[go: nahoru, domu]
Naar inhoud springen

Ertsgebergte: verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerking
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
JAnDbot (overleg | bijdragen)
107.855 bewerkingen
k +Sjabloon
 
(100 tussenliggende versies door 62 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{{Zie artikel|Voor het gelijknamige district, zie [[Erzgebirgskreis]].}}
[[Afbeelding:Myslivny bozi dar lake.jpg|thumb|right|''Een stuwmeer in het Ertsgebergte'']]
{{Infobox gebergte
[[Afbeelding:Velky spicak gipfelkreuz.jpg|thumb|right|''De top van Velky Spicak'']]
| width = 250
Het '''Ertsgebergte''', ([[Duits]] ''Erzgebirge'', [[Tsjechisch]] ''Krušné hory'') is een [[bergketen]] in [[Duitsland]] en [[Tsjechië]] die over een lengte van 150 kilometer de grens tussen de twee landen vormt.
| kaartnaam = Location Erzgebirge.PNG
| kaartonderschrift =
| hoogste punt = [[Klínovec]] (1244 m)
| lengte = 150
| breedte = 40
| oppervlakte =
| locatie = [[Duitsland]] en [[Tsjechië]]
| ouderdomgesteente =
| type = Middelgebergte
| detailkaart = Erzgebirge phys map de.png
| detailkaartonderschrift =
| afbeeldingnaam = Stürmer.jpg
| afbeeldingonderschrift = Bouřňák (869 m.)
}}


Het '''Ertsgebergte''' ([[Duits]]: ''Erzgebirge'', [[Tsjechisch]]: {{audio|Cs-Krusne_hory.ogg|''Krušné hory''}}) is een [[bergketen]] in [[Duitsland]] ([[Saksen (deelstaat)|Saksen]]) en [[Tsjechië]] die over een lengte van 150 kilometer de grens tussen de twee landen vormt. Het dankt zijn naam aan de rijkdom aan [[Erts (mineraal)|ertsen]] die er lange tijd gedolven werden. Sinds [[2019]] staat het mijngebied in dit gebergte (de ''Montanregion'') op de [[Unesco]]-[[Werelderfgoedlijst]].
De hoogste pieken bevinden zich in het westelijke gedeelte van het Ertsgebergte. De [[Klínovec]] (1244 m) is de hoogste aan de Tsjechische kant en de [[Fichtelberg]] (1214 m) is de hoogste aan de Duitse zijde van het gebergte. Naar het westen toe gaat het Ertsgebergte over in het veel lagere [[Beieren|Beierse]] Fichtelgebergte. De meest oostelijke grens van het Ertsgebergte wordt gevormd door het [[Elbe Zandsteen Gebergte]]. Die vormen de beide oevers van de rivier de [[Elbe]]. Naar het noorden toe wordt het Ertsgebergte lager, en in de heuvels liggen de steden [[Zwickau]] en [[Chemnitz]].


{{Infobox werelderfgoed
Tijdens de [[Middeleeuwen]] was het gebergte dicht bebost, maar de ontdekking van [[zilver]]- en [[tin (element)|tinertsen]] in de [[15e eeuw]] zorgde ervoor dat het gebergte bewoond werd. Het dankt zijn naam aan de rijkdom aan [[Erts (mineraal)|erts]]en die er lange tijd gedolven werden. Heden ten dage is het gebied vooral een populair [[wintersport]]gebied.
| soort = cultuur
| afbeelding = Siebenschlehener_Pochwerk_(Gesamtanlage)_(4).jpg
| stampmolen bij [[Schneeberg (Erzgebirge)|Schneeberg]]
| naam = Montanregion Erzgebirge/Krušnohoří
| land = {{DE}}, {{CZ}}
| regio = Europa en Noord-Amerika
| criteria = ii, iii, iv
| UNESCO volgnr. = 1478
| inschrijving = 2019
}}


