[go: nahoru, domu]
Վիքիպեդիա

Հրեաներ

14:12, 28 Դեկտեմբերի 2017 տարբերակ, Lianamark1992 (Քննարկում | ներդրում)
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։
Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։
Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։
Ուշադրություն, այս հոդվածը կամ հոդվածի բաժինը փաստերի և տեղեկությունների ճշտման կարիք ունի։
Քննարկման էջում պետք է լրացուցիչ բացատրություններ լինեն
Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։
Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։

Հրեաներ (եբրայերեն՝ יְהוּדִים եհուդիմ)՝ սեմական ծագումով ազգ է, որի արմատները գնում են Հին Իսրայելի և Հրեաստանի բնակչությանը։ Ապրում են շատ երկրներում և հատկապես 1948 թ․-ին պետություն հռչակված Իսրայելում։ Քանակը 12-ից 14 միլիոն է[փա՞ստ], որից 40%-ը բնակվում է Իսրայելում, իսկ 35%-ը ԱՄՆ-ում։ Հրեաների կրոնը ավանդաբար հուդայականությունն է։ Իսրայելի պետական լեզուն եբրայերենն է (իվղիթը) (սեմական լեզվաընտանիք), վերածնված XIX դարում։ Տարբեր երկրներում կան սպեցեֆիկ հրեական լեզուներ, որոնցից ամենախոշորը յիդիշն է (հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի գերմանական խումբ)։ Ժամանակակից ինքնանունը եբր. יְהוּדִים, եհուդիմ; յիդիշ ייִדן, (յ) իդն; լադինո ג׳ודיוס, ջուդիոս։ Հին ինքնանունը եղել է բնեյ-Յիսրաէլ - Իսրայելի (Հակոբի) որդիներ։

Հրեաներ
Ընդհանուր քանակ
Բնակեցում
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Իսրայել Իսրայել
Ֆրանսիա Ֆրանսիա
Կանադա Կանադա
Միացյալ Թագավորություն Միացյալ Թագավորություն
Ռուսաստան Ռուսաստան
Արգենտինա Արգենտինա
Գերմանիա Գերմանիա
Ուկրաինա Ուկրաինա
Բրազիլիա Բրազիլիա
Ավստրալիա Ավստրալիա
Հունգարիա Հունգարիա
Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն
Բելառուս Բելառուս
Մեքսիկա Մեքսիկա
Բելգիա Բելգիա
Նիդերլանդներ Նիդերլանդներ
Իտալիա Իտալիա
Եթովպիա Եթովպիա
Իրան Իրան
Չիլի Չիլի
Ուրուգվայ Ուրուգվայ
Շվեդիա Շվեդիա
Թուրքիա Թուրքիա
Ադրբեջան Ադրբեջան
Իսպանիա Իսպանիա
Լատվիա Լատվիա
Ավստրիա Ավստրիա
Վրաստան Վրաստան
Դանիա Դանիա
Հայաստան Հայաստան
Էստոնիա Էստոնիա
Լեզու(ներ)
Եբրայերեն
Հավատք(ներ)
Հուդայականություն
Բարեկամական էթնիկ խմբեր
Ասորիներ - Արաբներ

Հրեաների խմբեր

20-րդ դարի վերջի տվյալներով աշքենազները կազմում են աշխարհի հրեաների մեծամասնությունը՝ 80%։ Բուն Իսրայելում կազմում են հրեական բնակչության համարյա կեսը։

  • Միզրահներ (מזרחים, միզրահիմ՝ Արևելքում ապրողներ)՝ Մերձավոր Արևելքում և հյուսիսային Աֆրիկայում ապրած և ապրող հրեաների հավաքական անունն է։ Քանակը՝ 4 մլն։ Ապրում են Իսրայելում, բոլոր արաբական երկրներում, Իրանում, Միջին Ասիայում, Քուրդիստանում, Վրաստանում, Հայաստանում (հայկական հրեաները խառնվել են հայերի հետ)։ Հիմա Հայաստանում ապրում է մոտավորապես 6000 հրեա, որոնք աշքենազներ են։ Միզրահների խմբի մեջ են մտնում արաբահրեաները, պարսկահրեաները, վրացահրեաները, բուխարայի հրեաները, լեռնային հրեաները, հնդկական հրեաները և քրդական հրեաները։
  • Սեֆարդներ (եբրայերեն՝ סְפָרַדִּים‎ սֆարադիմ) Քանակը՝ 1.5-2 մլն։ Ապրում են Իսրայելում, Իսպանիայում, Իտալիայում, ԱՄՆ-ում և այլն։ Լեզուն լադինոն է (սեֆարդերենը) և եբրայերենը (Իսրայելում)։ Ձևավորվել են Պիրենեյան թերակղզում։ Անունը ծագում է Իսպանիայի հետ նույնացվող Սֆարադ տեղանունից։
  • Սամարացիներ (եբրայերեն՝ שומרונים‎ շոմրոնիմ) Քանակը՝ 720 մարդ (2008 թ.)։ Լեզուն եբրայերենն է։ Սրբազան գրքերն են Թորան և Հեսու Նավեի գիրքը։ Ապրում են Թել Ավիվի արվարձանում և Նևե Քեդեմ գյուղում։
  • Բնեյ Մենաշե (եբրայերեն בני מנשה Մենաշեի զավակներ) Հնդկաստանի Մանիպուր և Միզորամ նահանգների միզո, կուկի և չին ազգությունների ներկայացուցիչներն են, ովքեր հայտարարել են, որ Մենաշեի ժառանգներ են սկսել են դավանել հուդայականություն։ Ապրում են Իսրայելում։ Լեզուն եբրայերենն է։ Ապրում են Հնդկաստանում և Իսրայելում։ Քանակն ավելի քան վեց հազար է։
  • Բեթա Իսրայել (եբրայերեն בֵּיתֶא יִשְׂרָאֵל Իսրայելի տուն) Մինչև հայրենադարձվելը Եթովպիայում ապրած հրեաներ։

В XXI веке общая численность евреев в мире оценивается от 12 до 15 млн человек. Численность еврейского населения, заявленная в переписях, может существенно отличаться от численности лиц, внутренне осознающих себя евреями.

В России в послереволюционных переписях национальность называл сам опрашиваемый. Поэтому, например, до 30-х гг. в них в качестве евреев не фигурируют люди, себя таковыми не считавшие (в то время около 20 %)[1]. В дальнейшем доля евреев в СССР, не считавших разумным декларировать свою национальность, продолжала расти — вплоть до начала 80-х гг.

Наиболее крупные еврейские общины в странах мира
№ Երկրներ Երկրներ Հրեաներ % երկրում % բոլոր հրեաներից թիվ
1 ԱՄՆ (2009)[1] 6544,000 2,1 % 42,89%
2 Իսրաել (2010) [2] 5800,000 75,5 % 38,02%
3 Ֆրանսիա 606,000 1,0 % 3,97%
4 Կանադա 393,660 1,2 % 2,58%
5 Մեծ Բրիտանիա 350,000 0,57 % 2,29%
6 Արգենտինա [3] 280,000 0,8 % 1,84%
7 Ռուսաստան[2] 157,641 0,14 % 1,03% 2010
8 Ավստրալիա 120,000 0,56 % 0,79%
9 Գերմանիա 118,000 0,14 % 0,77%
10 Բրազիլիա 96,500 0,05 % 0,63%
11 Ուկրաինա 80,000 0,16 % 0,52%
12 Հարավային Աֆրիկա 72,000 0,15 % 0,47%
13 Լեհաստան 50,000 0,6 % 0,33%
14 Հունգարիա 49,700 0,4 % 0,33%
15 Իսպանիա 48,409 0,12 % 0,32%
16 Նիդեռլանդներ [4] 45,000 0,28 % 0,29%
17 Մեքսիկա 39,800 0,03 % 0,26%
18 Բելգիա 31,200 0,3 % 0,20%
19 Մոլդովիա 31,187 0,7 % 0,20%
20 Ուրուգվայ 30,743 0,9 % 0,20%
21 Իտալիա 30,213 0,05 % 0,20%
22 Չիլի 25,375 0,13 % 0,17%
23 վենեսուելա 20,900 0,1 % 0,14%
24 Իրան 25,405 0,035 % 0,17%
25 Եթովպիա 20,000 0,027 % 0,13%
26 Շվեդիա 20,000 0,2 % 0,13%
27 Ուզբեկստան 17,453 0,065 % 0,11%
28 Թուրքիա 17,415 0,025 % 0,11%
29 Շվեցարիա 17,000 0,2 % 0,11%
30 Հնդկաստան 15,405 0,005 % 0,101%
31 Պանամա 10,029 0,33 % 0,066%
32 Լատվիա 9,001 0,397 % 0,059%
33 Ավստրիա 8,184 0,1 % 0,054%
34 Վրաստան 7,951 0,17 % 0,052%
35 Ադրբեջան 7,911 0,1 % 0,052%
36 Դանիա 7,062 0,13 % 0,046%
37 Ռումինիա 6,029 0,027 % 0,040%
38 Նոր Զելանդիա 7,077 0,17 % 0,046%
39 Հունաստան 5,334 0,05 % 0,035%
40 Մարոկկո 5,236 0,016 % 0,034%
41 Ղազախստան 4,100 0,027 % 0,027%
42 Լիտվա 3,596 0,1 % 0,024%
43 Колумбия 3,400 0,008 % 0,022%
44 Чехия 4,000 0,03 % 0,026%
45 Словакия 3,041 0,056 % 0,020%
46 Перу 2,800 0,01 % 0,018%
47 Коста-Рика 2,500 0,06 % 0,016%
48 Болгария 2,300 0,031 % 0,015%
49 Армения[3] 2,000 0,035 % 0,013%
50 Ирландия 1,930 0,045 % 0,013%
Итого 50 стран 15 256,487 - 100 %

Организованные еврейские общины существуют в 110 странах мира.

