Larrahe: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

10:01, 16 ekaina 2024ko berrikusketa

Larrahe antzinako baskoien jainko edo jainkosa baten idatzizko izena da^[1]. Lau idazkunetan agertu da bere izena, Muruzabal Andionen, Iruxon, Errezun eta Larunben, laurak Nafarroa Garaian eta baskoien eremuan^[2]. Ez dakigu bere ezaugarrien inguruko ezer ere, baina Javier Velaza eta Joakin Gorrotxategik proposatu dute -he hori datiboaren forma izan zitekeela eta, beraz, Larra izatea dibinitatearen izena; beraz, idatzitakoa gaurko euskaran Larrari litzateke. Baskoieraz edo akitanieraz h hizkiak hasperena markatzen zuen, eta inguruko beste hizkuntzek ez dute ezaugarri hori^[2]. Larra balitz jatorrizko izena, larreei lotutako dibinitatea izan zitekeela proposatu da^[3].

Idazkunak

Muruzabal Andiongo aldarea

1940ean aurkitu zen Andiongo lur-sail batean, nekazaritza lanetan ari zirela. Gaur egun Andelosko museoan dago ikusgai. Aldarearen data ez da ziurra, baina K.a. 50 eta K.o. 50 urteen artean egindakoa dela proposatu dute adituek^[4]. Aldarea kareharrizkoa da, goian focus bat du eta 61 cm x 32 cm x 27,5 cm neurtzen ditu. Promesa bat du, sei lerrotan idatzia eta teonimoa azken errenkadan dago, LARRAHI moduan idatzia.

«

MANILI
US MAR
TIALIS
VOTU RE
TULIT
LARRAHI.

»

Amaierako I hori akaso II zen, hau da, E irakurria^[4].

Errezuko aldarea

Hau da aurkitutako aldarerik txikiena, 27,5 x 15 x 12 cm. baino ez baititu. Gainera, golde batek emandako kolpeak erdiko zati guztia desitxuratuta du. Aldarea Errezun aurkitu zen, baina ez zen argitaratu^[4]. Testua oso hondatuta dago, baina teonimoa da ondo ikusten den zatia:

«

++VS+
N++Q
TVP[.]+
LARAHI

»

Iruxoko aldarea

1996an aurkitu zen Iruxon, badirudi etxe batean berrerabili zela uneren batean. Gaur egun Goñerriko etxe batean dago gordeta. 38 cm x 28cm x 20 cm ditu eta kareharrizkoa da. Epigrafian oinarritua, Erromatar Inperioaren hasierakoa dela uste da^[4]. Testuak honela dio:

«

DEO
LARAHE
FELIX
V S L M

»

Velazaren ustez, hasierako "deo" horrek iradokitzen du moldaketa bat egon dela, jainko indigena batetik abiatuta^[4].

Larunbeko aldarea

Sakontzeko, irakurri: «Larunbeko aldarea»

Larunbeko aldarea 2022an aurkitu zuen Aranzadi Zientzia Elkarteak, XI. mendeko Doneztebeko monasterioaren putzuaren barruan^[5]. Kalkarenitazko bloke monolitiko batean egindako pieza da, eta 47 x 18 x 18 cm ditu. Goiko aldean focus biribil bat du, zeina erritualak egiteko erabiltzen zen, eta bi moldura soilek banatzen dute gorputza goiko partetik eta oinetik. Testu epigrafikoa lau idazketa lerrotan banatua dago^[2].

«

VAL(ERIA)·V[I]-
TEL·LA
M(ERITO?)·LA·R-
A·HE·VO(TUM)
L(IBENS)·S(OLVIT)

»

Testua, beraz, Valeria Vitella izeneko emakume baten eskaintza da, eta I. mendean datatu dute adituek^[5].

