Oost-Friesland: verschil tussen versies

'''Oost-Friesland''' ([[Duits]]: ''Ostfriesland'', [[Nedersaksisch]]: ''Oostfreesland'' (uitspraak: ''[Oustfrijsland]''), [[Saterfries]]: ''Aastfräislound'') is een streek in het uiterste noordwesten van de [[Duitsland|Duitse]] deelstaat [[Nedersaksen]], grenzend aan de [[Waddenzee]] in het noorden en aan de [[Nederland]]se provincie [[Groningen (provincie)|Groningen]] in het westen. Tot het gebied behoren ook de [[Oost-Friese Waddeneilanden]]. Belangrijke plaatsen zijn [[Aurich (stad)|Aurich]], [[Emden (Nedersaksen)|Emden]], [[Leer (stad)|Leer]], [[Norden]] en [[Wittmund (stad)|Wittmund]]. Oost-Friesland had op 1 januari 2021 in totaal 468.919 inwoners.

Hoewel Oost-Friesland als culturele regio alom bekend is en geaccepteerd wordt, vormt het geen bestuurlijke eenheid meer. Mede daardoor bestaat er geen duidelijke afbakening van het gebied. Doorgaans wordt met Oost-Friesland het gebied bedoeld dat onder het werkgebied van de [[Ostfriesische Landschaft]] valt, de opvolger van de feodale standenvergadering en tegenwoordig een semi-politieke organisatie die zich bezighoudt met terreinen als cultuurbeleid, sociale zaken, onderzoek en onderwijs. Dit gebied bestaat uit de huidige [[Landkreis]]en [[Landkreis Aurich|Aurich]], [[Landkreis Leer|Leer]] en [[Landkreis Wittmund|Wittmund]] en de [[kreisfreie Stadt]] [[Emden (Nedersaksen)|Emden]]. Historische hoofdstad van Oost-Friesland en thans nog zetel van de Ostfriesische Landschaft, is Aurich. Er zijn momenteel discussies gaande over een mogelijke samenvoeging tot één ''Landkreis Ostfriesland''.{{Wanneer?|Onduidelijk op welk jaar momenteel duidt?|2024|05|11}}

Andere belangrijke wegen zijn de [[autoweg]]enregionale wegen:

Na 1519 vond de [[Reformatie]] plaats, die aanvankelijk een tolerant karakter had en waarbij lutheranisme, calvinisme en doopsgezindheid tot ontwikkeling konden komen, maar ook aan de [[Rooms-katholieke Kerk|katholieken]] ruimte liet. Daarin kwam al snel verandering in toen Edzard I in 1528 werd opgevolgd door zijn zoon [[Enno II van Oost-Friesland|Enno II]]. De toen ingezette onderdrukking van het katholicisme had als gevolg dat dit in Oost-Friesland zo goed als verdween. De meeste Oost-Friese kloosters werden geseculariseerd. Daarnaast ontstonden er tegenstellingen tussen [[Lutheranisme|lutheranen]] en [[gereformeerdGereformeerd protestantisme|gereformeerden]]en. Emden werd een belangrijk centrum voor gevluchte calvinisten uit de Nederlanden die hier veilig waren voor de [[Inquisitie]]. De jonge Nederlandse Gereformeerde Kerk hield hier haar eerste synodes en leidde er predikanten op. Tussen 1530 en 1560 was het graafschap een uitwijkplaats voor alle soorten protestanten uit de Nederlanden. Daarna kwam het westelijk deel met de steden Emden en Leer sterk onder invloed van de politieke ontwikkelingen in de Nederlanden. Om de Spanjaarden te verhinderen vanuit deze kant de Nederlanden binnen te vallen, dwingen de [[Huis Nassau|Nassau]]s als leiders van de Nederlandse opstand de Oost-Friese graven toe te staan dat er forten werden aangelegd die door Nederlandse troepen werden bemand. Het calvinisme werd de dominante godsdienst in de westelijke gemeenten, die zich aansloten bij de Nederlandse Gereformeerde Kerk en hun dominees van de Groninger Universiteit betrokken. Het Nederlands werd ingevoerd als taal van school en kerk. Nog steeds ligt op veel preekstoelen in Oost-Friese kerken de Nederlandse [[Statenbijbel]]. Maar in de oostelijke streken waar men in de 16e eeuw luthers was geworden, is sindsdien juist het [[Hoogduits]] taal van kerk en school. Deze religieuze en taalkundige scheiding bepaalde lang de relaties binnen Oost-Friesland. Pas onder Hannoveraans bewind werd tussen 1830 en 1870 het Nederlands stap voor stap door het Duits vervangen. Dit was een langzaam verlopend proces. Tot in het midden van de 20e eeuw bleef het Nederlands in enkele afgescheiden gereformeerde gemeenten als kerktaal in functie.

