Ancien régime
Mit et Ancien Régime (Fraans veur old bestuur) wödt et deur et Huus Bourbon op absolutistiese wieze regeerde Frankriek, van veur de Franse Revolusie van 1789 emeend. Et woord wödt ok oaverdrechtelek ebruukt veur den toostaand in aandere laanden veur 1789.
In Nederlaand en België wödt mit Ancien Régime deurgoans de institutionele organisasie bedoold dee deur den Fraansen wierd opehaeven in 1795. Dizze beheer- en rechterleke instellingen hadden eure wortels mangsmoal in et feodalisme van de middeleeuwn, howal al belangrieke hervormingen waarn deurevoerd in de 18de eeuwe (it et bi-jzunder tiedens de Oostenriekse tied in de Zudeleke Nederlaanden).
Kenmarkend was den geringen vörm van politieken invlood en macht veur de opkommende börgeri-je, de ambachtsleu en de warkleu enerzieds, en den oavermoatigen invlood en veural de veurrechten van den adel en de hogere geestelekheid anderzieds. Op et plattelaand bestond ne grote teggenstelling tussen de boernstaand en de klasse van de grootgroandbezitters, dee op eure feodale rechten stond. Zo kon nen dorpshere zowal de wetgaevende en rechterleke macht as et dagelekse bestuur in 'n darp uutvoern. Anderzieds bestond der ne grote moate van decentroalisasie. Dit weerspeegelden zich ok in ne gans grote ofwesseling an munteenheden, gewichten en moaten, dee in noagenög alle gewesten anders waren.
Vrömd veur et Ancien Régime was dat de openboare mandoaten en gerechteleke toaken, zoas et scholtambt, et meierschop en et drostambt, veur ne beparkte tied verpacht wödden. Dit kon in groandbeginsel zeer doelmaotig waen, moar deur korte termien beschouwing en winstbejag leidden et mangsmoal tot misbruuk, veurtrekkeri-je of ambteleken willekeur.
Tiedens et Ancien Régime kenden et Hertogdomme Broabant nen meisenier, wat nen rechtsterm was woarmet den beveurrechten stand wöd eneumd, te vergelieken mit de poorters van ne stad. Eure veurrechten umvatten o.m. de vri-jstelling van den "Doden Hand" en et rechte van allenig vonnist te meugen wödden veur den eigen scheepnbank, woar et aneklaagde misdrief ok gebeurd mochten waen. An dizze arfeleke veurrechten wöd tot in den 16den eeuwe groot belang ehecht. Noarmoate iederene "gelieker" wöd, verwaterden et meiseniersstatuut.
Et Vortgoan van et Ancien Régime (1789) had veule maatschoppeleke en bestuurleke gevolgen:
- De heerlekheden wödden opehaeven en vervangen deur éne algemeen lokaale bestuursuutvoering, de gemeente. Gemeenten wödden gröppierd in gerechteleke kantons en arrondissementen, dee op eure beurte bi-j ni-j eschaopen departementen - later ovverni-j proveensies eneumd - wödden underbrecht.
- Wat den gerechteleken macht betreft, wödden de plaatseleke scheepnbanken vervangen deur centroal bestuurde gerechtshoven. Inveuring van hof van beroop en hof van assisen.
- Invoering van den burgerleken staand as vervanging van et veurhen deur de karke geregelde vasteleggen van geboorten, huweleken en oaverliedens.
- Vortgoan van et leenstelsel: lenen (woarvan den holder allene moar et vruchtgebruuk bezat en den suzerein de nakte eigendommen) wöddden vol eigendom.
- Vortgoan van et teendenstelsel: de teenden dee deurgoans geïnd wodden deur de karke (geliek verdaeld under den parochiepreester, et bisdom en den ploatseleken armenzörg) wodden vervangen deur ne deur den Stoat organisierd stelsel van belastingen. Teenden in et bezit van wereldlek geesteleken wödden verbeurd verkloard (of den eigendomstitel weerdeloos).
- Verbeurdverkloaring van het könninklek domein: dit wodden stoatseigendom.
- Ofschaffing van alle ambteleke en adelleke titels.
- Ofschaffing van et gewoonterecht en invuuring van den Code Napoléon (börgerlek wetbook).
- Ofschaffing van de olde moatstelsels en invuuring van et metriek stelsel.