Nuèit : Diferéncia entre lei versions
| (38 revisions intermediàrias per 22 utilizaires pas afichadas) | |||
| Linha 1 : | Linha 1 : | ||
{{Infobox |
|||
[[Imatge:Earthlights dmsp.jpg|thumb|400px|La [[Tèrra]] de '''nuèit''']] |
|||
|tematica= |
|||
|carta= |
|||
| ⚫ | |||
}} |
|||
[[Imatge:Näcken och Ägirs döttrar (Nils Blommér).jpg|thumb|300px|La nuèit es un luòc e moment de mistèri e de tremor, pels romantics del sègle XIX (Quadre de Nils Blommér, 1850)]] |
|||
[[Fichièr:In the photo there is one Perseid, Milky Way and Andromega galaxy and light pollution on the horizon - Luhasoo bog in Estonia.jpg|vinheta|288x288px|Lo cèl de nuèit ([[Estònia]]).]] |
|||
La '''nuèit''' |
La '''nuèit''' o '''nuèch<ref>{{Obratge|isbn=978-84-09-13866-1|primièra_edicion=novembre de 2019|títol=Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana|luòc=Lhèida|url=http://www.institutestudisaranesi.cat/wp-content/uploads/2021/04/Vocabulari-ortogra%CC%80fic-estandard.pdf|url_accès=Liure|lenga=oc|autor=[[Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera Lengua Occitana|Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana]]|citacion=nuèch / nuèit}}</ref>''' (var. '''nuech''', '''nuòch''', '''nueit''', '''nuet''', '''nuit''', '''net''')<ref>{{Dicodòc|Nuit|consulta=2 de genièr de 2023}}</ref> es tradicionalament lo periòde de [[temps]] que s'abena entre lo [[falit del solelh]] e la [[sortida del solelh]]. |
||
== Fisica == |
== Fisica == |
||
=== Causas === |
=== Causas === |
||
| ⚫ | |||
Sus la [[Tèrra]], la nuèit, al sens tradicional, còbre a tot instant una mitat de la planeta. Atal se que fa nuèit sus una mitat de la planeta fa [[jorn]] sus l'autra mitat. A causa de la rotacion de la Tèrra a l'entorn de son [[ais]], fa alternativament jorn e nuèit, los dos formant una jornada de 24 oras. Las nuèits son encara pus longas en [[ivèrn]] e pus cortas en [[estiu]] qu'òm se rapròcha dels pòls. A l'entorn dels [[equinòcci]]s de [[prima]] e d'[[automne]], lo jorn e la nuèit son exactament de meteissa durada. Los [[solstici]]s d'estiu e d'ivèrn marcan respectivament la nuèit pus corta e la nuèit pus longa de l'annada. |
Sus la [[Tèrra]], la nuèit, al sens tradicional, còbre a tot instant una mitat de la planeta. Atal se que fa nuèit sus una mitat de la planeta fa [[jorn]] sus l'autra mitat. A causa de la rotacion de la Tèrra a l'entorn de son [[ais]], fa alternativament jorn e nuèit, los dos formant una jornada de 24 oras. Las nuèits son encara pus longas en [[ivèrn]] e pus cortas en [[estiu]] qu'òm se rapròcha dels pòls. A l'entorn dels [[equinòcci]]s de [[prima]] e d'[[automne]], lo jorn e la nuèit son exactament de meteissa durada. Los [[solstici]]s d'estiu e d'ivèrn marcan respectivament la nuèit pus corta e la nuèit pus longa de l'annada. |
||
| Linha 13 : | Linha 14 : | ||
=== Variacions de durada === |
=== Variacions de durada === |
||
L'escuritat pòt èsser pas totala o existir gaireben pas a l'entorn del solstici d'estiu quand se rapròcha dels pòls. En efèit la durada de la nuèit vària segon la sason mas tanben segon lo luòc ont sèm. D'ont mai sèm prèp del [[Pòl Nòrd]] o del [[Pòl Sud]], d'ont mai la durada de las nuèits vària. A l'[[Eqüator terrèstre|eqüator]] nuèit e jorn son totjorn egals. En fach, aprèp l'equinòcci, las diferéncias de durada entre lo jorn e la nuèit càmbian pus rapidament als pòls que dins las regions situadas entre lo [[tropic del Càncer]] e lo [[tropic del Capricòrne]]. Atal, dins l'[[emisfèri nòrd]], [[Danemarc]] a de nuèits pus cortas qu'[[Índia]], en junh par exemple. Dins l'[[emisfèri sud]], l'[[Antartida]] a al meteis moment (en junh), de nuèits pus longas que [[Chile]]. Los dos emisfèris coneisson los meteis modèls de durada de la nuèit en foncion de lor [[latitud]] mas amb de cicles inversats, descalats de sièis meses |
