Miranda Ebro

Miranda Ebro
	Espainiako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon
Probintzia	Burgosko probintzia
Alkatea	Aitana Hernando (en)
Izen ofiziala	Miranda de Ebro
Posta kodea	09200
INEk ezarritako kodea	09219
Herriburua	Miranda de Ebro
Geografia
Koordenatuak	42°41′00″N 2°56′00″W / 42.683333333333°N 2.9333333333333°W
Azalera	101,33 km²
Altuera	471 m
Mugakideak	Armiñon, Berantevilla, Zanbrana, Bastida, Haro, Villalba de Rioja, Sajazarra, Galbárruli, Cellorigo, Bugedo, Santa Gadea del Cid, Lantaron, Erriberabeitia, Zihuri eta Fonzaleche
Demografia
Biztanleria	35.639 (2023); 400 (2022)
Dentsitatea	352 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Vierzon
Matrikula	BU
	mirandadeebro.es

Artikulu hau Ebroren ertzeko hiriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Miranda».

Miranda Ebro^[1] (gaztelaniaz eta ofizialki, Miranda de Ebro) Burgosko probintziako (Espainia) ipar-ekialdeko udalerri bat da; probintzia horretako jendetsuenetan bigarrena (Burgos hiriburuaren ondoren). 2009an 39.264 biztanle zituen, eta 101.39 kilometro koadro ditu. Herria zeharkatzen duen Ebro ibaiak eman dio izenaren bigarren osagaia.

Arabarekin mugakide izanik, Mirandak lotura estua du Euskal Herriarekin. Arabako ermandadea sortu zuten hiribilduetako bat izan zen; gero Burgosko probintzian sartu zuten, eta Mirandak berriz Araban sartzeko zenbait saiakera egin zituen, baina alferrik. Era berean, Mirandako hainbat toponimo (Bardauri, Ircio, Pontanzuri) eta tradizioz erabiltzen diren hitz batzuk (chacoli, perrochico, eta abar) euskal jatorrikoak dira.

Auzoak

Mirandak guztira hamahiru auzo dauzka:

Aquende
Allende
Anduva
Barriada de San Juan
Bardauri
Bayas
El Crucero
La Charca
Las Matillas
Miranda Sur
Los Ángeles
Los Corrales

Historia

Inguruko aztarna zaharrenak Burdin Arokoak dira. Miranda Ebrotik 3 kilometrora, erromatarren aurreko eta erromatarren aztarnak dituen aztarnategi bat dago, gaur egun Arce-Mirapérez deritzon tokian. Gero, erromatar kokagune bat egon zen hor.

757. urtean, Alfonso I.a Asturiasko erregeak Ebro ibaitik egindako ibilbidearen kronika batean agertzen da, Miranda izenarekin. Gainera, Picota muinoan, VIII. mendeko herria zegoela aurkitu da.

XI eta XII. mendeetan hiria Nafarroako Erresumaren parte izan zen, baina muga askotan mugitu zen eremu honetan.

XIV. mendean Mirandako gaztelua eraiki zen pikota izeneko muinoan.

XV. mendean, Miranda izan zen Arabako Anaiartea sortu zuten hiribilduetako bat. XVI. mendean, Burgosko jaurerriaren eskuetara igaro zen; Mirandak Arabara itzultzea eskatu zuen 1646an eta 1742an, baina ez zuen lortu. Javier de Burgosek 1822an egindako probintzia banaketan, ordea, bai, Araban sartu zuten Mirandako eskualdea; haatik, Burgosko agintariak kexatu ziren, eta 1833an Burgosko probintzian sartu zuten atzera.

XVIII. mendera arte hiriak Erdi Aroko itxura zeukan, baina 1775. urteko uholdeak zubia eta harresi zati handi bat suntsitu zituen. Bi urte geroago zubi berria egin zen.

1862. urtean, trenbidea Mirandara heldu zen. 1907. urtean, Miranda hiri izendatu zuten.

Espainiako Gerra Zibilean, frankisten kontzentrazio-esparru bat egon zen, eta 1947. urtera arte irekita egon zen, Espainian itxi zuten azkena izan baitzen. Emiliano Bajo Iglesias alkatea eta beste zinegotzi hautetsi batzuk hil zituzten frankistek.

1950eko hamarkadan paper fabrika bat jarri zuten, eta langileentzat lorategi-hiri estiloko auzo bat egin zuten.

1971n Garoñako Zentral Nuklearra funtzionamenduan jarri zen.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1980	1990	2000	2009
6.199	7.321	8.615	12.268	14.305	17.976	27.716	34.092	37.026	36.525	35.621	39.264

Eraikin garrantzitsuak

Karlos III.aren zubia, 1777an eraikia.
Udaletxea, 1788koa. Eraikin neoklasikoa.
Berberanako kondeen palazioa eta Urbinatarren etxea, biak XVI. mendekoak.
Tren geltokia, 1862an eraikia.
Apolo Antzokia, 1921ekoa.
Gaztelua, XIV. mendean eraikia.
Espiritu Santuaren eliza, jatorri erromanikoa dauka. Ataria eta absidea XIII. mendekoak dira eta nabea gotikoa eta XVI. mendekoa.
Santa Maria eliza, XVI. mendekoa
Bihotz Sakratuen eliza, XVI. mendekoa. Kanpai-horma barrokoa du.
San Joan eliza, gotikoa.

Udaletxea
Bihotz sakratuen eliza
Santa Maria eliza
Espiritu santuaren eliza, abside erromanikoa
Espiritu Santuaren eliza, atari erromanikoa
Berberenako kondeen palazioa eta Urbinatarren etxea
Apolo antzokia

Kirola

Club Deportivo Mirandés
Central Bikes. Elkarte honek Burgosko mendi bizikleta txapelketa antolatu zuen. Elkarte honetako mirandar bat (Ismael Ruiz de Loizaga) burgosko mendi bizikleta txapelduna izan da.
Stagiares. 2021.urtean, txirrindulari batzuk elkarte hau sortzeko ideia izan zuten. Ebro Gold Ride lasterketa eratu zuten.

Garraioa

Araba Bus sareko lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus

Zerbitzua	Hasiera	Ibilbidea	Amaiera ⁠
19	Gasteiz (geltokia)	Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Gaztelako Atea) • Argantzon • Ribabellosa	Miranda Ebro (geltokia)

Besteak

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindiaren 149. araua: Euskal Herri inguruko exonimoak

Ikus, gainera

Kanpo estekak

(Gaztelaniaz) Miranda Ebroko Udalaren webgunea

Datuak: Q11994
Multimedia: Miranda de Ebro / Q11994

[1] Euskaltzaindiaren 149. araua: Euskal Herri inguruko exonimoak

[1]