«Հրեաներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

13:34, 28 Դեկտեմբերի 2017-ի տարբերակ խմբագրել Lianamark1992 (Քննարկում \| ներդրում) 6074 edits →‎Հրեաների էթնիկ խմբեր ← Նախորդ տարբ		04:17, 6 Մարտի 2024-ի տարբերակ խմբագրել հետ շրջել ԱշբոտՏՆՂ (Քննարկում \| ներդրում) Բոտեր, IP block exemptions, Ադմիններ 1 804 407 edits չ փոխարինվեց: <ref → <ref (3) oգտվելով ԱՎԲ Հաջորդ տարբ →
(28 intermediate revisions by 13 users not shown)
Տող 105. \|լեզու = [[Եբրայերեն]] \|հավատք = [[Հուդայականություն]] \|բարեկամ =[[Ասորիներ]] - [[Արաբներ]] - [[Հայեր]] }} '''Հրեաներ''' ([[եբրայերեն]]՝ יְהוּדִים ''եհուդիմ'')՝ սեմական ծագումով ազգ է, որի արմատները գնում են Հին Իսրայելի և Հրեաստանի բնակչությանը։ Ապրում են շատ երկրներում և հատկապես 1948 թ․-ին պետություն հռչակված [[Իսրայել]]ում։ Քանակը 12-ից 14 միլիոն է<ref>{{~~փաստ~~Cite web\|url=https://armenpress.am/arm/news/131810\|title=Աշխարհում հրեաների թիվը մեկ տարվա ընթացքում ավելացել է 70 հազարով\|website=armenpress.am\|accessdate=2021 թ․ օգոստոսի 15}}</ref>, որից 40%-ը բնակվում է [[Իսրայել]]ում, իսկ 35%-ը [[ԱՄՆ]]-ում։ Հրեաների կրոնը ավանդաբար [[հուդայականություն]]ն է։ Իսրայելի պետական լեզուն [[եբրայերեն]]ն է (իվղիթը) ([[սեմական լեզվաընտանիք]]), վերածնված [[XIX ~~դարում։~~դար]]ում։ Տարբեր երկրներում կան սպեցեֆիկ հրեական լեզուներ, որոնցից ամենախոշորը '''~~յիդիշ~~[[Իդիշ\|Յիդիշ]]'''ն է ([[Հնդեվրոպական լեզուներ\|հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի]] գերմանական խումբ)։ Ժամանակակից ինքնանունը [[եբրայերեն\|եբր.]] יְהוּדִים, եհուդիմ; [[յիդիշ]] ייִדן, (յ) իդն; [[լադինո]] ג׳ודיוס, ջուդիոս։ Հին ինքնանունը եղել է բնեյ-Յիսրաէլ - Իսրայելի (Հակոբի) որդիներ։ ==== Հրեաների խմբեր ==== * [[Աշկենազներ\|~~<big>~~Աշքենազներ~~</big>~~]]՝ ձևավորվել է Կենտրոնական [[Եվրոպա]]յում։ Քանակը՝ 8-11.2 մլն։ Ապրում են [[Իսրայել]]ում, [[Լեհաստան]]ում, [[Լիտվա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում, [[Ֆրանսիա]]յում, [[Գերմանիա]]յում, [[Ռուսաստան]]ում, [[Ուկրաինա]]յում, Բելառուսում, Հոլանդիայում, Սկանդինավյան և շատ այլ երկրներում։ Կենցաղային լեզուն յիդիշն է (Իսրայելում՝ եբրայերենը, Ռուսաստանում՝ ռուսերենը)։ Անունը ծագում է միջնադարյան Գերմանիայի «Աշքենազ» սեմական անունից, որն ընկալվում էր [[Հաբեթ]]ի թոռ Աշքենազի ժառանգների տարածման երկիր։ 20-րդ դարի վերջի տվյալներով աշքենազները կազմում են աշխարհի հրեաների մեծամասնությունը՝ 80%։ Բուն Իսրայելում կազմում են հրեական բնակչության համարյա կեսը։ * ~~<big>~~Միզրահներ~~</big>~~ ({{lang\|he\|מזרחים}}, միզրահիմ՝ ''Արևելքում ապրողներ'')՝ Մերձավոր Արևելքում և հյուսիսային Աֆրիկայում ապրած և ապրող հրեաների հավաքական անունն է։ Քանակը՝ 4 մլն։ Ապրում են Իսրայելում, բոլոր արաբական երկրներում, Իրանում, Միջին Ասիայում, Քուրդիստանում, Վրաստանում, Հայաստանում (հայկական հրեաները խառնվել են հայերի հետ)։ Հիմա Հայաստանում ապրում է մոտավորապես 6000 հրեա, որոնք աշքենազներ են։ Միզրահների խմբի մեջ են մտնում արաբահրեաները, պարսկահրեաները, վրացահրեաները, [[բուխարա]]յի հրեաները, լեռնային հրեաները, հնդկական հրեաները և քրդական հրեաները։ ~~<big>~~Սեֆարդներ~~</big>~~ ({{lang-he\|'''סְפָרַדִּים'''}} ''սֆարադիմ'') Քանակը՝ 1.5-2 մլն։ Ապրում են Իսրայելում, Իսպանիայում, Իտալիայում, ԱՄՆ-ում և այլն։ Լեզուն լադինոն է (սեֆարդերենը) և եբրայերենը (Իսրայելում)։ Ձևավորվել են Պիրենեյան թերակղզում։ Անունը ծագում է Իսպանիայի հետ նույնացվող Սֆարադ տեղանունից։ ~~<big>~~Սամարացիներ~~</big>~~ ({{lang-he\|שומרונים}} ''շոմրոնիմ'') Քանակը՝ 720 մարդ (2008 թ.)