Estatubatuar ingeles

Estatubatuar ingelesa (ingelesez: American English) Ameriketako Estatu Batuetan ingelesak duen dialekto eta ahoskeren multzoa da. Munduan lehen hizkuntza ingelesa dutenen bi herenak Estatu Batuetan jaioak dira. Kanadako aldaerak oso antzekoak dira.

Estatubatuar ingeles
American English
Ingelesaren nagusitasuna Estatu Batuetan.
Datu orokorrak
Hiztunak	300.000.000
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak germaniar hizkuntzak mendebaldeko germaniar hizkuntzak anglo-frisiar hizkuntzak angliar hizkuntzak ingeles ipar amerikar ingeles
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	baliorik ez
Glottolog	baliorik ez
Wikipedia	en-us
IETF	en-US

Amerikar ingelesa ere deitzen zaio (estatubatuarrek darabilten American English izenaren hitzez hitzeko itzulpena), baina nahasgarria da, ez duelako barne hartzen Belizeko ingelesa, Jamaikakoa, Kanadakoa...

Amerikan, ingelesaren erabilera britainiar kolonizazioaren garaian hasi zen. Lehendabiziko ingelesezko hiztunak XVII. mendean Ipar Amerikara iritsitako kolonoak izan ziren; baina garai hartan, nederlandera, frantsesa, gaztelania, alemana, suediera, eskoziera, galesa, Irlandako gaelera, Eskoziako gaelera eta finlandierazko hiztunak ere baziren, amerindiarrez gain, jakina.

Fonologia

Era askotan, Ingalaterrakoarekin alderatuta, Estatu Batuetako fonologia kontserbadoreagoa da. Ekialdeko kostaldeko aldaerek (adibidez, Ingalaterra Berria edo New Yorkekoek) Ingalaterrako goi mailako klasearena egiten zuten eta, egun, tradizioak oraindik dirau. Barnealdean, ostera, ingeles, irlandar eta eskoziarren aldaeren nahasketak aldaera berriak sortu zituen. Hori dela eta, eskualde horietan silaba trabatuetako erreak ahoskatu egiten dituzte (sisteR edo aRt), XVII. mendean metropolian egiten zen bezala. Atlantiar kostaldean, berriz, kontsonante hori mututu zenez, ahoskapena sister [sista] eta art [aat] da.

Ortografia

1828an, Noah Websterrek bere erabilera-hiztegia argitaratu zuenean, ingelesezko ortografia berritzeko aholkuak eman zituen. Nahiz eta estatubatuarra izan, Europan baino ez zituzten bere aholkuak jarraitu eta, beraz, britainiar eta estatubatuar ingelesen artean aldeak daude. Hona hemen adibide batzuk:

Britainiarra	Estatubatuarra
-re (centre, theatre...)	-er (center, theater...)
-ise (realise...) Kanadan eta Erresuma Batuan: realize...	-ize (realize...)
-ogue (dialogue, analogue...)	-og (dialog, analog...)
-our (colour, favour, labour...)	-or (color, favor, labor...)
-ce [izenak] -se [aditzak] (practice / to practise)	-ce/-se [biak] (license / to license, practice / to practice)
sceptical	skeptical
jewellery	jewelry
mad	crazy
skilful (Australian eta Kanadan: skillful)	skillful
pavement	sidewalk
angry	mad

Hiztegia

Estatu Batuek ingelesezko lexikoari milaka hitz, esanahi eta esaldi eman dizkiote: batzuk mantendu dira eta beste batzuk, galdu. Bertoko amerindiar hizkuntzek zenbait hitz eman zizkien: opossum, raccoon (mapatxea), squash (kuia) edo moose (altzea). Kolonoen hizkuntzetatik ere zenbait hitz hartu zituzten: nederlanderatiko cookie (gaileta), frantsesetiko levee edo gaztelaniatiko barbecue (barbakoa) eta stevedore (zamaketaria).

Hitz batzuk ere bertan sortuak dira: O.K. (ados), belittle (gutxietsi), blizzard (elur-ekaitza handia) edo teenager (nerabea).

Badaude Estatu Batuetan oraindik erabiltzen diren hitzak, gainerako lekuetan galduta egon arren: fall (udazkena), gotten (lortuta) edo creek (erreka), adibidez.

Kanpo estekak

• Datuak: Q7976
• Multimedia: American English / Q7976