[[Fichièr:The Water-Sprite and Ägir's Daughters (Nils Blommér) - Nationalmuseum - 18200.tif|thumb|235x235px|La nuèit es un luòc e moment de mistèri e de tremor, pels romantics del {{S|XIX}} (Quadre de Nils Blommér, 1850).]]L'escuritat pòt èsser pas totala o existir gaireben pas a l'entorn del solstici d'estiu quand se rapròcha dels pòls. En efèit la durada de la nuèit vària segon la sason mas tanben segon lo luòc ont sèm. D'ont mai sèm prèp del [[Pòl Nòrd]] o del [[Pòl Sud]], d'ont mai la durada de las nuèits vària. A l'[[Eqüator terrèstre|eqüator]] nuèit e jorn son totjorn egals. En fach, aprèp l'equinòcci, las diferéncias de durada entre lo jorn e la nuèit càmbian pus rapidament als pòls que dins las regions situadas entre lo [[tropic del Càncer]] e lo [[tropic del Capricòrne]]. Atal, dins l'[[emisfèri nòrd]], [[Danemarc]] a de nuèits pus cortas qu'[[Índia]], en junh par exemple. Dins l'[[emisfèri sud]], l'[[Antartida]] a al meteis moment (en junh), de nuèits pus longas que [[Chile]]. Los dos emisfèris coneisson los meteis modèls de durada de la nuèit en foncion de lor [[latitud]] mas amb de cicles inversats, descalats de sièis meses: un emisfèri a doncas de nuèits longas (ivèrn) pendent que l'autre gausís de nuèits pus cortas (estiu). |
||
Prèp dels pòls, cada an, i a un periòde estival ont existís un sol periòde de jorn, lo Solelh falit pas, e un periòde ivernal ont sola reina la nuèit. |
Prèp dels pòls, cada an, i a un periòde estival ont existís un sol periòde de jorn, lo Solelh falit pas, e un periòde ivernal ont sola reina la nuèit. |
||
| Linha 21 : | Linha 22 : | ||
== Biologia == |
== Biologia == |
||
=== Vegetals === |
=== Vegetals === |
||
{{...}} |
|||
=== Animals === |
=== Animals === |
||
Pendent longtemps, la nuèit foguèt considerada coma un periòde de repaus, l'abséncia de lutz empachant tota activitat. Se sap uèi que lo [[sòm]] es indispensable per la santat e que l'alternança jorn/nuèit regula la produccion de [[melatonina]], [[ormona]] essenciala per gaireben totes los organismes animals, que sincroniza en particular lo [[relòtge biologic]] dels organismes a la sason. D'espècias animalas dichas « |
Pendent longtemps, la nuèit foguèt considerada coma un periòde de repaus, l'abséncia de lutz empachant tota activitat. Se sap uèi que lo [[sòm]] es indispensable per la santat e que l'alternança jorn/nuèit regula la produccion de [[melatonina]], [[ormona]] essenciala per gaireben totes los organismes animals, que sincroniza en particular lo [[relòtge biologic]] dels organismes a la sason. D'espècias animalas dichas «nocturnas» son activas solament la nuèit. |
||
L'uèlh animal, mercé a de [[Cellula (biologia)|cellulas]] en bastonets de la [[retina]], pòt aprèp qualques minutas (10-15 min per l'uèlh uman) s'adaptar a la nuèit. A mai sens lutz artificiala, es possible de viatjar o trabalhar de nuèit amb la [[Luna]] (clar de luna prèp o al tresluc). |
