Akaiar: Skilnad mellom versjonar
comments added |
ref added |
||
| Line 19: | Line 19: | ||
== Mykenarane == |
== Mykenarane == |
||
Akaiarane blir nokon gangar assimilerte med mykenarane. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | I følgje gresk mytologi vart Mykene grunnlagt av [[Persevs]] etter det tilfeldige drapet på Akrisios, kongen av Argos.<ref name="Paus">{{PauDes}}, II, 16.</ref> Den mykenske sivilisasjonen er ein egeisk sivilisasjon frå slutten av bronsealderen (sen helladisk) som strekker seg frå 1650 til 1100 f.Kr. |
||
| ⚫ | |||
Tradisjonelt vart øydelegginga av den mykenske sivilisasjonen tilskrive invasjonen av Peloponnes av dorarane, ein invasjon som ville ha funnet stad rundt 1200 f.Kr. |
|||
| ⚫ | Bygginga av såkalla «[[Kyklop|kyklopiske]]» palass var eit av kjenneteikna til mykenarane. Palassa deira var sterkt styrkte, med tjukke vegger laget av kolossale blokker, som om dei var bygd av den legendariske kyklopen i gresk mytologi. Desse palassa skulle spela ein stor politisk og økonomisk rolle for dei gamle grekarane, og storleiken deira voks berre gjennom århundra. Kongen bar då tittelen [[Wanax.|''«wanax»''.]] Han fekk hjelp av ein «folkets leiar» (''lavégétas''). Sistnemnde skulle likna på ein vesir, eller general. Kongen av Mykene, derimot, var både ein despot og nesten ein guddom (ein gud bar same namn). Han kontrollerte dermed det økonomiske og religiøse livet. Til slutt sørgde ein heil serie av heidersmenn, offiserar og administratorar for trygd frå makta på plass. Territoriet vart delt inn i provinsar, og desse leiarane gjorde det mogleg å halda oppe orden og å administrera lokale anliggander. |
||
Mykenarane etablerte kommersielle og diplomatiske band med minoarane på [[Kreta]], og inngjekk deretter rivalisering med dei. Dei kalla dei ''Minos'' med tilvising til kongen av Kreta Minos. Mykenarane skilde seg frå andre greske folk ved den militære makta si, og ved evnene sine innan utforsking og handel. Den mykenske innverknaden skulle raskt spreia seg til dei greske øyane. Kreta, eit viktig kommersiell vegskilje, vart til slutt erobra. Likevel beheldt denne øya delvis autonomien sin og fortsette si eiga utvikling, no under mykensk innverknad. Mykenarane skulle då konkurrera med dei rike austlege imperia, og først med det hettittiske imperiet. Dei skapte skrankar nesten overalt langs kysten av [[Anatolia]] og det nære austen, men også i det vestlege [[Middelhavet]] og [[Svartehavet|Svartehavet.]] Desse koloniane kunne sikra rikdom og velstand til storbyane sine, eller seinare ta autonomien deira. |
Mykenarane etablerte kommersielle og diplomatiske band med minoarane på [[Kreta]], og inngjekk deretter rivalisering med dei. Dei kalla dei ''Minos'' med tilvising til kongen av Kreta Minos. Mykenarane skilde seg frå andre greske folk ved den militære makta si, og ved evnene sine innan utforsking og handel. Den mykenske innverknaden skulle raskt spreia seg til dei greske øyane. Kreta, eit viktig kommersiell vegskilje, vart til slutt erobra. Likevel beheldt denne øya delvis autonomien sin og fortsette si eiga utvikling, no under mykensk innverknad. Mykenarane skulle då konkurrera med dei rike austlege imperia, og først med det hettittiske imperiet. Dei skapte skrankar nesten overalt langs kysten av [[Anatolia]] og det nære austen, men også i det vestlege [[Middelhavet]] og [[Svartehavet|Svartehavet.]] Desse koloniane kunne sikra rikdom og velstand til storbyane sine, eller seinare ta autonomien deira. |
||
Versjonen frå 9. september 2022 kl. 23:25
Akaiar eller akhaiar (gammalgresk: Ἀχαιοί, Akhaioi) var eitt av dei namna Homer brukar om grekarane som kjempa ved Troja men har forskjellig tyding i samsvar med forfattarane, og i samsvar med konteksten og tida som blir vurdert.