Na de nederlagen van Pruisen in 1806 en 1807 tegen [[Eerste Franse Keizerrijk|Frankrijk]] gaat het grootste deel van zijn gebied verloren in de [[Vrede van Tilsit]]. Op 11 november 1807 gaat Oost-Friesland als [[Departement Oost-Friesland|departement]] deel uitmaken van het [[koninkrijk Holland]]. Met het koninkrijk Holland wordt Oost-Friesland in 1810 deel van het [[Eerste Franse Keizerrijk|keizerrijk Frankrijk]]. Na de nederlagen van [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] neemt Pruisen het land in 1813 weer in bezit. De onderhandelingen op het [[Congres van Wenen]] in [[1815]] leiden ertoe dat Oost-Friesland bij het [[koninkrijk Hannover]] wordt gevoegd. Het nieuwe bewind ondervindt tegenstand van de bevolking.

* G. Schnath, Geschichte des Landes Niedersachsen

TegenwoordigEr wordt in Oost-Friesland veel [[windenergie]] gewonnen. Het vlakke land is daar ideaal voor. Er zijn verscheidene [[windmolen]]parken in de regio en er staan bovendien enkele off-shoreparken gepland in de Waddenzee.

Ondanks de relatieve welvaart behoort Oost-Friesland tot een van de economisch zwakste gebieden van voormalighet voormalige [[Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)|West-Duitsland]]. De [[werkloosheid]]sgraad is hoog en veel jongeren trekken weg, onder andere vanwege het geringe onderwijsaanbod. Enkele plattelandsgebieden zien zich inmiddels geconfronteerd met toenemende [[vergrijzing]]. Desondanks is het [[geboortecijfer]] een van de hoogste van Duitsland en blijft de bevolking op peil. Er vindt ook op bescheiden schaal immigratie plaats van renteniers uit andere delen van Duitsland en van [[Volksduitsers]] (zogenoemde ''Spätaussiedler'') uit Midden- en Oost-Europa en de voormalige [[Sovjet-Unie]]. Sinds enkele jaren is het grensgebied met Nederland (district Leer) een geliefde vestigingsplaats voor Nederlanders, die aangetrokken worden door de lage grond- en huizenprijzen en de rust en ruimte in Oost-Friesland. Door sommige nieuwkomers ontstaan her en der integratieproblemen.

Oost-Friesland is nl. een links bolwerk, waar de [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]] bijna altijd de meerderheid van de stemmen behaalt. Bij de Bondsdagverkiezingen in 2005 was kieskring 25 Emden-Aurich (bestaande uit het [[Landkreis Aurich]] en de stad Emden) buiten het Ruhrgebied de enige waar de SPD de absolute meerderheid behaalde. In kieskring 26 Unterems (bestaande uit de Landkreise [[Landkreis Leer|Leer]] en [[Landkreis Emsland|Emsland]]) is een scherp onderscheid zichtbaar tussen het katholieke, massaal op de [[Christlich Demokratische Union Deutschlands (Bondsrepubliek)|CDU]] stemmende Eemsland en het protestantse, in meerderheid op de SPD stemmende Landkreis Leer. In kieskring 27 Friesland-Wilhelmshaven (bestaande uit de Landkreise [[Landkreis Wittmund|Wittmund]], [[Landkreis Friesland|Friesland]] en de stad [[Wilhelmshaven]]) was de SPD eveneens de grootste partij, hoewel de CDU in Wittmund sterker staat dan elders in Oost-Friesland. Opvallend is eveneens dat de [[Linkspartei]] voor een links bolwerk als Oost-Friesland relatief zwak scoorde met 4,5 tot 5% van de stemmen. Ook de andere partijen scoren onder het landelijk gemiddelde. De opkomst in het gebied is gemiddeld voor Duitsland.