L'uèlh animal, mercé a de [[Cellula (biologia)|cellulas]] en bastonets de la [[retina]], pòt aprèp qualques minutas (10-15 min per l'uèlh uman) s'adaptar a la nuèit. A mai sens lutz artificiala, es possible de viatjar o trabalhar de nuèit amb la [[Luna]] (clar de luna prèp o al tresluc). |
||
| Linha 32 : | Linha 33 : | ||
La nuèit ten una granda importància dins totas las [[civilizacion]]s. Unes pòbles [[animista]]s interdison a lors membres de sortir del [[vilatge]] la nuèit, salva per de ceremonias especialas, d'[[iniciacion]] per exemple. D'unas [[tribú]]s amerindianas, en plena [[jungla]] [[amazonian]]a, pareisson pas aver de paurs non rasonada la nuèit. Endacòm mai, es lo reialme dels [[esperits]] e dels [[gèni]]s que cal evitar de lo destorbar. |
La nuèit ten una granda importància dins totas las [[civilizacion]]s. Unes pòbles [[animista]]s interdison a lors membres de sortir del [[vilatge]] la nuèit, salva per de ceremonias especialas, d'[[iniciacion]] per exemple. D'unas [[tribú]]s amerindianas, en plena [[jungla]] [[amazonian]]a, pareisson pas aver de paurs non rasonada la nuèit. Endacòm mai, es lo reialme dels [[esperits]] e dels [[gèni]]s que cal evitar de lo destorbar. |
||
Los imatges positius son per exemple |
Los imatges positius son per exemple: lo [[repaus]], l'[[amor]], los [[sòmi]]s, las passejadas [[romantisme|romanticas]] (passejadas jos lo clar de [[Luna]], declaracions d'amor coma ''[[Romeo and Juliet|Romeo e Julieta]]'', «''banh de mièjanuèit''»'', [[fèsta de Sant Joan]]'', magia dels cèls estelats, etc.). |
||
L'idèa del dangièr ven de que lo negre pòt amagar de dangièrs reals o alimentar la tremor e lo fantasme. Los contes e [[legenda]]s, los [[mite]]s puèi lo [[Roman (literatura)|roman]] e lo [[cinèma]] evòcan sovent la nuèit plena de mistèris o cargada d'angoissa. La nuèit es un quadre apreciat per las istòrias evocant los poders malefics, la [[Magia (subrenatural)|magia]], las creaturas fantasticas |
L'idèa del dangièr ven de que lo negre pòt amagar de dangièrs reals o alimentar la tremor e lo fantasme. Los contes e [[legenda]]s, los [[mite]]s puèi lo [[Roman (literatura)|roman]] e lo [[cinèma]] evòcan sovent la nuèit plena de mistèris o cargada d'angoissa. La nuèit es un quadre apreciat per las istòrias evocant los poders malefics, la [[Magia (subrenatural)|magia]], las creaturas fantasticas: gnòms, [[vampir]]s, lop garons e d'autres esperits o mostres. |
||
[[Psicològ]]s e [[psicanalista]]s tenon que sonhar las angoissas, cachavièlhas o fòbias nocturnas generalament ligadas amb de traumatismes mai o mens alunhats. |
[[Psicològ]]s e [[psicanalista]]s tenon que sonhar las angoissas, cachavièlhas o fòbias nocturnas generalament ligadas amb de traumatismes mai o mens alunhats. |
||
| Linha 43 : | Linha 44 : | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* Alain |
* {{Obratge|nom=Alain|cognòm=Cabantous|títol=Histoire de la nuit (XVIIe-XVIIIe siècles)|editor=Fayard|luòc=París|an=2009}} |
||
== Articles connèxes == |
== Articles connèxes == |
||
| Linha 52 : | Linha 53 : | ||
=== Ligams extèrnes === |
=== Ligams extèrnes === |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
{{Wiktionary|nuèit}} |
{{Wiktionary|nuèit}} |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
== Nòtas e referéncias == |
|||
[[af:Nag]] |
|||
<references/> |
|||
[[ar:ليل]] |
|||
{{Autoritats}} |
|||
[[ay:Aruma]] |
|||
[[ |
[[Categoria:Astronomia]] |
||
[[bat-smg:Naktės]] |
|||
[[bg:Нощ]] |
|||
[[bh:रात]] |
|||
[[br:Noz]] |