Этнические группы евреев

Հիմնական հոդված՝ Этнические группы евреев

Наиболее крупными этническими группами среди евреев являются ашкеназы (из Центральной и Восточной Европы, в частности практически все евреи России) и сефарды (изначально из Испании и Португалии, затем рассеянные по всему Средиземноморью).

Другими этническими группами являются: арабские евреи; лахлухи, персидские и бухарские евреи; грузинские евреи; горские евреи; индийские евреи, романиоты, итальяним (ромим), фалаша и др.

Изучение генотипа разных групп евреев и сравнение с генотипами других народов показывает, что основные еврейские группы ближе друг другу, чем к соседним народам. Это противоречит аргументам о том, что евреев объединяет лишь культурное, а не этническое происхождение[4][5][6].

Близкие группы

По признаку вероисповедания к евреям относят себя т. н. криптоиудеи и иудействующие.

Криптоиудеи — потомки евреев, насильственно обращённых в христианство или ислам, продолжавшие тайно исповедовать элементы иудаизма и сохранять элементы трансформированной еврейской бытовой культуры:

  • мараны («новые христиане») на Пиренейском полуострове, юге США, в Латинской Америке и на Филиппинах. Ныне частично присоединяются к еврейским общинам своих стран или переселяются в Израиль. Наиболее компактная группа маранов сохранилась в г. Бельмонте в Португалии;
  • Կաղապար:Не переведено 3 — потомки крещёных евреев Балеарских островов;
  • джадиды и Կաղապար:Не переведено 3 в Иране и Средней Азии, формально считающиеся мусульманами, но сохраняющие в быту элементы еврейской культуры;
  • Կաղապար:Не переведено 3 (Эфиопия)
  • Կաղապար:Не переведено 3 (южная Италия)
  • дёнме в Турции.

Иудействующие — группы разного этнического происхождения, исповедующие или стремящиеся к исповедованию иудаизма (часто его своеобразной формы) и считающие себя частью евреев:

Наконец, на периферии еврейского этноса находятся этноконфессиональные группы караимов и самаритян. Последние не рассматриваются евреями как часть еврейского народа.

Языки евреев

Հիմնական հոդված՝ Еврейские языки

Древнейший язык евреев — древнееврейский язык (иврит), на котором написан Танах (еврейская Библия). В первые века н. э. его в качестве разговорного сменил один из арамейских языков, позднее в диаспоре на основе языков окружающих народов возникли еврейские языки и этнолекты. Древнееврейский язык перестал быть средством устного общения, но сохранялся в форме лашон-а-кодеш («языка святости») в качестве основного письменного языка, обслуживавшего религиозную, литературную, образовательную, культурную и деловую сферы. В XX веке этот язык был возрождён в форме иврита и стал официальным и основным разговорным языком евреев Израиля.

В странах диаспоры иврит (древнееврейский язык) сохраняется как основной язык иудаизма. Разговорным языком ряда хасидских общин в США, Израиле, Бельгии, Великобритании, Канаде и некоторых других странах служит идиш. Из других специфически еврейских языков и этнолектов наиболее сохранились также сефардский, татский (горско-еврейский), еврейско-арамейские, еврейско-иранские. На сегодняшний день около 45 % евреев говорят по-английски (в США, Канаде, Великобритании, Австралии, ЮАР, Израиле и др.), приблизительно 34 % на иврите (в Израиле и США), 13 % — по-русски, около 5 % — по-испански, около 4,5 % — по-французски, около 4 % на идише, приблизительно 3,5 % по-арабски (в том числе на еврейско-арабских диалектах), распространены также немецкий, итальянский, румынский, персидский, польский, амхарский, португальский, венгерский, нидерландский, турецкий и др.

Религия

Հիմնական հոդված՝ Иудаизм

Большинство верующих евреев являются последователями иудаизма (иудеями). Термин «иудаизм» происходит от հուն․՝ йуда́исмос, который восходит к եբրայերեն՝ яхадут‎ (יהדות), однокоренному с йехуди — еврей / иудей.