Erreferentziak

↑ Velaza, Javier. (2012). «El vasco antiguo y las lenguas vecinas según la epigrafía» Euskara eta inguruko hizkuntzak historian zehar (Argitalpen Zerbitzu Nagusia): 75–84. ISBN 978-84-457-3286-1. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
↑ ^a ^b ^c «'Larrahe' baskoien dibinitateari eskainitako aldare bat aurkitu dute Larunben» Berria 2024-06-15 (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
↑ Gorrochategui Churruca, Joaquín; Ramírez Sádaba, José Luis. (2013-11-10). «La religión de los Vascones. Una mirada comparativa. Concomitancias y diferencias con la de sus vecinos» Cuadernos de Arqueología 21: 113–149. doi:10.15581/012.21.376. ISSN 2387-1814. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zaldua Etxabe, Luis Maria. (2022). Euskal Herriko Antzinaroko jainko eta jainkosen izenak. Euskaltzaindia ISBN 978-84-125463-9-2. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).
↑ ^a ^b Aranzadi. «Aranzadik K.o. I. mendeko baskoien aldare bat aurkitu du Larunben» Aranzadi (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Aranzadik Larunbeko aldareari buruz egindako dokumentala

Datuak: Q126688602

[1] Velaza, Javier. (2012). «El vasco antiguo y las lenguas vecinas según la epigrafía» Euskara eta inguruko hizkuntzak historian zehar (Argitalpen Zerbitzu Nagusia): 75–84. ISBN 978-84-457-3286-1. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).

[berria-2] «'Larrahe' baskoien dibinitateari eskainitako aldare bat aurkitu dute Larunben» Berria 2024-06-15 (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).

[3] Gorrochategui Churruca, Joaquín; Ramírez Sádaba, José Luis. (2013-11-10). «La religión de los Vascones. Una mirada comparativa. Concomitancias y diferencias con la de sus vecinos» Cuadernos de Arqueología 21: 113–149. doi:10.15581/012.21.376. ISSN 2387-1814. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).

[zaldua-4] Zaldua Etxabe, Luis Maria. (2022). Euskal Herriko Antzinaroko jainko eta jainkosen izenak. Euskaltzaindia ISBN 978-84-125463-9-2. (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).

[:0-5] Aranzadi. «Aranzadik K.o. I. mendeko baskoien aldare bat aurkitu du Larunben» Aranzadi (Noiz kontsultatua: 2024-06-16).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

