Stonehenge
Stonehenge is een megalithisch monument uit de Jonge Steentijd, dicht bij de plaats Amesbury in de Engelse graafschap Wiltshire en ongeveer 13 kilometer ten noordwesten van Salisbury op de Salisbury Plain. De recentste datering voor de bouw van Stonehenge is bepaald op 2300 voor Christus, 300 jaar later dan tot dan toe werd aangenomen.[1]
| Stonehenge | ||
|---|---|---|
| Onderdeel van de werelderfgoedinschrijving: Stonehenge, Avebury en bijbehorende plaatsen | ||
| ||
| Land |  Verenigd Koninkrijk
| |
| UNESCO-regio | Europa en Noord-Amerika | |
| Criteria | i, ii, iii | |
| Inschrijvingsverloop | ||
| UNESCO-volgnr. | 373 | |
| Inschrijving | 1986 (10e sessie) | |
| UNESCO-werelderfgoedlijst | ||
Het monument bestaat uit een aarden wal rondom een cirkelvormig arrangement van grote, rudimentair bewerkte, staande stenen en is een van de beroemdste prehistorische locaties op aarde. Hoewel het woord 'henge' wel onderdeel vormt van de naam, is het geen echte henge.
Het bouwwerk plus omgeving zijn in 1986 toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO, tegelijk met het hengemonument van Avebury onder de inschrijving Stonehenge, Avebury en bijbehorende plaatsen. Het is tevens een door de Britse overheid bij wet beschermd antiek bouwwerk. Stonehenge zelf is eigendom van de Kroon en wordt beheerd door de English Heritage-organisatie. De omliggende landerijen zijn eigendom van de National Trust for Places of Historic Interest, in het Verenigd Koninkrijk algemeen bekend als de National Trust.
Etymologie
Het boek Stonehenge Complete van Christopher Chippindale zegt dat de naam Stonehenge komt van de oud-Engelse woorden "stān" wat "steen" betekent en "hencg", wat overeenkomt met het Engelse "hinge", of "scharnier", "verbinding" (omdat de stenen liggers verbonden zijn met de opstaande stenen). Een andere mogelijkheid voor de betekenis van het "henge" gedeelte is het oud-Engelse "hen(c)en" wat "hangen" of galg betekent. Middeleeuwse galgen hadden vaak de structuur van de staande stenen verbonden door een horizontale balk zoals bij Stonehenge. Eerder dan de omgekeerde L-vorm die later meer in gebruik was.
Het "henge" achtervoegsel wordt bij uitbreiding gebruikt voor monumenten uit de prehistorie met een cirkelvormige structuur zoals bij Stonehenge. Archeologen definiëren een "henge" als een structuur bestaande uit cirkelvormige verhoogde afsluiting met een interne gracht. Hierop is Stonehenge een uitzondering omdat de gracht zich buiten de afsluiting bevindt. Stonehenge is in dezelfde tijd gebouwd als andere "henges" uit het Neolithicum. Toch is het in veel opzichten atypisch en alleen qua vorm verwant met andere steencirkels.
Geschiedenis
Het Stonehenge-complex werd gebouwd in verschillende fases die samen minstens 3000 jaar overspannen. Er zijn bewijzen voor activiteiten voor en na de eigenlijke bouwfases, waardoor de tijdspanne van "gebruik" van het monument kan geraamd worden op 6500 jaar.
De tijd voor het monument (8000 v.Chr.)
Er zijn vier (misschien vijf) paalkuilen gevonden onder de huidige toeristenparkeerplaats nabij de site. Die konden gedateerd worden tot rond de 8000 jaar v.Chr.
Stonehenge 1 (ca. 3100 v.Chr.)
Het eerste monument bestond uit een cirkelvormige verhoging met een gracht van 110 meter diameter in het open grasland. Er was een grote ingang in het noordoosten (zoals de huidige) en een kleinere in het zuiden. De bouwers plaatsten de beenderen van herten en runderen en een paar vuurstenen werktuigen in de bodem van de gracht. De beenderen waren veel ouder dan de geweien die gebruikt werden om de gracht te graven en de mensen die ze begroeven, hadden ze blijkbaar een hele tijd bewaard voor ze begraven werden. De kalk die uit de gracht gegraven werd, werd gebruikt om de verhoging te construeren. In de buitenste rand werden ook 56 putten gevonden waarin mogelijk palen zaten.
Stonehenge 2 (ca. 3000 v.Chr.)
