[go: nahoru, domu]
Jump to content

«Աորտալ ստենոզ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբ
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
 
(40 intermediate revisions by 9 users not shown)
Տող 1. Տող 1.
{{{{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն
{{Տեղեկաքարտ Հիվանդություն
| անվանում = Աորտալ ստենոզ
| անվանում = Աորտալ ստենոզ
| լատիներեն անվանում = Aortic stenosis
| լատիներեն անվանում = Aortic stenosis
| պատկեր = Aortic stenosis rheumatic, gross pathology 20G0014 lores.jpg
| պատկեր = Aortic stenosis rheumatic, gross pathology 20G0014 lores.jpg
| նկարագրում = Կենտրոնում աորտալ փականի ծանր ստենոզ է` առաջացած ռևմատիզմի պատճառով: Ստորին աջ հատվածում պատկերված է թոքային զարկերակացողունը: Ստորին ձախ հատվածում աջ պսակաձև զարկերակի կտրվածքն է տեղակայված: Աջ կողմում երևում է ձախ պսակաձև զարկերակը:
| նկարագրում = Կենտրոնում աորտալ փականի ծանր ստենոզ է` առաջացած ռևմատիզմի պատճառով։ Ստորին աջ հատվածում պատկերված է թոքային զարկերակացողունը։ Ստորին ձախ հատվածում աջ պսակաձև զարկերակի կտրվածքն է տեղակայված։ Աջ կողմում երևում է ձախ պսակաձև զարկերակը։
| պատճառ = բնածին երկփեղկ փական, ռևմատիկ տենդ
| պատճառ = բնածին երկփեղկ փական, ռևմատիկ տենդ
| ախտանիշ = ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տանելիության իջեցում, հևոց, գիտակցության կորուստ, կրծքավանդակի ցավ, վերջույթների այտուցներ
| ախտանիշ = ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տանելիության իջեցում, հևոց, գիտակցության կորուստ, կրծքավանդակի ցավ, վերջույթների այտուցներ
Տող 15. Տող 15.
| կանխատեսում = բուժման բացակայության դեպքում հնգամյա ապրելիությունը 50% է
| կանխատեսում = բուժման բացակայության դեպքում հնգամյա ապրելիությունը 50% է
|}}
|}}
Աորտալ ստենոզը աորտայի նեղացումն է այն հատվածում, որտեղ ավարտվում է [[Սիրտ|ձախ փորոքը]]<ref name="Cz2014">{{cite journal|last1=Czarny|first1=MJ|last2=Resar|first2=JR|date=2014|title=Diagnosis and management of valvular aortic stenosis.|journal=Clinical Medicine Insights. Cardiology|volume=8|issue=Suppl 1|pages=15–24|doi=10.4137/CMC.S15716|pmc=4213201|pmid=25368539}}</ref>: Այն կարող է առաջանալ ինչպես [[Աորտալ փական|աորտալ փականից]] վեր, այնպես էլ` ներքև<ref name="Cz2014" />: Դրան բնորոշ է վիճակի վատացումը ժամանակի ընթացքում<ref name="Cz2014" />: Ժամանակի ընթացքում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տոլեռանտությունը սկսումը վատանալ<ref name="Cz2014" /> Եթե աորտալ ստենոզի պատճառով առաջանում է [[սրտային անբավարարություն]], գիտակցության կորուստ կամ սրտային ծագման կրծքավանդակի ցավ, ապա հիվանդության կանխատեսումը վատն է<ref name="Cz2014" />: Գիտակցության կորուստը կարող է պատահել կանգնած դիրքում կամ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ<ref name="Cz2014" />: [[Սրտային անբավարարություն|Սրտային անբավարարության]] նշաններն են [[Հևոց|հևոցը]] հորիզոնական դիրքում, գիշերը, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ և ոտքերի այտուցը<ref name="Cz2014" />: Փականի հաստացումը Աառանց նեղացման կոչվում է աորտալ կարծրացում<ref name="Cz2014" />:
'''Աորտալ ստենոզ''', աորտայի նեղացումն այն հատվածում, որտեղ ավարտվում է [[Սիրտ|ձախ փորոքը]]<ref name="Cz20143">{{cite journal|last1=Czarny|first1=MJ|last2=Resar|first2=JR|date=2014|title=Diagnosis and management of valvular aortic stenosis.|journal=Clinical Medicine Insights. Cardiology|volume=8|issue=Suppl 1|pages=15–24|doi=10.4137/CMC.S15716|pmc=4213201|pmid=25368539}}</ref>։ Այն կարող է առաջանալ ինչպես [[աորտալ փական]]ից վեր, այնպես էլ` ներքև<ref name="Cz20143"/>։ Դրան բնորոշ է վիճակի վատացումը ժամանակի ընթացքում<ref name="Cz20143"/>։ Ժամանակի ընթացքում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տոլեռանտությունը սկսումը վատանալ<ref name="Cz20143"/>։ Եթե աորտալ ստենոզի պատճառով առաջանում է [[սրտային անբավարարություն]], գիտակցության կորուստ կամ սրտային ծագման կրծքավանդակի ցավ, ապա հիվանդության կանխատեսումը վատն է<ref name="Cz20143"/>։ Գիտակցության կորուստը կարող է պատահել կանգնած դիրքում կամ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ<ref name="Cz20143"/>։ [[Սրտային անբավարարություն|Սրտային անբավարարության]] նշաններն են [[հևոց]]ը հորիզոնական դիրքում, գիշերը, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ և ոտքերի այտուցը<ref name="Cz20143"/>։ Փականի հաստացումը առանց նեղացման կոչվում է աորտալ կարծրացում (սկլերոզ)<ref name="Cz20143"/>։


⚫
Պատճառներից են բնածին երկփեղկ աորտալ փականը և [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ տենդը]]<ref name="Cz20143"/>։ Բնածին երկփեղկ փական ունի բնակչության 1-2%<ref name="Cz20143"/>։ Նորմալ փականը կարող է կարծրանալ տասնամյակների ընթացքում<ref name="Cz20143"/>։ Ռիսկի գործոնները նման են [[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|սրտի իշեմիկ հիվանդության]] ռիսկի գործոններին և ներառում են [[Ծխախոտի ազդեցությունն առողջության վրա|ծխելը]], [[գերճնշում]]ը, [[Խոլեսթերին|խոլեստերինի]] բարձր քանակը, [[Դիաբետ (այլ կիրառումներ)|դիաբետը]], արական սեռը<ref name="Cz20143"/>։ Աորտալ փականը սովորաբար 3 փեղկ ունի և տեղակայված է ձախ [[Սիրտ|փորոքի]] և աորտայի միջև<ref name="Cz20143"/>։ Աորտալ ստենոզը բերում է սրտային աղմուկի առաջացման<ref name="Cz20143"/>։ Ըստ ծանրության այն լինում է թեթև, միջին, սուր, շատ սուր աստիճանի։ Վերջինները կարելի է տարբերակել [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրության]] միջոցով<ref name="Cz20143"/>։
=== Պատճառ և ախտորոշում ===
⚫
Պատճառներից են բնածին երկփեղկ աորտալ փականը և [[Ռևմատիզմ|ռևմատիկ տենդը]]<ref name="Cz20142">{{cite journal|last1=Czarny|first1=MJ|last2=Resar|first2=JR|date=2014|title=Diagnosis and management of valvular aortic stenosis.|journal=Clinical Medicine Insights. Cardiology|volume=8|issue=Suppl 1|pages=15–24|doi=10.4137/CMC.S15716|pmc=4213201|pmid=25368539}}</ref>: Բնածին երկփեղկ փական ունի բնակչության 1-2%<ref name="Cz20142" />: Նորմալ փականը կարող է կարծրանալ տասնամյակների ընթացքում<ref name="Cz20142" />: Ռիսկի գործոնները նման են [[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|սրտի իշեմիկ հիվանդության]] ռիսկի գործոններին և ներառում են [[Ծխախոտի ազդեցությունն առողջության վրա|ծխելը]], [[Գերճնշում|գերճնշումը]], [[Խոլեսթերին|խոլեստերինի]] բարձր քանակը, [[Դիաբետ (այլ կիրառումներ)|դիաբետը]], արական սեռը<ref name="Cz20142" />: Աորտալ փականը սովորաբար 3 փեղկ ունի և տեղակայված է ձախ [[Սիրտ|փորոքի]] և աորտայի միջև<ref name="Cz20142" />: Աորտալ ստենոզը բերում է սրտային աղմուկի առաջացման<ref name="Cz20142" />: Ըստ ծանրության այն լինում է թեթև, միջին, սուր, շատ սուր աստիճանի: Վերջինները կարելի է տարբերակել [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրության]] միջոցով<ref name="Cz20142" />:


⚫
Աորտալ ստենոզը հայտնաբերվում և հսկվում է [[էխոսրտագրության]] միջոցով<ref name="Cz20143"/>։ Եթե այն դառնում է սուր, ապա բուժումը պետք է ներառի փականի վիրահատությունը կամ աորտալ փականի տրանսկաթետրային փոխարինումը<ref name="Cz20143" />։ Փականները կարող են լինել մեխանիկական կամ բիոպրոսթետիկ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր առավելություններն ու թերությունները<ref name="Cz20143" />։ Այլ պակաս ինվազիվ միջամտության տարբերակ է [[բալոնային վալվուլոպլաստիկան]], որը կարող է լավացնել հիվանդի վիճակը մի քանի ամսով<ref name="Cz20143" />։ Սրտային անբավարարությունը բուժվում է նույն կերպ և' թեթև, և' միջին ծանրության ստենոզի դեպքում<ref name="Cz20143" />։ Ծանր աորտալ ստենոզի առկայության դեպքում կան դեղեր որոնցից պետք է խուսափել։ Դրանցից են [[ԱՓՖ պաշարիչները]], [[նիտրոգլիցերին]]ը, [[բետա պաշարիչները]]<ref name="Cz20143" />։ [[Նիտրոպրուսիդը]] կամ [[ֆենիլէֆրինը]] կախված արյան ճնշումից կարող են օգտագործվել դեկոմպենսացված սրտային անբավարարության ժամանակ<ref name="Cz20143" /><ref name="Over2008">{{cite journal|last1=Overgaard|first1=CB|last2=Dzavík|first2=V|date=2008 թ․ սեպտեմբերի 2|title=Inotropes and vasopressors: review of physiology and clinical use in cardiovascular disease.|url=https://archive.org/details/sim_circulation_2008-09-02_118_10/page/1047|journal=Circulation|volume=118|issue=10|pages=1047–56|doi=10.1161/CIRCULATIONAHA.107.728840|pmid=18765387}}</ref>։
=== Բուժում ===
⚫
Աորտալ ստենոզը հայտնաբերվում և հսկվում է [[էխոսրտագրության]] միջոցով<ref name="Cz20143">{{cite journal|last1=Czarny|first1=MJ|last2=Resar|first2=JR|date=2014|title=Diagnosis and management of valvular aortic stenosis.|journal=Clinical Medicine Insights. Cardiology|volume=8|issue=Suppl 1|pages=15–24|doi=10.4137/CMC.S15716|pmc=4213201|pmid=25368539}}</ref>: Եթե այն դառնում է սուր, ապա բուժումը պետք է ներառի փականի վիրահատական կամ աորտալ փականի տրանսկաթետրային փոխարինում<ref name="Cz20143" />: Փականները կարող են լինել մեխանիկական կամ բիոպրոսթետիկ, յուրաքանչյուրն ունի իր առավելություններն ու թերությունները<ref name="Cz20143" />: Այլ պակաս ինվազիվ միջամտության տարբերակ է [[բալոնային վալվուլոպլաստիկան]], որը կարող է լավացնել հիվանդի վիճակը մի քանի ամսով<ref name="Cz20143" />: Սրտային անբավարարությունը բուժվում է նույն կերպ և' թեթև, և' միջին ծանրության ստենոզի դեպքում<ref name="Cz20143" />: Ծանր աորտալ ստենոզի առկայության դեպքում կան դեղեր որոնցից պետք է խուսափել: Դրանցից են [[ԱՓՖ պաշարիչները]], [[Նիտրոգլիցերին|նիտրոգլիցերինը]], [[բետա պաշարիչները]]<ref name="Cz20143" />: [[Նիտրոպրուսիդը]] կամ [[ֆենիլէֆրինը]] կախված արյան ճնշումից կարող են օգտագործվել դեկոմպենսացված սրտային անբավարարության ժամանակ<ref name="Cz20143" /><ref name="Over2008">{{cite journal|last1=Overgaard|first1=CB|last2=Dzavík|first2=V|date=2 September 2008|title=Inotropes and vasopressors: review of physiology and clinical use in cardiovascular disease.|journal=Circulation|volume=118|issue=10|pages=1047–56|doi=10.1161/CIRCULATIONAHA.107.728840|pmid=18765387}}</ref>:


⚫
Աորտալ ստենոզը աշխարհում ամենամեծ տարածում ունեցող փականային հիվանդությունն է<ref name="Asymptomatic7">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref>։ Այն հանդիպում է 65 տարեկանից բարձր մարդկանց 2% շրջանում<ref name="Cz20143" />։ Կլինիկայի առկայության դեպքում հնգամյա մահացությունը բուժման բացակայության դեպքում 50% է իսկ տասնամյան` 90%.<ref name="Cz20143" /> Աորտալ ստենոզը առաջին անգամ նկարագրվել է ֆրանսիացի բժիշկ Լազար Րիվիեի կողմից 1663 թվականին<ref name="Cellular2">{{cite journal|author=Leopold JA|date=August 2012|title=Cellular mechanisms of aortic valve calcification|journal=Circulation: Cardiovascular Interventions|volume=5|issue=4|pages=605–14|doi=10.1161/CIRCINTERVENTIONS.112.971028|pmc=3427002|pmid=22896576}}</ref>։
⚫
=== Համաճարակաբանություն, կանխատեսում և պատմություն ===
⚫
Աորտալ ստենոզը աշխարհում ամենամեծ տարածում ունեցող փականային հիվանդությունն է<ref name="Asymptomatic">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref>: Այն հանդիպում է 65 տարեկանից բարձր մարդկանց 2% շրջանում<ref name="Cz20143" />: Կլինիկայի առկայության դեպքում հնգամյա մահացությունը բուժման բացակայության դեպքում 50% է իսկ տասնամյան` 90%.<ref name="Cz20143" /> Աորտալ ստենոզը առաջին անգամ նկարագրվել է ֆրանսիացի բժիշկ Լազար Րիվիեի կողմից 1663 թվականին<ref name="Cellular">{{cite journal|author=Leopold JA|date=August 2012|title=Cellular mechanisms of aortic valve calcification|journal=Circulation: Cardiovascular Interventions|volume=5|issue=4|pages=605–14|doi=10.1161/CIRCINTERVENTIONS.112.971028|pmc=3427002|pmid=22896576}}</ref>:
<br />


