Jac. van Ginneken
Jacobus Joannes Antonius (Jac.) van Ginneken S.J. (Oudenbosch, 21 april 1877 - Nijmegen, 20 oktober 1945) was een Nederlands taalkundige, priester en jezuïet.
| Jac. van Ginneken | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Algemene informatie | ||||
| Volledige naam | Jacobus Joannes Antonius van Ginneken | |||
| Geboren | 21 april 1877 | |||
| Geboorteplaats | Oudenbosch | |||
| Overleden | 20 oktober 1945 | |||
| Overlijdensplaats | Nijmegen | |||
| Dbnl-profiel | ||||
| ||||
| Jacobus Joannes Antonius van Ginneken SJ | ||||
|---|---|---|---|---|
| Priester van de Rooms-Katholieke Kerk | ||||
| ||||
| Geboren | 21 april 1877 | |||
| Plaats | Oudenbosch | |||
| Overleden | 20 oktober 1945 | |||
| Plaats | Nijmegen | |||
| Wijdingen | ||||
| Priester | 1910 | |||
| ||||
Leven en werk
bewerkenNa een zware jeugd, getekend door het vroege overlijden van zijn vader, trad Jac. van Ginneken in 1895 toe tot de Sociëteit van Jezus. In 1902 begon hij aan zijn studies te Leiden waar hij in 1907 promoveerde bij C.C. Uhlenbeck.
In 1910 werd hij tot priester gewijd. Vanaf 1911 was hij leraar Nederlands aan het Canisiuscollege te Nijmegen. Als priester zette hij zich in voor de bekering van niet-katholieken tot het katholieke geloof. Ook richtte hij drie lekencongregaties op: de Vrouwen van Bethanië, de Vrouwen van Nazareth en de Kruisvaarders van Sint-Jan.
Als psycholoog richtte Van Ginneken in 1919 het Centraal Zielkundig Beroepskantoor in Utrecht op en in 1923 het Wetenschappelijk Instituut voor Beroepskeuze te Nijmegen. Hij publiceerde op dit terrein onder meer Zielkunde en Taylor-systeem (1918)[1] en de reeks Zielkundige verwikkelingen.
In 1919 werd Van Ginneken gepasseerd als taalkundige voor de opvolging van hoogleraar Jan te Winkel aan de Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam. De Amsterdamse gemeenteraad, die over de benoeming besliste, wantrouwde de jezuïet, die zich naar de mening van sommige raadsleden ook nog te sterk in antisemitische zin had uitgelaten. In 1923 werd Van Ginneken benoemd tot de eerste hoogleraar in de Nederlandse taal- en letterkunde, de vergelijkende Indo-Germaanse taalwetenschap en Sanskriet aan de pas opgerichte Katholieke Universiteit van Nijmegen. Daar maakte hij naam, onder andere als dialectoloog. Hij was ook een van de eersten die zich in het Nederlandse taalgebied bezighield met de systematische beschrijving van verschillende stadia van kindertaal.
In de periode 1927-1928 was Van Ginneken rector magnificus van de Katholieke Universiteit van Nijmegen.
Over Van Ginnekens houding in de Tweede Wereldoorlog wordt zeer verschillend gedacht. Van Ginneken was omstreden wegens zijn vooroorlogse anti-judaïsme, zijn taalbiologische standpunten in Ras en Taal (1935) en zijn wel erg welwillende medewerking bij de oprichting van een dialectinstituut onder de auspiciën van de Duitse bezetter. Zijn collega P.J. Meertens voorkwam de oprichting tijdens de bezetting, die de wetenschapstak gecompromitteerd zou kunnen hebben.[2] Evenwel prees de jezuïet Van Ginneken in 1942 in een academische rede de in Dachau gestorven karmeliet, verzetsstrijder en universitair collega Titus Brandsma tot ongenoegen van de bezetter. Gedurende het bombardement op Nijmegen van 22 februari 1944 diende hij aan de stervenden en gewonden de laatste sacramenten toe. Bij een oecumenische gebedsdienst op 6 maart aanvolgend weigerde Van Ginneken het bombardement openbaar aan de geallieerden te verwijten, maar preekte over een goddelijke beproeving tot heil van de samenleving van de toekomst.[2] Hierop werd Van Ginneken in mei 1944 door de bezetter op de dodenlijst van gijzelaars gezet als jezuïet. De hoogleraar die zich eerder bereid had getoond om na 1943 in het Duitse Rijk te gaan werken als hoogleraar, werd nu deutschfeindlich (anti-Duits) bevonden. Van Ginneken moest - met valse identiteiten en verkleed - onderduiken bij vrienden en kloosters in Amsterdam, Wormer en vervolgens weer in Amsterdam bij de barones van Wijnbergen.[3] De hongerwinter in West-Nederland tastte zijn gezondheid tijdens de onderduiktijd sterk aan, maar in september 1945 kon hij zijn vijftigjarig jubileum als jezuïet nog vieren. Hij had grootse ideeën over naoorlogs bekeringswerk onder niet-katholieken en heidenen, maar kon deze door een hersentumor en overlijden tijdens een operatie hieraan niet meer realiseren.[2]
In Nederland was hij een van de kenners en promotoren van het dichtwerk van Guido Gezelle. Hij werkte mee aan de gepubliceerde Verzamelde Werken en was bij verschillende gelegenheden waarop hulde werd gebracht aan Gezelle, op te treden als de stem uit Nederland.