Священная книга еврейского народа — Танах (еврейское Священное Писание) (Танах — аббревиатура: Тора́ եբրայերեն՝ תורה‎, Невии́м եբրայերեն՝ נביאים‎, Ктуви́м եբրայերեն՝ כתובים‎ — Пятикнижие, Пророки и Писания). Танах является частью Священного Писания христиан (Ветхий Завет) и почитается в исламе.

Традиционная культура

См. категорию Еврейская культура

Կաղապար:Также Неполноправный социально-экономический статус евреев в диаспоре способствовал сложению у них специализированной культуры. Участие евреев в сельском хозяйстве повсеместно ограничивалось, основными занятиями были ремесло и торговля, часть занималась предпринимательством и ростовщичеством, свободными профессиями. Большинство евреев жило замкнутыми общинами (кегила) в городских кварталах (гетто в Италии и Германии, худерия (жудерия) в Испании и Португалии, меллах в Северной Африке, махалла в Иране и Центральной Азии). Самоуправление (кагал) возглавлялось экономической элитой (гвир — «сильный», парнас — «кормилец») и раввинатом.

Сохранялись пережитки большой семьи, на Ближнем и Среднем Востоке до середины XX века — полигамия (нормативная моногамия введена у ашкеназов в X веке). Счёт родства патрилинейный, но по иудаистическим нормам евреем считается только рождённый от матери-еврейки (см. Еврейство). Общееврейские черты материальной культуры определялись предписаниями иудаизма: кашрут в пище, обязательное покрытие головы для мужчин и замужних женщин и др.

С отменой ряда ограничений прав евреев в Новое время в большинстве европейских стран происходили их ассимиляция и аккультурация, отход от ортодоксального иудаизма, распространились смешанные браки; евреи Восточной Европы и Азии дольше сохраняли традиционную культуру.

Одновременно развивалась консолидация евреев, выражавшаяся в появлении общееврейских культурных и политических движений. В 1881—1914 годах усилились миграции евреев (особенно из Российской империи) — в Западную Европу, Америку, Австралию и др., с распространением идеологии сионизма началось их переселение в Палестину.

Этническое развитие европейских евреев было разрушено Холокостом во время Второй мировой войны. После её окончания усилилась эмиграция евреев в страны Нового Света, а также во вновь образованное Государство Израиль, где складывается нация израильтян.

См. также

Примечания

  1. ↑ В. И. Биншток, С. А. Новосельский, «Демографический очерк», — В сб,: Вопросы биологии и патологии евреев . Л., 1926, цит. по М.Бейзер: http://www.jewishpetersburg.ru/userimages/Mikhail%20Beyzer_Evrei%20v%20Peterburge.htm
  2. ↑ «Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав населения Российской Федерации».
  3. ↑ Еврейская община Армении
  4. ↑ Studies Show Jews’ Genetic Similarity
  5. ↑ Происхождение евреев выяснили учёные, проанализировав 237 геномов
  6. ↑ Conference on Jewish genomics

Литература

Ссылки

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հրեաներ» հոդվածին։

Կաղապար:Евреи

Категория:Народы Израиля Категория:Народы Палестины Категория:Народы США Категория:Народы Аргентины Категория:Народы Великобритании Категория:Народы Германии Категория:Народы Канады Категория:Народы России Категория:Народы Украины Категория:Народы Франции Категория:Народы Ближнего Востока Категория:Древние народы

Հրեաների էթնիկ խմբեր

Հիմնական հոդված` հրեաների էթնիկ խմբերը:
Հրեաների հիմնական էթնիկ խումբը կազմում են աշքենազները (Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի, մասնավորապես ողջ Ռուսաստանի հրեաները) և սեֆարդները (սկզբում Իսպանիայի ու Պորտուգալիայի, այնուհետև ողջ Միջերկրածովյան տարածաշրջանով ցրված հրեաները): Մյուս էթնիկ խմբերն են՝ լախլուխները, պարսկական եւ բուխարյան հրեաները, վրացական հրեաները, լեռնային հրեաները, հնդկական հրեաները, ռոմանիոտները, իտալացի, ֆալաշ և այլ հրեաներ: Հրեաների տարբեր խմբերի և այլ ժողովուրդների գենոտիպերի ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ հրեաների հիմնական խմբերը ավելի մոտ են իրար, քան հարևան ժողովուրդներին: Սա հակասում է այն փաստերին, որ հրեաները միավորվում են միայն մշակութային, այլ ոչ էթնիկ ծագմամբ [1] [2] [3]

Արտաքին հղումներ

  1. ↑ Studies Show Jews’ Genetic Similarity
  2. ↑ Происхождение евреев выяснили учёные, проанализировав 237 геномов
  3. ↑ Conference on Jewish genomics
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հրեաներ&oldid=5562262» էջից