Akaiarane tilhøyrde dei fyrste kjente greske stammane og la grunnen for den mykenske sivilisasjon. I samsvar med myten nedstamma dei frå Akhaios, og som dei har namn etter.
Indo-europeiske innvandrar
Akaiarane er ofte namnet som vart gitt til ein av dei første indoeuropeisk talande folka som slo seg ned på fastlandet i Hellas. Dei dukkar opp der rundt 1900 f.Kr. opphavlege frå nordlege regionar, og kom sannsynlegvis frå Balkan, då dei kom dit frå vest, og slo seg først ned i Epiros, og vandra deretter sørover til Thessalia. Dei fråstøyter dei tidlegare innbyggarane, dei antatte pelasjiarane, takka vera det militære overherredømmet deira. Dei dominerer deretter befolkninga i Viotía, Attika og til slutt Peloponnes, der dei stoppar i Argolida. Ei gruppe vil til og med danna den joniske befolkninga i Vesleasia. Akaiarane blir derfor nokon gangar vurdert som dei fyrste grekarane.[1]
Dei akaiske elitane dominerer dei innfødde befolkningane. Språket deira, gresk, er viktig i regionen. Opphavleg gruppert i små landlege samfunn, opplevde akaiarane deretter kontinuerleg vekst, delvis dra nytte av den kulturelle innverknaden frå den minoiske sivilisasjonen på Kreta. Dei tidlegaste skrivne spora av arkaisk gresk dukkar opp blant mykenarane på 1400-talet f.Kr. A.D.
Homer og trojanar krigen
I dei homeriske eposa refererer akaiar til alle grekarane samla før den trojanske krigen, leidd av kongane Menelaos og Agamemnon.[2] Andre namn som blir brukt er danaanane eller argivare. Dei viktigaste maktsentra deira er byane Argos, Tiryns, Pylos, men framfor alt Mykene, derav assosiasjonen som har vorte gjort med den mykenske sivilisasjonen (perioden som går frå det 17. til det 12. århundret f.Kr. ca.). Identifikasjonen av den mykenske sivilisasjonen med eposets akaiarane er likevel berre delvis relevant. I følgje nokre spesialistar vil det hettittiske uttrykket Ahhiyawa, tolka bokstaveleg talt som akaiaranes land, nemnt i kronikkar frå det hettittiske rikte, referera til akaiarane til den homeriske tradisjonen.[3][4]
Akhaios og Akhaia
Ein av stammane i antikkens Hellas som stammar frå Hellen ville ha for stamfar Akhaios, medan Ion, bror til Akhaios, ville ha gitt jonarane.[5] Akaiarane folkesette eit fjellområde kalla Akhaia, nordvest for Argolida, heim til byar som Sikyon, Patras, Erýmanthos (sjå Erýmanthosfjellet), og lenger sør, Elis og Olympia, og dessutan ein sørleg region i Thessalia. Akhaiaske-ligaen var ein konføderasjon av byar i Akhaia.[6]
Mykenarane
Akaiarane blir nokon gangar assimilerte med mykenarane.
I følgje gresk mytologi vart Mykene grunnlagt av Persevs etter det tilfeldige drapet på Akrisios, kongen av Argos.[7] Den mykenske sivilisasjonen er ein egeisk sivilisasjon frå slutten av bronsealderen (sen helladisk) som strekker seg frå 1650 til 1100 f.Kr. Tradisjonelt vart øydelegginga av den mykenske sivilisasjonen tilskrive invasjonen av Peloponnes av dorarane, ein invasjon som ville ha funnet stad rundt 1200 f.Kr.
