Խմբագրվում է՝ Աորտալ ստենոզ էջը

{{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն
| անվանում = Աորտալ ստենոզ
| լատիներեն անվանում = Aortic stenosis
| պատկեր = Aortic stenosis rheumatic, gross pathology 20G0014 lores.jpg
| նկարագրում = Կենտրոնում աորտալ փականի ծանր ստենոզ է` առաջացած ռևմատիզմի պատճառով։ Ստորին աջ հատվածում պատկերված է թոքային զարկերակացողունը։ Ստորին ձախ հատվածում աջ պսակաձև զարկերակի կտրվածքն է տեղակայված։ Աջ կողմում երևում է ձախ պսակաձև զարկերակը։
| պատճառ = բնածին երկփեղկ փական, ռևմատիկ տենդ
| ախտանիշ = ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տանելիության իջեցում, հևոց, գիտակցության կորուստ, կրծքավանդակի ցավ, վերջույթների այտուցներ
| բուժում = փականի փոխում, բալոնային վալվուլոպլաստիկա
| մասնագիտություն = սրտային վիրաբուժություն 
| բարդություն = սրտային անբավարարություն
| ռիսկ = ծխախոտ, գերճնշում, խոլեստերինի բարձր քանակ, շաքարային դիաբետ, արական սեռ
| ախտորոշում = էխոսրտագրություն
| հաճախություն = 65 տարեկանից մեծ մարդկանց 2%-ի շրջանում
| սկիզբը = աստիճանաբար
| կանխատեսում = բուժման բացակայության դեպքում հնգամյա ապրելիությունը 50% է 
|}}
'''Աորտալ ստենոզ''', աորտայի նեղացումն  այն հատվածում, որտեղ ավարտվում է [[Սիրտ|ձախ փորոքը]]<ref name="Cz20143">{{cite journal|last1=Czarny|first1=MJ|last2=Resar|first2=JR|date=2014|title=Diagnosis and management of valvular aortic stenosis.|journal=Clinical Medicine Insights. Cardiology|volume=8|issue=Suppl 1|pages=15–24|doi=10.4137/CMC.S15716|pmc=4213201|pmid=25368539}}</ref>։ Այն կարող է առաջանալ ինչպես [[աորտալ փական]]ից վեր, այնպես էլ` ներքև<ref name="Cz20143"/>։ Դրան բնորոշ է վիճակի վատացումը ժամանակի ընթացքում<ref name="Cz20143"/>։ Ժամանակի ընթացքում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տոլեռանտությունը սկսումը վատանալ<ref name="Cz20143"/>։ Եթե աորտալ ստենոզի պատճառով առաջանում է [[սրտային անբավարարություն]], գիտակցության կորուստ կամ սրտային ծագման կրծքավանդակի ցավ, ապա հիվանդության կանխատեսումը վատն է<ref name="Cz20143"/>։ Գիտակցության կորուստը կարող է պատահել կանգնած դիրքում կամ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ<ref name="Cz20143"/>։ [[Սրտային անբավարարություն|Սրտային անբավարարության]] նշաններն են [[հևոց]]ը հորիզոնական դիրքում, գիշերը, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ և ոտքերի այտուցը<ref name="Cz20143"/>։ Փականի հաստացումը առանց նեղացման կոչվում է աորտալ կարծրացում (սկլերոզ)<ref name="Cz20143"/>։

Պատճառներից են բնածին երկփեղկ աորտալ փականը և [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ տենդը]]<ref name="Cz20143"/>։ Բնածին երկփեղկ փական ունի բնակչության 1-2%<ref name="Cz20143"/>։ Նորմալ փականը կարող է կարծրանալ տասնամյակների ընթացքում<ref name="Cz20143"/>։ Ռիսկի գործոնները նման են [[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|սրտի իշեմիկ հիվանդության]] ռիսկի գործոններին և ներառում են [[Ծխախոտի ազդեցությունն առողջության վրա|ծխելը]], [[գերճնշում]]ը, [[Խոլեսթերին|խոլեստերինի]] բարձր քանակը, [[Դիաբետ (այլ կիրառումներ)|դիաբետը]], արական սեռը<ref name="Cz20143"/>։ Աորտալ փականը սովորաբար 3 փեղկ ունի և տեղակայված է ձախ [[Սիրտ|փորոքի]] և աորտայի միջև<ref name="Cz20143"/>։ Աորտալ ստենոզը բերում է սրտային աղմուկի առաջացման<ref name="Cz20143"/>։ Ըստ ծանրության այն լինում է թեթև, միջին, սուր, շատ սուր աստիճանի։ Վերջինները կարելի է տարբերակել [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրության]] միջոցով<ref name="Cz20143"/>։

