kultura modelo por la tuta kontinento.

Ekde [[1678]], Ludoviko starigis en [[Kastelo de Marly|Marly-le-Roi]] privatan loĝejon, kies aliro estis propravole limiga. Tie retiriĝis Ludoviko la 14-a kelkfoje el sia klopodema, ĉiame publika vivo de [[Kastelo de Versajlo|Versailles]]. Neniu povis aliri al Marly-le-Roi sen klara invitadoinvito de la reĝo, kaj tio viciĝis inter la plej altaj honoroj, kiujn kortegano povis esperi dum sia vivo. Cetere, ĉirkaŭe la kastelo de Versailles kaj sur terenoj hodiaŭe okupitaj de la urbo, troviĝis multnombraj kasteletoj aŭ ĝardenoj, kiuj apartenis al la familianoj de Ludoviko aŭ al la plej gravaj nobeloj. Tie la nobeloj ripozis de la kortega vivo, [[Ĉasado|ĉasis]] aŭ organizis intimajn festojn por honoro al la reĝo. Ĉio estis kompreneble multekosta, kaj la aristokratoj devis ofte peti pension al reĝo, por pluigi tiun luksan vivmanieron. Tiel, la dependeco de la nobeloj je Ludoviko senĉese pliseveriĝis.

* La '''''Maniero montri la ĝardenojn de Versailles''''' (''Manière de montrer les jardins de Versailles'') estas konciza gvidlibro, kiu eksponas tre intiman aspekton de la reĝo. La reĝaj ĝardenoj devis plenumi politikan funkcion : ilia administrado kiel iloj de la ŝtato estas okulfrapa en tiu ĉi teksto. Ludoviko la 14-a tre ŝatis siajn ĝardenojn, kaj li tial persone skribis tiun konsillibronkonsultlibron, danke al kiu la leganto povas observi kaj kompreni la ĝardenojn laŭ ilia logika strukturo. Ekzistas kvar agnoskitaj versioj.

Ludoviko la 14-a generis multnombrajn idojn. Krom la ses infanoj de [[Maria TeresaTereza de HispanioAŭstrio (1638-1683)|Maria Tereza de Aŭstrio]], plejmulto el ili estis fakte eksteredzaj, kaj havis [[Louise de La Vallière]] aŭ [[Françoise-Athénaïs de RochechouartMadame de MortemartMontespan]] (plikonata kiel ''Madame de Montespan'') kiel patrinoj. Multaj knaboj cetere mortis tre frumature.

| Anne- Élisabeth || Anna- Elizabeto || [[Maria TeresaTereza de HispanioAŭstrio (1638-1683)|Maria Tereza de Aŭstrio]] || [[18-a de novembro]] [[1662]] || [[1662]]

| Marie- Anne || Maria- Anna || [[Maria Tereza de Aŭstrio (1638-1683)|Maria Tereza de Aŭstrio]] || [[16-a de novembro]] [[1664]] || [[1664]]

| Marie- Anne || Maria- Anna || [[Louise de La Vallière]] || [[2-a de oktobro]] [[1666]] || [[1739]]

| Marie-Thérèse || Maria-Teresa || [[Maria TeresaTereza de HispanioAŭstrio (1638-1683)|Maria Tereza de Aŭstrio]] || [[1667]] || [[1672]]

| [[Louis Auguste de Bourbon]], duko de Maine || Ludoviko- Aŭgusto de Burbono || [[Françoise-AthénaïsMadame de Rochechouart de Mortemart|Sinjorino Montespan]] || [[31-a de marto]] [[1670]] || [[14-a de majo]] [[1736]]

| Louis César, grafo de Vexin || Ludoviko Cezaro || [[Françoise-AthénaïsMadame de Rochechouart de Mortemart|Sinjorino Montespan]] || [[1672]] || [[10-a de januaro]] [[1683]]

| Louise-Françoise (''MadameMademoiselle de Nantes'') || Luiza-Franciska (alinomata ''Fraŭlino de [[Nantes]]'') || [[Françoise-AthénaïsMadame de Rochechouart de Mortemart|Sinjorino Montespan]] || [[1-a de junio]] [[1673]] || [[16-a de junio]] [[1743]]

| Louise-Marie || Luiza- Maria || [[Françoise-AthénaïsMadame de Rochechouart de Mortemart|Sinjorino Montespan]] || [[12-a de novembro]] [[1674]] || [[15-a de septembro]] [[1681]]

| Françoise- Marie || Franciska- Maria || [[Françoise-AthénaïsMadame de Rochechouart de Mortemart|Sinjorino Montespan]] || [[9-a de februaro]] [[1677]] || [[1-a de februaro]] [[1749]]

| [[Louis Alexandre de Bourbon]] (grafo de [[Tuluzo]]) || Ludoviko-Aleksandro de Burbono || [[Françoise-AthénaïsMadame de Rochechouart de Mortemart|Sinjorino Montespan]] || [[6-a de junio]] [[1678]] || [[1-a de decembro]] [[1737]]

* Klaus Malettke: ''Ludwig XIV. von Frankreich, Leben, Politik und Leistung.'' Göttingen 1998, ISBN 3-7881-0143-1 (sehr empfehlenswert)

* Vincent MaroteaŭMaroteaux: ''Marly – L’autre Palais du Soleil,'' Paris 2002

{{elstara|2006|08|24}}