== Նշաններ և ախտանիշներ ==
== Նշաններ և ախտանիշներ ==
Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացող սիմպտոմները կախված են ստենոզի ծանրության աստիճանից: Թեթև կամ միջին արտահայտվածության ստենոզի դեպքում ախտանշանները կարող են բացակայել: Աորտալ ստենոզի երեք հիմնական ախտանշաններն են [[Ուշագնացություն|գիտակցության կորուստը]], [[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|ստենոկարդիկ ցավը]] և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ [[Հևոց|հևոցը]]: Այլ ախտանշաններից են պառկած ժամանակ դժվարաշնչությունը, գիշերային [[Հևոց|հևոցի]] էպիզոդները, ստորին վերջույթների [[Այտուցներ|այտուցը]]<ref name="Asymptomatic2">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref><ref name="Thoughts">{{cite journal|last1=Rogers|first1=FJ|date=November 2013|title=Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people|journal=Journal of the American Osteopathic Association|volume=113|issue=11|pages=820–828|doi=10.7556/jaoa.2013.057|pmid=24174503}}</ref>:
Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացող ախտանիշները կախված են ստենոզի ծանրության աստիճանից։ Թեթև կամ միջին արտահայտվածության ստենոզի դեպքում ախտանշանները կարող են բացակայել։ Աորտալ ստենոզի երեք հիմնական ախտանշաններն են [[Ուշագնացություն|գիտակցության կորուստը]], [[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|ստենոկարդիկ ցավը]] և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ [[հևոց]]ը։ Այլ ախտանշաններից են պառկած ժամանակ դժվարաշնչությունը, գիշերային [[հևոց]]ի էպիզոդները, ստորին վերջույթների [[Այտուցներ|այտուցը]]<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Thoughts5">{{cite journal|last1=Rogers|first1=FJ|date=November 2013|title=Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people|url=https://archive.org/details/sim_jaoa-the-journal-of-the-american-osteopathic-association_2013-11_113_11/page/820|journal=Journal of the American Osteopathic Association|volume=113|issue=11|pages=820–828|doi=10.7556/jaoa.2013.057|pmid=24174503}}</ref>։


=== Ստենոկարդիա ===
=== Կրծքային հեղձուկ ===
[[Ստենոկարդիա|Ստենոկարդիայի]] առկայությունը նույնպես մեծացնում է [[Մահ|մահվան]] ռիսկը: [[Ստենոկարդիա|Ստենոկարդիայով]] հիվանդների շրջանում 5ամյա [[Մահ|մահացության]] ռիսկը 50% է, եթե փականը չփոխվի:
[[Ստենոկարդիա]]յի առկայությունը նույնպես մեծացնում է [[մահ]]վան ռիսկը։ [[Ստենոկարդիա]]յով հիվանդների շրջանում 5ամյա [[մահ]]ացության ռիսկը 50% է, եթե փականը չփոխվի։


Ստենոկարդիայի առաջացման պատճառը ձախ փորոքի գերաճն է, որն առաջանում է աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացած ծավալային գերծանրաբեռնվածության հետևանքով: Ձախ փորոքի մկանային զանգվածի մեծացումը բերում է [[Թթվածին|թթվածնի]] պահանջ-մատակարարում հավասարակշռության խախտմանը: Իշեմիայի նշանները սկզբից առաջանում են ծանրաբեռնվածության ժամանակ: Այս փուլում [[Սթրես-թեստեր|սթրես-թեստերի]] իրականացումը կարող է ինֆորմատիվ լինել:
Ստենոկարդիայի առաջացման պատճառը ձախ փորոքի գերաճն է, որն առաջանում է աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացած ծավալային գերծանրաբեռնվածության հետևանքով։ Ձախ փորոքի մկանային զանգվածի մեծացումը բերում է [[Թթվածին|թթվածնի]] պահանջ-մատակարարում հավասարակշռության խախտմանը։ Իշեմիայի նշանները սկզբից առաջանում են ծանրաբեռնվածության ժամանակ։ Այս փուլում [[սթրես-թեստեր]]ի իրականացումը կարող է ինֆորմատիվ լինել։


=== Սինկոպե ===
=== Սինկոպե ===
[[Ուշագնացություն|Սինկոպեն]] կամ [[Ուշագնացություն|ուշագնացությունը]] աորտալ ստենոզի ժամանակ հաճախ առաջանում է ծանրաբեռնվածության ժամանակ<ref name="Asymptomatic3">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref><ref name="agabegi2nd-ch1">Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: {{cite book|title=Step-Up to Medicine (Step-Up Series)|author1=Elizabeth D Agabegi|author2=Agabegi, Steven S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2008|isbn=0-7817-7153-6|location=Hagerstwon, MD|pages=|doi=|oclc=|accessdate=}}{{page needed|date=July 2014}}</ref>: Այս ախտանշանը [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] ժամանակ մեծացնում է մահվան ռիսկը: Սինկոպեով հիվանդների շրջանում եռամյա մահացության ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի:
[[Ուշագնացություն|Սինկոպեն]] կամ [[ուշագնացություն]]ը աորտալ ստենոզի ժամանակ հաճախ առաջանում է ծանրաբեռնվածության ժամանակ<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="agabegi2nd-ch15">Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: {{cite book|title=Step-Up to Medicine (Step-Up Series)|url=https://archive.org/details/stepuptomedicine0000agab|author1=Elizabeth D Agabegi|author2=Agabegi, Steven S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2008|isbn=0-7817-7153-6|location=Hagerstwon, MD|pages=|doi=|oclc=|accessdate=}}</ref>։ Այս ախտանշանը [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] ժամանակ մեծացնում է մահվան ռիսկը։ Սինկոպեով հիվանդների շրջանում եռամյա մահացության ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի։


Աորտալ ստենոզի պարագայում [[Ուշագնացություն|ուշագնացության]] առաջացման պատճառը կարող է լինել սրտային արտամղման ֆիքսված ծավալը<ref>{{Cite journal|last=Richards|first=Mark|last2=Ikram|first2=Hamid|last3=Nicholls|first3=M. Gary|last4=Hamilton|first4=Eric|last5=Richards|first5=Rosemary|date=1984|title=Syncope in aortic valvular stenosis|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0140673684915551|journal=The Lancet|volume=324|pages=1113–1116|doi=10.1016/S0140-6736(84)91555-1|pmid=|access-date=}}</ref>: Երբ հիվանդը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության է ենթարկվում, նրա մակերեսային անոթային լարվածությունը նվազում է, որպեսզի անոթները լայնանան և մկանների ստացած [[Արյուն|արյան]] քանակն աճի: Նորմայում մակերեսային անոթային լարվածության նվազումը կոմպենսացվում է սրտային արտամղման ծավալի մեծացումով: Աորտալ ստենոզով հիվանդների մոտ սրտային արտամղումը չի կարող մեծանալ, ինչի պատճառով ճնշումն իջնում է: Ուղեղի արյունամատակարարման իջեցման պատճառով հիվանդը կարող է կորցնել [[Գիտակցություն|գիտակցությունը]]:
Աորտալ ստենոզի պարագայում [[Ուշագնացություն|ուշագնացության]] առաջացման պատճառը կարող է լինել սրտային արտամղման ֆիքսված ծավալը<ref>{{Cite journal|last=Richards|first=Mark|last2=Ikram|first2=Hamid|last3=Nicholls|first3=M. Gary|last4=Hamilton|first4=Eric|last5=Richards|first5=Rosemary|date=1984|title=Syncope in aortic valvular stenosis|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0140673684915551|journal=The Lancet|volume=324|pages=1113–1116|doi=10.1016/S0140-6736(84)91555-1|pmid=|access-date=}}</ref>։ Երբ հիվանդը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության է ենթարկվում, նրա մակերեսային անոթային լարվածությունը նվազում է, որպեսզի անոթները լայնանան և մկանների ստացած [[Արյուն|արյան]] քանակն աճի։ Նորմայում մակերեսային անոթային լարվածության նվազումը կոմպենսացվում է սրտային արտամղման ծավալի մեծացումով։ Աորտալ ստենոզով հիվանդների մոտ սրտային արտամղումը չի կարող մեծանալ, ինչի պատճառով ճնշումն իջնում է։ Ուղեղի արյունամատակարարման իջեցման պատճառով հիվանդը կարող է կորցնել [[գիտակցություն]]ը։


[[Ուշագնացություն|Սինկոպեի]] առաջացման երկրորդ տեսությունը կապված է գերաճած փորոքի պատճառով առաջացած վազոդեպրեսոր պատասխանի հետ, որը կարող է երկրորդային մակերեսային անոթալայնացում առաջացնել, հետևաբար նաև ուղեղի սնուցման խանգարում և գիտակցության կորուստ: Արտամղման ֆիքսված ծավալն իր հերթին նպաստում է այս վիճակին:
[[Ուշագնացություն|Սինկոպեի]] առաջացման երկրորդ տեսությունը կապված է գերաճած փորոքի պատճառով առաջացած վազոդեպրեսոր պատասխանի հետ, որը կարող է երկրորդային մակերեսային անոթալայնացում առաջացնել, հետևաբար նաև ուղեղի սնուցման խանգարում և գիտակցության կորուստ։ Արտամղման ֆիքսված ծավալն իր հերթին նպաստում է այս վիճակին։


Երրորդ տեսության համաձայն ձախ փորոքի գերաճը բերում է [[Սիրտ|պսակաձև զարկերակների]] կողմից միոկարդը սնուցելու խանգարման, [[Առիթմիա|առիթմիաների]] առաջացման, որոնք էլ ընկած են [[Ուշագնացություն|ուշագնացության]] հիմքում:
Երրորդ տեսության համաձայն ձախ փորոքի գերաճը բերում է [[Սիրտ|պսակաձև զարկերակների]] կողմից միոկարդը սնուցելու խանգարման, [[առիթմիա]]ների առաջացման, որոնք էլ ընկած են [[Ուշագնացություն|ուշագնացության]] հիմքում։


Եվ վերջապես աորտայի կալցիֆիկացված ստենոզի ժամանակ [[Կալցիում|կալցիֆիկացիան]] կարող է տարածվել և ընդգրկել [[Առիթմիա|սրտի հաղորդչական համակարգը]]: Եթե դրա արդյունքում առաջանա [[Առիթմիա|պաշարում]], որը վտանգավոր վիճակ է պացիենտի կյանքի համար<ref name=":0">{{cite journal|date=June 2013|title=Nano-analytical electron microscopy reveals fundamental insights into human cardiovascular tissue calcification|journal=Nature Materials|volume=12|issue=6|pages=576–83|doi=10.1038/nmat3627|pmid=23603848|vauthors=Bertazzo S, Gentleman E, Cloyd KL, Chester AH, Yacoub MH, Stevens MM}}</ref><ref>{{cite journal|author=Miller JD|date=June 2013|title=Cardiovascular calcification: Orbicular origins|journal=Nature Materials|volume=12|issue=6|pages=476–8|doi=10.1038/nmat3663|pmid=23695741}}</ref>:
Եվ վերջապես աորտայի կալցիֆիկացված ստենոզի ժամանակ [[Կալցիում|կալցիֆիկացիան]] կարող է տարածվել և ընդգրկել [[Առիթմիա|սրտի հաղորդչական համակարգը]]։ Եթե դրա արդյունքում առաջանա [[Առիթմիա|պաշարում]], որը վտանգավոր վիճակ է պացիենտի կյանքի համար<ref name=":0">{{cite journal|date=June 2013|title=Nano-analytical electron microscopy reveals fundamental insights into human cardiovascular tissue calcification|journal=Nature Materials|volume=12|issue=6|pages=576–83|doi=10.1038/nmat3627|pmid=23603848|vauthors=Bertazzo S, Gentleman E, Cloyd KL, Chester AH, Yacoub MH, Stevens MM}}</ref><ref>{{cite journal|author=Miller JD|date=June 2013|title=Cardiovascular calcification: Orbicular origins|journal=Nature Materials|volume=12|issue=6|pages=476–8|doi=10.1038/nmat3663|pmid=23695741}}</ref>։


=== Կանգային սրտային անբավարարություն ===
=== Կանգային սրտային անբավարարություն ===
Կանգային սրտային անբավարարությունը վատացնում է աորտալ ստենոզով պացիենտների ելքի կանխատեսումը: Նրանց շրջանում 2ամյա մահացությանը ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի: Կանգային սրտային անբավարարությունը ձախ փորոքային գերաճի և դիաստոլիկ դիսֆունկցիայի արդյունքն է<ref name="Asymptomatic4">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref>:
Կանգային սրտային անբավարարությունը վատացնում է աորտալ ստենոզով պացիենտների ելքի կանխատեսումը։ Նրանց շրջանում 2ամյա մահացությանը ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի։ Կանգային սրտային անբավարարությունը ձախ փորոքային գերաճի և դիաստոլիկ դիսֆունկցիայի արդյունքն է<ref name="Asymptomatic7"/>։