De hoogste punten bevinden zich in het westelijke gedeelte van het Ertsgebergte. De [[Klínovec]] (1244 m) is de hoogste berg aan de Tsjechische kant en de [[Fichtelberg (berg)|Fichtelberg]] (1215 m) is de hoogste berg aan de Duitse zijde van het gebergte. Naar het westen toe gaat het Ertsgebergte over in het veel lagere [[Elstergebergte]] en het [[Beieren|Beierse]] [[Fichtelgebergte]]. De oostelijke voortzetting van het Ertsgebergte wordt gevormd door het [[Elbezandsteengebergte]] met daarachter de [[Sudeten]]. Naar het noorden toe gaat het Ertsgebergte over in heuvels waar de steden [[Zwickau (stad)|Zwickau]] en [[Chemnitz]] liggen. Aan de oostkant van het Ertsgebergte ligt het [[Elbe (rivier)|Elbedal]] met daarin de stad [[Dresden]].
{{Commons|Ore mountains}}


De huidige Duits-Tsjechische grens komt voor het grootste deel overeen met de grenslijn, die in [[1459]] tussen [[Bohemen]] en het [[Keurvorstendom Saksen (1423-1485)]] werd overeengekomen in het ''Verdrag van [[Cheb|Eger]]''. Alleen in [[1546]] vond nog een grenswijziging van betekenis plaats.
{{Middelgebergtes Duitsland}}


Tijdens de [[middeleeuwen]] was het gebergte dicht bebost. De ontdekking van [[zilver]]- en [[tin (element)|tinertsen]] in de [[15e eeuw]] zorgde ervoor dat het gebergte bewoond werd en ten dele ontbost raakte. Het ''Zweite Berggeschrey'', de tweede<ref>Na het ''Erste Berggeschrey'', in de [[12e eeuw]], toen ook [[zilver]]erts was ontdekt, was [[Freiberg (stad)|Freiberg]] ontstaan.</ref> met een [[goudkoorts]] te vergelijken mijnbouw-hausse in het Ertsgebergte, rond 1500, bracht ook het ontstaan van nieuwe [[Bergstad|zogenaamde bergsteden]] teweeg. Toen de ertsrijkdommen steeds schaarser werden, zocht men alternatieven voor inkomsten, zoals de productie van houten speelgoed. Watermolens, die tot de [[18e eeuw]] als stampmolens (''Pochwerke'') voor o.a. tinerts dienden, werden omgebouwd en dreven daarna eenvoudige houtdraaimachines aan.
[[Categorie:Gebergte in Duitsland]]
[[Categorie:Gebergte in Tsjechië]]
[[Categorie:Saksen]]


Het mijnbouwverleden is in de vorm van [[industrieel erfgoed]] bewaard gebleven in verscheidene mijnbouwmusea en museum-mijnen (''Besucherbergwerke'').
[[cs:Krušné hory]]

[[de:Erzgebirge]]
Een meer sinister aspect van de mijnbouw betreft, vooral aan de Tsjechische kant van de huidige grens, de inzet van dwangarbeiders e.d. tijdens de nazi-tijd en de [[Tweede Wereldoorlog]]. Zo was er bij het van 1938-1945 in het gebied der [[Sudeten-Duitsers]] gelegen [[Ostrov (okres Karlsbad)|Schlackenwerth]] in de laatste twee oorlogsjaren een [[buitencommando]] van [[concentratiekamp]] [[Flossenbürg (concentratiekamp)|Flossenbürg]] gevestigd. Ook werd in het gebied van 1951-1958 [[uranium]] gedolven, onder omstandigheden, die veel mijnwerkers door [[stralingsziekte]] een voortijdige dood deden sterven. Hieraan zijn, vooral na [[1994]], talrijke gedenkplaatsen, monumenten e.d. gewijd. Beklemmend is de locatie rondom de ''Věž smrti Vykmanov'', de ''Rode Toren des Doods''. Deze lag bij een werk- en strafkamp (''Vykmanov I'') van de communistische regering van [[Tsjecho-Slowakije]] bij [[Ostrov (okres Karlsbad)|Ostrov nad Ohří]]. De gevangenen moesten hier uraniumerts sorteren; de toren was een opslagruimte. Het kamp was van [[1951]] tot [[1956]] in bedrijf.
[[en:Ore Mountains]]