Աորտալ ստենոզը հայտնաբերվում և հսկվում է [[էխոսրտագրության]] միջոցով<ref name="Cz20143"/>։ Եթե այն դառնում է սուր, ապա բուժումը պետք է ներառի փականի վիրահատությունը կամ աորտալ փականի տրանսկաթետրային փոխարինումը<ref name="Cz20143" />։ Փականները կարող են լինել մեխանիկական կամ բիոպրոսթետիկ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր առավելություններն ու թերությունները<ref name="Cz20143" />։ Այլ պակաս ինվազիվ միջամտության տարբերակ է [[բալոնային վալվուլոպլաստիկան]], որը կարող է լավացնել հիվանդի վիճակը մի քանի ամսով<ref name="Cz20143" />։ Սրտային անբավարարությունը բուժվում է նույն կերպ և' թեթև, և' միջին ծանրության ստենոզի դեպքում<ref name="Cz20143" />։ Ծանր աորտալ ստենոզի առկայության դեպքում կան դեղեր որոնցից պետք է խուսափել։ Դրանցից են [[ԱՓՖ պաշարիչները]], [[նիտրոգլիցերին]]ը, [[բետա պաշարիչները]]<ref name="Cz20143" />։ [[Նիտրոպրուսիդը]] կամ [[ֆենիլէֆրինը]] կախված արյան ճնշումից կարող են օգտագործվել դեկոմպենսացված սրտային անբավարարության ժամանակ<ref name="Cz20143" /><ref name="Over2008">{{cite journal|last1=Overgaard|first1=CB|last2=Dzavík|first2=V|date=2008 թ․ սեպտեմբերի 2|title=Inotropes and vasopressors: review of physiology and clinical use in cardiovascular disease.|url=https://archive.org/details/sim_circulation_2008-09-02_118_10/page/1047|journal=Circulation|volume=118|issue=10|pages=1047–56|doi=10.1161/CIRCULATIONAHA.107.728840|pmid=18765387}}</ref>։

Աորտալ ստենոզը աշխարհում ամենամեծ տարածում ունեցող փականային հիվանդությունն է<ref name="Asymptomatic7">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref>։ Այն հանդիպում է 65 տարեկանից բարձր մարդկանց 2% շրջանում<ref name="Cz20143" />։ Կլինիկայի առկայության դեպքում հնգամյա մահացությունը բուժման բացակայության դեպքում 50% է իսկ տասնամյան` 90%.<ref name="Cz20143" /> Աորտալ ստենոզը առաջին անգամ նկարագրվել է ֆրանսիացի բժիշկ Լազար Րիվիեի կողմից 1663 թվականին<ref name="Cellular2">{{cite journal|author=Leopold JA|date=August 2012|title=Cellular mechanisms of aortic valve calcification|journal=Circulation: Cardiovascular Interventions|volume=5|issue=4|pages=605–14|doi=10.1161/CIRCINTERVENTIONS.112.971028|pmc=3427002|pmid=22896576}}</ref>։

== Նշաններ և ախտանիշներ ==
Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացող ախտանիշները կախված են ստենոզի ծանրության աստիճանից։ Թեթև կամ միջին արտահայտվածության ստենոզի դեպքում ախտանշանները կարող են բացակայել։ Աորտալ ստենոզի երեք հիմնական ախտանշաններն են [[Ուշագնացություն|գիտակցության կորուստը]], [[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|ստենոկարդիկ ցավը]] և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ [[հևոց]]ը։ Այլ ախտանշաններից են պառկած ժամանակ դժվարաշնչությունը, գիշերային [[հևոց]]ի էպիզոդները, ստորին վերջույթների [[Այտուցներ|այտուցը]]<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Thoughts5">{{cite journal|last1=Rogers|first1=FJ|date=November 2013|title=Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people|url=https://archive.org/details/sim_jaoa-the-journal-of-the-american-osteopathic-association_2013-11_113_11/page/820|journal=Journal of the American Osteopathic Association|volume=113|issue=11|pages=820–828|doi=10.7556/jaoa.2013.057|pmid=24174503}}</ref>։

=== Կրծքային հեղձուկ ===
[[Ստենոկարդիա]]յի առկայությունը նույնպես մեծացնում է [[մահ]]վան ռիսկը։ [[Ստենոկարդիա]]յով հիվանդների շրջանում 5ամյա [[մահ]]ացության ռիսկը 50% է, եթե փականը չփոխվի։

Ստենոկարդիայի առաջացման պատճառը ձախ փորոքի գերաճն է, որն առաջանում է աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացած ծավալային գերծանրաբեռնվածության հետևանքով։ Ձախ փորոքի մկանային զանգվածի մեծացումը բերում է [[Թթվածին|թթվածնի]] պահանջ-մատակարարում հավասարակշռության խախտմանը։ Իշեմիայի նշանները սկզբից առաջանում են ծանրաբեռնվածության ժամանակ։ Այս փուլում [[սթրես-թեստեր]]ի իրականացումը կարող է ինֆորմատիվ լինել։

=== Սինկոպե ===
[[Ուշագնացություն|Սինկոպեն]] կամ [[ուշագնացություն]]ը աորտալ ստենոզի ժամանակ հաճախ առաջանում է ծանրաբեռնվածության ժամանակ<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="agabegi2nd-ch15">Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: {{cite book|title=Step-Up to Medicine (Step-Up Series)|url=https://archive.org/details/stepuptomedicine0000agab|author1=Elizabeth D Agabegi|author2=Agabegi, Steven S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2008|isbn=0-7817-7153-6|location=Hagerstwon, MD|pages=|doi=|oclc=|accessdate=}}</ref>։ Այս ախտանշանը [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] ժամանակ մեծացնում է մահվան ռիսկը։ Սինկոպեով հիվանդների շրջանում եռամյա մահացության ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի։

Աորտալ ստենոզի պարագայում [[Ուշագնացություն|ուշագնացության]] առաջացման պատճառը կարող է լինել սրտային արտամղման ֆիքսված ծավալը<ref>{{Cite journal|last=Richards|first=Mark|last2=Ikram|first2=Hamid|last3=Nicholls|first3=M. Gary|last4=Hamilton|first4=Eric|last5=Richards|first5=Rosemary|date=1984|title=Syncope in aortic valvular stenosis|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0140673684915551|journal=The Lancet|volume=324|pages=1113–1116|doi=10.1016/S0140-6736(84)91555-1|pmid=|access-date=}}</ref>։ Երբ հիվանդը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության է ենթարկվում, նրա մակերեսային անոթային լարվածությունը նվազում է, որպեսզի անոթները լայնանան և մկանների ստացած [[Արյուն|արյան]] քանակն աճի։ Նորմայում մակերեսային անոթային լարվածության նվազումը կոմպենսացվում է սրտային արտամղման ծավալի մեծացումով։ Աորտալ ստենոզով հիվանդների մոտ սրտային արտամղումը չի կարող մեծանալ, ինչի պատճառով ճնշումն իջնում է։ Ուղեղի արյունամատակարարման իջեցման պատճառով հիվանդը կարող է կորցնել [[գիտակցություն]]ը։

[[Ուշագնացություն|Սինկոպեի]] առաջացման երկրորդ տեսությունը կապված է գերաճած փորոքի պատճառով առաջացած վազոդեպրեսոր պատասխանի հետ, որը կարող է երկրորդային մակերեսային անոթալայնացում առաջացնել, հետևաբար նաև ուղեղի սնուցման խանգարում և գիտակցության կորուստ։ Արտամղման ֆիքսված ծավալն իր հերթին նպաստում է այս վիճակին։

Երրորդ տեսության համաձայն ձախ փորոքի գերաճը բերում է [[Սիրտ|պսակաձև զարկերակների]] կողմից միոկարդը սնուցելու խանգարման, [[առիթմիա]]ների առաջացման, որոնք էլ ընկած են [[Ուշագնացություն|ուշագնացության]] հիմքում։

Եվ վերջապես աորտայի կալցիֆիկացված ստենոզի ժամանակ [[Կալցիում|կալցիֆիկացիան]] կարող է տարածվել և ընդգրկել [[Առիթմիա|սրտի հաղորդչական համակարգը]]։ Եթե դրա արդյունքում առաջանա [[Առիթմիա|պաշարում]], որը վտանգավոր վիճակ է պացիենտի կյանքի համար<ref name=":0">{{cite journal|date=June 2013|title=Nano-analytical electron microscopy reveals fundamental insights into human cardiovascular tissue calcification|journal=Nature Materials|volume=12|issue=6|pages=576–83|doi=10.1038/nmat3627|pmid=23603848|vauthors=Bertazzo S, Gentleman E, Cloyd KL, Chester AH, Yacoub MH, Stevens MM}}</ref><ref>{{cite journal|author=Miller JD|date=June 2013|title=Cardiovascular calcification: Orbicular origins|journal=Nature Materials|volume=12|issue=6|pages=476–8|doi=10.1038/nmat3663|pmid=23695741}}</ref>։

=== Կանգային սրտային անբավարարություն ===
Կանգային սրտային անբավարարությունը վատացնում է աորտալ ստենոզով պացիենտների ելքի կանխատեսումը։ Նրանց շրջանում 2ամյա մահացությանը ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի։ Կանգային սրտային անբավարարությունը ձախ փորոքային գերաճի և դիաստոլիկ դիսֆունկցիայի արդյունքն է<ref name="Asymptomatic7"/>։

=== Կապակցված նշաններ ===
Հեյդեի համախտանիշի ժամանակ աորտալ ստենոզը ուղեկցվում է ստամոքս-աղիքային արյունահոսությամբ, որը հետևանք է աղիքի անգիոդիսպլազիայի<ref name="Heyde's">{{cite journal|last1=Figuinha|first1=FC|last2=Spina|first2=GS|last3=Tarasoutchi|first3=F|date=March 2011|title=Heyde's syndrome: case report and literature review|url=http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0066-782X2011000300017&lng=en&nrm=iso&tlng=en|journal=Arquivos Brasileiros de Cardiologia|volume=96|issue=3|pages=e42–e45|doi=10.1590/S0066-782X2011000300017|pmid=21484065|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131105090548/http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0066-782X2011000300017&lng=en&nrm=iso&tlng=en|archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 5|df=|url-status=live}}</ref>։ Վերջերս կատարված հետազոտություններից մեկը ցույց է տվել, որ աորտալ ստենոզը կարող է խախտել նաև մակարդման ընթացքը։

=== Բարդություններ ===
[[Սրտի Ամերիկյան Ասոցացիան]] վերջերս փոխել է [[էնդոկարդիտ]]ի պրոֆիլաքսիայի համար [[Հակաբիոտիկներ|հակաբիոտիկային թերապիայի]] ցուցումները։ 2007 թվականի ցուցումներով պրոֆիլաքսիան խորհուրդ է տրվում միայն նրանց համար, ովքեր ունեն սրտի արհեստական փականներ, նախկինում տարել են [[էնդոկարդիտ]] և նրանք, ովքեր սրտի բնածին հիվանդություն ունեն։