=== Կապակցված նշաններ ===
== Պատճառները ==
Հեյդեի համախտանիշի ժամանակ աորտալ ստենոզը ուղեկցվում է ստամոքս-աղիքային արյունահոսությամբ, որը հետևանք է աղիքի անգիոդիսպլազիայի<ref name="Heyde's">{{cite journal|last1=Figuinha|first1=FC|last2=Spina|first2=GS|last3=Tarasoutchi|first3=F|date=March 2011|title=Heyde's syndrome: case report and literature review|url=http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0066-782X2011000300017&lng=en&nrm=iso&tlng=en|journal=Arquivos Brasileiros de Cardiologia|volume=96|issue=3|pages=e42–e45|doi=10.1590/S0066-782X2011000300017|pmid=21484065|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131105090548/http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0066-782X2011000300017&lng=en&nrm=iso&tlng=en|archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 5|df=|url-status=live}}</ref>։ Վերջերս կատարված հետազոտություններից մեկը ցույց է տվել, որ աորտալ ստենոզը կարող է խախտել նաև մակարդման ընթացքը։
⚫
[[Պատկեր:Blausen 0040 AorticStenosis.png|մինի|Աորտալ ստենոզի պատկերապատում]]
⚫
Աորտալ ստենոզը ամենահաճախն առաջանում է տարիք-ուղեկցվող կալցիֆիկացիան է (>50% դեպքերում), 65-70 միջին տարիքում: Աորտալ ստենոզի այլ կարևոր պատճառներից է բնածին երկփեղկ փականը<ref>[http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0034-98872005000300002&lng=es&nrm=iso Ricardo Zalaquett, Cristóbal Camplá, et al. (2005). "Cirugía reparadora de la válvula aórtica bicúspide insuficiente". ''Rev Méd Chile'', '''133'''(3): pp. 279-86.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103140327/http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0034-98872005000300002&lng=es&nrm=iso|date=2013-11-03}} ISSN 0034-9887.</ref> (30-40% դեպքերում), 40-50 միջին տարիքում<ref name="Thoughts2">{{cite journal|last1=Rogers|first1=FJ|date=November 2013|title=Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people|journal=Journal of the American Osteopathic Association|volume=113|issue=11|pages=820–828|doi=10.7556/jaoa.2013.057|pmid=24174503}}</ref>:


=== Բարդություններ ===
⚫
Սուր ռևմատիկ տենդը կարող է 10% դեպքերում աորտալ ստենոզի պատճառ հանդիսանալ<ref name="uas">VOC=VITIUM ORGANICUM CORDIS, a compendium of the Department of Cardiology at Uppsala Academic Hospital. By Per Kvidal September 1999, with revision by Erik Björklund May 2008</ref>: Աորտալ ստենոզի հազվադեպ պատճառներից են [[Ֆաբրիի հիվանդությունը]], [[Համակարգային կարմիր գայլախտ|համակարգային կարմիր գայլախտը]], [[Պեջետի հիվանդությունը]], [[Միզաթթու|միզաթթվի]] բարձր քանակները և [[Ինֆեկցիա|ինֆեկցիան]]<ref name="Rare">{{cite journal|last1=Olszowska|first1=M|date=November 2011|title=Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults|url=http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|deadurl=no|journal=Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej|volume=121|issue=11|pages=409–413|pmid=22129836|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104041052/http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|archivedate=2013-11-04|df=}}</ref>:
[[Սրտի Ամերիկյան Ասոցացիան]] վերջերս փոխել է [[էնդոկարդիտ]]ի պրոֆիլաքսիայի համար [[Հակաբիոտիկներ|հակաբիոտիկային թերապիայի]] ցուցումները։ 2007 թվականի ցուցումներով պրոֆիլաքսիան խորհուրդ է տրվում միայն նրանց համար, ովքեր ունեն սրտի արհեստական փականներ, նախկինում տարել են [[էնդոկարդիտ]] և նրանք, ովքեր սրտի բնածին հիվանդություն ունեն։


Աորտալ ստենոզով հիվանդները ուշագնացության ռիսկի խմբում են գտնվում, քանի որ աորտալ փականի բացվածքի նեղացումը իջեցնում է սրտային արտամղման ծավալը։ Որոշ դեղեր կարող են բարձրացնել ուշագնացության ռիսկը։ Այդ խմբին են պատկանում [[նիտրոգլիցերին]]ը, նիտրատները, [[ԱՓՖ արգելակիչներ]]ը, [[տերազոսին]]ը, [[հիդրալազին]]ը։ Բոլոր այս դեղերը բերում են ծայրամասային անոթալայնացման։ Նորմալ իրավիճակում ծայրամասային անոթալայնացման ժամանակ սիրտն ի վիճակի է մեծացնել արտամղման ծավալը` հակադրվելով այդ էֆեկտին։ Սակայն աորտալ փականի բացվածքի նեղացման ժամանակ սրտային արտամղումը չի կարող մեծանալ։
⚫
== Ախտաֆիզիոլոգիա ==
⚫
Մարդու [[Աորտա|աորտալ փականը]] նորմայում կազմված է 3 փեղկերից: Բացվածքի մակերեսը 3-4 սմ²<ref name="Cellular2">{{cite journal|author=Leopold JA|date=August 2012|title=Cellular mechanisms of aortic valve calcification|journal=Circulation: Cardiovascular Interventions|volume=5|issue=4|pages=605–14|doi=10.1161/CIRCINTERVENTIONS.112.971028|pmc=3427002|pmid=22896576}}</ref><ref name="Rare2">{{cite journal|last1=Olszowska|first1=M|date=November 2011|title=Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults|url=http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|deadurl=no|journal=Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej|volume=121|issue=11|pages=409–413|pmid=22129836|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104041052/http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|archivedate=2013-11-04|df=}}</ref>: Երբ [[Սիրտ|ձախ փորոքը]] կծկվում է, այն [[Արյուն|արյունը]] մղում է [[աորտա]] աորտալ փականի միջով: Ձախ փորոքի լայնացման ժամանակ աորտալ փականը փակվում է և կանխում է արյան հետհոսքը (ռեգուրգիտացիան) դեպի ձախ փորոք: Աորտալ ստենոզի ժամանակ [[Աորտա|աորտալ փականի]] բացվածքը նեղացած է: Դեգեներատիվ փոփոխությունները սկսում են [[Էնդոթել|էնդոթելիալ բջիջների]] վնասումից, որը մեխանիկական սթրեսի հետևանք է<ref name="Thoughts3">{{cite journal|last1=Rogers|first1=FJ|date=November 2013|title=Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people|journal=Journal of the American Osteopathic Association|volume=113|issue=11|pages=820–828|doi=10.7556/jaoa.2013.057|pmid=24174503}}</ref><ref name="Rare2" />: [[Բորբոքում|Բորբոքումը]] ներառված է աորտալ ստենոզի ախտածնության վաղ փուլում և բերում է [[Խոլեսթերին|խոլեստերինի]] կուտակմանը: Վերջինը վնասման մեծ ուժ ունեցող սուբստրատ է, որ ժամանակի ընթացքում բերում է նշանակալի վնասման և ստենոզի առաջացման<ref name="Thoughts3" /><ref name="Rare2" />:


== Պատճառներ ==
⚫
Ստենոզի հետևանքով ձախ փորոքը ամեն կծկման համար ավելի մեծ ուժ պետքա գործադրի [[աորտա]] արյուն մղելու համար<ref name="Asymptomatic5">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref><ref name="Lilly">{{cite book|title=Pathophysiology of Heart Disease|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2003|isbn=0-7817-4027-4|editor=Lilly LS|edition=3rd}}</ref>: Ի սկզբանե ձախ փորոքը ճնշումը մեծացնում է մկանային պատերը հաստացնելու միջոցով: Դա կոչվում է սրտամկանի գերաճ: Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացած գերաճը կոնցենտրիկ է: Դրա ժամանակ սրտամկանի պատերը հավասարաչափ են հաստացած<ref name="Asymptomatic5" />:


⚫
[[Պատկեր:Blausen 0040 AorticStenosis.png|մինի|Աորտալ ստենոզի պատկերապատում]]
⚫
Ուշ փուլերում [[Սիրտ|ձախ փորոքը]] լայնանում է, պատերը բարակում են և սիստոլիկ ֆունկցիան նվազում է:
⚫
Աորտալ ստենոզը ամենահաճախն առաջանում է տարիք-ուղեկցվող կալցիֆիկացիան է (>50% դեպքերում), 65-70 միջին տարիքում։ Աորտալ ստենոզի այլ կարևոր պատճառներից է բնածին երկփեղկ փականը<ref>[http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0034-98872005000300002&lng=es&nrm=iso Ricardo Zalaquett, Cristóbal Camplá, et al. (2005). "Cirugía reparadora de la válvula aórtica bicúspide insuficiente". ''Rev Méd Chile'', '''133'''(3): pp. 279-86.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131103140327/http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0034-98872005000300002&lng=es&nrm=iso|date=2013-11-03}} ISSN 0034-9887.</ref> (30-40% դեպքերում), 40-50 միջին տարիքում<ref name="Thoughts5"/>։
[[Պատկեր:Cardiovascular calcification - Sergio Bertazzo.tif|մինի|անոթային կալցիֆիկացիայի խտություն-կախյալ գունային սքան էլեկտրոնային միկրոգրաֆը։ Նարնջագույնը կալցիումի ֆոսֆատնի սֆերիկ մասնիկներն են, կանաչը` արտաբջջային մատրիքսը]]
⚫
Սուր ռևմատիկ տենդը կարող է 10% դեպքերում աորտալ ստենոզի պատճառ հանդիսանալ<ref name="uas5">VOC=VITIUM ORGANICUM CORDIS, a compendium of the Department of Cardiology at Uppsala Academic Hospital. By Per Kvidal September 1999, with revision by Erik Björklund May 2008</ref>։ Աորտալ ստենոզի հազվադեպ պատճառներից են [[Ֆաբրիի հիվանդությունը]], [[համակարգային կարմիր գայլախտ]]ը, [[Պեջետի հիվանդությունը]], [[Միզաթթու|միզաթթվի]] բարձր քանակները և [[ինֆեկցիա]]ն<ref name="Rare">{{cite journal|last1=Olszowska|first1=M|date=November 2011|title=Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults|url=http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|journal=Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej|volume=121|issue=11|pages=409–413|pmid=22129836|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104041052/http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 4|df=|url-status=live}}</ref>։


⚫
== Ախտաֆիզիոլոգիա ==
⚫
Աորտալ ստենոզը հաճախ դիագնոզվում է, երբ այն ասիմպտոմատիկ է և երբեմն կարող է հայտնաբերվել սրտի ռուտին հետազոտության ժամանակ: [[Աուսկուլտացիա|Աուսկուլտացիայի]] ժամանակ սրտի առաջին և երկրորդ տոնի միջև կարող է տարբերություն դիտվել: Բացի այդ կարող է առաջանալ ուշացում ճաճանչային և բազկային [[Զարկերակներ|զարկերակների]] պուլսերի միջև:
⚫
Մարդու [[Աորտա|աորտալ փականը]] նորմայում կազմված է 3 փեղկերից։ Բացվածքի մակերեսը 3-4 սմ²<ref name="Cellular2"/><ref name="Rare2">{{cite journal|last1=Olszowska|first1=M|date=November 2011|title=Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults|url=http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|journal=Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej|volume=121|issue=11|pages=409–413|pmid=22129836|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104041052/http://pamw.pl/sites/default/files/pAMW_2011-11_93-Olszowska_0.pdf|archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 4|df=|url-status=live}}</ref>։ Երբ [[Սիրտ|ձախ փորոքը]] կծկվում է, այն [[արյուն]]ը մղում է [[աորտա]] աորտալ փականի միջով։ Ձախ փորոքի լայնացման ժամանակ աորտալ փականը փակվում է և կանխում է արյան հետհոսքը (ռեգուրգիտացիան) դեպի ձախ փորոք։ Աորտալ ստենոզի ժամանակ [[Աորտա|աորտալ փականի]] բացվածքը նեղացած է։ Դեգեներատիվ փոփոխությունները սկսում են [[Էնդոթել|էնդոթելիալ բջիջների]] վնասումից, որը մեխանիկական սթրեսի հետևանք է<ref name="Thoughts5"/><ref name="Rare2" />։ [[Բորբոքում]]ը ներառված է աորտալ ստենոզի ախտածնության վաղ փուլում և բերում է [[Խոլեսթերին|խոլեստերինի]] կուտակմանը։ Վերջինը վնասման մեծ ուժ ունեցող սուբստրատ է, որ ժամանակի ընթացքում բերում է նշանակալի վնասման և ստենոզի առաջացման<ref name="Thoughts5"/><ref name="Rare2" />։


⚫
Ստենոզի հետևանքով ձախ փորոքը ամեն կծկման համար ավելի մեծ ուժ պետքա գործադրի [[աորտա]] արյուն մղելու համար<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Lilly">{{cite book|title=Pathophysiology of Heart Disease|url=https://archive.org/details/pathophysiologyo00lill|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2003|isbn=0-7817-4027-4|editor=Lilly LS|edition=3rd}}</ref>։ Ի սկզբանե ձախ փորոքը ճնշումը մեծացնում է մկանային պատերը հաստացնելու միջոցով։ Դա կոչվում է սրտամկանի գերաճ։ Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացած գերաճը կոնցենտրիկ է։ Դրա ժամանակ սրտամկանի պատերը հավասարաչափ են հաստացած<ref name="Asymptomatic7"/>։
⚫
[[Սիրտ|Սրտի]] առաջին տոնին կարող է հետևել կարճ սուր ձայն` քլիք, որը լավագույն կերպով լսվում է ձախ ստորին [[Կրծոսկր|կրծոսկրային]] սահմանին և գագաթում: Այդ ձայնն առաջանում է արյան հոսքի [[Աորտա|աորտալ փականին]] ընդդեմ հոսքի պատճառով: Ձայնի ուժգնությունը կախված չէ շնչառությունից, ինչը օգնում է տարբերակել թոքային զարկերակի նեղացման ժամանակ առաջացող ձայնից, որը փոփոխում է իր ինտենսիվությունը ներշնչման ժամանակ<ref name="Lilly36">{{cite book|title=Pathophysiology of heart disease : a collaborative project of medical students and faculty|publisher=Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins|year=2007|isbn=978-0-7817-6321-9|editor1-last=Lilly|editor1-first=Leonard S.|edition=4th|location=Philadelphia|page=36}}</ref>:


⚫
Ուշ փուլերում [[Սիրտ|ձախ փորոքը]] լայնանում է, պատերը բարակում են և սիստոլիկ ֆունկցիան նվազում է։
Կրծոսկրի աջ վերին սահմանին 2րդ միջկողային հատվածում հեշտորեն լսվում է սիստոլիկ, աճող-նվազող աղմուկ<ref name="uas2">VOC=VITIUM ORGANICUM CORDIS, a compendium of the Department of Cardiology at Uppsala Academic Hospital. By Per Kvidal September 1999, with revision by Erik Björklund May 2008</ref>: Այն երկկողմանի ձևով ճառագայթում է դեպի [[Քնային զարկերակ|քնային զարկերակներ]]<ref name="Asymptomatic6">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref><ref name="agabegi2nd-ch12">Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: {{cite book|title=Step-Up to Medicine (Step-Up Series)|author1=Elizabeth D Agabegi|author2=Agabegi, Steven S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2008|isbn=0-7817-7153-6|location=Hagerstwon, MD|pages=|doi=|oclc=|accessdate=}}{{page needed|date=July 2014}}</ref>: Աղմուկը ուժեղանում է նստելու ժամանակ և թուլանում է կանգնելիս կամ [[Վալսալվայի հնարք|Վալսալվայի հնարքի]] ժամանակ:
== Ախտորոշում ==
⚫
Աորտալ ստենոզը հաճախ ախտորոշվում է, երբ այն ասիմպտոմատիկ է և երբեմն կարող է հայտնաբերվել սրտի ռուտին հետազոտության ժամանակ։ [[Աուսկուլտացիա]]յի ժամանակ սրտի առաջին և երկրորդ տոնի միջև կարող է տարբերություն դիտվել։ Բացի այդ կարող է առաջանալ ուշացում ճաճանչային և բազկային [[զարկերակներ]]ի պուլսերի միջև։


⚫
[[Սիրտ|Սրտի]] առաջին տոնին կարող է հետևել կարճ սուր ձայն` քլիք, որը լավագույն կերպով լսվում է ձախ ստորին [[կրծոսկր]]ային սահմանին և գագաթում։ Այդ ձայնն առաջանում է արյան հոսքի [[Աորտա|աորտալ փականին]] ընդդեմ հոսքի պատճառով։ Ձայնի ուժգնությունը կախված չէ շնչառությունից, ինչը օգնում է տարբերակել թոքային զարկերակի նեղացման ժամանակ առաջացող ձայնից, որը փոփոխում է իր ինտենսիվությունը ներշնչման ժամանակ<ref name="Lilly36">{{cite book|title=Pathophysiology of heart disease : a collaborative project of medical students and faculty|url=https://archive.org/details/pathophysiologyo00leon_1|publisher=Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins|year=2007|isbn=978-0-7817-6321-9|editor1-last=Lilly|editor1-first=Leonard S.|edition=4th|location=Philadelphia|page=[https://archive.org/details/pathophysiologyo00leon_1/page/36 36]}}</ref>։
⚫
[[Սիրտ|Սրտի]] երկրորդ տոնը գնալով ավելի թույլ և փափուկ է դառնում ստենոզը խորանալուն զուգահեռ<ref name="uas2" />: Սա արդյունքն է կալցիֆիկացիայի ուժեղացման, որը կանխում է փականի ուժեղ փակվելը: Ժամանակի ընթացքում սրտի գերաճը և խոռոչների լայնացումը կարող են բերել 4-րդ և 3-րդ տոների առաջացման<ref name="agabegi2nd-ch12" />:
[[Պատկեր:Ֆոնոկարդիոգրամա սրտի նորմալ և ախտաբանական տոներ.png|մինի|Նորմալ և ոչ նորմալ սրտային աղմուկների ֆոնոկարդիոգրամները]]
Կրծոսկրի աջ վերին սահմանին 2րդ միջկողային հատվածում հեշտորեն լսվում է սիստոլիկ, աճող-նվազող աղմուկ<ref name="uas5"/>։ Այն երկկողմանի ձևով ճառագայթում է դեպի [[քնային զարկերակ]]ներ<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="agabegi2nd-ch15"/>։ Աղմուկը ուժեղանում է նստելու ժամանակ և թուլանում է կանգնելիս կամ [[Վալսալվայի հնարք]]ի ժամանակ։


⚫
[[Սիրտ|Սրտի]] երկրորդ տոնը գնալով ավելի թույլ և փափուկ է դառնում ստենոզը խորանալուն զուգահեռ<ref name="uas5"/>։ Սա արդյունքն է կալցիֆիկացիայի ուժեղացման, որը կանխում է փականի ուժեղ փակվելը։ Ժամանակի ընթացքում սրտի գերաճը և խոռոչների լայնացումը կարող են բերել 4-րդ և 3-րդ տոների առաջացման<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։
⚫
Ի վերջո աորտալ ստենոզը կարող է ուղեկցվել [[Աորտալ անբավարարություն|աորտալ անբավարարությամբ]]:


⚫
Ի վերջո աորտալ ստենոզը կարող է ուղեկցվել [[Աորտալ անբավարարություն|աորտալ անբավարարությամբ]]։
⚫
Ըստ մետաանալիզի` աորտալ ստենոզի հայտնաբերման ախտորոշիչ կարող է լինել դանդաղ աճող կարոտիդային [[Անոթազարկ|անոթազարկը]], միջինից ուշ պիկային ինտենսիվության աղմուկը, երկրորդ տոնի իջած ինտենսիվությունը<ref name="Etchells">{{cite journal|date=February 1997|title=Does this patient have an abnormal systolic murmur?|journal=JAMA|volume=277|issue=7|pages=564–71|doi=10.1001/jama.277.7.564|pmid=9032164|vauthors=Etchells E, Bell C, Robb K}}</ref>:

⚫
Ըստ մետաանալիզի` աորտալ ստենոզի հայտնաբերման ախտորոշիչ կարող է լինել դանդաղ աճող կարոտիդային [[անոթազարկ]]ը, միջինից ուշ պիկային ինտենսիվության աղմուկը, երկրորդ տոնի իջած ինտենսիվությունը<ref name="Etchells">{{cite journal|date=February 1997|title=Does this patient have an abnormal systolic murmur?|journal=JAMA|volume=277|issue=7|pages=564–71|doi=10.1001/jama.277.7.564|pmid=9032164|vauthors=Etchells E, Bell C, Robb K}}</ref>։


Այլ պերիֆերիկ նշաններին են պատկանում`
Այլ պերիֆերիկ նշաններին են պատկանում`


* ուժեղացած [[Սիրտ|գագաթային հրոցը]]<ref name="agabegi2nd-ch12" />
* ուժեղացած [[Սիրտ|գագաթային հրոցը]]<ref name="agabegi2nd-ch15"/>
* պրեկորդիալ թռթռոցը<ref name="agabegi2nd-ch12" />
* պրեկորդիալ թռթռոցը<ref name="agabegi2nd-ch15"/>
* անոթազարկային ճնշման նեղացումը
* անոթազարկային ճնշման նեղացումը


=== Էլեկտրասրտագրություն ===
=== Էլեկտրասրտագրություն ===
Չնայած նրան, որ աորտալ ստենոզը [[Էլեկտրոսրտագրություն|ԷՍԳ]] սպեցիֆիկ փոփոխությունների առաջացման պատճառ չի հանդիսանում, այնուամենայնիվ որոշ [[Էլեկտրոսրտագրություն|էլեկտրոսրտագրական]] փոփոխություններ կարող են առաջանալ: Հաճախ հանդիպում են [[Սիրտ|ձախ փորոքի]] գերաճի նշաններ<ref name="Thoughts4">{{cite journal|last1=Rogers|first1=FJ|date=November 2013|title=Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people|journal=Journal of the American Osteopathic Association|volume=113|issue=11|pages=820–828|doi=10.7556/jaoa.2013.057|pmid=24174503}}</ref><ref name="agabegi2nd-ch12" />:
Չնայած նրան, որ աորտալ ստենոզը [[Էլեկտրոսրտագրություն|ԷՍԳ]] սպեցիֆիկ փոփոխությունների առաջացման պատճառ չի հանդիսանում, այնուամենայնիվ որոշ [[Էլեկտրոսրտագրություն|էլեկտրոսրտագրական]] փոփոխություններ կարող են առաջանալ։ Հաճախ հանդիպում են [[Սիրտ|ձախ փորոքի]] գերաճի նշաններ<ref name="Thoughts5"/><ref name="agabegi2nd-ch15"/>։
[[Պատկեր:Aortic Stenosis - Hemodynamic Pressure Tracing.svg|մինի|Պատկերում երևում է ձախ փորոքի և աորտայի միջև ճնշման գրադիենտը, ինչը կարող է հուշել աորտալ ստենոզի առկայության մասին։ Դրա հետևանքով առաջացած ճնշման գրադիենտը արտացոլվում է կանաչ գույնով:]]

Ինչպես նշվեց վերևում կալցիֆիկացիայի պրոցեսը կարող է տարածվել և խաթարել [[Առիթմիա|սրտի հաղորդչական ապարատի]] աշխատանքը: Հազվադեպ կարող են հանդիպել [[Առիթմիա|ռիթմի պաշարումներ]]<ref name="Thoughts4" />:
Ինչպես նշվեց վերևում կալցիֆիկացիայի պրոցեսը կարող է տարածվել և խաթարել [[Առիթմիա|սրտի հաղորդչական ապարատի]] աշխատանքը։ Հազվադեպ կարող են հանդիպել [[Առիթմիա|ռիթմի պաշարումներ]]<ref name="Thoughts5"/>։


=== Սրտի կաթետերիզացիա ===
=== Սրտի կաթետերիզացիա ===
Սրտի խոռոչի [[կաթետերիզացիան]] ապահովում և աորտալ ստենոզի վերջնական ախտորոշումը: Հայտնաբերվում է փականային բացվածքի նեղացում մինչև 1 սմ<sup>2</sup><ref>[http://www.yale.edu/imaging/echo_atlas/entities/aortic_stenosis_senile.html Yale atlas of echocardiography] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121130070859/http://www.yale.edu/imaging/echo_atlas/entities/aortic_stenosis_senile.html|date=November 30, 2012}}</ref>: Այն ուղղակիորեն կարող է չափել ճնշումը [[Աորտա|աորտալ փականի]] երկու կողմերում: Ճնշման գրադիենտը կարող է օգնել բուժման հարցում կողմնորոշվելուն: Այն օգտակար է վիրահատության նախապատրաստվող սիմպտոմատիկ հիվանդների շրջանում<ref name="agabegi2nd-ch12" />: Ախտորոշման ստանդարտը հանդիսանում է ոչ ինվազիվ թեստավորումը [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրությամբ]]: [[Սրտի կաթետերիզացիա|Սրտի կաթետերիզացիան]] կիրառվում է միայն այն դեպքերում, երբ կլինիկական պատկերի և [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրական]] տվյալների միջև կա տարբերություն<ref name="Thoughts4" />:
Սրտի խոռոչի [[կաթետերիզացիան]] ապահովում և աորտալ ստենոզի վերջնական ախտորոշումը։ Հայտնաբերվում է փականային բացվածքի նեղացում մինչև 1 սմ<sup>2</sup><ref>[http://www.yale.edu/imaging/echo_atlas/entities/aortic_stenosis_senile.html Yale atlas of echocardiography] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121130070859/http://www.yale.edu/imaging/echo_atlas/entities/aortic_stenosis_senile.html|date=November 30, 2012}}</ref>: Այն ուղղակիորեն կարող է չափել ճնշումը [[Աորտա|աորտալ փականի]] երկու կողմերում։ Ճնշման գրադիենտը կարող է օգնել բուժման հարցում կողմնորոշվելուն։ Այն օգտակար է վիրահատության նախապատրաստվող սիմպտոմատիկ հիվանդների շրջանում<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։ Ախտորոշման ստանդարտը հանդիսանում է ոչ ինվազիվ թեստավորումը [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրությամբ]]։ [[Սրտի կաթետերիզացիա]]ն կիրառվում է միայն այն դեպքերում, երբ կլինիկական պատկերի և [[Էխոսրտագրություն|էխոսրտագրական]] տվյալների միջև կա տարբերություն<ref name="Thoughts5"/>։


=== Էխոսրտագրություն ===
=== Էխոսրտագրություն ===
[[Էխոսրտագրությունը]] [[Աորտա|աորտալ փականի]] անատոմիան և ֆունկցիան գնահատելու լավագույն ոչ ինվազիվ մեթոդն է:
[[Էխոսրտագրությունը]] [[Աորտա|աորտալ փականի]] անատոմիան և ֆունկցիան գնահատելու լավագույն ոչ ինվազիվ մեթոդն է:[[Աորտա|Աորտալ փականով]] անցնող արյան արագությունն օգտագործելով` Բեռնուլիի բանաձևով կարելի է չափել ճնշման գրադիենտը։


⚫
Ճնշման գրադիենտ = 4(արագություն)² մմ սս
[[Աորտա|Աորտալ փականով]] անցնող արյան արագությունն օգտագործելով` Բեռնուլիի բանաձևով կարելի է չափել ճնշման գրադիենտը:


⚫
Նորմայում [[Աորտա|աորտալ փականի]] ճնշման գրադիենտը շատ փոքր է։ Բացվածքի մակերեսի փոքրացումը բերում է գրադիենտի մեծացման։ Ըստ գրադիենտի մեծության աորտալ ստենոզը բաժանվում է թեթև, միջին և ծանր աստիճանների։ Ճնշման գրադիենտը կարող է ցածր լինել միտրալ ստենոզի, սրտային անբավարարության, աորտալ ռեգուրգիտացիայի և սրտի իշեմիկ հիվանդության ժամանակ։
⚫
Ճնշման գրադիենտ = 4(արագություն)² մմ սս


⚫
Էխոսրտագրությամբ կարելի է հայտնաբերել նաև ձախ փորոքի գերաճը, հաստացած քիչ շարժուն աորտալ փականը և աորտայի լայնացած արմատը<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։
⚫
Նորմայում [[Աորտա|աորտալ փականի]] ճնշման գրադիենտը շատ փոքր է: Բացվածքի մակերեսի փոքրացումը բերում է գրադիենտի մեծացման: Ըստ գրադիենտի մեծության աորտալ ստենոզը բաժանվում է թեթև, միջին և ծանր աստիճանների: Ճնշման գրադիենտը կարող է ցածր լինել միտրալ ստենոզի, սրտային անբավարարության, աորտալ ռեգուրգիտացիայի և սրտի իշեմիկ հիվանդության ժամանակ:


{|class="wikitable" align="right"
⚫
Էխոսրտագրությամբ կարելի է հայտնաբերել նաև ձախ փորոքի գերաճը, հաստացած քիչ շարժուն աորտալ փականը և աորտայի լայնացած արմատը<ref name="agabegi2nd-ch13">Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: {{cite book|title=Step-Up to Medicine (Step-Up Series)|author1=Elizabeth D Agabegi|author2=Agabegi, Steven S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2008|isbn=0-7817-7153-6|location=Hagerstwon, MD|pages=|doi=|oclc=|accessdate=}}{{page needed|date=July 2014}}</ref>:<br />
!colspan=3|'''Աորտալ ստենոզի ծանրության աստիճանը '''<ref>{{Cite web|url=https://www.escardio.org/Journals/E-Journal-of-Cardiology-Practice/Volume-15/Aortic-valve-stenosis-evaluation-and-management-of-patients-with-discordant-grading|title=Aortic valve stenosis: evaluation and management of patients with discordant grading|last=Messika-Zeitoun|first=David|last2=Lloyd|first2=Guy|date=|website=European Society of Cardiology|publisher=|accessdate=}}</ref>
|-
! Ծանրության աստիճան !! Միջին գրադիենտ <br> (մմսս) !! Աորտալ փականի մակերես<br> (cm<sup>2</sup>)
|-
| թույլ || <20 || >1.5
|-
| միջին || 20 - 40 || 1.0 - 1.5
|-
| ծանր || >40 || < 1.0
|}


=== Կրծքավանդակի ռենգեն ===
=== Կրծքավանդակի ռենտգեն ===
Կրծքավանդակի [[Ռենտգեն ախտորոշում|ռենտգեն]] քննությունը կարող է օգնել ախտորոշման հարցում` ցույց տալով փեղկերի կալցիֆիկացիան և [[Սիրտ|ձախ փորոքի]] լայնացումը<ref name="agabegi2nd-ch14">Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: {{cite book|title=Step-Up to Medicine (Step-Up Series)|author1=Elizabeth D Agabegi|author2=Agabegi, Steven S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2008|isbn=0-7817-7153-6|location=Hagerstwon, MD|pages=|doi=|oclc=|accessdate=}}{{page needed|date=July 2014}}</ref><ref name="uas4">VOC=VITIUM ORGANICUM CORDIS, a compendium of the Department of Cardiology at Uppsala Academic Hospital. By Per Kvidal September 1999, with revision by Erik Björklund May 2008</ref><ref name="agabegi2nd-ch14" />:<br />
Կրծքավանդակի [[Ռենտգեն ախտորոշում|ռենտգեն]] քննությունը կարող է օգնել ախտորոշման հարցում` ցույց տալով փեղկերի կալցիֆիկացիան և [[Սիրտ|ձախ փորոքի]] լայնացումը<ref name="agabegi2nd-ch15"/><ref name="agabegi2nd-ch15"/><ref name="uas5"/>։


== Բուժում ==
== Վարում ==
Ասիմպտոմ պացիենտների շրջանում բուժում հիմնականում անհրաժեշտ չէ<ref name="agabegi2nd-ch15">Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: {{cite book|title=Step-Up to Medicine (Step-Up Series)|author1=Elizabeth D Agabegi|author2=Agabegi, Steven S.|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2008|isbn=0-7817-7153-6|location=Hagerstwon, MD|pages=|doi=|oclc=|accessdate=}}{{page needed|date=July 2014}}</ref>: Միջին արտահայտվածության աորտալ ստենոզի ժամանակ ամեն 1-2 տարին մեկ կատարվում է [[Էխոսրտագրություն|սրտի էխոգրություն]] դինամիկային հետևելու նպատակով<ref name="uas5">VOC=VITIUM ORGANICUM CORDIS, a compendium of the Department of Cardiology at Uppsala Academic Hospital. By Per Kvidal September 1999, with revision by Erik Björklund May 2008</ref>: Կարելի է ուղեկցել [[սթրես-թեստերի]] իրականացմամբ: Ծանր դեպքերում [[էխոսրտագրությունը]] պետք է կատարվի ամեն 3-6 ամիսը մեկ<ref name="uas5" />: Նոր ախտանիշների հայտնվելու դեպքում պետք է շտապ այցելել բժշկի<ref name="uas5" />:
Ասիմպտոմ պացիենտների շրջանում բուժում հիմնականում անհրաժեշտ չէ<ref name="agabegi2nd-ch15"/>։ Միջին արտահայտվածության աորտալ ստենոզի ժամանակ ամեն 1-2 տարին մեկ կատարվում է [[Էխոսրտագրություն|սրտի էխոգրություն]] դինամիկային հետևելու նպատակով<ref name="uas5"/>։ Կարելի է ուղեկցել [[սթրես-թեստերի]] իրականացմամբ։ Ծանր դեպքերում [[էխոսրտագրությունը]] պետք է կատարվի ամեն 3-6 ամիսը մեկ<ref name="uas5" />։ Նոր ախտանիշների հայտնվելու դեպքում պետք է շտապ այցելել բժշկի<ref name="uas5" />։


=== Դեղորայք ===
=== Դեղորայք ===
[[Ստատին|Ստատինների]] ազդեցությունը աորտալ ստենոզի հարաճման վրա անհայտ է: Վերջին փորձարկումները օգուտ ցույց չեն տվել աորտալ ստենոզի հարաճման գործում, սակայն [[Իշեմիկ հիվանդություններ|իշեմիկ հիվանդությունների]] պատահելիությունն իջեցրել են<ref name="Thoughts5">{{cite journal|last1=Rogers|first1=FJ|date=November 2013|title=Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people|journal=Journal of the American Osteopathic Association|volume=113|issue=11|pages=820–828|doi=10.7556/jaoa.2013.057|pmid=24174503}}</ref><ref name="Asymptomatic7">{{cite journal|author=Manning WJ|date=October 2013|title=Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review|journal=JAMA|volume=310|issue=14|pages=1490–7|doi=10.1001/jama.2013.279194|pmid=24104373}}</ref>:
[[Ստատին]]ների ազդեցությունը աորտալ ստենոզի հարաճման վրա անհայտ է։ Վերջին փորձարկումները օգուտ ցույց չեն տվել աորտալ ստենոզի հարաճման գործում, սակայն [[իշեմիկ հիվանդություններ]]ի պատահելիությունն իջեցրել են<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Thoughts5"/>։


Ընդհանուր առմամբ դեղորայքային բուժումը ցածր էֆեկտիվություն ունի աորտալ ստենոզը բուժելու հարցում<ref name="agabegi2nd-ch15" />: Ամեն դեպքում ուղեկցող վիճակները բուժելը կարող է արդյունավետ լինել աորտալ ստենոզը վարելու ժամանակ:
Ընդհանուր առմամբ դեղորայքային բուժումը ցածր էֆեկտիվություն ունի աորտալ ստենոզը բուժելու հարցում<ref name="agabegi2nd-ch15" />։ Ամեն դեպքում ուղեկցող վիճակները բուժելը կարող է արդյունավետ լինել աորտալ ստենոզը վարելու ժամանակ։


*[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|Իշեմիկ հիվանդությունը]] կարող է բուժվել [[Բետա պաշարիչներ|բետա պաշարիչներով]] և/կամ [[կալցիումական անցուղիների պաշարիչներով]]<ref name="uas5" />: [[Նիտրոգլիցերին|Նիտրատները]] հակացուցված են, որովհետև կարող են իջեցնել ճնշումը<ref>{{cite book|title=Heart disease: A textbook of cardiovascular medicine|vauthors=Rutherford SD, Braunwald E|publisher=WB Saunders|year=1992|editor=Braunwald E|edition=4th|location=Philadelphia|pages=1292–364|chapter=Chronic ischaemic heart disease}}</ref>:
*[[Պսակային զարկերակային հիվանդություն|Իշեմիկ հիվանդությունը]] կարող է բուժվել [[բետա պաշարիչներ]]ով և/կամ [[կալցիումական անցուղիների պաշարիչներով]]<ref name="uas5" />։ [[Նիտրոգլիցերին|Նիտրատները]] հակացուցված են, որովհետև կարող են իջեցնել ճնշումը<ref>{{cite book|title=Heart disease: A textbook of cardiovascular medicine|vauthors=Rutherford SD, Braunwald E|publisher=WB Saunders|year=1992|editor=Braunwald E|edition=4th|location=Philadelphia|pages=1292–364|chapter=Chronic ischaemic heart disease}}</ref>։
* ցանկացած [[գերճնշում]] կարող է ագրեսիվորեն բուժվել, սակայն [[բետա պաշարիչներ]] նշանակելիս պետք է զգույշ լինել<ref name="uas5" />
* ցանկացած [[գերճնշում]] կարող է ագրեսիվորեն բուժվել, սակայն [[բետա պաշարիչներ]] նշանակելիս պետք է զգույշ լինել<ref name="uas5" />
* Ցանկացած [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] դեպքում կարելի է նշանակել [[դիգօքսին]], [[միզամուղներ]] և [[ԱՓՖ պաշարիչներ]], եթե հակացուցված չեն<ref name="uas5" />
* Ցանկացած [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] դեպքում կարելի է նշանակել [[դիգօքսին]], [[միզամուղներ]] և [[ԱՓՖ պաշարիչներ]], եթե հակացուցված չեն<ref name="uas5" />


=== Աորտալ փականի ռեկոնստրուկցիա ===
=== Աորտալ փականի ռեկոնստրուկցիա ===
[[Սիրտ|Աորտալ փականի]] ռեկոնստրուկցիան ամենահաճախը կատարվում է [[Աորտա|աորտալ]] հետհոսքի ժամանակ: Այն կարող է անհրաժեշտ լինի նաև [[Աորտա|աորտայի անևրիզմայի]] և բնածին աորտալ ստենոզի բուժման գործում<ref>[[Hans-Joachim Schäfers]]: Current treatment of aortic regurgitation. UNI-MED Science, Bremen, London, Boston 2013, {{ISBN|978-3-8374-1406-6}}.</ref>:  
[[Սիրտ|Աորտալ փականի]] ռեկոնստրուկցիան ամենահաճախը կատարվում է [[աորտա]]լ հետհոսքի ժամանակ։ Այն կարող է անհրաժեշտ լինի նաև [[Աորտա|աորտայի անևրիզմայի]] և բնածին աորտալ ստենոզի բուժման գործում<ref>[[Hans-Joachim Schäfers]]: Current treatment of aortic regurgitation. UNI-MED Science, Bremen, London, Boston 2013, {{ISBN|978-3-8374-1406-6}}.</ref>։  


=== Աորտալ փականի փոխարինում ===
=== Աորտալ փականի փոխարինում ===
Սիմպտոմատիկ ծանր աորտալ ստենոզի ժամանակ խորհուրդ է տրվում փոխել [[Սիրտ|աորտալ փականը]]: Դա կարող է կատարվել և' բաց վիրահատության միջոցով, և' միջմաշկային քիչ ինվազիվ կաթետրի միջոցով<ref name="Asymptomatic7" /><ref name="siemieniuk">{{cite journal|year=2016|title=Transcatheter versus surgical aortic valve replacement in patients with severe aortic stenosis at low and intermediate risk: systematic review and meta-analysis.|url=http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5130.long|deadurl=no|journal=BMJ|volume=354|issue=|pages=i5130|doi=10.1136/bmj.i5130|pmc=5040923|pmid=27683246|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005154242/http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5130.long|archivedate=2016-10-05|vauthors=Siemieniuk RA, Agoritsas T, Manja V, et al|df=}}</ref><ref name="vandvik">{{cite journal|year=2016|title=Transcatheter or surgical aortic valve replacement for patients with severe, symptomatic, aortic stenosis at low to intermediate surgical risk: a clinical practice guideline|url=http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5085.long|deadurl=no|journal=BMJ|volume=354|issue=|pages=i5085|doi=10.1136/bmj.i5085|pmid=27680583|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005155545/http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5085.long|archivedate=2016-10-05|vauthors=Vandvik PO, Otto CM, Siemieniuk RA, Bagur R, Guyatt GH, Lytvyn L, Whitlock R, Vartdal T, Brieger D, Aertgeerts B, Price S, Foroutan F, Shapiro M, Mertz R, Spencer FA|df=}}</ref>: Փականը փոխարինվում է կամ սինթետիկ պրոթեզով կամ ալո/[[Աուտոտրանսպլանտատ|աուտոտրանսպլանտատով]]:
Սիմպտոմատիկ ծանր աորտալ ստենոզի ժամանակ խորհուրդ է տրվում փոխել [[Սիրտ|աորտալ փականը]]։ Դա կարող է կատարվել և' բաց վիրահատության միջոցով, և' միջմաշկային քիչ ինվազիվ կաթետրի միջոցով<ref name="Asymptomatic7" /><ref name="siemieniuk">{{cite journal|year=2016|title=Transcatheter versus surgical aortic valve replacement in patients with severe aortic stenosis at low and intermediate risk: systematic review and meta-analysis.|url=http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5130.long|journal=BMJ|volume=354|issue=|pages=i5130|doi=10.1136/bmj.i5130|pmc=5040923|pmid=27683246|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005154242/http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5130.long|archivedate=2016 թ․ հոկտեմբերի 5|vauthors=Siemieniuk RA, Agoritsas T, Manja V, et al|df=|url-status=live}}</ref><ref name="vandvik">{{cite journal|year=2016|title=Transcatheter or surgical aortic valve replacement for patients with severe, symptomatic, aortic stenosis at low to intermediate surgical risk: a clinical practice guideline|url=http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5085.long|journal=BMJ|volume=354|issue=|pages=i5085|doi=10.1136/bmj.i5085|pmid=27680583|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161005155545/http://www.bmj.com/content/354/bmj.i5085.long|archivedate=2016 թ․ հոկտեմբերի 5|vauthors=Vandvik PO, Otto CM, Siemieniuk RA, Bagur R, Guyatt GH, Lytvyn L, Whitlock R, Vartdal T, Brieger D, Aertgeerts B, Price S, Foroutan F, Shapiro M, Mertz R, Spencer FA|df=|url-status=live}}</ref>։ Փականը փոխարինվում է կամ սինթետիկ պրոթեզով կամ ալո/[[աուտոտրանսպլանտատ]]ով։


=== Տրանսկաթետրային փոխարինում ===
=== Տրանսկաթետրային փոխարինում ===
Ընդհանուր առմամբ 250000 մարդու մոտ այս եղանակով փոխվել է [[Աորտա|աորտալ փականը]]: Այս մեթոդը հարմար տարբերակ է այն մարդկանց համար, ովքեր 75 տարեկանից մեծ են կամ վիրահատական փոխարինման թեկածու չեն<ref name="siemieniuk" /><ref name="vandvik" />:
Ընդհանուր առմամբ 250000 մարդու մոտ այս եղանակով փոխվել է [[Աորտա|աորտալ փականը]]։ Այս մեթոդը հարմար տարբերակ է այն մարդկանց համար, ովքեր 75 տարեկանից մեծ են կամ վիրահատական փոխարինման թեկածու չեն<ref name="siemieniuk" /><ref name="vandvik" />։


=== Բալոնային վալվուլոպլաստիկա ===
=== Բալոնային վալվուլոպլաստիկա ===
Նորածինների և երեխաների շրջանում կարող է արդյունավետ լինել [[բալոնային վալվուլոպլաստիկան]]: ՄԵծահասակների շրջանում այն անարդյունավետ է, քանզի լայնացումից հետո փականը վերադառնում է իր նախկին նեղ կարգավիճակին: Բալոնը ներս է մղվում վերջույթային [[Զարկերակներ|զարկերակի]] միջոցով<ref>[http://www.mayoclinic.com/health/aortic-valve-stenosis/DS00418/DSECTION=8 Mayo Clinic > Aortic valve stenosis > Treatments and drugs] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071004211927/http://www.mayoclinic.com/health/aortic-valve-stenosis/DS00418/DSECTION%3D8|date=2007-10-04}} Retrieved September 2010</ref>:
Նորածինների և երեխաների շրջանում կարող է արդյունավետ լինել [[բալոնային վալվուլոպլաստիկան]]։ ՄԵծահասակների շրջանում այն անարդյունավետ է, քանզի լայնացումից հետո փականը վերադառնում է իր նախկին նեղ կարգավիճակին։ Բալոնը ներս է մղվում վերջույթային [[Զարկերակներ|զարկերակի]] միջոցով<ref>[http://www.mayoclinic.com/health/aortic-valve-stenosis/DS00418/DSECTION=8 Mayo Clinic > Aortic valve stenosis > Treatments and drugs] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071004211927/http://www.mayoclinic.com/health/aortic-valve-stenosis/DS00418/DSECTION%3D8|date=2007-10-04}} Retrieved September 2010</ref>։


=== Սրտային անբավարարություն ===
=== Սրտային անբավարարություն ===
Աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացող սուր դեկոմպենսացված [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] դեպքում նախքան վիրահատությունը ժամանակավոր տեղադրվում է [[ներաորտալ բալոնային պոմպ]]<ref>{{cite book|url=https://books.google.ca/books?id=b5oB0Dyoj1IC&pg=PA406|title=Managing Acute Decompensated Heart Failure a Clinician's Guide to Diagnosis and Treatment.|author1=Christopher M. O'Connor|date=2005|publisher=Informa Healthcare|isbn=9780203421345|location=London|page=406|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402102057/https://books.google.ca/books?id=b5oB0Dyoj1IC&pg=PA406|archivedate=2015-04-02|deadurl=no|df=}}</ref>
Աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացող սուր դեկոմպենսացված [[Սրտային անբավարարություն|սրտային անբավարարության]] դեպքում նախքան վիրահատությունը ժամանակավոր տեղադրվում է [[ներաորտալ բալոնային պոմպ]]<ref>{{cite book|url=https://books.google.ca/books?id=b5oB0Dyoj1IC&pg=PA406|title=Managing Acute Decompensated Heart Failure a Clinician's Guide to Diagnosis and Treatment.|author1=Christopher M. O'Connor|date=2005|publisher=Informa Healthcare|isbn=9780203421345|location=London|page=406|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402102057/https://books.google.ca/books?id=b5oB0Dyoj1IC&pg=PA406|archivedate=2015 թ․ ապրիլի 2|df=|url-status=live}}</ref>


== Կանխատեսում ==
== Կանխատեսում ==
Չբուժվելու դեպքում ծանր սիմպտոմատիկ ստենոզը 50-60% դեպքերում 2 տարվա ընթացքում բերում է [[Մահ|մահացության]]<ref name="pmid21178291">{{cite journal|year=2011|title=Pathophysiology of aortic stenosis and approach to treatment with percutaneous valve implantation|journal=Circulation Journal|volume=75|issue=1|pages=11–19|doi=10.1253/circj.CJ-10-1105|pmid=21178291|vauthors=Spaccarotella C, Mongiardo A, Indolfi C}}</ref>
Չբուժվելու դեպքում ծանր սիմպտոմատիկ ստենոզը 50-60% դեպքերում 2 տարվա ընթացքում բերում է [[մահ]]ացության<ref name="pmid21178291">{{cite journal|year=2011|title=Pathophysiology of aortic stenosis and approach to treatment with percutaneous valve implantation|journal=Circulation Journal|volume=75|issue=1|pages=11–19|doi=10.1253/circj.CJ-10-1105|pmid=21178291|vauthors=Spaccarotella C, Mongiardo A, Indolfi C}}</ref>։

⚫
== Համաճարակաբանություն ==
65 տարեկանից բարձր տարիքով մարդկանց 2%-ը, 75 տարեկանից բարձր տարիքով մարդկանց 3%-ը<ref name="Asymptomatic7"/> և 85 տարեկանից բարձր մարդկանց 4%-ը ունեն աորտայի ստենոզ<ref>{{cite journal|display-authors=etal|date=March 1997|title=Clinical factors associated with calcific aortic valve disease. Cardiovascular Health Study|journal=Journal of the American College of Cardiology|volume=29|issue=3|pages=630–4|doi=10.1016/S0735-1097(96)00563-3|pmid=9060903|vauthors=Stewart BF, Siscovick D, Lind BK}}</ref>։ [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|Հյուսիսային Ամերիկայում]] և [[Եվրոպա]]յում տարիքի բարձրացմանը զուգահեռ հիվանդության տարածվածությունն աճում է<ref>clinical Anesthesiology by Edward Morgan</ref>։

Աորտալ ստենոզի պրոգրեսիայի վրա ազդող ռիսկի գործոններից են [[հիպերտենզիա]]ն, տարիքը, արական սեռը, [[Լիպիդներ|հիպերլիպիդեմիան]], [[շաքարային դիաբետ]]ը, ծխելը, [[մետաբոլիկ սինդրոմ]]ը, [[երիկամային անբավարարություն]]ը<ref name="Asymptomatic7"/><ref name="Thoughts5"/><ref name="Rare" />։

== Պատմություն ==
Աորտալ ստենոզն առաջին անգամ նկարագրվել է ֆրանսիացի բժիշկ Լազար Րիվիերի կողմից<ref name="Cellular2"/>։

== Հետազոտություն ==
Բիֆոսֆոնատներ ստացող մարդկանց շրջանում աորտալ ստենոզն ավելի դանդաղ է հարաճում, որոշ դեպքերում էլ` հետաճի է ենթարկվում<ref name="Innasimuthu AL, Katz WE 1–7">{{cite journal|date=January 2011|title=Effect of bisphosphonates on the progression of degenerative aortic stenosis|journal=Echocardiography|volume=28|issue=1|pages=1–7|doi=10.1111/j.1540-8175.2010.01256.x|pmid=20678125|vauthors=Innasimuthu AL, Katz WE}}</ref><ref>{{cite journal|date=June 2010|title=Aortic stenosis: An update|journal=World Journal of Cardiology|volume=2|issue=6|pages=135–9|doi=10.4330/wjc.v2.i6.135|pmc=2999052|pmid=21160731|vauthors=Nathaniel S, Saligram S, Innasimuthu AL}}</ref>։ Այս փաստի առիթով բազմաթիվ հետազոտություններ են կատարվում այժմ։ Բիֆոսֆոնատների դրական ազդեցության վերաբերյալ հետազոտություններից մեկը ձախողվել է<ref>{{cite journal|display-authors=etal|date=April 2012|title=Do bisphosphonates slow the progression of aortic stenosis?|journal=Journal of the American College of Cardiology|volume=59|issue=16|pages=1452–9|doi=10.1016/j.jacc.2012.01.024|pmid=22497825|vauthors=Aksoy O, Cam A, Goel SS}}</ref>։


== Ծանոթագրություններ ==
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանտուփ}}
{{ծանտուփ}}
== Արտաքին հղումներ ==
* {{dmoz|Health/Conditions_and_Diseases/Cardiovascular_Disorders/Heart_Disease/Valvular/Aortic_Valve/}}
*[http://www.cincinnatichildrens.org/patients/child/encyclopedia/defects/avs/ Aortic Stenosis] in children
*{{cite journal|last1=Bonow|first1=Robert O.|last2=Brown|first2=Alan S.|last3=Gillam|first3=Linda D.|last4=Kapadia|first4=Samir R.|last5=Kavinsky|first5=Clifford J.|last6=Lindman|first6=Brian R.|last7=Mack|first7=Michael J.|last8=Thourani|first8=Vinod H.|title=ACC/AATS/AHA/ASE/EACTS/HVS/SCA/SCAI/SCCT/SCMR/STS 2017 Appropriate Use Criteria for the Treatment of Patients With Severe Aortic Stenosis|url=https://archive.org/details/take0000brow|journal=Journal of the American College of Cardiology|date=October 2017|doi=10.1016/j.jacc.2017.09.018}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Բժշկություն}}


[[Կատեգորիա:Սրտային հիվանդություններ]]
[[Կատեգորիա:Սրտային հիվանդություններ]]
[[Կատեգորիա:Փականային արատներ]]

Ընթացիկ տարբերակը 07:07, 13 Սեպտեմբերի 2024-ի դրությամբ

Աորտալ ստենոզ
Aortic stenosis
Կենտրոնում աորտալ փականի ծանր ստենոզ է` առաջացած ռևմատիզմի պատճառով։ Ստորին աջ հատվածում պատկերված է թոքային զարկերակացողունը։ Ստորին ձախ հատվածում աջ պսակաձև զարկերակի կտրվածքն է տեղակայված։ Աջ կողմում երևում է ձախ պսակաձև զարկերակը։
Տեսակսաղմի զարգացման արատներ, հազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Պատճառբնածին երկփեղկ փական, ռևմատիկ տենդ
Հիվանդության ախտանշաններֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տանելիության իջեցում, հևոց, գիտակցության կորուստ, կրծքավանդակի ցավ, վերջույթների այտուցներ
Բժշկական մասնագիտությունսրտային վիրաբուժություն
Ռիսկի գործոններծխախոտ, գերճնշում, խոլեստերինի բարձր քանակ, շաքարային դիաբետ, արական սեռ
Ախտորոշումէխոսրտագրություն
Բուժումփականի փոխում, բալոնային վալվուլոպլաստիկա
Բարդություններսրտային անբավարարություն
Հաճախություն65 տարեկանից մեծ մարդկանց 2%-ի շրջանում
Սկիզբըաստիճանաբար
Կանխատեսումբուժման բացակայության դեպքում հնգամյա ապրելիությունը 50% է
 Aortic valve stenosis Վիքիպահեստում

Աորտալ ստենոզ, աորտայի նեղացումն այն հատվածում, որտեղ ավարտվում է ձախ փորոքը[1]։ Այն կարող է առաջանալ ինչպես աորտալ փականից վեր, այնպես էլ` ներքև[1]։ Դրան բնորոշ է վիճակի վատացումը ժամանակի ընթացքում[1]։ Ժամանակի ընթացքում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության նկատմամբ տոլեռանտությունը սկսումը վատանալ[1]։ Եթե աորտալ ստենոզի պատճառով առաջանում է սրտային անբավարարություն, գիտակցության կորուստ կամ սրտային ծագման կրծքավանդակի ցավ, ապա հիվանդության կանխատեսումը վատն է[1]։ Գիտակցության կորուստը կարող է պատահել կանգնած դիրքում կամ ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ[1]։ Սրտային անբավարարության նշաններն են հևոցը հորիզոնական դիրքում, գիշերը, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ և ոտքերի այտուցը[1]։ Փականի հաստացումը առանց նեղացման կոչվում է աորտալ կարծրացում (սկլերոզ)[1]։

Պատճառներից են բնածին երկփեղկ աորտալ փականը և ռևմատիկ տենդը[1]։ Բնածին երկփեղկ փական ունի բնակչության 1-2%[1]։ Նորմալ փականը կարող է կարծրանալ տասնամյակների ընթացքում[1]։ Ռիսկի գործոնները նման են սրտի իշեմիկ հիվանդության ռիսկի գործոններին և ներառում են ծխելը, գերճնշումը, խոլեստերինի բարձր քանակը, դիաբետը, արական սեռը[1]։ Աորտալ փականը սովորաբար 3 փեղկ ունի և տեղակայված է ձախ փորոքի և աորտայի միջև[1]։ Աորտալ ստենոզը բերում է սրտային աղմուկի առաջացման[1]։ Ըստ ծանրության այն լինում է թեթև, միջին, սուր, շատ սուր աստիճանի։ Վերջինները կարելի է տարբերակել էխոսրտագրության միջոցով[1]։

Աորտալ ստենոզը հայտնաբերվում և հսկվում է էխոսրտագրության միջոցով[1]։ Եթե այն դառնում է սուր, ապա բուժումը պետք է ներառի փականի վիրահատությունը կամ աորտալ փականի տրանսկաթետրային փոխարինումը[1]։ Փականները կարող են լինել մեխանիկական կամ բիոպրոսթետիկ, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր առավելություններն ու թերությունները[1]։ Այլ պակաս ինվազիվ միջամտության տարբերակ է բալոնային վալվուլոպլաստիկան, որը կարող է լավացնել հիվանդի վիճակը մի քանի ամսով[1]։ Սրտային անբավարարությունը բուժվում է նույն կերպ և' թեթև, և' միջին ծանրության ստենոզի դեպքում[1]։ Ծանր աորտալ ստենոզի առկայության դեպքում կան դեղեր որոնցից պետք է խուսափել։ Դրանցից են ԱՓՖ պաշարիչները, նիտրոգլիցերինը, բետա պաշարիչները[1]։ Նիտրոպրուսիդը կամ ֆենիլէֆրինը կախված արյան ճնշումից կարող են օգտագործվել դեկոմպենսացված սրտային անբավարարության ժամանակ[1][2]։

