[go: nahoru, domu]

Vejatz lo contengut

Ans 1440 : Diferéncia entre lei versions

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació
Cap resum de modificació
 
(5 revisions intermediàrias per 2 utilizaires pas afichadas)
Linha 7 : Linha 7 :
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1440''' : en [[Provença]], destruccion d'una partida de l'[[Abadiá de Silvacana]] en causa d'una venguda deis aigas de [[Durença]]. Lo centre religiós mau capitèt de restaurar son influéncia après aquela catastròfa.
[[Fichièr:Flag of Occitania (with star).svg|20px]] '''1440''' : en [[Provença]], destruccion d'una partida de l'[[Abadiá de Silvacana]] en causa d'una venguda deis aigas de [[Durença]]. Lo centre religiós mau capitèt de restaurar son influéncia après aquela catastròfa.
<br/>
<br/>
'''1440''' : crisi novèla de la Glèisa d'Orient après la signatura d'un acòrdi d'union en [[1439]] amb la [[Glèisa Catolica]].
'''1440''' : crisi novèla de la Glèisa d'Orient après la signatura d'un acòrdi d'union en [[1439]] amb la [[Glèisa Catolica]]. Pasmens, aquò empediguèt pas l'organizacion de la [[crosada]] decidida en [[1439]] (→ [[1444]]). L'expedicion gropèt plusors estats occidentaus, [[Republica de Venècia|Venècia]] e [[Constantinòble]].
<br/>
<br/>
'''1440''' : en [[Mesoamerica]], mòrt dau ''[[tlatoani]]'' [[Itzcoatl]]. Son nebòt [[Moctezuma Ièr|Moctezuma I{{èr}}]] li succediguèt.
'''1440''' : en [[Mesoamerica]], mòrt dau ''[[tlatoani]]'' [[Itzcoatl]]. Son nebòt [[Moctezuma Ièr|Moctezuma I{{èr}}]] li succediguèt.
<br/>
'''1441''' : dins l'[[Civilizacion maia|espaci maia]], destruccion de [[Mayapan]], darriera ciutat-estat importanta de la region per una coalicion menada per lo cap militar [[Ah Xupan]]. Aquò entraïnèt un lòng periòde de guèrras intèrnas que durèt fins a [[1461]].
<br/>
[[Fichièr:Reiaume d'Aragon - Expansion en Mediterranèa.png|thumb|Expansion aragonesa dins lo corrent de la fin de l'[[Edat Mejana]].]]
'''1442''' : fin de la conquista dau [[Reiaume de Nàpols]] per leis [[Reialme d'Aragon|Aragonés]].
<br/>
'''1444''' : desfacha de la crosada decidida en [[1439]] per ajudar l'[[Empèri Bizantin]] còntra lei [[Empèri Otoman|Turcs]] ([[batalha de Varna]]). Lo rèi [[Ladislau III Jagellon]], rèi de [[Polonha]]-[[Lituània]] e d'[[Ongria]] e cap de l'expedicion, foguèt tuat durant lei combats e remplaçat per [[Casimir IV Jagellon]] en [[Polonha]]-[[Lituània]] e [[Ladislau Ièr de Boèmia|Ladislau V]] en [[Ongria]].
<br/>
'''1444''' : premiera venda coneguda d'esclaus negres a destinacion de plantacions portuguesas. Encara limitat ais illas de l'[[Ocean Atlatic]] ([[Madèira]], [[Canàrias]]...) o a la [[Peninsula Iberica]], aqueu comèrci anava se desvolopar per venir una activitat economica majora entre lei sègles XVI e XVIII dins lo quadre dau [[comèrci triangular]].
<br/>
'''1444-1447''' : après la [[batalha de Varna]], perseguida dei combats entre Turcs e Bizantins. Pauc a pauc, lei tropas de [[Constantinòble]] deguèron abandonar totei sei territòris e se retirar dins sa [[capitala]] (→ [[1448]]).
<br/>
'''1445''' : en Africa Orientala, importanta victòria d'[[Etiopia]] còntra lo [[Sultanat d'Adel]]. Lo sultan foguèt tuat sus lo prat batalhier e son cadabre, desmembrat, expausat dins l'Empèri. Son fiu preferiguèt negociar e venir tributari dau [[negus]].
<br/>
'''1448''' : mòrt de l'emperaire [[Empèri Bizantin|bizantin]] [[Joan VIII Paleòleg]] que foguèt remplaçat per son fraire [[Constantin XI Paleòleg]]. Aquò permetèt d'amaisar lei relacions amb lei Turcs e de signar una trèva.
<br/>
'''1449-1450''' : en [[RPC|China]], [[Raid militar|incursion]] violenta d'[[Esen Taidji]], khan deis Oïrats, après lo refús de la cort imperiala d'acceptar un [[maridatge]] entre una princessa imperiala e eu. En reaccion, l'emperaire [[Ming Yingzong]] menèt una armada vèrs lo nòrd. Pasmens, aquela armada foguèt anientada per lei Mongòls a la [[batalha de Tumu]]. Lo 8 de setembre, l'emperaire foguèt capturat per [[Esen Taidji]]. Aquò entraïnèt una crisi au sen de l'[[Dinastia Ming|Empèri Ming]]. Finalament, lo 22 de setembre, [[Ming Daizong]], lo fraire de l'emperaire, prenguèt lo poder. [[Esen Taidji]] foguèt finalament obligat de se retirar per avitalhar sa [[cavalariá]]. Per trebolar lei Ming, lei Mongòls liberèron [[Ming Yingzong|Yingzong]] mai [[Ming Daizong|Daizong]] gardèt l'integralitat dau poder. Lo conflicte demeniguèt pauc a pauc en intensitat e la patz foguèt restaurada en [[1453]].