[[eo:Ercmontaro]]
Omdat er veel bruikbaar [[beuken (hout)|beuken]]- en [[linde (geslacht)|lindehout]] beschikbaar was en is, begon men met het snijden van houten beeldjes en houten speelgoed. De bekendste vormen zijn de zogenoemde ''Nußknacker'' (notenkrakers), ''Schwibbogen'' en ''Räuchermännchen'', die in allerlei maten en varianten beschikbaar zijn. In het plaatsje Borstendorf werden schaakstukken gemaakt. De plaatsen [[Seiffen/Erzgeb.|Seiffen]], waar een [[openluchtmuseum]] aan deze bedrijfstak is gewijd, en [[Grünhainichen]] zijn productiecentra op dit gebied.
[[es:Montes Metalíferos]]

[[et:Maagimäestik]]
Er zijn kastelen te bezichtigen en wandelingen in de natuur te maken. Voor wielrenners is het een pittig gebied met hellingen tot 14%. De omgeving van Fichtelberg / [[Oberwiesenthal]] leent zich voor de [[wintersport]]. In de [[advent (periode)|adventstijd]] behoren [[kerstmarkt]]en tot het culturele erfgoed. [[Chemnitz]] is in de jaren na [[die Wende]] sterk gemoderniseerd en heeft grote winkelcentra en midden in het centrum (Roter Turm) een dagmarkt.
[[fr:Monts Métallifères]]

[[ja:エルツ山地]]
In [[Steinheidel]] in de gemeente [[Breitenbrunn/Erzgeb.|Breitenbrunn]] heeft de [[Staahaadler Aff]] (''Aap van Steinheidel'') bekendheid, een [[Mandoline (instrument)|mandolineorchestrion]] uit de [[19e eeuw]]. Uit het gebied van het Ertsgebergte zijn de [[Weihnachtsberg]] en [[kerstpiramide]] bekend.
[[no:Erzgebirge]]

