Latin klasiko
Latin klasikoa (latinez: lingua latina) Erromatar Inperioaren garaian literatura egiteko erabiltzen zuten latin mota zen, latin arruntaren aurrean.
| Latin klasiko | |
|---|---|
| Datu orokorrak | |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza italikoak Latino-Faliscan (en)  latin | |
| Aurrekaria | Old Latin (en) |
| Hizkuntza kodeak | |
| Linguasphere | 51-AAB-aaa |
| Linguist List | lat-cla |
Kronologia
aldatuK.a. I. mendearen erdialdetik K.o. I. mendearen hasiera arteko (Augustoren heriotza, K.o. 14) latina da, letra erromatarren gailurra, Urrezko Aroa ere esaten zaiona, politika erromatarraren gorakadarekin bat datorrena[1]. Gaur egun latin klasikoa deitzen dena, izan ere, literatur hizkuntzaren oso forma estilizatua zen, latina arkaikotik hautabidez eraikia.
Fonetika
aldatuAlfabetoa
aldatuAro klasikoko latindar alfabetoak 23 karaktere zituen:
| A | B | C | D | E | F | G | H | I | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | V | X | Y | Z |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
- I letrak i eta j irudikatzen zituen.
- V letrak u eta v ordezkatzen zituen.
- K. a. I. mendean, Erromak Grezia konkistatu ondoren, Y eta Z letrak sartu eta birsartu ziren, hurrenez hurren, eta amaieran kokatu zituzten. Z birsartu, K a. III. mendean zehar, Z hizkia galdu egin baitzen, ordungo latinak ez baitzuen behar.
- Klaudio enperadoreak (41-54 aginte gorenean) hiru letra berri (klaudiar letrak) sartzeko egindako saiakerak denbora gutxi iraun zuen.
Bokalak
aldatuBaziren bost bokal latin klasikoan [i], [e], [a], [o], [u] laburrak edo luzeak izan zitezkeenak. Iraupen horrek balio fonologikoa zuen: ablatiboa nominatibotik bereizteko aukera ematen zuen bereziki lehen deklinabidean. Hitz batzuk bokal baten iraupenagatik baizik ez ziren ezberdintzen: horrela pŏpulus "herri" eta pōpulus "makal", edo mălum "gaitz" eta mālum "sagar". Laburrak irekiagoak ziren eta giharretako tentsioa ez zen hain garrantzitsua.
Baziren hiru diptongo: [au̯], [ae̯] eta [oe̯].
Kontsonanteak
aldatuLatin klasikoaren kontsonanteak:
| Ezpainkariak | Horzkariak | Sabaikariak | Belareak | Ezpain-belareak | Glotalak | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Sudurkariak | m | n | ŋ | |||
| Herskariak | p b | t d | k g | kʷ gʷ | ||
| Igurzkariak | ɸ f | s | h | |||
| Txistukariak | j | w | ||||
| Dardarkariak | r | |||||
| Albokariak | l ɫ | ɫ |
Morfologia
aldatuLatin arkaikotik ezberdintzen da, bigarren deklinabidearen azken -os (nominatibo singularra) eta -om delakoak -us eta -um izatera iragaten direlako, eta hitz batzuen lerratze semantikoa ere ez da dibergentea.
Sintaxia
aldatuLexikoa
aldatuLiteratura
aldatuLatin klasikoa eta latin literarioaren aurreko formak era askotara bereizten dira. Bereziki ezberdina da Katon Zaharrak, Plautok eta, neurri batean, Lukreziok erabiltzen zuten hizkuntza. Latin klasikoaren garaia letra erromatarren gailurra da, Urrezko Aroa ere esaten zaiona. Idazlerik nabarmenenak honako hauek lirateke:
Ikus, gainera
aldatuErreferentziak
aldatu- ↑ Väänänen, Veikko; Väänänen, Veikko. (1975). Introducción al latín vulgar. (Reimpr. argitaraldia) Gredos ISBN 978-84-249-2807-0. (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).
Kanpo estekak
aldatuDatuak: Q253854
| Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |