1870-åra
tiår
(Omdirigert frå 1870-talet)
1870-talet byrja med Den fransk-tyske krigen, som enda gjennom Frankfurtfreden den 10. mai 1871, der Frankrike avstod frå Alsace/Elsass. Også i 1871 blei kong Vilhelm I av Preussen utropt til keisar av Det tyske keisardømet. Deretter følgde ein periode med fred og stabilitet i Europa og i USA, der borgarkrigen hadde enda i 1865. For USA blir perioden kalla rekonstruksjonstida. Men Den lange depresjonen med ei rekkje bankkriser fann også stad i dette tiåret.
1870-talet var kjenneteikna av store tekniske oppfinningar og framsteg. Verdsutstillinga i 1873 i Wien var den største verda hadde sett, men blei snart overgått av Centennial Exposition i Philadelphia i 1876. Nyvinningar som telefonen (1876), fonografen (1877) og glødelampen (1879) blei funne opp i dette tiåret, sjølv om dei først fekk kommersielle gjennombrot på 1880-talet.
Hendingar
endre- 1870-1871: Den fransk-tyske krigen.
- 1870: Den tredje franske republikken blei oppretta. Pariskommunen reiste seg mot styresmaktene i 1871, men blei slått ned.
- 1871: Det tyske keisardømet blei skipa.
- 1872-1876: Den tredje carlistkrigen var den siste carlistkrigen i Spania.
- 1873:
- Den skandinaviske myntunionen: Sverige, Noreg og Danmark innførte krone som felles valuta, basert på gullmyntfot.
- Nordiska museet blei grunnlagd i Stockholm.
- 1875: Meterkonvensjonen blei underteikna av 17 statar. Metersystemet blei innført i ei rekkje land.
- 1875: Den egyptisk-etiopiske krigen braut ut etter at Egypt hadde okkupert ulike etiopiske territorium, mellom anna alle hamnene deira ved Raudehavet. Han ende med siger for det etiopiske keisardømet i 1876.
- 1876: Alexander Graham Bell tok patent på telefonen.
- 1877-1878: Den russisk-tyrkiske krigen. Krigen enda 3. mars 1878 med freden i San Stefano.
- 1878
- Stormaktene (utanom Russland) diskuterte austeuropapolitikk ved Berlinkongressen.
- 1879: Zulukrigen mellom Det britiske imperiet og Zuluriket
Kultur
endre- 1871: Lewis Carroll gav ut Through the Looking-Glass, oppfølgjaren til Alice in Wonderland eller Alice i Eventyrland.
- 1872: Yellowstone nasjonalpark i USA blei laga som den første nasjonalparken i verda.[1]
- 1873: Jules Verne gav ut Le tour du monde en quatre-vingt jours (Jorden rundt på 80 dager).
- 1873: Mark Twain gav ut The Gilded Age: A Tale of Today. Boka gav opphav til nemninga The Gilded Age om dette tidsrommet i det amerikanske samfunnet.
- 1874: Dei såkalla impresjonistane hadde si første utstilling.[2] Monet, Renoir, Pissarro og Sisley skipa Société Anonyme Coopérative des Artistes Peintres, Sculpteurs, Graveurs, som også inkluderte Cézanne, Berthe Morisot og Edgar Degas.[3] Dei heldt den første utstillinga si i april 1874 i studioet til fotografen Nadar i Paris.
- 1879: Henrik Ibsen gav ut Et Dukkehjem. Stykket hadde premiere i København i september, og skapte stor oppstand.
- Sarah Bernhardt hadde sitt gjennombrot som skodespelar
Personar
endre- Statsleiarar
- Keisar Frans Josef av Austerrike
- Keisar Pedro II av Brasil
- Statsminister John A. Macdonald i Canada
- Statsminister Alexander Mackenzie i Canada
- President Adolphe Thiers av Frankrike
- President Patrice de Mac Mahon av Frankrike
- Keisar Vilhelm I av Tyskland
- Kanslar Otto von Bismarck i Det tyske keisardømet
- Kong Viktor Emmanuel II av Italia
- Kong Umberto I av Italia
- Keisar Meiji av Japan
- Tongzhi-keisaren i Kina
- Guangxu-keisaren i Kina
- Pave Pius IX
- Pave Leo XIII
- Keisar Aleksander II av Russland
- Kong Alfonso XII av Spania
- Dronning Viktoria av Storbritannia
- Statsminister William Ewart Gladstone i Storbritannia
- Statsminister Benjamin Disraeli i Storbritannia
- President Ulysses S. Grant i USA
- President Rutherford B. Hayes i USA
- Naser al-Din Shah Qajar av Qajar-dynastiet i Persia
- Kong Gojong av Joseon-dynastiet i Korea
- Andre
- Louise Michel, fransk anarkist, aktiv i Pariskommunen
- Carl Menger, austerriksk økonom, skipa «den austerrikske skulen»
Fødde
endre- Jeanne Calment, f. 1875, blei det lengst-levande mennesket i historia. Ho levde til 1997. Med ein alder på 122 år er ho framleis det eldste kjende mennesket i 2018.
Døde
endre- 1870: Charles Dickens, britisk forfattar
- 1872: Karl XV av Noreg og Sverige. Ny konge i Noreg og Sverige blei Oskar II.
- 1876: Mikhail Bakunin, russisk anarkistisk tenkjar
- 1877: Johan Ludvig Runeberg, finsk nasjonalskald.
Kjelder
endreFotnoter
endre- ↑ Pascal Boniface; Charlotte Lepri (2008). 50 idées reçues sur les États-Unis. Hachette Littératures. ISBN 978-2-0123-7638-0.
- ↑ Bernard Denvir, The Thames and Hudson Encyclopaedia of Impressionism (1990).
- ↑ Denvir (1990), s. 32.
- Denne artikkelen bygger på «1870-talet» frå Wikipedia på svensk, den 27. august 2018.
- Denne artikkelen bygger på «1870s» frå Wikipedia på engelsk, den 27. august 2018.
- Denne artikkelen bygger på «Années 1870» frå Wikipedia på fransk, den 28. august 2018.