[[pl:Rudawy]]
==Bergen in het Ertsgebergte==
[[ru:Рудные горы]]
* [[Klínovec]] (''Keilberg''), 1244&nbsp;m, hoogste berg van het Ertsgebergte
[[simple:Ore Mountains]]
* [[Fichtelberg (Erzgebirge)|Fichtelberg]], 1215&nbsp;m, hoogste berg van Sachsen
[[sr:Рудне горе]]
* [[Božídarský Špičák]] (''Gottesgaber Spitzberg''), 1115&nbsp;m
[[sv:Erzgebirge]]
* [[Meluzína]] (''Wirbelstein''), 1094&nbsp;m
* [[Blatenský vrch]] (''Plattenberg''), 1043&nbsp;m
* [[Eisenberg (Erzgebirge)]], 1028&nbsp;m
* [[Plešivec (Ertsgebergte)|Plešivec]] (''Pleßberg''), 1028&nbsp;m
* [[Auersberg]], 1019&nbsp;m
* [[Einsberg]], 1003&nbsp;m
* [[Taufichtig]], 1001&nbsp;m
* [[Jelení hora]] (''Haßberg''), 993&nbsp;m
* [[Tisovský vrch]], 976&nbsp;m
* [[Velký Špičák]], 965&nbsp;m
* [[Brückenberg]], 964&nbsp;m
* [[Loučná (Berg)|Loučná]] (''Wieselstein''), 956&nbsp;m, hoogste berg van het Osterzgebirge
* [[Kamenáč]] (''Aschberg''), 936&nbsp;m
* [[Rehhübel]], 932&nbsp;m
* [[Riesenberg (Erzgebirge)]], 923&nbsp;m
* [[Na strašidlech]], 913&nbsp;m
* [[Rabenberg (Erzgebirge)]], 913&nbsp;m
* [[Mědník]] (''Kupferhübel''), 910&nbsp;m
* [[Kahleberg]], 905&nbsp;m
* [[Bärenstein (Berg im Erzgebirge)|Bärenstein]], 898&nbsp;m, [[tafelberg (geomorfologie)|tafelberg]] van [[basalt (gesteente)|basalt]]
* [[Fastenberg]], 891&nbsp;m
* [[Hirtstein]], 888&nbsp;m
* [[Leistnerhübel]], 879&nbsp;m
* [[Bouřňák]] (''Stürmer''), 869&nbsp;m
* [[Stropník]], 856&nbsp;m
* [[Ochsenkopf bei Rittersgrün]], 836&nbsp;m
* [[Pöhlberg]], 832&nbsp;m, tafelberg van basalt
* [[Geisingberg]], 824&nbsp;m
* [[Ochsenkopf bei Jägerhaus]], 823
* [[Morgenleithe]], 811&nbsp;m
* [[Komáří hůrka]] (''Mückenberg''), 808&nbsp;m, bekend van het ''Mückentürmchen''
* [[Scheibenberg (Berg)|Scheibenberg]], 807&nbsp;m, tafelberg van basalt
* [[Drachenkopf bei Nassau]], 805&nbsp;m
* [[Olověný vrch]], 802&nbsp;m
* [[Sauberg]], 797&nbsp;m
* [[Schwartenberg]], 789&nbsp;m
* [[Kohlhaukuppe]], 786&nbsp;m
* [[Adlerfels]], 778&nbsp;m
* [[Schatzenstein]], 760&nbsp;m
* [[Greifensteine]], 731&nbsp;m
* [[Spiegelwald]], 728&nbsp;m
* [[Špičák u Krásného Lesa|Špičák]] (''Sattelberg''), 723&nbsp;m
* [[Nakléřovská vyšina]], 703&nbsp;m

==Rivieren==
Van west naar oost:
* [[Zwota (rivier)|Zwota]] (Tsjechisch: ''Svatava'')
* [[Rolava]] (Duits: ''Rohlau'')
* [[Zwickauer Mulde]]
** Schwarzwasser
** Chemnitz
*** Zwönitz
* [[Freiberger Mulde]]
** [[Zschopau (rivier)|Zschopau]]
*** [[Flöha (rivier)|Flöha]]
* [[Rote Weißeritz]] en [[Wilde Weißeritz]]
* [[Müglitz]]
* [[Gottleuba]]

==Natuurgebieden==
* Duitsland
** SPA-Gebiet [[Westerzgebirge]]
** FFH-Gebiet [[Große Bockau]]
** Naturschutzgroßprojekt [[Bergwiesen im Osterzgebirge]]
** NSG [[Geisingberg]], 314,00 ha
** NSG [[Georgenfelder Hochmoor]], 12,45 ha
** NSG Fürstenauer Heide ([[Korhoen|Birkhuhn]]-Schutzgebiet (reservaat) bij [[Geising|Fürstenau (Geising)]]), 7,24 ha
** NSG [[Kleiner Kranichsee]], 28,97 ha
** NSG [[Großer Kranichsee]], 611,00 ha
** NSG Hermannsdorfer Wiesen, 185,00 ha
* Tsjechië
** NPR Božídarské rašeliniště, 929,57 ha (1965)
** NPR [[Großer Kranichsee|Velké jeřábí jezero]], 26,9 ha (1938)
** NPR Velký močál, 50,27 ha (1969)
** NPR Novodomské rašeliniště, 230 ha (1967)
** PR [[Natuurgebied Černý rybník]], bij [[Černý rybník]], 32,56 ha (1993)
** PR [[Kleiner Kranichsee|Malé jeřábí jezero]], 6,02 ha (1962)
** PR [[Natuurgebied Ryžovna]] bij [[Ryžovna]], 20 ha