։ Լեզուն եբրայերենն է։ Սրբազան գրքերն են [[Թորա]]ն և Հեսու Նավեի գիրքը։ Ապրում են Թել Ավիվի արվարձանում և Նևե Քեդեմ գյուղում։ ~~<big>~~Բնեյ Մենաշե~~</big>~~ ([[եբրայերեն]] בני מנשה ''Մենաշեի զավակներ'') Հնդկաստանի Մանիպուր և Միզորամ նահանգների միզո, կուկի և չին ազգությունների ներկայացուցիչներն են, ովքեր հայտարարել են, որ Մենաշեի ժառանգներ են սկսել են դավանել հուդայականություն։ Ապրում են Իսրայելում։ Լեզուն եբրայերենն է։ Ապրում են Հնդկաստանում և Իսրայելում։ Քանակն ավելի քան վեց հազար է։ ~~<big>~~Բեթա Իսրայել~~</big>~~ ([[եբրայերեն]] בֵּיתֶא יִשְׂרָאֵל ''Իսրայելի տուն'') Մինչև հայրենադարձվելը [[Եթովպիա]]յում ապրած հրեաներ։ == Հրեաների էթնիկ խմբեր == Հիմնական հոդված` [[հրեաների էթնիկ խմբերը]]:։<br> Հրեաների հիմնական էթնիկ խումբը կազմում են ~~աշկենազները~~աշքենազները (Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի, մասնավորապես ողջ Ռուսաստանի հրեաները) և սեֆարդները (սկզբում Իսպանիայի ու Պորտուգալիայի, այնուհետև ողջ Միջերկրածովյան տարածաշրջանով ցրված հրեաները):։ Մյուս էթնիկ խմբերն են՝ լախլուխները, պարսկական եւև բուխարյան հրեաները, վրացական հրեաները, լեռնային հրեաները, հնդկական հրեաները, ռոմանիոտները, իտալացի, ֆալաշ և այլ ~~հրեաներ:~~հրեաներ։ Հրեաների տարբեր խմբերի և այլ ժողովուրդների գենոտիպերի ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ հրեաների հիմնական խմբերը ավելի մոտ են իրար, քան հարևան ~~ժողովուրդներին:~~ժողովուրդներին։ Սա հակասում է այն փաստերին, որ հրեաները միավորվում են միայն մշակութային, այլ ոչ էթնիկ ծագմամբ <ref>[[Studies Show Jews’ Genetic Similarity]]</ref> <ref>[[Происхождение евреев выяснили учёные, проанализировав 237 геномов]]</ref> <ref>[[Conference on Jewish genomics]]</ref>:[br] Հեղափոխությունից հետո Ռուսաստանի մարդահամարի անցկացման արդյունքները նշեցին հետևյալը. մինչև 30-ական թվականները հրեաների մեջ չկային այնպիսիք, որ ճընդունեին իրենց հրեա լինելու փաստը (շուրջ 20 %)<ref>В. И. Биншток, С. А. Новосельский, «Демографический очерк», — В сб,: Вопросы биологии и патологии евреев . Л., 1926, цит. по М.Бейзер: http://www.jewishpetersburg.ru/userimages/Mikhail%20Beyzer_Evrei%20v%20Peterburge.htm {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20120115061416/http://www.jewishpetersburg.ru/userimages/Mikhail%20Beyzer_Evrei%20v%20Peterburge.htm \|date=2012-01-15 }}</ref>։ Ավելի ուշ, [[ԽՍՀՄ-ում]] հրեաների մեծամասնությունը, որը էական չի համարում իրենց [ազգային պատկաբնելությունը], շարունակեց աճել `մինչև 1980-ականների սկիզբը։ {\| class="wikitable sortable" \|+ '''Անհամեմատ մեծ հրեաբնակ երկրների տվյալներն աշխարհում''' \|- ! № Երկրներ ! Երկրներ ! Հրեաներ ! % երկրում ! % բոլոր հրեաներից ! թիվ \|- \| 1 \| [[ԱՄՆ]] (2009) \| align="right\|6544,000\|\| align="center" \| 2,1 % \| align="center\|42,89% \| \|- \| 2 \| [[Իսրայել]] (2010) \| align="right\|5800,000\|\| align="center" \| 