Աորտալ ստենոզով հիվանդները ուշագնացության ռիսկի խմբում են գտնվում, քանի որ աորտալ փականի բացվածքի նեղացումը իջեցնում է սրտային արտամղման ծավալը։ Որոշ դեղեր կարող են բարձրացնել ուշագնացության ռիսկը։ Այդ խմբին են պատկանում [[նիտրոգլիցերին]]ը, նիտրատները, [[ԱՓՖ արգելակիչներ]]ը, [[տերազոսին]]ը, [[հիդրալազին]]ը։ Բոլոր այս դեղերը բերում են ծայրամասային անոթալայնացման։ Նորմալ իրավիճակում ծայրամասային անոթալայնացման ժամանակ սիրտն ի վիճակի է մեծացնել արտամղման ծավալը` հակադրվելով այդ էֆեկտին։ Սակայն աորտալ փականի բացվածքի նեղացման ժամանակ սրտային արտամղումը չի կարող մեծանալ։

== Պատճառներ ==

[[Պատկեր:Blausen 0040 AorticStenosis.png|մինի|Աորտալ ստենոզի պատկերապատում]]
Աորտալ ստենոզը ամենահաճախն առաջանում է տարիք-ուղեկցվող կալցիֆիկացիան է (>50% դեպքերում), 65-70 միջին տարիքում։ Աորտալ ստենոզի այլ կարևոր պատճառներից է բնածին երկփեղկ փականը<ref>[http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0034-98872005000300002&lng=es&nrm=iso Ricardo Zalaquett, Cristóbal Camplá, et al. (2005). "Cirugía reparadora de la válvula aórtica bicúspide insuficiente". ''Rev Méd Chile'', '''133'''(3): pp. 279-86.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103140327/http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0034-98872005000300002&lng=es&nrm=iso|date=2013-11-03}} ISSN 0034-9887.</ref> (30-40% դեպքերում), 40-50 միջին տարիքում<ref name="Thoughts5"/>։
[[Պատկեր:Cardiovascular calcification - Sergio Bertazzo.tif|մինի|անոթային կալցիֆիկացիայի խտություն-կախյալ գունային սքան էլեկտրոնային միկրոգրաֆը։ Նարնջագույնը կալցիումի ֆոսֆատնի սֆերիկ մասնիկներն են, կանաչը` արտաբջջային մատրիքսը]]
Սուր ռևմատիկ տենդը կարող է 10% դեպքերում աորտալ ստենոզի պատճառ հանդիսանալ<ref name="uas5">VOC=VITIUM ORGANICUM CORDIS, a compendium of the Department of Cardiology at Uppsala Academic Hospital. By Per Kvidal September 1999, with revision by Erik Björklund May 2008</ref>։ Աորտալ ստենոզի հազվադեպ պատճառներից են [[Ֆաբրիի հիվանդությունը]], [[համակարգային կարմիր գայլախտ]]ը, [[Պեջետի հիվանդությունը]], [[Միզաթթու|միզաթթվի]] բարձր քանակները և [[ինֆեկցիա]]ն<ref name="Rare">{{cite journal|last1=Olszowska|first1=M|date=November 2011|title=Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults|url=http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|journal=Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej|volume=121|issue=11|pages=409–413|pmid=22129836|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104041052/http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 4|df=|url-status=live}}</ref>։

== Ախտաֆիզիոլոգիա ==
Մարդու [[Աորտա|աորտալ փականը]] նորմայում կազմված է 3 փեղկերից։ Բացվածքի մակերեսը 3-4 սմ²<ref name="Cellular2"/><ref name="Rare2">{{cite journal|last1=Olszowska|first1=M|date=November 2011|title=Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults|url=http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|journal=Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej|volume=121|issue=11|pages=409–413|pmid=22129836|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104041052/http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 4|df=|url-status=live}}</ref>։ Երբ [[Սիրտ|ձախ փորոքը]] կծկվում է, այն [[արյուն]]ը մղում է [[աորտա]] աորտալ փականի միջով։ Ձախ փորոքի լայնացման ժամանակ աորտալ փականը փակվում է և կանխում է արյան հետհոսքը (ռեգուրգիտացիան) դեպի  ձախ փորոք։ Աորտալ ստենոզի ժամանակ [[Աորտա|աորտալ փականի]] բացվածքը նեղացած է։ Դեգեներատիվ փոփոխությունները սկսում են [[Էնդոթել|էնդոթելիալ բջիջների]] վնասումից, որը մեխանիկական սթրեսի հետևանք է<ref name="Thoughts5"/><ref name="Rare2" />։ [[Բորբոքում]]ը ներառված է աորտալ ստենոզի ախտածնության վաղ փուլում և բերում է [[Խոլեսթերին|խոլեստերինի]] կուտակմանը։ Վերջինը վնասման մեծ ուժ ունեցող սուբստրատ է, որ ժամանակի ընթացքում բերում է նշանակալի վնասման և ստենոզի առաջացման<ref name="Thoughts5"/><ref name="Rare2" />։

Ստենոզի հետևանքով ձախ փորոքը ամեն կծկման համար ավելի մեծ ուժ պետքա գործադրի [[աորտա]] արյուն մղելու համար<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Lilly">{{cite book|title=Pathophysiology of Heart Disease|url=https://archive.org/details/pathophysiologyo00lill|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2003|isbn=0-7817-4027-4|editor=Lilly LS|edition=3rd}}</ref>։ Ի սկզբանե ձախ փորոքը ճնշումը մեծացնում է մկանային պատերը հաստացնելու միջոցով։ Դա կոչվում է սրտամկանի գերաճ։ Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացած գերաճը կոնցենտրիկ է։ Դրա ժամանակ սրտամկանի պատերը հավասարաչափ են հաստացած<ref name="Asymptomatic7"/>։