==Externe links==
* {{de}} [https://www.erzgebirge.de/ Tourismusverband Erzgebirge]
* {{nl}} [http://www.vogtland.nl/ertsgebergte.html Ertsgebergte]
* {{nl}} [http://www.ertsgebergte.com Houtsnijkunst uit het Ertsgebergte]

<gallery widths="220" heights="200">
20050331_Freiberg_Reiche_Zeche.jpg|Zilvermijn ''Reiche Zeche'' in de ''Himmelfahrt Fundgrube'' te [[Freiberg (stad)|Freiberg]]
Bestand:Myslivny bozi dar lake.jpg|''Een stuwmeer in het Ertsgebergte''
Bestand:Velky spicak gipfelkreuz.jpg|''De top van Velky Spicak''
Věž_smrti_Vykmanov_04.jpg|Rode Toren des Doods
</gallery>

{{Appendix}}
{{Commons|Ore Mountains}}
{{Navigatie werelderfgoed Duitsland}}
{{Navigatie werelderfgoed Tsjechië}}
{{Bibliografische informatie}}
{{Coor title dms|50|35|0|N|13|00|0|E|type:mountain_scale:50000_region:DE}}

[[Categorie:Ertsgebergte| ]]
[[Categorie:Werelderfgoed in Duitsland]]
[[Categorie:Werelderfgoed in Tsjechië]]

Huidige versie van 10 aug 2024 om 05:56

Voor het gelijknamige district, zie Erzgebirgskreis.
Ertsgebergte
Ertsgebergte
Hoogste punt Klínovec (1244 m)
Lengte 150 km
Breedte 40 km
Locatie Duitsland en Tsjechië
Type Middelgebergte
Detailkaart
Kaart van Ertsgebergte
Foto's
Bouřňák (869 m.)
Bouřňák (869 m.)
Portaal  Portaalicoon   Aardwetenschappen

Het Ertsgebergte (Duits: Erzgebirge, Tsjechisch: Krušné horyⓘ) is een bergketen in Duitsland (Saksen) en Tsjechië die over een lengte van 150 kilometer de grens tussen de twee landen vormt. Het dankt zijn naam aan de rijkdom aan ertsen die er lange tijd gedolven werden. Sinds 2019 staat het mijngebied in dit gebergte (de Montanregion) op de Unesco-Werelderfgoedlijst.


Montanregion Erzgebirge/Krušnohoří
Werelderfgoed cultuur
Siebenschlehener stampmolen bij Schneeberg
Siebenschlehener stampmolen bij Schneeberg
Land Vlag van Duitsland Duitsland, Vlag van Tsjechië Tsjechië
UNESCO-regio Europa en Noord-Amerika
Criteria ii, iii, iv
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr. 1478
Inschrijving 2019 (43e sessie)
UNESCO-werelderfgoedlijst

De hoogste punten bevinden zich in het westelijke gedeelte van het Ertsgebergte. De Klínovec (1244 m) is de hoogste berg aan de Tsjechische kant en de Fichtelberg (1215 m) is de hoogste berg aan de Duitse zijde van het gebergte. Naar het westen toe gaat het Ertsgebergte over in het veel lagere Elstergebergte en het Beierse Fichtelgebergte. De oostelijke voortzetting van het Ertsgebergte wordt gevormd door het Elbezandsteengebergte met daarachter de Sudeten. Naar het noorden toe gaat het Ertsgebergte over in heuvels waar de steden Zwickau en Chemnitz liggen. Aan de oostkant van het Ertsgebergte ligt het Elbedal met daarin de stad Dresden.

De huidige Duits-Tsjechische grens komt voor het grootste deel overeen met de grenslijn, die in 1459 tussen Bohemen en het Keurvorstendom Saksen (1423-1485) werd overeengekomen in het Verdrag van Eger. Alleen in 1546 vond nog een grenswijziging van betekenis plaats.