Zichtbaar bewijs van de tweede fase is er niet langer. Uit het aantal paalkuilen die uit deze periode stammen kon men opmaken dat er binnen de afsluiting een houten structuur gebouwd werd in het vroege derde millennium v.Chr. Meerdere staande palen werden geplaatst aan de noord-oost ingang en ook aan de zuidelijke ingang. De paalkuilen waren hier kleiner dan die van Stonehenge 1 (ong. 40 cm). De grotere kuilen van de vorige fase werden meer en meer als begraafplaats gebruikt. Ook de gracht werd als begraafplaats van assen na een crematie gebruikt. Minstens dertig verschillende crematies werden zo gevonden. Hierdoor wordt Stonehenge meer en meer geïnterpreteerd als een crematie- en begraafplaats, de oudst bekende in het Verenigd Koninkrijk. Er werden ook fragmenten van onverbrande menselijke beenderen gevonden in de gracht. De gevonden potscherven in de onmiddellijke buurt droegen bij tot datering.
Stonehenge 3 I (ca. 2600 v.Chr.)
Opgravingen toonden aan dat rond 2600 v.Chr, bouwen met hout werd verlaten ten gunste van steen. In het centrum van de site werden gaten gevonden in de vorm van twee concentrische open cirkels. Dit zijn de zogenoemde Q en R-gaten. De gaten bevatten tot 80 staande stenen. Men dacht tot voor kort dat de stenen door mensen vanuit Wales tot op de bouwplaats werden gebracht. Volgens een nieuwere theorie zijn ze door gletsjers verplaatst.[2] Andere staande stenen werden later gebruikt als liggende steen. De vier ton wegende stenen waren gehouwen uit gevlekte doleriet uit het Ordovicium maar er waren er ook van ryoliet, tufsteen en kalkhoudende lavasteen. Elke steen was 2 meter hoog, 1 à 1,5 meter breed en ongeveer 80 cm dik. De steen die bekend geraakte als de Altaarsteen kwam uit South Pembrokeshire of Brecon Beacons en stond waarschijnlijk in het monument opgesteld als alleenstaande grote monoliet.
De noordoostelijke ingang werd in deze periode verbreed waardoor hij juist in de richting van de midzomer zonneopkomst en de midwinter zonsondergang kwam. Ook werd de Hielsteen, een tertiaire zandsteen, waarschijnlijk in deze periode aan de noordoostelijke ingang geplaatst. Een precieze datering hiervan is niet mogelijk. Van deze periode dateert ook de Avenue, een paar parallel liggende grachten dat drie kilometer loopt vertrekkend vanuit de noordoostelijke ingang.
Stonehenge 3 II (2600 v.Chr. tot 2400 v.Chr.)
In de volgende belangrijke fase van bouwactiviteiten aan het eind van het derde millennium v.Chr. werden 30 enorme sarsen-stenen uit het Oligoceen-Mioceen naar de site gebracht. Bij het stapelen van de stenen werden pen-en-gatverbindingen toegepast. De horizontale stenen die bovenop lagen werden onderling verbonden door een messing-en-groefverbinding, ook een klassieke houtbewerkingsverbinding. De stenen van 25 ton zwaar werden bewerkt met het duidelijke idee in gedachten van de open cirkel. De liggende stenen waren lichtjes gebogen. De staande stenen waren naar boven toe breder, om een effect van hoogte te versterken. De binnenkanten van de stenen werden fijner bewerkt dan de buitenkanten. Binnen de buitenste cirkel werden vijf trilithons geplaatst in de vorm van een hoefijzer, met het open einde in de richting van het noordoosten. Het waren gigantische stenen van 50 ton elk op dezelfde wijze met elkaar verbonden als die van de buitenste cirkel. Van de grootste trilithon staat er nog slechts één steen recht. Hij steekt 6 meter 70 boven de grond uit, 2 meter 40 is onder de grond.
De ingekerfde figuren van een "dolk" en 14 "bijlhoofden" werden gevonden op één van de sarsen-stenen. Nog meer bijlhoofden werden gevonden op 3 andere stenen. De afbeeldingen zijn morfologisch conform aan de wapens van de Bronstijd. Deze periode werd gedateerd aan de hand van koolstofdatering tussen 2600 en 2400 v.Chr.[3] In de onmiddellijke nabijheid van de site werden 2 graven ontdekt die van een iets latere tijd dateren. 3 kilometer ten westen van Amesbury werd in 2002 de "Amesbury Archer" gevonden, in 2003 de "Boscombe Bowmen". De "Stonehenge Archer" werd in 1978 al ontdekt in de buitenste gracht van het monument.