Ուշ փուլերում [[Սիրտ|ձախ փորոքը]] լայնանում է, պատերը բարակում են և սիստոլիկ ֆունկցիան նվազում է։ 
== Ախտորոշում ==
Աորտալ ստենոզը հաճախ ախտորոշվում է, երբ այն ասիմպտոմատիկ է և երբեմն կարող է հայտնաբերվել սրտի ռուտին հետազոտության ժամանակ։ [[Աուսկուլտացիա]]յի ժամանակ սրտի  առաջին և երկրորդ տոնի միջև կարող է տարբերություն դիտվել։ Բացի այդ կարող է առաջանալ ուշացում ճաճանչային և բազկային [[զարկերակներ]]ի պուլսերի միջև։

[[Սիրտ|Սրտի]] առաջին տոնին կարող է հետևել կարճ սուր ձայն` քլիք, որը լավագույն կերպով լսվում է ձախ ստորին [[կրծոսկր]]ային սահմանին և գագաթում։ Այդ ձայնն առաջանում է արյան հոսքի [[Աորտա|աորտալ փականին]] ընդդեմ հոսքի պատճառով։ Ձայնի ուժգնությունը կախված չէ շնչառությունից, ինչը օգնում է տարբերակել թոքային զարկերակի նեղացման ժամանակ առաջացող ձայնից, որը փոփոխում է իր ինտենսիվությունը ներշնչման ժամանակ<ref name="Lilly36">{{cite book|title=Pathophysiology of heart disease : a collaborative project of medical students and faculty|url=https://archive.org/details/pathophysiologyo00leon_1|publisher=Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins|year=2007|isbn=978-0-7817-6321-9|editor1-last=Lilly|editor1-first=Leonard S.|edition=4th|location=Philadelphia|page=[https://archive.org/details/pathophysiologyo00leon_1/page/36 36]}}</ref>։ 
[[Պատկեր:Ֆոնոկարդիոգրամա սրտի նորմալ և ախտաբանական տոներ.png|մինի|Նորմալ և ոչ նորմալ սրտային աղմուկների ֆոնոկարդիոգրամները]]
Կրծոսկրի աջ վերին սահմանին 2րդ միջկողային հատվածում հեշտորեն լսվում է սիստոլիկ, աճող-նվազող աղմուկ<ref name="uas5"/>։ Այն երկկողմանի ձևով ճառագայթում է դեպի [[քնային զարկերակ]]ներ<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="agabegi2nd-ch15"/>։ Աղմուկը ուժեղանում է նստելու ժամանակ և թուլանում է կանգնելիս կամ [[Վալսալվայի հնարք]]ի ժամանակ։

[[Սիրտ|Սրտի]] երկրորդ տոնը գնալով ավելի թույլ և փափուկ է դառնում ստենոզը խորանալուն զուգահեռ<ref name="uas5"/>։ Սա արդյունքն է կալցիֆիկացիայի ուժեղացման, որը կանխում է փականի ուժեղ փակվելը։ Ժամանակի ընթացքում սրտի գերաճը և խոռոչների լայնացումը կարող են բերել 4-րդ և 3-րդ տոների առաջացման<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։

Ի վերջո աորտալ ստենոզը կարող է ուղեկցվել [[Աորտալ անբավարարություն|աորտալ անբավարարությամբ]]։

Ըստ մետաանալիզի` աորտալ ստենոզի հայտնաբերման ախտորոշիչ կարող է լինել դանդաղ աճող կարոտիդային [[անոթազարկ]]ը, միջինից ուշ պիկային ինտենսիվության աղմուկը, երկրորդ տոնի իջած ինտենսիվությունը<ref name="Etchells">{{cite journal|date=February 1997|title=Does this patient have an abnormal systolic murmur?|journal=JAMA|volume=277|issue=7|pages=564–71|doi=10.1001/jama.277.7.564|pmid=9032164|vauthors=Etchells E, Bell C, Robb K}}</ref>։

Այլ պերիֆերիկ նշաններին են պատկանում`

* ուժեղացած [[Սիրտ|գագաթային հրոցը]]<ref name="agabegi2nd-ch15"/>
* պրեկորդիալ թռթռոցը<ref name="agabegi2nd-ch15"/>
* անոթազարկային ճնշման նեղացումը

=== Էլեկտրասրտագրություն ===
Չնայած նրան, որ աորտալ ստենոզը [[Էլեկտրոսրտագրություն|ԷՍԳ]] սպեցիֆիկ փոփոխությունների առաջացման պատճառ չի հանդիսանում, այնուամենայնիվ որոշ [[Էլեկտրոսրտագրություն|էլեկտրոսրտագրական]] փոփոխություններ կարող են առաջանալ։ Հաճախ հանդիպում են [[Սիրտ|ձախ փորոքի]] գերաճի նշաններ<ref name="Thoughts5"/><ref name="agabegi2nd-ch15"/>։
[[Պատկեր:Aortic Stenosis - Hemodynamic Pressure Tracing.svg|մինի|Պատկերում երևում է ձախ փորոքի և աորտայի միջև ճնշման գրադիենտը, ինչը կարող է հուշել աորտալ ստենոզի առկայության մասին։ Դրա հետևանքով առաջացած ճնշման գրադիենտը արտացոլվում է կանաչ գույնով:]]
Ինչպես նշվեց վերևում կալցիֆիկացիայի պրոցեսը կարող է տարածվել և խաթարել [[Առիթմիա|սրտի հաղորդչական ապարատի]] աշխատանքը։ Հազվադեպ կարող են հանդիպել [[Առիթմիա|ռիթմի պաշարումներ]]<ref name="Thoughts5"/>։