Bygginga av såkalla «kyklopiske» palass var eit av kjenneteikna til mykenarane. Palassa deira var sterkt styrkte, med tjukke vegger laget av kolossale blokker, som om dei var bygd av den legendariske kyklopen i gresk mytologi. Desse palassa skulle spela ein stor politisk og økonomisk rolle for dei gamle grekarane, og storleiken deira voks berre gjennom århundra. Kongen bar då tittelen «wanax». Han fekk hjelp av ein «folkets leiar» (lavégétas). Sistnemnde skulle likna på ein vesir, eller general. Kongen av Mykene, derimot, var både ein despot og nesten ein guddom (ein gud bar same namn). Han kontrollerte dermed det økonomiske og religiøse livet. Til slutt sørgde ein heil serie av heidersmenn, offiserar og administratorar for trygd frå makta på plass. Territoriet vart delt inn i provinsar, og desse leiarane gjorde det mogleg å halda oppe orden og å administrera lokale anliggander.
Mykenarane etablerte kommersielle og diplomatiske band med minoarane på Kreta, og inngjekk deretter rivalisering med dei. Dei kalla dei Minos med tilvising til kongen av Kreta Minos. Mykenarane skilde seg frå andre greske folk ved den militære makta si, og ved evnene sine innan utforsking og handel. Den mykenske innverknaden skulle raskt spreia seg til dei greske øyane. Kreta, eit viktig kommersiell vegskilje, vart til slutt erobra. Likevel beheldt denne øya delvis autonomien sin og fortsette si eiga utvikling, no under mykensk innverknad. Mykenarane skulle då konkurrera med dei rike austlege imperia, og først med det hettittiske imperiet. Dei skapte skrankar nesten overalt langs kysten av Anatolia og det nære austen, men også i det vestlege Middelhavet og Svartehavet. Desse koloniane kunne sikra rikdom og velstand til storbyane sine, eller seinare ta autonomien deira.
På 1200-talet f.Kr. e.Kr. og på byrjinga av 1100-talet f.Kr., resulterte ein klimatisk, økonomisk og demografisk krise[8] i at dei mykenske stadene og dei doriske landsinvasjonane og folka i havet vart forlatne.[9] Dei innvigde perioden kjent som «dei fire mørke århundra» som følgde mykenaranes fall.
Kjelder
- ↑ (fr) Lévêque, Pierre (1990), La naissance de la Grèce : des rois aux cités, Gallimard, ISBN 2070531104
|access-date=requires|url=(hjelp) - ↑ Homer, nynorsk omsett av Arne Garborg (1918). Odysseen. Kristiania: H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard).
- ↑ Homer, nynorsk omsett av Eirik Vandvik (1951). Iliaden. 998880213134702202. Oslo.
- ↑ Ingvar Brandvik Mæhle. «Akhaier» (på norsk bokmål). snl. line feed character in
|kommentar=at position 17 (hjelp) 22. februar 2021 Førsteamanuensis i antikkens historie, Universitetet i Bergen - ↑ Graves, Robert (2017). The Greek Myths - The Complete and Definitive Edition (på engelsk). Penguin Books Limited. s. 94. ISBN 9780241983386.
- ↑ Birgitta Lim Ersland. «Akhaia» (på norsk bokmål). snl. 16. april 2021,
- ↑ Mal:PauDes, II, 16.
- ↑ (fr) J. Trichet, J. Gaillardet, M. Rotaru, M. Steinberg : Les climats passés de la Terre, 216 pp., Vuibert 2006, (ISBN 978-2-7117-5394-9).
- ↑ (fr) J. Faucounau : Les Peuples de la Mer et leur histoire, L'Harmattan, Paris, 2003
- Delar av denne artikkelen bygger på «Achéens» frå Wikipedia på fransk, den 9. september 2022.