Կը խմբագրուի՝ Սփութնիք 1 էջը

{{ԱՀ}}
[[Պատկեր:Sputnik1 exploded view.jpg|մինի|աջից|Սփութնիք 1]]
'''Սփութնիք 1'''

Աշխարհի առաջին [[կեղծ արբանեակ]]ն է: [[Խորհրդային միութիւն|Խորհրդային միութեան]] կողմէ [[4 Հոկտեմբեր]] 1957-ին ուղեցիր կը տեղադրուի: Ասիկա տեղի կ'ունենայ [[պաղ պատերազմ]]ի ընթացքին եւ երկու մրցող ուժերու միջեւ անջրպետային պատերազմի մը սկիզբը կը դառնայ:

== Արտաքին Յատկանիշներ ==
Արբանեակին կշիռքը 80 քկ. է: Տրամագիծը 58 սմ., [[ուղեցիր]]ին բարձրութիւնը 250 քմ. էր: Գունդի ձեւով մարմին մըն է բաժնուող 4 երկար ցօղուններով՝ որոնք 2,4 մ. ու 2,9 մ. երկայնք ունին: 20 եւ 40 Մհզ ուժով երկու ձայնասփռիչ ունէր, որու ազդանշանները իյօնօսֆէրի ելեկտրոնային խտութիւնը հաշուելու համար կը գործածուէին: [[Արբանեակ]]ի ներսի ճնշումը եւ տաքութիւնն ալ այս ազդանշաններով կը փոխադրուէին: Այսպիսով արբանեակին արտաքին մեթերոիտով մը հարուածուած չըլլալը կրնային քննել: Արբանեակին ճնշում ունեցող ներքին մասը նիդրոժէնի կազով մը լեցուած էր: Արբանեակին հարուածի մը բնաւ չենթարկուիլը կը նշմարեն՝ որ կը փաստէր աշխարհի ուղեցիրի ապահովութիւնը:
[[Պատկեր:Sputnik asm.jpg|մինի|ձախից|Սփութնիք 1]]
== Արձակումը ==
Սփութնիք 1-ը դէպի անջրպետ (այժմ Քազախիստանի վրայ գտնուող) Պայքոնուր Անջրպետի Կեդրոնէն կ'արձակուի: Ռուսերէնով Սփութնիք բառը արբանեակ կը նշանակէ, իսկ իր պաշտօնական անունը «Կեղծ Աշխարհի Արբանեակ» է: Արձակուելուն իսկական պատճառը ծանուցողական է, իսկ յայտարարուած պատճառը՝ Համաշխարհային կենսանաբանագիտութեան բնագիտութեան տարուան աշխատանքներուն օգնելն է:

== Նախապատրաստական Աշխատանքներ ==
Երբ Խորհրդային միութիւնը դէպի աշխարհ ուղեցիր արբանեակ ղրկելու արհեստագիտութեան կարողութիւնը կ'ունենայ, [[Խորհրդական միութեան Գիտութեան Աքաթեմիաէն]] Մսթիսլավ Քէլտիշ, տիեզերքի մէջ փորձեր ընելու կարողութիւնը ունեցող 1500 քկ. կշիռքով արբանեակ մը կը ծրագրէ, բայց այդ օրերուն խորհրդային միութեան գաղտնի ոստիկանութիւնը, [[Ամերիկայի միացեալ նահանգներ]]ու տիեզերքը պարզ արբանեակ մը ղրկելու ծրագիրը կը սորվի քննելու ուղեցիր հասնելու կարողութիւնը: Ամերիկայէն պարզ արբանեակի գաղափարը առնող խորհրդային միութիւնը, ետ չմնալու համար, անմիջապէս Սփութնիք 1-ը կը յառաջացնէ: Այսպիսով դէպի աշխարհ ուղեցիր աւելի սուղ արբանեակներու ղրկուիլն ալ պիտի քննարկուէր: Արբանեակը պէտք էր [[Հոկտեմբերի հեղափոխութիւն|Հոկտեմբերեան յեղափոխութեան]] տարեդարձին հասնէր: Արբանեակին եւ հրթիռին նախագիծը [[Սերկէյ Քորոլով]]ի կողմէ կը կատարուի: Այդ արբանեակը Ամերիկայ պազ արբանեակը՝ Վանկարտէն շատ աւելի ծանր էր: Ամիսներ ետք երբ Վանկարտ ուղեցիր կը մտնէ, Նիքիթա Քրուչեւը զինք ծաղրելով «գրեյփրութ» կը կոչէ:


== Գործընթացը ==
Մինչեւ որ Սփութնիք 1-ի բարտերը սպառին, 3 շաբաթ ազդանշաններ կը փոխադրէ: Սակայն կարելի է տակաւին աշխարհէն իր ուղեցիրը դիտել: Օր ըստ օրէ արբանեակին ուղեցիրը կը ցածնայ, եւ անոր արձակուելէն 92 օր էտք՝ 4 Յունուար 1958-ին օդային մթնոլորտ մտնելով կ'այրի: Արբանեակը ուղեցիրին վրայ 1400 շրջան կ'ընէ եւ 70 միլիոն քմ. ճամբայ կը կտրէ:

Սփութնիքի դիմաց Ամերիկայի միացեալ նահանգները տիեզերք արբանեակ ղրկել կը փորձէ, բայց իր առաջին փորձերը չեն յաջողիր: Ամերիկան դէպի անջրպետ հազիւ 1958-ին արբանեակ մը կ'ուղարկէ: Այս անյաջողութիւը, Ամերիկայի կրթութեան ծրագիրին եւ ձեւը քննարկելուն, [[հրթիռ]]ի գիտութեան եւ գիտութեան հետաքրքրութին մը ստեղծուելուն ու անջրպետի ծրագիրներու յատկացուած դրամին աւելնալուն պատճառ կը դառնայ: Այս յառաջացումները տիեզերքի մրցումներուն սկիզբը կը համարուի:

== Աղբիւրներ ==
* Walter A. McDougall "Shooting the Moon", American Heritage, Winter 2010.