In deze periode werden, 2 kilometer van Stonehenge, een grote houten cirkel en een andere Avenue geconstrueerd op de site Durrington Walls. De positionering tegenover de zonsondergang en zonsopkomst op Midzomer- en Midwinterdag is tegenovergesteld als bij Stonehenge zodat het niet onwaarschijnlijk is dat er processies waren van de ene cirkel naar de andere op de kortste en de langste dag van het jaar. Het lijkt er op dat de cirkel in Durrington hierbij gold als een land van de levenden, waarbij Stonehenge het land van de dood was.[4]
Stonehenge 3 III
Later in de Bronstijd werden de blauwe stenen voor de eerste keer opnieuw rechtgezet. Exacte gegevens ontbreken hierover nog steeds. De inkervingen tonen aan dat de stenen mogelijk deel werden van een voor een stuk uit hout opgetrokken structuur.
Stonehenge 3 IV (2280 v.Chr. tot 1930 v.Chr.)
Er werden blauwe stenen herschikt tot een ovale structuur in het centrum. De altaarsteen werd mogelijk rechtop geplaatst. De nieuwere constructies waren minder grondig in de bodem verankerd waardoor sommige stenen in deze periode begonnen over te hellen. Na deze periode werden nog slechts kleine aanpassingen aan het monument gedaan.
Stonehenge 3 V (2280 v.Chr tot 1930 v.Chr.)
Kort daarna werd de noordoostelijke sectie van de cirkel uit de fase 3 V verwijderd waardoor de vorm van de centrale sarsens gespiegeld werd. Uit deze periode stamt ook Seahenge uit Norfolk.
Na het monument (vanaf 1600 v.Chr)
De periode waarin het monument voor het laatst gebruikt werd is de IJzertijd. Binnen en buiten het monument werden Romeinse en middeleeuwse munten en artefacten opgegraven maar het is niet bekend of de site op dat moment nog een echte functie had.
Functie
Archeologen aan de Universiteit van Sheffield hebben door koolstofdatering van gecremeerde menselijke resten gevonden op Stonehenge kunnen aantonen dat het monument als een begraafplaats gebruikt werd van bij zijn ontstaan net na 3000 v.Chr. tot nadat de stenen werden opgericht rond 2500 v.Chr.[5] De deskundigen nemen aan dat de menselijke resten de graven zijn van natuurlijk gestorven leden van één elitefamilie en haar nakomelingen, waarschijnlijk een dynastie van heersers.
Opgravingen ondersteund door National Geographic op de site van Durrington Walls in de Stonehenge World Heritage site legden een enorme nederzetting bloot die honderden mensen onderdak bood. Archeologen geloven dat deze nederzetting bewoond werd door de bouwers van het monument Stonehenge.[6]
Onder één van de stenen van Stonehenge is koperoxide gevonden, wat kan betekenen dat daar een koperen voorwerp als een soort van 'bouwoffer' is begraven. Zie ook Opgravingen bij Stonehenge voor meer informatie.
In september 2008 maakten Britse archeologen nieuwe bevindingen openbaar, zij waren de eersten die sinds 1946 onderzoek mochten doen bij het complex.[7] Ze dateren de bouw van Stonehenge op 2300 voor Christus, driehonderd jaar jonger dan eerder werd aangenomen. De functie van het complex was volgens hen een gezondheidscentrum. Er zijn veel skeletten gevonden, waarvan niet alle uit de nabije omgeving afkomstig, met lichamelijke aandoeningen. De archeologen zien Stonehenge als een Lourdes van de oudheid.[8] Volgens de onderzoekers hadden vooral de blauwe stenen (uit Wales) een belangrijke functie.
Tegenwoordig
Elk jaar komen veel mensen bijeen om samen de zonnewende te ervaren, de zon komt dan achter de Heel Stone op.
Stonehenge is ook erg bekend bij wichelroedelopers. De plek zou namelijk een kruising van leylijnen bevatten. Een van deze leylijnen komt precies uit onder de kathedraal in Avebury.
Andere locaties
Gelijksoortige megalietconstructies - hoewel niet van dezelfde grootte - zijn te vinden in:
- Engeland:, Avebury, Castlerigg stone circle bij Keswick en vele andere
- Frankrijk: (Carnac)
- Corsica
- Schotland
- Nederland, Drenthe (Hunebed)
- België (Dolmens & Menhirs)
Niet megalithisch, maar even interessant:
Elk jaar vindt in Steenwijk, Nederland, op de laatste zaterdag van juli het Stonehenge Festival plaats dat echter geen enkele relatie heeft met het Engelse Stonehenge Festival. De organisatoren hebben voor de naam Stonehenge gekozen omdat ze meenden daarmee een verwijzing naar de plaatsnaam Steenwijk te kunnen leggen.
Kritiek op restauratie
Het huidige Stonehenge is aanzienlijk gerestaureerd en de toestand van het monument komt niet overeen met het Stonehenge zoals dat er in de 18e eeuw uitzag. Bewijzen daarvan zijn te vinden door de vroegste foto's en tekeningen te vergelijken met het huidige bouwwerk. De archeologie stond nog in de kinderschoenen en tijdens de restauratie zijn er volgens latere critici veel fouten gemaakt. Sommigen spreken daarom van een archeologische leugen.[bron?]