Աորտալ ստենոզը աշխարհում ամենամեծ տարածում ունեցող փականային հիվանդությունն է[3]։ Այն հանդիպում է 65 տարեկանից բարձր մարդկանց 2% շրջանում[1]։ Կլինիկայի առկայության դեպքում հնգամյա մահացությունը բուժման բացակայության դեպքում 50% է իսկ տասնամյան` 90%.[1] Աորտալ ստենոզը առաջին անգամ նկարագրվել է ֆրանսիացի բժիշկ Լազար Րիվիեի կողմից 1663 թվականին[4]։

Նշաններ և ախտանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացող ախտանիշները կախված են ստենոզի ծանրության աստիճանից։ Թեթև կամ միջին արտահայտվածության ստենոզի դեպքում ախտանշանները կարող են բացակայել։ Աորտալ ստենոզի երեք հիմնական ախտանշաններն են գիտակցության կորուստը, ստենոկարդիկ ցավը և ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ժամանակ հևոցը։ Այլ ախտանշաններից են պառկած ժամանակ դժվարաշնչությունը, գիշերային հևոցի էպիզոդները, ստորին վերջույթների այտուցը[3][5]։

Կրծքային հեղձուկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստենոկարդիայի առկայությունը նույնպես մեծացնում է մահվան ռիսկը։ Ստենոկարդիայով հիվանդների շրջանում 5ամյա մահացության ռիսկը 50% է, եթե փականը չփոխվի։

Ստենոկարդիայի առաջացման պատճառը ձախ փորոքի գերաճն է, որն առաջանում է աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացած ծավալային գերծանրաբեռնվածության հետևանքով։ Ձախ փորոքի մկանային զանգվածի մեծացումը բերում է թթվածնի պահանջ-մատակարարում հավասարակշռության խախտմանը։ Իշեմիայի նշանները սկզբից առաջանում են ծանրաբեռնվածության ժամանակ։ Այս փուլում սթրես-թեստերի իրականացումը կարող է ինֆորմատիվ լինել։

Սինկոպե

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սինկոպեն կամ ուշագնացությունը աորտալ ստենոզի ժամանակ հաճախ առաջանում է ծանրաբեռնվածության ժամանակ[3][6]։ Այս ախտանշանը սրտային անբավարարության ժամանակ մեծացնում է մահվան ռիսկը։ Սինկոպեով հիվանդների շրջանում եռամյա մահացության ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի։

Աորտալ ստենոզի պարագայում ուշագնացության առաջացման պատճառը կարող է լինել սրտային արտամղման ֆիքսված ծավալը[7]։ Երբ հիվանդը ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության է ենթարկվում, նրա մակերեսային անոթային լարվածությունը նվազում է, որպեսզի անոթները լայնանան և մկանների ստացած արյան քանակն աճի։ Նորմայում մակերեսային անոթային լարվածության նվազումը կոմպենսացվում է սրտային արտամղման ծավալի մեծացումով։ Աորտալ ստենոզով հիվանդների մոտ սրտային արտամղումը չի կարող մեծանալ, ինչի պատճառով ճնշումն իջնում է։ Ուղեղի արյունամատակարարման իջեցման պատճառով հիվանդը կարող է կորցնել գիտակցությունը։

Սինկոպեի առաջացման երկրորդ տեսությունը կապված է գերաճած փորոքի պատճառով առաջացած վազոդեպրեսոր պատասխանի հետ, որը կարող է երկրորդային մակերեսային անոթալայնացում առաջացնել, հետևաբար նաև ուղեղի սնուցման խանգարում և գիտակցության կորուստ։ Արտամղման ֆիքսված ծավալն իր հերթին նպաստում է այս վիճակին։

Երրորդ տեսության համաձայն ձախ փորոքի գերաճը բերում է պսակաձև զարկերակների կողմից միոկարդը սնուցելու խանգարման, առիթմիաների առաջացման, որոնք էլ ընկած են ուշագնացության հիմքում։

Եվ վերջապես աորտայի կալցիֆիկացված ստենոզի ժամանակ կալցիֆիկացիան կարող է տարածվել և ընդգրկել սրտի հաղորդչական համակարգը։ Եթե դրա արդյունքում առաջանա պաշարում, որը վտանգավոր վիճակ է պացիենտի կյանքի համար[8][9]։

Կանգային սրտային անբավարարություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանգային սրտային անբավարարությունը վատացնում է աորտալ ստենոզով պացիենտների ելքի կանխատեսումը։ Նրանց շրջանում 2ամյա մահացությանը ռիսկը 50% է, եթե աորտալ փականը չփոխվի։ Կանգային սրտային անբավարարությունը ձախ փորոքային գերաճի և դիաստոլիկ դիսֆունկցիայի արդյունքն է[3]։

Կապակցված նշաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեյդեի համախտանիշի ժամանակ աորտալ ստենոզը ուղեկցվում է ստամոքս-աղիքային արյունահոսությամբ, որը հետևանք է աղիքի անգիոդիսպլազիայի[10]։ Վերջերս կատարված հետազոտություններից մեկը ցույց է տվել, որ աորտալ ստենոզը կարող է խախտել նաև մակարդման ընթացքը։

Բարդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրտի Ամերիկյան Ասոցացիան վերջերս փոխել է էնդոկարդիտի պրոֆիլաքսիայի համար հակաբիոտիկային թերապիայի ցուցումները։ 2007 թվականի ցուցումներով պրոֆիլաքսիան խորհուրդ է տրվում միայն նրանց համար, ովքեր ունեն սրտի արհեստական փականներ, նախկինում տարել են էնդոկարդիտ և նրանք, ովքեր սրտի բնածին հիվանդություն ունեն։

Աորտալ ստենոզով հիվանդները ուշագնացության ռիսկի խմբում են գտնվում, քանի որ աորտալ փականի բացվածքի նեղացումը իջեցնում է սրտային արտամղման ծավալը։ Որոշ դեղեր կարող են բարձրացնել ուշագնացության ռիսկը։ Այդ խմբին են պատկանում նիտրոգլիցերինը, նիտրատները, ԱՓՖ արգելակիչները, տերազոսինը, հիդրալազինը։ Բոլոր այս դեղերը բերում են ծայրամասային անոթալայնացման։ Նորմալ իրավիճակում ծայրամասային անոթալայնացման ժամանակ սիրտն ի վիճակի է մեծացնել արտամղման ծավալը` հակադրվելով այդ էֆեկտին։ Սակայն աորտալ փականի բացվածքի նեղացման ժամանակ սրտային արտամղումը չի կարող մեծանալ։

Պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աորտալ ստենոզի պատկերապատում

Աորտալ ստենոզը ամենահաճախն առաջանում է տարիք-ուղեկցվող կալցիֆիկացիան է (>50% դեպքերում), 65-70 միջին տարիքում։ Աորտալ ստենոզի այլ կարևոր պատճառներից է բնածին երկփեղկ փականը[11] (30-40% դեպքերում), 40-50 միջին տարիքում[5]։

անոթային կալցիֆիկացիայի խտություն-կախյալ գունային սքան էլեկտրոնային միկրոգրաֆը։ Նարնջագույնը կալցիումի ֆոսֆատնի սֆերիկ մասնիկներն են, կանաչը` արտաբջջային մատրիքսը

Սուր ռևմատիկ տենդը կարող է 10% դեպքերում աորտալ ստենոզի պատճառ հանդիսանալ[12]։ Աորտալ ստենոզի հազվադեպ պատճառներից են Ֆաբրիի հիվանդությունը, համակարգային կարմիր գայլախտը, Պեջետի հիվանդությունը, միզաթթվի բարձր քանակները և ինֆեկցիան[13]։

Ախտաֆիզիոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու աորտալ փականը նորմայում կազմված է 3 փեղկերից։ Բացվածքի մակերեսը 3-4 սմ²[4][14]։ Երբ ձախ փորոքը կծկվում է, այն արյունը մղում է աորտա աորտալ փականի միջով։ Ձախ փորոքի լայնացման ժամանակ աորտալ փականը փակվում է և կանխում է արյան հետհոսքը (ռեգուրգիտացիան) դեպի ձախ փորոք։ Աորտալ ստենոզի ժամանակ աորտալ փականի բացվածքը նեղացած է։ Դեգեներատիվ փոփոխությունները սկսում են էնդոթելիալ բջիջների վնասումից, որը մեխանիկական սթրեսի հետևանք է[5][14]։ Բորբոքումը ներառված է աորտալ ստենոզի ախտածնության վաղ փուլում և բերում է խոլեստերինի կուտակմանը։ Վերջինը վնասման մեծ ուժ ունեցող սուբստրատ է, որ ժամանակի ընթացքում բերում է նշանակալի վնասման և ստենոզի առաջացման[5][14]։

Ստենոզի հետևանքով ձախ փորոքը ամեն կծկման համար ավելի մեծ ուժ պետքա գործադրի աորտա արյուն մղելու համար[3][15]։ Ի սկզբանե ձախ փորոքը ճնշումը մեծացնում է մկանային պատերը հաստացնելու միջոցով։ Դա կոչվում է սրտամկանի գերաճ։ Աորտալ ստենոզի ժամանակ առաջացած գերաճը կոնցենտրիկ է։ Դրա ժամանակ սրտամկանի պատերը հավասարաչափ են հաստացած[3]։

Ուշ փուլերում ձախ փորոքը լայնանում է, պատերը բարակում են և սիստոլիկ ֆունկցիան նվազում է։

Ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աորտալ ստենոզը հաճախ ախտորոշվում է, երբ այն ասիմպտոմատիկ է և երբեմն կարող է հայտնաբերվել սրտի ռուտին հետազոտության ժամանակ։ Աուսկուլտացիայի ժամանակ սրտի առաջին և երկրորդ տոնի միջև կարող է տարբերություն դիտվել։ Բացի այդ կարող է առաջանալ ուշացում ճաճանչային և բազկային զարկերակների պուլսերի միջև։

Սրտի առաջին տոնին կարող է հետևել կարճ սուր ձայն` քլիք, որը լավագույն կերպով լսվում է ձախ ստորին կրծոսկրային սահմանին և գագաթում։ Այդ ձայնն առաջանում է արյան հոսքի աորտալ փականին ընդդեմ հոսքի պատճառով։ Ձայնի ուժգնությունը կախված չէ շնչառությունից, ինչը օգնում է տարբերակել թոքային զարկերակի նեղացման ժամանակ առաջացող ձայնից, որը փոփոխում է իր ինտենսիվությունը ներշնչման ժամանակ[16]։

Նորմալ և ոչ նորմալ սրտային աղմուկների ֆոնոկարդիոգրամները

Կրծոսկրի աջ վերին սահմանին 2րդ միջկողային հատվածում հեշտորեն լսվում է սիստոլիկ, աճող-նվազող աղմուկ[12]։ Այն երկկողմանի ձևով ճառագայթում է դեպի քնային զարկերակներ[3][6]։ Աղմուկը ուժեղանում է նստելու ժամանակ և թուլանում է կանգնելիս կամ Վալսալվայի հնարքի ժամանակ։

Սրտի երկրորդ տոնը գնալով ավելի թույլ և փափուկ է դառնում ստենոզը խորանալուն զուգահեռ[12]։ Սա արդյունքն է կալցիֆիկացիայի ուժեղացման, որը կանխում է փականի ուժեղ փակվելը։ Ժամանակի ընթացքում սրտի գերաճը և խոռոչների լայնացումը կարող են բերել 4-րդ և 3-րդ տոների առաջացման[6]։

Ի վերջո աորտալ ստենոզը կարող է ուղեկցվել աորտալ անբավարարությամբ։

Ըստ մետաանալիզի` աորտալ ստենոզի հայտնաբերման ախտորոշիչ կարող է լինել դանդաղ աճող կարոտիդային անոթազարկը, միջինից ուշ պիկային ինտենսիվության աղմուկը, երկրորդ տոնի իջած ինտենսիվությունը[17]։

Այլ պերիֆերիկ նշաններին են պատկանում`

Էլեկտրասրտագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած նրան, որ աորտալ ստենոզը ԷՍԳ սպեցիֆիկ փոփոխությունների առաջացման պատճառ չի հանդիսանում, այնուամենայնիվ որոշ էլեկտրոսրտագրական փոփոխություններ կարող են առաջանալ։ Հաճախ հանդիպում են ձախ փորոքի գերաճի նշաններ[5][6]։

Պատկերում երևում է ձախ փորոքի և աորտայի միջև ճնշման գրադիենտը, ինչը կարող է հուշել աորտալ ստենոզի առկայության մասին։ Դրա հետևանքով առաջացած ճնշման գրադիենտը արտացոլվում է կանաչ գույնով:

Ինչպես նշվեց վերևում կալցիֆիկացիայի պրոցեսը կարող է տարածվել և խաթարել սրտի հաղորդչական ապարատի աշխատանքը։ Հազվադեպ կարող են հանդիպել ռիթմի պաշարումներ[5]։

Սրտի կաթետերիզացիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրտի խոռոչի կաթետերիզացիան ապահովում և աորտալ ստենոզի վերջնական ախտորոշումը։ Հայտնաբերվում է փականային բացվածքի նեղացում մինչև 1 սմ2[18]: Այն ուղղակիորեն կարող է չափել ճնշումը աորտալ փականի երկու կողմերում։ Ճնշման գրադիենտը կարող է օգնել բուժման հարցում կողմնորոշվելուն։ Այն օգտակար է վիրահատության նախապատրաստվող սիմպտոմատիկ հիվանդների շրջանում[6]։ Ախտորոշման ստանդարտը հանդիսանում է ոչ ինվազիվ թեստավորումը էխոսրտագրությամբ։ Սրտի կաթետերիզացիան կիրառվում է միայն այն դեպքերում, երբ կլինիկական պատկերի և էխոսրտագրական տվյալների միջև կա տարբերություն[5]։

Էխոսրտագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էխոսրտագրությունը աորտալ փականի անատոմիան և ֆունկցիան գնահատելու լավագույն ոչ ինվազիվ մեթոդն է:Աորտալ փականով անցնող արյան արագությունն օգտագործելով` Բեռնուլիի բանաձևով կարելի է չափել ճնշման գրադիենտը։

Ճնշման գրադիենտ = 4(արագություն)² մմ սս

Նորմայում աորտալ փականի ճնշման գրադիենտը շատ փոքր է։ Բացվածքի մակերեսի փոքրացումը բերում է գրադիենտի մեծացման։ Ըստ գրադիենտի մեծության աորտալ ստենոզը բաժանվում է թեթև, միջին և ծանր աստիճանների։ Ճնշման գրադիենտը կարող է ցածր լինել միտրալ ստենոզի, սրտային անբավարարության, աորտալ ռեգուրգիտացիայի և սրտի իշեմիկ հիվանդության ժամանակ։

Էխոսրտագրությամբ կարելի է հայտնաբերել նաև ձախ փորոքի գերաճը, հաստացած քիչ շարժուն աորտալ փականը և աորտայի լայնացած արմատը[6]։

Աորտալ ստենոզի ծանրության աստիճանը [19]
Ծանրության աստիճան Միջին գրադիենտ
(մմսս)		 Աորտալ փականի մակերես
(cm2)
թույլ <20 >1.5
միջին 20 - 40 1.0 - 1.5
ծանր >40 < 1.0

Կրծքավանդակի ռենտգեն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրծքավանդակի ռենտգեն քննությունը կարող է օգնել ախտորոշման հարցում` ցույց տալով փեղկերի կալցիֆիկացիան և ձախ փորոքի լայնացումը[6][6][12]։

Վարում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ասիմպտոմ պացիենտների շրջանում բուժում հիմնականում անհրաժեշտ չէ[6]։ Միջին արտահայտվածության աորտալ ստենոզի ժամանակ ամեն 1-2 տարին մեկ կատարվում է սրտի էխոգրություն դինամիկային հետևելու նպատակով[12]։ Կարելի է ուղեկցել սթրես-թեստերի իրականացմամբ։ Ծանր դեպքերում էխոսրտագրությունը պետք է կատարվի ամեն 3-6 ամիսը մեկ[12]։ Նոր ախտանիշների հայտնվելու դեպքում պետք է շտապ այցելել բժշկի[12]։

Դեղորայք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստատինների ազդեցությունը աորտալ ստենոզի հարաճման վրա անհայտ է։ Վերջին փորձարկումները օգուտ ցույց չեն տվել աորտալ ստենոզի հարաճման գործում, սակայն իշեմիկ հիվանդությունների պատահելիությունն իջեցրել են[3][5]։

Ընդհանուր առմամբ դեղորայքային բուժումը ցածր էֆեկտիվություն ունի աորտալ ստենոզը բուժելու հարցում[6]։ Ամեն դեպքում ուղեկցող վիճակները բուժելը կարող է արդյունավետ լինել աորտալ ստենոզը վարելու ժամանակ։

Աորտալ փականի ռեկոնստրուկցիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աորտալ փականի ռեկոնստրուկցիան ամենահաճախը կատարվում է աորտալ հետհոսքի ժամանակ։ Այն կարող է անհրաժեշտ լինի նաև աորտայի անևրիզմայի և բնածին աորտալ ստենոզի բուժման գործում[21]։  

Աորտալ փականի փոխարինում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիմպտոմատիկ ծանր աորտալ ստենոզի ժամանակ խորհուրդ է տրվում փոխել աորտալ փականը։ Դա կարող է կատարվել և' բաց վիրահատության միջոցով, և' միջմաշկային քիչ ինվազիվ կաթետրի միջոցով[3][22][23]։ Փականը փոխարինվում է կամ սինթետիկ պրոթեզով կամ ալո/աուտոտրանսպլանտատով։

Տրանսկաթետրային փոխարինում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր առմամբ 250000 մարդու մոտ այս եղանակով փոխվել է աորտալ փականը։ Այս մեթոդը հարմար տարբերակ է այն մարդկանց համար, ովքեր 75 տարեկանից մեծ են կամ վիրահատական փոխարինման թեկածու չեն[22][23]։

Բալոնային վալվուլոպլաստիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նորածինների և երեխաների շրջանում կարող է արդյունավետ լինել բալոնային վալվուլոպլաստիկան։ ՄԵծահասակների շրջանում այն անարդյունավետ է, քանզի լայնացումից հետո փականը վերադառնում է իր նախկին նեղ կարգավիճակին։ Բալոնը ներս է մղվում վերջույթային զարկերակի միջոցով[24]։

Սրտային անբավարարություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աորտալ ստենոզի պատճառով առաջացող սուր դեկոմպենսացված սրտային անբավարարության դեպքում նախքան վիրահատությունը ժամանակավոր տեղադրվում է ներաորտալ բալոնային պոմպ[25]

Կանխատեսում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չբուժվելու դեպքում ծանր սիմպտոմատիկ ստենոզը 50-60% դեպքերում 2 տարվա ընթացքում բերում է մահացության[26]։

Համաճարակաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

65 տարեկանից բարձր տարիքով մարդկանց 2%-ը, 75 տարեկանից բարձր տարիքով մարդկանց 3%-ը[3] և 85 տարեկանից բարձր մարդկանց 4%-ը ունեն աորտայի ստենոզ[27]։ Հյուսիսային Ամերիկայում և Եվրոպայում տարիքի բարձրացմանը զուգահեռ հիվանդության տարածվածությունն աճում է[28]։

Աորտալ ստենոզի պրոգրեսիայի վրա ազդող ռիսկի գործոններից են հիպերտենզիան, տարիքը, արական սեռը, հիպերլիպիդեմիան, շաքարային դիաբետը, ծխելը, մետաբոլիկ սինդրոմը, երիկամային անբավարարությունը[3][5][13]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աորտալ ստենոզն առաջին անգամ նկարագրվել է ֆրանսիացի բժիշկ Լազար Րիվիերի կողմից[4]։

Հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիֆոսֆոնատներ ստացող մարդկանց շրջանում աորտալ ստենոզն ավելի դանդաղ է հարաճում, որոշ դեպքերում էլ` հետաճի է ենթարկվում[29][30]։ Այս փաստի առիթով բազմաթիվ հետազոտություններ են կատարվում այժմ։ Բիֆոսֆոնատների դրական ազդեցության վերաբերյալ հետազոտություններից մեկը ձախողվել է[31]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 Czarny, MJ; Resar, JR (2014). «Diagnosis and management of valvular aortic stenosis». Clinical Medicine Insights. Cardiology. 8 (Suppl 1): 15–24. doi:10.4137/CMC.S15716. PMC 4213201. PMID 25368539.
  2. ↑ Overgaard, CB; Dzavík, V (2008 թ․ սեպտեմբերի 2). «Inotropes and vasopressors: review of physiology and clinical use in cardiovascular disease». Circulation. 118 (10): 1047–56. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.107.728840. PMID 18765387.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Manning WJ (October 2013). «Asymptomatic aortic stenosis in the elderly: a clinical review». JAMA. 310 (14): 1490–7. doi:10.1001/jama.2013.279194. PMID 24104373.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Leopold JA (August 2012). «Cellular mechanisms of aortic valve calcification». Circulation: Cardiovascular Interventions. 5 (4): 605–14. doi:10.1161/CIRCINTERVENTIONS.112.971028. PMC 3427002. PMID 22896576.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Rogers, FJ (November 2013). «Aortic stenosis: new thoughts on a cardiac disease of older people». Journal of the American Osteopathic Association. 113 (11): 820–828. doi:10.7556/jaoa.2013.057. PMID 24174503.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 Chapter 1: Diseases of the Cardiovascular system > Section: Valvular Heart Disease in: Elizabeth D Agabegi; Agabegi, Steven S. (2008). Step-Up to Medicine (Step-Up Series). Hagerstwon, MD: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 0-7817-7153-6.
  7. ↑ Richards, Mark; Ikram, Hamid; Nicholls, M. Gary; Hamilton, Eric; Richards, Rosemary (1984). «Syncope in aortic valvular stenosis». The Lancet. 324: 1113–1116. doi:10.1016/S0140-6736(84)91555-1.
  8. ↑ Bertazzo S, Gentleman E, Cloyd KL, Chester AH, Yacoub MH, Stevens MM (June 2013). «Nano-analytical electron microscopy reveals fundamental insights into human cardiovascular tissue calcification». Nature Materials. 12 (6): 576–83. doi:10.1038/nmat3627. PMID 23603848.
  9. ↑ Miller JD (June 2013). «Cardiovascular calcification: Orbicular origins». Nature Materials. 12 (6): 476–8. doi:10.1038/nmat3663. PMID 23695741.
  10. ↑ Figuinha, FC; Spina, GS; Tarasoutchi, F (March 2011). «Heyde's syndrome: case report and literature review». Arquivos Brasileiros de Cardiologia. 96 (3): e42–e45. doi:10.1590/S0066-782X2011000300017. PMID 21484065. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  11. ↑ Ricardo Zalaquett, Cristóbal Camplá, et al. (2005). "Cirugía reparadora de la válvula aórtica bicúspide insuficiente". Rev Méd Chile, 133(3): pp. 279-86. Արխիվացված 2013-11-03 Wayback Machine ISSN 0034-9887.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 VOC=VITIUM ORGANICUM CORDIS, a compendium of the Department of Cardiology at Uppsala Academic Hospital. By Per Kvidal September 1999, with revision by Erik Björklund May 2008
  13. ↑ 13,0 13,1 Olszowska, M (November 2011). «Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults» (PDF). Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej. 121 (11): 409–413. PMID 22129836. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Olszowska, M (November 2011). «Pathogenesis and pathophysiology of aortic valve stenosis in adults» (PDF). Polskie Archiwum Medcyny Wewnetrznej. 121 (11): 409–413. PMID 22129836. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  15. ↑ Lilly LS, ed. (2003). Pathophysiology of Heart Disease (3rd ed.). Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 0-7817-4027-4.
  16. ↑ Lilly, Leonard S., ed. (2007). Pathophysiology of heart disease : a collaborative project of medical students and faculty (4th ed.). Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins. էջ 36. ISBN 978-0-7817-6321-9.
  17. ↑ Etchells E, Bell C, Robb K (February 1997). «Does this patient have an abnormal systolic murmur?». JAMA. 277 (7): 564–71. doi:10.1001/jama.277.7.564. PMID 9032164.
  18. ↑ Yale atlas of echocardiography Արխիվացված Նոյեմբեր 30, 2012 Wayback Machine
  19. ↑ Messika-Zeitoun, David; Lloyd, Guy. «Aortic valve stenosis: evaluation and management of patients with discordant grading». European Society of Cardiology.
  20. ↑ Rutherford SD, Braunwald E (1992). «Chronic ischaemic heart disease». In Braunwald E (ed.). Heart disease: A textbook of cardiovascular medicine (4th ed.). Philadelphia: WB Saunders. էջեր 1292–364.
  21. ↑ Hans-Joachim Schäfers: Current treatment of aortic regurgitation. UNI-MED Science, Bremen, London, Boston 2013, 978-3-8374-1406-6.
  22. ↑ 22,0 22,1 Siemieniuk RA, Agoritsas T, Manja V, և այլք: (2016). «Transcatheter versus surgical aortic valve replacement in patients with severe aortic stenosis at low and intermediate risk: systematic review and meta-analysis». BMJ. 354: i5130. doi:10.1136/bmj.i5130. PMC 5040923. PMID 27683246. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 Vandvik PO, Otto CM, Siemieniuk RA, Bagur R, Guyatt GH, Lytvyn L, Whitlock R, Vartdal T, Brieger D, Aertgeerts B, Price S, Foroutan F, Shapiro M, Mertz R, Spencer FA (2016). «Transcatheter or surgical aortic valve replacement for patients with severe, symptomatic, aortic stenosis at low to intermediate surgical risk: a clinical practice guideline». BMJ. 354: i5085. doi:10.1136/bmj.i5085. PMID 27680583. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  24. ↑ Mayo Clinic > Aortic valve stenosis > Treatments and drugs Արխիվացված 2007-10-04 Wayback Machine Retrieved September 2010
  25. ↑ Christopher M. O'Connor (2005). Managing Acute Decompensated Heart Failure a Clinician's Guide to Diagnosis and Treatment. London: Informa Healthcare. էջ 406. ISBN 9780203421345. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին.
  26. ↑ Spaccarotella C, Mongiardo A, Indolfi C (2011). «Pathophysiology of aortic stenosis and approach to treatment with percutaneous valve implantation». Circulation Journal. 75 (1): 11–19. doi:10.1253/circj.CJ-10-1105. PMID 21178291.
  27. ↑ Stewart BF, Siscovick D, Lind BK, և այլք: (March 1997). «Clinical factors associated with calcific aortic valve disease. Cardiovascular Health Study». Journal of the American College of Cardiology. 29 (3): 630–4. doi:10.1016/S0735-1097(96)00563-3. PMID 9060903.
  28. ↑ clinical Anesthesiology by Edward Morgan
  29. ↑ Innasimuthu AL, Katz WE (January 2011). «Effect of bisphosphonates on the progression of degenerative aortic stenosis». Echocardiography. 28 (1): 1–7. doi:10.1111/j.1540-8175.2010.01256.x. PMID 20678125.
  30. ↑ Nathaniel S, Saligram S, Innasimuthu AL (June 2010). «Aortic stenosis: An update». World Journal of Cardiology. 2 (6): 135–9. doi:10.4330/wjc.v2.i6.135. PMC 2999052. PMID 21160731.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  31. ↑ Aksoy O, Cam A, Goel SS, և այլք: (April 2012). «Do bisphosphonates slow the progression of aortic stenosis?». Journal of the American College of Cardiology. 59 (16): 1452–9. doi:10.1016/j.jacc.2012.01.024. PMID 22497825.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աորտալ ստենոզ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 146410344 · Disease Ontology · LCCN: sh85005871 · Microsoft: 2911149759 · NDL: 01167602
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աորտալ_ստենոզ&oldid=10108030» էջից