|||
[[ca:Nit]] |
|||
[[ch:Puengi]] |
|||
[[chr:ᏒᏃᏱ]] |
|||
[[cs:Noc]] |
|||
[[cy:Nos]] |
|||
[[da:Nat]] |
|||
[[de:Nacht]] |
|||
[[en:Night]] |
|||
[[eo:Nokto]] |
|||
[[es:Noche]] |
|||
[[et:Öö]] |
|||
[[eu:Gau]] |
|||
[[fa:شب]] |
|||
[[fi:Yö]] |
|||
[[fr:Nuit]] |
|||
[[ga:Oíche]] |
|||
[[gl:Noite]] |
|||
[[he:לילה]] |
|||
[[hr:Noć]] |
|||
[[ht:Nwit]] |
|||
[[id:Malam]] |
|||
[[io:Nokto]] |
|||
[[it:Notte]] |
|||
[[ja:夜]] |
|||
[[ko:밤 (시간)]] |
|||
[[la:Nox]] |
|||
[[lt:Naktis]] |
|||
[[lv:Nakts]] |
|||
[[mk:Ноќ]] |
|||
[[ml:രാത്രി]] |
|||
[[myv:Ве]] |
|||
[[nah:Yohualli]] |
|||
[[ne:राती]] |
|||
[[new:बहनि]] |
|||
[[nl:Nacht]] |
|||
[[nn:Natt]] |
|||
[[no:Natt]] |
|||
[[nrm:Nyit]] |
|||
[[pdc:Nacht]] |
|||
[[pl:Noc]] |
|||
[[pt:Noite]] |
|||
[[qu:Tuta]] |
|||
[[ro:Noapte]] |
|||
[[ru:Ночь]] |
|||
[[scn:Notti]] |
|||
[[sco:Nicht]] |
|||
[[sh:Noć]] |
|||
[[simple:Night]] |
|||
[[sk:Noc]] |
|||
[[sl:Noč]] |
|||
[[sr:Ноћ]] |
|||
[[su:Peuting]] |
|||
[[sv:Natt]] |
|||
[[ta:இரவு]] |
|||
[[te:రాత్రి]] |
|||
[[th:กลางคืน]] |
|||
[[uk:Ніч]] |
|||
[[vec:Note]] |
|||
[[vi:Đêm]] |
|||
[[war:Gab-í]] |
|||
[[wo:Guddi]] |
|||
[[yi:נאכט]] |
|||
[[zh:晚上]] |
|||
[[zh-yue:夜晚]] |
|||
Version actuala en data del 2 genièr de 2024 a 21.08
La nuèit o nuèch[1] (var. nuech, nuòch, nueit, nuet, nuit, net)[2] es tradicionalament lo periòde de temps que s'abena entre lo falit del solelh e la sortida del solelh.
Fisica
[modificar | Modificar lo còdi]Causas
[modificar | Modificar lo còdi]
Sus la Tèrra, la nuèit, al sens tradicional, còbre a tot instant una mitat de la planeta. Atal se que fa nuèit sus una mitat de la planeta fa jorn sus l'autra mitat. A causa de la rotacion de la Tèrra a l'entorn de son ais, fa alternativament jorn e nuèit, los dos formant una jornada de 24 oras. Las nuèits son encara pus longas en ivèrn e pus cortas en estiu qu'òm se rapròcha dels pòls. A l'entorn dels equinòccis de prima e d'automne, lo jorn e la nuèit son exactament de meteissa durada. Los solsticis d'estiu e d'ivèrn marcan respectivament la nuèit pus corta e la nuèit pus longa de l'annada.
Mas se se nomena nuèit l'interval durant que l'escuritat es totala, es lo periòde ont l'intensitat de la lutz solara difusada pels nauts jaces de l'atmosfèra es inferiora a la luminositat intrinseca de las estelas. Aquel interval es separat del falit del Solelh pel crepuscul e de sa sortida per l'auba.
Variacions de durada
[modificar | Modificar lo còdi]
L'escuritat pòt èsser pas totala o existir gaireben pas a l'entorn del solstici d'estiu quand se rapròcha dels pòls. En efèit la durada de la nuèit vària segon la sason mas tanben segon lo luòc ont sèm. D'ont mai sèm prèp del Pòl Nòrd o del Pòl Sud, d'ont mai la durada de las nuèits vària. A l'eqüator nuèit e jorn son totjorn egals. En fach, aprèp l'equinòcci, las diferéncias de durada entre lo jorn e la nuèit càmbian pus rapidament als pòls que dins las regions situadas entre lo tropic del Càncer e lo tropic del Capricòrne. Atal, dins l'emisfèri nòrd, Danemarc a de nuèits pus cortas qu'Índia, en junh par exemple. Dins l'emisfèri sud, l'Antartida a al meteis moment (en junh), de nuèits pus longas que Chile. Los dos emisfèris coneisson los meteis modèls de durada de la nuèit en foncion de lor latitud mas amb de cicles inversats, descalats de sièis meses: un emisfèri a doncas de nuèits longas (ivèrn) pendent que l'autre gausís de nuèits pus cortas (estiu).