Een aantal monolieten zijn in een betonnen voet gegoten, andere monolieten en steenbogen werden opgericht of verplaatst. Hierdoor is het nog moeilijker geworden te zeggen wat de werkelijke bedoeling van de oorspronkelijke bouwers is geweest. Ook wordt door critici beweerd dat de topografie rond het monument doelbewust is veranderd.
Deskundigen die kritiek hadden tijdens deze restauraties, werden van het terrein gestuurd. De discussies hierover duren nog steeds voort en zijn ook te vinden op het internet.
Bronnen
- Atkinson, Richard J.C. - Stonehenge (Penguin Books, 1956)
- Bender, B. - Stonehenge: Making Space (Berg Publishers, 1998)
- Burl, A. - Prehistoric Stone Circles (Shire, 2001)
- Chippindale, C. - Stonehenge Complete (Thames and Hudson, London, 2004)
- Chippindale, C., et.al. - Who owns Stonehenge? (B T Batsford Ltd, 1990)
- Cleal, Walker & Montague, et.al. - Stonehenge in its Landscape (English Heritage, London, 1995)
- Cunliffe, B. & Renfrew, C. - Science and Stonehenge (The British Academy 92, Oxford University Press, 1997)
- Hall, R., Leather, K. & Dobson, G. - Stonehenge Aotearoa (Awa Press, 2005)
- Hawley, Lt-Col W. - Report on the Excavations at Stonehenge during the season of 1923 (The Antiquaries Journal 5, Oxford University Press, 1925)
- Hutton, R. - From Universal Bond to Public Free For All (British Archaeology 83, 2005)
- Mooney, J. - Encyclopedia of the Bizarre (Black Dog & Leventhal Publishers, 2002)
- Newall, R.S. - Stonehenge, Wiltshire (Ancient monuments and historic buildings) (Her Majesty's Stationery Office, London, 1959)
- North, J. - Stonehenge: Ritual Origins and Astronomy (HarperCollins, 1997)
- Pitts, M. - Hengeworld (Arrow, London, 2001)
- Pitts, M.W. - On the Road to Stonehenge: Report on Investigations beside the A344 in 1968, 1979 and 1980 (Proceedings of the Prehistoric Society 48, 1982)
- Richards, J. - English Heritage Book of Stonehenge (B T Batsford Ltd, 1991)
- Richards, J. - Stonehenge: A History in Photographs (English Heritage, London, 2004)
- Stone, J.F.S. - Wessex Before the Celts (Frederick A Praeger Publishers, 1958)
- Worthington, A. - Stonehenge: Celebration and Subversion (Alternative Albion, 2004)
Zie ook
Artikelen
- Craig Childs - Stonehenges all around us [1]
Externe links
- (en) Stonehenge homepage
- (nl) Stonehenge Festival, Steenwijk, Nederland
- (en) Stonehenge Rebuilt Meer foto's
- (en) BBC over 2008 archeologisch onderzoek
- (en) Stonehenge Was Cemetery First and Foremost, Study Says - National Geographic News, 29 mei 2008
- ↑ UK experts say Stonehenge was place of healing - The Associated Press Published: 22 september, 2008
- ↑ John, Brian (2007):The Stonehenge Bluestones—glacial transport back in favour
- ↑ Pearson, Mike, Ros Cleal, Peter Marshall, Stuart Needham, Josh Pollard, Colin Richards, Clive Ruggles, Alison Sheridan, Julian Thomas, Chris Tilley, Kate Welham, Andrew Chamberlain, Carolyn Chenery, Jane Evans, Chris Knüsel, (September 2007). The Age of Stonehenge. Antiquity 811 (313): 617–639.
- ↑ M. Parker Pearson. Bronze Age Britain. 2005. p63-67. ISBN 0-7134-8849-2
- ↑ University of Sheffield (2008, May 30). Stonehenge Could Have Been Resting Place For Royalty. ScienceDaily. Retrieved August 2, 2008, from http://www.sciencedaily.com /releases/2008/05/080529195341.htm
- ↑ National Geographic Society (2007, January 30). Huge Settlement Unearthed At Stonehenge Complex. ScienceDaily. Retrieved August 2, 2008, from http://www.sciencedaily.com /releases/2007/01/070130191755.htm
- ↑ Elsevier.nl - Wetenschap - Stonehenge was het 'Lourdes van de steentijd'
- ↑ HLN: reisnieuws - Stonehenge was Lourdes uit de Steentijd (225460)