75,5 % \| align="center\|38,02% \| \|- \| 3 \| [[Ֆրանսիա]] \| align="right\|606,000 \| align="center\| 1,0 % \| align="center\|3,97% \| \|- \| 4 \| [[Կանադա]] \| align="right\|393,660 \| align="center\| 1,2 % \| align="center\|2,58% \| \|- \| 5 \| [[Մեծ Բրիտանիա]] \| align="right\|350,000 \| align="center\| 0,57 % \| align="center\|2,29% \| \|- \| 6 \| [[Արգենտինա]] \| align="right\|280,000 \| align="center\| 0,8 % \| align="center\|1,84% \|- \| 7 \| [[Ռուսաստան]]<ref>{{Cite web\|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_10.php\|title=Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав населения Российской Федерации\|author=\|website=\|date=\|publisher=}}</ref> \| align="right\|157,641 \| align="center\| 0,14 % \| align="center\|1,03% \|2010 \|- \| 8 \| [[Ավստրալիա]] \| align="right\|120,000 \| align="center\| 0,56 % \| align="center\|0,79% \| \|- \| 9 \| [[Գերմանիա]] \| align="right\|118,000 \| align="center\| 0,14 % \| align="center\|0,77% \| \|- \| 10 \| [[Բրազիլիա]] \| align="right\|96,500 \| align="center\| 0,05 % \| align="center\|0,63% \| \|- \| 11 \| [[Ուկրաինա]] \| align="right\|80,000 \| align="center\| 0,16 % \| align="center\|0,52% \| \|- \| 12 \| [[Հարավային Աֆրիկա]] \| align="right\|72,000 \| align="center\| 0,15 % \| align="center\|0,47% \| \|- \| 13 \| [[Լեհաստան]] \| align="right\|50,000 \| align="center\| 0,6 % \| align="center\|0,33% \| \|- \| 14 \| [[Հունգարիա]] \| align="right\|49,700 \| align="center\| 0,4 % \| align="center\|0,33% \| \|- \| 15 \| [[Իսպանիա]] \| align="right\|48,409 \| align="center\| 0,12 % \| align="center\|0,32% \| \|- \| 16 \| [[Նիդեռլանդներ]] \| align="right\|45,000 \| align="center\| 0,28 % \| align="center\|0,29% \| \|- \| 17 \| [[Մեքսիկա]] \| align="right\|39,800 \| align="center\| 0,03 % \| align="center\|0,26% \| \|- \| 18 \| [[Բելգիա]] \| align="right\|31,200 \| align="center\| 0,3 % \| align="center\|0,20% \| \|- \| 19 \| [[Մոլդովա]] \| align="right\|31,187 \| align="center\| 0,7 % \| align="center\|0,20% \| \|- \| 20 \| [[Ուրուգվայ]] \| align="right\|30,743 \| align="center\| 0,9 % \| align="center\|0,20% \| \|- \| 21 \| [[Իտալիա]] \| align="right\|30,213 \| align="center\| 0,05 % \| align="center\|0,20% \| \|- \| 22 \| [[Չիլի]] \| align="right\|25,375 \| align="center\| 0,13 % \| align="center\|0,17% \| \|- \| 23 \| [[Վենեսուելա]] \| align="right\|20,900 \| align="center\| 0,1 % \| align="center\|0,14% \| \|- \| 24 \| [[Իրան]] \| align="right\|25,405 \| align="center\| 0,035 % \| align="center\|0,17% \| \|- \| 25 \| [[Եթովպիա]] \| align="right\|20,000 \| align="center\| 0,027 % \| align="center\|0,13% \| \|- \| 26 \| [[Շվեդիա]] \| align="right\|20,000 \| align="center\| 0,2 % \| align="center\|0,13% \| \|- \| 27 \| [[Ուզբեկստան]] \| align="right\|17,453 \| align="center\| 0,065 % \| align="center\|0,11% \| \|- \| 28 \| [[Թուրքիա]] \| align="right\|17,415 \| align="center\| 0,025 % \| align="center\|0,11% \| \|- \| 29 \| [[Շվեյցարիա]] \| align="right\|17,000 \| align="center\| 0,2 % \| align="center\|0,11% \| \|- \| 