=== Սրտի կաթետերիզացիա ===
Սրտի խոռոչի [[կաթետերիզացիան]] ապահովում և աորտալ ստենոզի վերջնական ախտորոշումը։ Հայտնաբերվում է փականային բացվածքի նեղացում մինչև 1 սմ<sup>2</sup><ref>[http://www.yale.edu/imaging/echo_atlas/entities/aortic_stenosis_senile.html Yale atlas of echocardiography] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121130070859/http://www.yale.edu/imaging/echo_atlas/entities/aortic_stenosis_senile.html|date=November 30, 2012}}</ref>: Այն ուղղակիորեն կարող է չափել ճնշումը [[Աորտա|աորտալ փականի]] երկու կողմերում։ Ճնշման գրադիենտը կարող է օգնել բուժման հարցում կողմնորոշվելուն։ Այն օգտակար է վիրահատության նախապատրաստվող սիմպտոմատիկ հիվանդների շրջանում<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։ Ախտորոշման ստանդարտը հանդիսանում է ոչ ինվազիվ թեստավորումը [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրությամբ]]։ [[Սրտի կաթետերիզացիա]]ն կիրառվում է միայն այն դեպքերում, երբ կլինիկական պատկերի և [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրական]] տվյալների միջև կա տարբերություն<ref name="Thoughts5"/>։

=== Էխոսրտագրություն ===
[[Էխոսրտագրությունը]] [[Աորտա|աորտալ փականի]] անատոմիան և ֆունկցիան գնահատելու լավագույն ոչ ինվազիվ մեթոդն է:[[Աորտա|Աորտալ փականով]] անցնող արյան արագությունն օգտագործելով` Բեռնուլիի բանաձևով կարելի է չափել ճնշման գրադիենտը։

Ճնշման գրադիենտ = 4(արագություն)² մմ սս

Նորմայում [[Աորտա|աորտալ փականի]] ճնշման գրադիենտը շատ փոքր է։ Բացվածքի մակերեսի փոքրացումը բերում է գրադիենտի մեծացման։ Ըստ գրադիենտի մեծության աորտալ ստենոզը բաժանվում է թեթև, միջին և ծանր աստիճանների։ Ճնշման գրադիենտը կարող է ցածր լինել միտրալ ստենոզի, սրտային անբավարարության, աորտալ ռեգուրգիտացիայի և սրտի իշեմիկ հիվանդության ժամանակ։

Էխոսրտագրությամբ կարելի է հայտնաբերել նաև ձախ փորոքի գերաճը, հաստացած քիչ շարժուն աորտալ փականը և աորտայի լայնացած արմատը<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։

{|class="wikitable" align="right"
!colspan=3|'''Աորտալ ստենոզի ծանրության աստիճանը '''<ref>{{Cite web|url=https://www.escardio.org/Journals/E-Journal-of-Cardiology-Practice/Volume-15/Aortic-valve-stenosis-evaluation-and-management-of-patients-with-discordant-grading|title=Aortic valve stenosis: evaluation and management of patients with discordant grading|last=Messika-Zeitoun|first=David|last2=Lloyd|first2=Guy|date=|website=European Society of Cardiology|publisher=|accessdate=}}</ref>
|-
! Ծանրության աստիճան !! Միջին գրադիենտ <br> (մմսս) !! Աորտալ փականի մակերես<br> (cm<sup>2</sup>)
|-
| թույլ || <20 || >1.5
|-
| միջին  || 20 - 40 || 1.0 - 1.5
|-
| ծանր || >40 || < 1.0
|}

=== Կրծքավանդակի ռենգեն  ===
Կրծքավանդակի [[Ռենտգեն ախտորոշում|ռենտգեն]] քննությունը կարող է օգնել ախտորոշման հարցում` ցույց տալով փեղկերի կալցիֆիկացիան և [[Սիրտ|ձախ փորոքի]] լայնացումը<ref name="agabegi2nd-ch15"/><ref name="agabegi2nd-ch15"/><ref name="uas5"/>։

== Վարում ==
Ասիմպտոմ պացիենտների շրջանում բուժում հիմնականում անհրաժեշտ չէ<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։ Միջին արտահայտվածության աորտալ ստենոզի ժամանակ ամեն 1-2 տարին մեկ կատարվում է [[Էխոսրտագրություն|սրտի էխոգրություն]] դինամիկային հետևելու նպատակով<ref name="uas5"/>։ Կարելի է ուղեկցել [[սթրես-թեստերի]] իրականացմամբ։ Ծանր դեպքերում [[էխոսրտագրությունը]] պետք է կատարվի ամեն 3-6 ամիսը մեկ<ref name="uas5" />։ Նոր ախտանիշների հայտնվելու դեպքում պետք է շտապ այցելել բժշկի<ref name="uas5" />։

=== Դեղորայք ===
[[Ստատին]]ների ազդեցությունը աորտալ ստենոզի հարաճման վրա անհայտ է։ Վերջին փորձարկումները օգուտ ցույց չեն տվել աորտալ ստենոզի հարաճման գործում, սակայն [[իշեմիկ հիվանդություններ]]ի պատահելիությունն իջեցրել են<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Thoughts5"/>։