Tijdens de middeleeuwen was het gebergte dicht bebost. De ontdekking van zilver- en tinertsen in de 15e eeuw zorgde ervoor dat het gebergte bewoond werd en ten dele ontbost raakte. Het Zweite Berggeschrey, de tweede[1] met een goudkoorts te vergelijken mijnbouw-hausse in het Ertsgebergte, rond 1500, bracht ook het ontstaan van nieuwe zogenaamde bergsteden teweeg. Toen de ertsrijkdommen steeds schaarser werden, zocht men alternatieven voor inkomsten, zoals de productie van houten speelgoed. Watermolens, die tot de 18e eeuw als stampmolens (Pochwerke) voor o.a. tinerts dienden, werden omgebouwd en dreven daarna eenvoudige houtdraaimachines aan.

Het mijnbouwverleden is in de vorm van industrieel erfgoed bewaard gebleven in verscheidene mijnbouwmusea en museum-mijnen (Besucherbergwerke).

Een meer sinister aspect van de mijnbouw betreft, vooral aan de Tsjechische kant van de huidige grens, de inzet van dwangarbeiders e.d. tijdens de nazi-tijd en de Tweede Wereldoorlog. Zo was er bij het van 1938-1945 in het gebied der Sudeten-Duitsers gelegen Schlackenwerth in de laatste twee oorlogsjaren een buitencommando van concentratiekamp Flossenbürg gevestigd. Ook werd in het gebied van 1951-1958 uranium gedolven, onder omstandigheden, die veel mijnwerkers door stralingsziekte een voortijdige dood deden sterven. Hieraan zijn, vooral na 1994, talrijke gedenkplaatsen, monumenten e.d. gewijd. Beklemmend is de locatie rondom de Věž smrti Vykmanov, de Rode Toren des Doods. Deze lag bij een werk- en strafkamp (Vykmanov I) van de communistische regering van Tsjecho-Slowakije bij Ostrov nad Ohří. De gevangenen moesten hier uraniumerts sorteren; de toren was een opslagruimte. Het kamp was van 1951 tot 1956 in bedrijf.

Omdat er veel bruikbaar beuken- en lindehout beschikbaar was en is, begon men met het snijden van houten beeldjes en houten speelgoed. De bekendste vormen zijn de zogenoemde Nußknacker (notenkrakers), Schwibbogen en Räuchermännchen, die in allerlei maten en varianten beschikbaar zijn. In het plaatsje Borstendorf werden schaakstukken gemaakt. De plaatsen Seiffen, waar een openluchtmuseum aan deze bedrijfstak is gewijd, en Grünhainichen zijn productiecentra op dit gebied.

Er zijn kastelen te bezichtigen en wandelingen in de natuur te maken. Voor wielrenners is het een pittig gebied met hellingen tot 14%. De omgeving van Fichtelberg / Oberwiesenthal leent zich voor de wintersport. In de adventstijd behoren kerstmarkten tot het culturele erfgoed. Chemnitz is in de jaren na die Wende sterk gemoderniseerd en heeft grote winkelcentra en midden in het centrum (Roter Turm) een dagmarkt.

In Steinheidel in de gemeente Breitenbrunn heeft de Staahaadler Aff (Aap van Steinheidel) bekendheid, een mandolineorchestrion uit de 19e eeuw. Uit het gebied van het Ertsgebergte zijn de Weihnachtsberg en kerstpiramide bekend.

Bergen in het Ertsgebergte

[bewerken | brontekst bewerken]

Rivieren

[bewerken | brontekst bewerken]

Van west naar oost:

Natuurgebieden

[bewerken | brontekst bewerken]
[bewerken | brontekst bewerken]
  • Zilvermijn Reiche Zeche in de Himmelfahrt Fundgrube te Freiberg
    Zilvermijn Reiche Zeche in de Himmelfahrt Fundgrube te Freiberg
  • Een stuwmeer in het Ertsgebergte
    Een stuwmeer in het Ertsgebergte
  • De top van Velky Spicak
    De top van Velky Spicak
  • Rode Toren des Doods
    Rode Toren des Doods
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Ore Mountains op Wikimedia Commons.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ertsgebergte&oldid=67946220"