Vernoeming
bewerkenZowel in zijn geboorteplaats Oudenbosch als in Nijmegen is er een straat naar hem vernoemd: Professor Van Ginnekenstraat.
Literatuur
bewerken- Gerrold van der Stroom, 'Jac. van Ginneken en de 'Leidsche kringen' in 1941. Archivalisch addendum'. Addenda. Artikelen voor Ad Foolen. Onder redactie van Sander Lestrade, Peter de Swart & Lotte Hogeweg. Nijmegen: Radboud University 2015, 415-424. ISBN 9789090290904. (https://repository.ubn.ru.nl/handle/2066/141617).
- Tim Denecker,'Het West-Vlaams in Van Ginnekens Handboek der Nederlandsche taal (1913): Identificatie van een onvermelde bron'.Trefwoord, tijdschrift voor lexicografie 2014. (https://web.archive.org/web/20040215024441/http://www.fryske-akademy.nl/trefwoord/)
- Ad Foolen, 'Zeker: voor een deel, terug naar Van Ginneken!'.Voortgang. Jaarboek voor de neerlandistiek 30 (2012), 277-287.
- Gerrold van der Stroom, 'De voorlopers van Jac. van Ginnekens taalbiologie'. Voortgang. Jaarboek voor de neerlandistiek 30 (2012), 251-275.
- Gerrold van der Stroom, Jac. van Ginneken onder vuur. Over eigentijdse en naoorlogse kritiek op de taalkundige J.J.A. van Ginneken S.J. (1877-1945). Amsterdam: Stichting Neerlandistiek VU & Münster: Nodus Publikationen 2012. ISBN 9088800243 & 3893237685.(http://hdl.handle.net/1871/41412).
- Marjet Derks, Heilig moeten. Radicaal-katholiek en retro-modern in de jaren twintig en dertig. Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2007, ISBN 9789065509826.
- Frank van Gerven, 'Professor Jacques van Ginneken (Oudenbosch 1877 - Nijmegen 1945): In niets middelmatig, in alles bijzonder!' Oudenbosch: Heemkundige Kring Broeder Christofoor 2016.
- Saskia Daalder, 'Voorlichting over dialectologie in de bezettingsjaren. Jac. van Ginneken (1877-1945) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen'. Voortgang. Jaarboek voor de neerlandistiek 23 (2005), 323-354. (https://www.dbnl.org/tekst/_voo004200501_01/_voo004200501_01_0014.php)
- Jan Noordegraaf, 'Dutch linguists between Humboldt and Saussure. The case of Jac. van Ginneken (1877-1945)'. Historiographia Linguistica 29 (2002), 145-163. (Ook in: Jan Noordegraaf, Een kwestie van tijd. Vakhistorische studies. Münster 2005, 148-163).
- Jos Joosten, Lijnen en breuken. Een kleine historische beschouwing over het Nijmeegse Instituut Nederlands. Nijmegen: Vantilt 1998, 11-31.
- Ad Foolen, 'Language and emotions. The case of Jac. van Ginneken's Principes de linguistique psychologique (1907)'. In: B. Caron (ed.), Proceedings of the 16th International Congress of Linguists. Oxford: Pergamon 1997. cd-rom, artikelnr. 0030.
- Ad Foolen en Jan Noordegraaf (red.), De taal is kennis van de ziel. Opstellen over Jac. van Ginneken. Münster 1996. ISBN 3893232672.
- Liesbeth Lichtendahl, 'De genese van het Handboek der Nederlandsche taal (1913/1914) van Jac. van Ginneken'. Voortgang. Jaarboek voor de neerlandistiek 16 (1996), 141-171.(https://www.dbnl.org/tekst/_voo004199601_01/_voo004199601_01_0008.php)
- Gerrold van der Stroom, The reception of Jac. van Ginneken's language biology. Amsterdam/Münster 1995. (= Cahiers voor taalkunde, 13). (http://imagebase.ubvu.vu.nl/cdm/ref/collection/digi/id/4336)
- Jan Noordegraaf, 'Hoogvliet versus van Ginneken. Dutch linguistics around the turn of the century'. Historiographia Linguistica 15 (1988), 207-238. (Ook in: Jan Noordegraaf, The Dutch Pendulum. Linguistics in The Netherlands 1740-1900 Münster 1996, 99-129).(http://hdl.handle.net/1871/1033[dode link]).
- Jan Noordegraaf, 'Jac. van Ginneken en de signifische beweging'. In: S.A.J. van Faassen (red.), Was ik er ooit eerder? Opstellen [...] aangeboden aan Dr. H.A. Wage. 's-Gravenhage 1980, 41-61. (https://research.vu.nl/ws/portalfiles/portal/2108225)
- G.J. Uitman, 'De strijd om de opvolging van J. te Winkel'. Levende Talen (1968), 208-215.
Externe links
bewerken- Biografisch Woordenboek van Nederland - biografie
- Jac. van Ginneken bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl) (inclusief veel digitale publicaties van Van Ginneken)
- Biografie op Brabantserfgoed.nl
- ↑ Online beschikbaar via de Beeldbank VU. Gearchiveerd op 19 september 2020.
- ↑ a b c Derks, 2007, p. 59
- ↑ Derks, 2007, p. 61