* Landkreis Leer: 171.483 (1-1-2021)inwoners

* Landkreis Aurich: 190.178 (1-1-2021)inwoners

* Landkreis Wittmund: 57.384 (1-1-2021)inwoners

* Emden (Stadstad): 49.874 (1-1-2021)inwoners

Aanvankelijk werd in Oost-Friesland een variant van het [[Oosterlauwers Fries]] gesproken, maar dat is in de zeventiende en achttiende eeuw geheel verdrongen door [[Nedersaksisch]]e dialecten uit het omliggende gebied. De huidige spreektaal in Oost-Friesland is dus een Nedersaksisch dialect, dat beïnvloed werd door het Nederlands en het Fries en daarom afwijkt van de meeste andere Nedersaksische dialecten. Het is nauw verwant aan het [[Gronings]] en dan vooral aan het [[WesterwoldsOldambtsters]]. Vrij veel woorden komen (deels) met elkaar over een, bijvoorbeeld ''Scheuvel'' (Gronings) en ''Schöfel'' (Oost-Fries) voor ''schaats''.

In het Reiderland, alsmede in de dorpen langs de oostkant van de Eems en in de Krummhörn - grofweg in het gehele gebied ten westen van de lijn [[Papenburg]]-Leer-Norden - is men overwegend [[Calvinisme|calvinistisch]], net als in Nederland. De dorpskerken behoren hier bijna allemaal tot de ''Evangelisch-reformierte Kirche<ref>Deze is bestuurlijk een gewoon onderdeel van de in meerderheid lutherse [[Evangelische Kerk in Duitsland|Evangelische Kirche]] van Duitsland.</ref>'', te vergelijken met de [[Nederlandse Hervormde Kerk]]. De andere delen van Oost-Friesland zijn hoofdzakelijk [[Lutheranisme|luthers]], net als verreweg de meeste protestanten in Duitsland. Er bevinden zich echter verspreid door de regio ook een groot aantal ''evangelische Freikirchen'', protestantse kerken die zich niet bij een door de staat erkende organisatie hebben aangesloten. Het gaat in Oost-Friesland vooral om [[doopsgezinden]] (''mennonieten'') en [[baptisme|baptisten]]. Daarnaast zijn er kleinere gemeenschappen van [[methodisme|methodisten]], [[gereformeerdGereformeerd protestantisme|gereformeerden]]en (''[[Evangelisch-altreformierte Kirche|evangelisch-altreformierten]]''), [[zevendedagsadventisten]] en evangelische vernieuwingsbewegingen.

* '''[[Ostfriesen-Zeitung]]''' - krant voor geheel Oost-Friesland, met edities in Aurich, Emden en Leer (Eigenaar ZGO)

* [[Anzeiger für Harlingerland]] - district Wittmund (Eigenaar: Wilhelmshavener Zeitung)

* [[Borkumer Zeitung]] - Borkum (Eigenaar ZGO)

* [[Emder Zeitung]] - Emden en omgeving (Eigenaar: Nordwest Zeitung)

* [[General-Anzeiger - Overledingerland (Rhauderfehn)|General-Anzeiger]] -(eigenaar: OverledingerlandZGO)

* [[Norderneyer Badezeitung]] - Norderney (Eigenaar SKN)

* [[Ostfriesischer Kurier]] - voormalig district Norden (Eigenaar: SKN)

* [[Ostfriesische Nachrichten]] - voormalig district Aurich (Eigenaar ZGO)

* [[Rheiderland-Zeitung]] - Reiderland (voormalige Kreis Weener)

Het enige tijdschrift in de regio is het algemene maandblad [[Ostfriesland Magazin]], dat behalve nieuws ook over historische en culturele wetenswaardigheden bericht. Eigenaar is SKN uit Norden.

* In de jaren zeventig van de vorige eeuw werden enkele van de [[Tiroler seksfilm|Tiroler seksfilms]] in Oost-Friesland gemaakt waarin de lokale cultuur op de hak werd genomen (o.a. Der Ostfriesen Report). De bekende grappen over de vermeende "domheid" van de Oost-Friezen worden breed uitgemeten, de grappen worden daardoor een karikatuur van zichzelf. De opnamen zijn o.a. gemaakt rond [[Norden]] en [[Greetsiel]].