Ընդհանուր առմամբ դեղորայքային բուժումը ցածր էֆեկտիվություն ունի աորտալ ստենոզը բուժելու հարցում<ref name="agabegi2nd-ch15" />։ Ամեն դեպքում ուղեկցող վիճակները բուժելը կարող է արդյունավետ լինել աորտալ ստենոզը վարելու ժամանակ։

*[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|Իշեմիկ հիվանդությունը]] կարող է բուժվել [[բետա պաշարիչներ]]ով և/կամ [[կալցիումական անցուղիների պաշարիչներով]]<ref name="uas5" />։ [[Նիտրոգլիցերին|Նիտրատները]] հակացուցված են, որովհետև կարող են իջեցնել ճնշումը<ref>{{cite book|title=Heart disease: A textbook of cardiovascular medicine|vauthors=Rutherford SD, Braunwald E|publisher=WB Saunders|year=1992|editor=Braunwald E|edition=4th|location=Philadelphia|pages=1292–364|chapter=Chronic ischaemic heart disease}}</ref>։
* ցանկացած [[գերճնշում]] կարող է ագրեսիվորեն բուժվել, սակայն [[բետա պաշարիչներ]] նշանակելիս պետք է զգույշ լինել<ref name="uas5" />
* Ցանկացած [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] դեպքում կարելի է նշանակել [[դիգօքսին]], [[միզամուղներ]] և [[ԱՓՖ պաշարիչներ]], եթե հակացուցված չեն<ref name="uas5" />

=== Աորտալ փականի ռեկոնստրուկցիա ===
[[Սիրտ|Աորտալ փականի]] ռեկոնստրուկցիան ամենահաճախը կատարվում է [[աորտա]]լ հետհոսքի ժամանակ։ Այն կարող է անհրաժեշտ լինի նաև [[Աորտա|աորտայի անևրիզմայի]] և բնածին աորտալ ստենոզի բուժման գործում<ref>[[Hans-Joachim Schäfers]]: Current treatment of aortic regurgitation. UNI-MED Science, Bremen, London, Boston 2013, {{ISBN|978-3-8374-1406-6}}.</ref>։  

=== Աորտալ փականի փոխարինում ===
Սիմպտոմատիկ ծանր աորտալ ստենոզի ժամանակ խորհուրդ է տրվում փոխել [[Սիրտ|աորտալ փականը]]։ Դա կարող է կատարվել և' բաց վիրահատության միջոցով, և' միջմաշկային քիչ ինվազիվ կաթետրի միջոցով<ref name="Asymptomatic7" /><ref name="siemieniuk">{{cite journal|year=2016|title=Transcatheter versus surgical aortic valve replacement in patients with severe aortic stenosis at low and intermediate risk: systematic review and meta-analysis.|url=http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5130.long|journal=BMJ|volume=354|issue=|pages=i5130|doi=10.1136/bmj.i5130|pmc=5040923|pmid=27683246|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005154242/http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5130.long|archivedate=2016 թ․ հոկտեմբերի 5|vauthors=Siemieniuk RA, Agoritsas T, Manja V, et al|df=|url-status=live}}</ref><ref name="vandvik">{{cite journal|year=2016|title=Transcatheter or surgical aortic valve replacement for patients with severe, symptomatic, aortic stenosis at low to intermediate surgical risk: a clinical practice guideline|url=http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5085.long|journal=BMJ|volume=354|issue=|pages=i5085|doi=10.1136/bmj.i5085|pmid=27680583|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005155545/http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5085.long|archivedate=2016 թ․ հոկտեմբերի 5|vauthors=Vandvik PO, Otto CM, Siemieniuk RA, Bagur R, Guyatt GH, Lytvyn L, Whitlock R, Vartdal T, Brieger D, Aertgeerts B, Price S, Foroutan F, Shapiro M, Mertz R, Spencer FA|df=|url-status=live}}</ref>։ Փականը փոխարինվում է կամ սինթետիկ պրոթեզով կամ ալո/[[աուտոտրանսպլանտատ]]ով։

=== Տրանսկաթետրային փոխարինում ===
Ընդհանուր առմամբ 250000 մարդու մոտ այս եղանակով փոխվել է [[Աորտա|աորտալ փականը]]։ Այս մեթոդը հարմար տարբերակ է այն մարդկանց համար, ովքեր 75 տարեկանից մեծ են կամ վիրահատական փոխարինման թեկածու չեն<ref name="siemieniuk" /><ref name="vandvik" />։

=== Բալոնային վալվուլոպլաստիկա ===
Նորածինների և երեխաների շրջանում կարող է արդյունավետ լինել [[բալոնային վալվուլոպլաստիկան]]։ ՄԵծահասակների շրջանում այն անարդյունավետ է, քանզի լայնացումից հետո փականը վերադառնում է իր նախկին նեղ կարգավիճակին։ Բալոնը ներս է մղվում վերջույթային [[Զարկերակներ|զարկերակի]] միջոցով<ref>[http://www.mayoclinic.com/health/aortic-valve-stenosis/DS00418/DSECTION=8 Mayo Clinic > Aortic valve stenosis > Treatments and drugs] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071004211927/http://www.mayoclinic.com/health/aortic-valve-stenosis/DS00418/DSECTION%3D8|date=2007-10-04}} Retrieved September 2010</ref>։