Prèp dels pòls, cada an, i a un periòde estival ont existís un sol periòde de jorn, lo Solelh falit pas, e un periòde ivernal ont sola reina la nuèit.
La nuèit a una color blau escur, a causa de la disparicion del solelh.
Biologia
[modificar | Modificar lo còdi]Vegetals
[modificar | Modificar lo còdi]
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Animals
[modificar | Modificar lo còdi]Pendent longtemps, la nuèit foguèt considerada coma un periòde de repaus, l'abséncia de lutz empachant tota activitat. Se sap uèi que lo sòm es indispensable per la santat e que l'alternança jorn/nuèit regula la produccion de melatonina, ormona essenciala per gaireben totes los organismes animals, que sincroniza en particular lo relòtge biologic dels organismes a la sason. D'espècias animalas dichas «nocturnas» son activas solament la nuèit.
L'uèlh animal, mercé a de cellulas en bastonets de la retina, pòt aprèp qualques minutas (10-15 min per l'uèlh uman) s'adaptar a la nuèit. A mai sens lutz artificiala, es possible de viatjar o trabalhar de nuèit amb la Luna (clar de luna prèp o al tresluc).
Antropologia
[modificar | Modificar lo còdi]Psicologia e simbolica
[modificar | Modificar lo còdi]La nuèit ten una granda importància dins totas las civilizacions. Unes pòbles animistas interdison a lors membres de sortir del vilatge la nuèit, salva per de ceremonias especialas, d'iniciacion per exemple. D'unas tribús amerindianas, en plena jungla amazoniana, pareisson pas aver de paurs non rasonada la nuèit. Endacòm mai, es lo reialme dels esperits e dels gènis que cal evitar de lo destorbar.
Los imatges positius son per exemple: lo repaus, l'amor, los sòmis, las passejadas romanticas (passejadas jos lo clar de Luna, declaracions d'amor coma Romeo e Julieta, «banh de mièjanuèit», fèsta de Sant Joan, magia dels cèls estelats, etc.).
L'idèa del dangièr ven de que lo negre pòt amagar de dangièrs reals o alimentar la tremor e lo fantasme. Los contes e legendas, los mites puèi lo roman e lo cinèma evòcan sovent la nuèit plena de mistèris o cargada d'angoissa. La nuèit es un quadre apreciat per las istòrias evocant los poders malefics, la magia, las creaturas fantasticas: gnòms, vampirs, lop garons e d'autres esperits o mostres.
Psicològs e psicanalistas tenon que sonhar las angoissas, cachavièlhas o fòbias nocturnas generalament ligadas amb de traumatismes mai o mens alunhats.
Luta de l'òme contra la nuèit
[modificar | Modificar lo còdi]La descobèrta del fuòc, l'utilizacion d'entòrchas, de bogias puèi pus tard de l'electricitat regetèron los limits de l'escuritat. La lutz artificiala permet als òmes de desvolopar las activitats nocturnas que constituisson uèi una part de las economias de fòrça païses, mas amb de consequéncias per l'environament nocturne. L'illuminacion de las vilas es tala qu'empacha de veire las estelas e pòt destorbar la natura, l'alternança jorn-nuèit existís gaireben pas pus dins las grandas metropòlis.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Cabantous, Alain. Histoire de la nuit (XVIIe-XVIIIe siècles). París: Fayard, 2009.
Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- "Pourquoi il fait nuit" Vidèo conferéncia amb intervencion d'Hubert Reeves.
- Site "Jour de la Nuit" 24 d'octobre de 2009, ajudatz-nos a festar la nuèit negra!
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Institut d'Estudis Aranesi-Acadèmia Aranesa dera lengua occitana. Vocabulari ortografic de l’estandard de la lenga occitana [1a. ed. novembre de 2019]. ISBN 978-84-09-13866-1. «nuèch / nuèit»
- ↑ Congrès permanent de la lenga occitana. «Nuit». Multidiccionari Occitan Dicod'Òc. [Consulta: 2 de genièr de 2023]