10:00, 16 ekaina 2024ko berrikusketa aldatu Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 429.542 edits →Larunbeko aldarea Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin ← Aurreko ezberdintasuna		10:01, 16 ekaina 2024ko berrikusketa aldatu desegin Amanu (eztabaida \| ekarpenak) 2.139 edits tNo edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa:		1. lerroa:
	'''Larrahe''' antzinako [[baskoi]]en [[jainko]] edo [[jainkosa]] baten idatzizko izena da<ref>{{Erreferentzia\|izena=Javier\|abizena=Velaza\|izenburua=El vasco antiguo y las lenguas vecinas según la epigrafía\|argitaletxea=Argitalpen Zerbitzu Nagusia\|orrialdeak=75–84\|data=2012\|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=9176416\|aldizkaria=Euskara eta inguruko hizkuntzak historian zehar\|isbn=978-84-457-3286-1\|sartze-data=2024-06-16}}</ref>. Lau idazkunetan agertu da bere izena, [[Muruzabal Andion]]en, [[Iruxo]]n, [[Errezu]]n eta [[Larunbe]]n, laurak [[Nafarroa Garaia]]n eta baskoien eremuan<ref name="berria">{{Erreferentzia\|izenburua='Larrahe' baskoien dibinitateari eskainitako aldare bat aurkitu dute Larunben\|hizkuntza=eu\|data=2024-06-15\|url=https://www.berria.eus/kultura/baskoien-dibinitate-bati-eskainitako-aldare-bat-aurkitu-dute-larunben_2126641_102.html\|aldizkaria=Berria\|sartze-data=2024-06-16}}</ref>. Ez dakigu bere ezaugarrien inguruko ezer ere, baina [[Javier Velaza]] eta [[Joakin Gorrotxategi]]k ~~proposatzen~~ dute ''-he'' hori [[datibo]]aren forma izan zitekeela eta, beraz, '''Larra''' izatea dibinitatearen izena, ~~eta~~, idatzitakoa ''Larrari'' ~~moduko hitza~~. [[Baskoiera]]z edo [[akitaniera]]z ''h'' hizkiak [[hasperen]]a markatzen zuen, eta inguruko beste ~~hizkuntzen~~ ez dute ezaugarri hori<ref name="berria" />. Larra ~~izango~~ balitz jatorrizko izena, [[Larre\|larreei]] lotutako dibinitatea izan zitekeela proposatu da<ref>{{Erreferentzia\|izena=Joaquín\|abizena=Gorrochategui Churruca\|izenburua=La religión de los Vascones. Una mirada comparativa. Concomitancias y diferencias con la de sus vecinos\|orrialdeak=113–149\|abizena2=Ramírez Sádaba\|izena2=José Luis\|data=2013-11-10\|url=https://revistas.unav.edu/index.php/cuadernos-de-arqueologia/article/view/376\|aldizkaria=Cuadernos de Arqueología\|zenbakia=21\|issn=2387-1814\|doi=10.15581/012.21.376\|sartze-data=2024-06-16}}</ref>.		'''Larrahe''' antzinako [[baskoi]]en [[jainko]] edo [[jainkosa]] baten idatzizko izena da<ref>{{Erreferentzia\|izena=Javier\|abizena=Velaza\|izenburua=El vasco antiguo y las lenguas vecinas según la epigrafía\|argitaletxea=Argitalpen Zerbitzu Nagusia\|orrialdeak=75–84\|data=2012\|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=9176416\|aldizkaria=Euskara eta inguruko hizkuntzak historian zehar\|isbn=978-84-457-3286-1\|sartze-data=2024-06-16}}</ref>. Lau idazkunetan agertu da bere izena, [[Muruzabal Andion]]en, [[Iruxo]]n, [[Errezu]]n eta [[Larunbe]]n, laurak [[Nafarroa Garaia]]n eta baskoien eremuan<ref name="berria">{{Erreferentzia\|izenburua='Larrahe' baskoien dibinitateari eskainitako aldare bat aurkitu dute Larunben\|hizkuntza=eu\|data=2024-06-15\|url=https://www.berria.eus/kultura/baskoien-dibinitate-bati-eskainitako-aldare-bat-aurkitu-dute-larunben_2126641_102.html\|aldizkaria=Berria\|sartze-data=2024-06-16}}</ref>. Ez dakigu bere ezaugarrien inguruko ezer ere, baina [[Javier Velaza]] eta [[Joakin Gorrotxategi]]k proposatu dute ''-he'' hori [[datibo]]aren forma izan zitekeela eta, beraz, '''Larra''' izatea dibinitatearen izena; beraz, idatzitakoa gaurko euskaran ''Larrari'' litzateke. [[Baskoiera]]z edo [[akitaniera]]z ''h'' hizkiak [[hasperen]]a markatzen zuen, eta inguruko beste hizkuntzek ez dute ezaugarri hori<ref name="berria" />. ''Larra'' balitz jatorrizko izena, [[Larre\|larreei]] lotutako dibinitatea izan zitekeela proposatu da<ref>{{Erreferentzia\|izena=Joaquín\|abizena=Gorrochategui Churruca\|izenburua=La religión de los Vascones. Una mirada comparativa. Concomitancias y diferencias con la de sus vecinos\|orrialdeak=113–149\|abizena2=Ramírez Sádaba\|izena2=José Luis\|data=2013-11-10\|url=https://revistas.unav.edu/index.php/cuadernos-de-arqueologia/article/view/376\|aldizkaria=Cuadernos de Arqueología\|zenbakia=21\|issn=2387-1814\|doi=10.15581/012.21.376\|sartze-data=2024-06-16}}</ref>.

	== Idazkunak ==		== Idazkunak ==