30 \| [[Հնդկաստան]] \| align="right\|15,405 \| align="center\| 0,005 % \| align="center\|0,101% \| \|- \| 31 \| [[Պանամա]] \| align="right\|10,029 \| align="center\| 0,33 % \| align="center\|0,066% \| \|- \| 32 \| [[Լատվիա]] \| align="right\|9,001 \| align="center\| 0,397 % \| align="center\|0,059% \| \|- \| 33 \| [[Ավստրիա]] \| align="right\|8,184 \| align="center\| 0,1 % \| align="center\|0,054% \| \|- \| 34 \| [[Վրաստան]] \| align="right\|7,951 \| align="center\| 0,17 % \| align="center\|0,052% \| \|- \| 35 \| [[Ադրբեջան]] \| align="right\|7,911 \| align="center\| 0,1 % \| align="center\|0,052% \| \|- \| 36 \| [[Դանիա]] \| align="right\|7,062 \| align="center\| 0,13 % \| align="center\|0,046% \| \|- \| 37 \| [[Ռումինիա]] \| align="right\|6,029 \| align="center\| 0,027 % \| align="center\|0,040% \| \|- \| 38 \| [[Նոր Զելանդիա]] \| align="right\|7,077 \| align="center\| 0,17 % \| align="center\|0,046% \| \|- \| 39 \| [[Հունաստան]] \| align="right\|5,334 \| align="center\| 0,05 % \| align="center\|0,035% \| \|- \| 40 \| [[Մարոկկո]] \| align="right\|5,236 \| align="center\| 0,016 % \| align="center\|0,034% \| \|- \| 41 \| [[Ղազախստան]] \| align="right\|4,100 \| align="center\| 0,027 % \| align="center\|0,027% \| \|- \| 42 \| [[Լիտվա]] \| align="right\|3,596 \| align="center\| 0,1 % \| align="center\|0,024% \| \|- \| 43 \| [[Կոլումբիա]] \| align="right\|3,400 \| align="center\| 0,008 % \| align="center\|0,022% \| \|- \| 44 \| [[Չեխիա]] \| align="right\|4,000 \| align="center\| 0,03 % \| align="center\|0,026% \| \|- \| 45 \| [[Սլովակիա]] \| align="right\|3,041 \| align="center\| 0,056 % \| align="center\|0,020% \| \|- \| 46 \| [[Պերու]] \| align="right\|2,800 \| align="center\| 0,01 % \| align="center\|0,018% \| \|- \| 47 \| [[Կոստա Ռիկա]] \| align="right\|2,500 \| align="center\| 0,06 % \| align="center\|0,016% \| \|- \| 48 \| [[Բուլղարիա]] \| align="right\|2,300 \| align="center\| 0,031 % \| align="center\|0,015% \| \|- \| 49 \| [[Հայաստան]]<ref>{{Cite web \|url=http://www.wcrj.org/organizations/458/ \|title=Еврейская община Армении \|accessdate=2017 թ․ դեկտեմբերի 28 \|archive-date=2013 թ․ մարտի 10 \|archive-url=https://web.archive.org/web/20130310232658/http://www.wcrj.org/organizations/458/ \|url-status=dead }}</ref> \| align="right\|2,000 \| align="center\| 0,035 % \| align="center\|0,013% \| \|- \| 50 \| [[Իռլանդիա]] \| align="right\|1,930 \| align="center\| 0,045 % \| align="center\|0,013% \| \|- !Ընդամենը !50 երկիր \|15 256,487 !- !100 % ! \|} Աշխարհի շուրջ 110 երկրներում գործում են հրեական համայնքներ։ == Գրականություն == * Ռուբեն Անգալադյան. Հրեաներն ու հայերը, «Գարուն», 2001, № 2 == Ծանոթագրություններ == {{ծանցանկ}} == Արտաքին հղումներ == * [http://am.friends-of-armenia.org/ Հայաստանի հրեաների համայնքի կայքը] {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20140405064919/http://am.friends-of-armenia.org/ \|date=2014-04-05 }} {{ՀՍՀ\|հատոր=6\|էջ=628}} * [https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8] [[Կատեգորիա:Սեմական ազգեր]] [[Կատեգորիա:Իսրայելի ազգեր]]