=== Սրտային անբավարարություն ===
Աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացող սուր դեկոմպենսացված [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] դեպքում նախքան վիրահատությունը ժամանակավոր տեղադրվում է [[ներաորտալ բալոնային պոմպ]]<ref>{{cite book|url=https://books.google.ca/books?id=b5oB0Dyoj1IC&pg=PA406|title=Managing Acute Decompensated Heart Failure a Clinician's Guide to Diagnosis and Treatment.|author1=Christopher M. O'Connor|date=2005|publisher=Informa Healthcare|isbn=9780203421345|location=London|page=406|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402102057/https://books.google.ca/books?id=b5oB0Dyoj1IC&pg=PA406|archivedate=2015 թ․ ապրիլի 2|df=|url-status=live}}</ref>

== Կանխատեսում ==
Չբուժվելու դեպքում ծանր սիմպտոմատիկ ստենոզը 50-60% դեպքերում 2 տարվա ընթացքում բերում է [[մահ]]ացության<ref name="pmid21178291">{{cite journal|year=2011|title=Pathophysiology of aortic stenosis and approach to treatment with percutaneous valve implantation|journal=Circulation Journal|volume=75|issue=1|pages=11–19|doi=10.1253/circj.CJ-10-1105|pmid=21178291|vauthors=Spaccarotella C, Mongiardo A, Indolfi C}}</ref>։

== Համաճարակաբանություն ==
65 տարեկանից բարձր տարիքով մարդկանց 2%-ը, 75 տարեկանից բարձր տարիքով մարդկանց 3%-ը<ref name="Asymptomatic7"/> և 85 տարեկանից բարձր մարդկանց 4%-ը ունեն աորտայի ստենոզ<ref>{{cite journal|display-authors=etal|date=March 1997|title=Clinical factors associated with calcific aortic valve disease. Cardiovascular Health Study|journal=Journal of the American College of Cardiology|volume=29|issue=3|pages=630–4|doi=10.1016/S0735-1097(96)00563-3|pmid=9060903|vauthors=Stewart BF, Siscovick D, Lind BK}}</ref>։ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|Հյուսիսային Ամերիկայում]] և [[Եվրոպա]]յում տարիքի բարձրացմանը զուգահեռ հիվանդության տարածվածությունն աճում է<ref>clinical Anesthesiology  by Edward Morgan</ref>։

Աորտալ ստենոզի պրոգրեսիայի վրա ազդող ռիսկի գործոններից են [[հիպերտենզիա]]ն, տարիքը, արական սեռը, [[Լիպիդներ|հիպերլիպիդեմիան]], [[շաքարային դիաբետ]]ը, ծխելը, [[մետաբոլիկ սինդրոմ]]ը, [[երիկամային անբավարարություն]]ը<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Thoughts5"/><ref name="Rare" />։

== Պատմություն ==
Աորտալ ստենոզն առաջին անգամ նկարագրվել է ֆրանսիացի բժիշկ Լազար Րիվիերի կողմից<ref name="Cellular2"/>։

== Հետազոտություն ==
Բիֆոսֆոնատներ ստացող մարդկանց շրջանում աորտալ ստենոզն ավելի դանդաղ է հարաճում, որոշ դեպքերում էլ` հետաճի է ենթարկվում<ref name="Innasimuthu AL, Katz WE 1–7">{{cite journal|date=January 2011|title=Effect of bisphosphonates on the progression of degenerative aortic stenosis|journal=Echocardiography|volume=28|issue=1|pages=1–7|doi=10.1111/j.1540-8175.2010.01256.x|pmid=20678125|vauthors=Innasimuthu AL, Katz WE}}</ref><ref>{{cite journal|date=June 2010|title=Aortic stenosis: An update|journal=World Journal of Cardiology|volume=2|issue=6|pages=135–9|doi=10.4330/wjc.v2.i6.135|pmc=2999052|pmid=21160731|vauthors=Nathaniel S, Saligram S, Innasimuthu AL}}</ref>։ Այս փաստի առիթով բազմաթիվ հետազոտություններ են կատարվում այժմ։ Բիֆոսֆոնատների դրական ազդեցության վերաբերյալ հետազոտություններից մեկը ձախողվել է<ref>{{cite journal|display-authors=etal|date=April 2012|title=Do bisphosphonates slow the progression of aortic stenosis?|journal=Journal of the American College of Cardiology|volume=59|issue=16|pages=1452–9|doi=10.1016/j.jacc.2012.01.024|pmid=22497825|vauthors=Aksoy O, Cam A, Goel SS}}</ref>։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* {{dmoz|Health/Conditions_and_Diseases/Cardiovascular_Disorders/Heart_Disease/Valvular/Aortic_Valve/}}
*[http://www.cincinnatichildrens.org/patients/child/encyclopedia/defects/avs/ Aortic Stenosis] in children
*{{cite journal|last1=Bonow|first1=Robert O.|last2=Brown|first2=Alan S.|last3=Gillam|first3=Linda D.|last4=Kapadia|first4=Samir R.|last5=Kavinsky|first5=Clifford J.|last6=Lindman|first6=Brian R.|last7=Mack|first7=Michael J.|last8=Thourani|first8=Vinod H.|title=ACC/AATS/AHA/ASE/EACTS/HVS/SCA/SCAI/SCCT/SCMR/STS 2017 Appropriate Use Criteria for the Treatment of Patients With Severe Aortic Stenosis|url=https://archive.org/details/take0000brow|journal=Journal of the American College of Cardiology|date=October 2017|doi=10.1016/j.jacc.2017.09.018}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Բժշկություն}}

[[Կատեգորիա:Սրտային հիվանդություններ]]
[[Կատեգորիա:Փականային արատներ]]