== Cultura ==
== Cultura ==

'''1441''' : en [[Etiopia]], fondacion dau [[monastèri de Debre Metmaq]] dins la region de Tegulet per lo negus [[Kwestantinos Ièr|Kwestantinos I{{èr}}]].


== Sciéncias e tecnicas ==
== Sciéncias e tecnicas ==
Linha 18 : Linha 37 :
<br/>
<br/>
'''1440''' : acabament de la publicacion d'una tiera de tractats escrichs per lo [[matematicas|matematician]] arabe [[Espanha|espanhòu]] [[Al-Qalasadi]] ([[1412]]-[[1486]]). Son trabalh presenta la particularitat d'utilizar de simbòls e d'abreviacions per representar leis operacions aritmeticas dins leis operacions algebricas. Aquò èra pas lo premier còp dins l'Istòria mai lei tèxtes d'[[Al-Qalasadi]], largament difusats, aguèron un ròtle decisiu dins la generalizacion d'aqueu concèpte.
'''1440''' : acabament de la publicacion d'una tiera de tractats escrichs per lo [[matematicas|matematician]] arabe [[Espanha|espanhòu]] [[Al-Qalasadi]] ([[1412]]-[[1486]]). Son trabalh presenta la particularitat d'utilizar de simbòls e d'abreviacions per representar leis operacions aritmeticas dins leis operacions algebricas. Aquò èra pas lo premier còp dins l'Istòria mai lei tèxtes d'[[Al-Qalasadi]], largament difusats, aguèron un ròtle decisiu dins la generalizacion d'aqueu concèpte.
<br/>
'''1440''' : data pus anciana enregistrada dins un document escrich de [[Corèa]] de l'utilizacion d'un [[pluviomètre]]. Dins aquò, aquel instrument èra ja conegut dins la peninsula [[Índia|indiana]] au sègle IV avC.


== Decès ==
== Decès ==


<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Badlay ibn Saad ad-Din]], sultan d'[[Sultanat d'Adel|Adel]].
* [[Itzcoatl]], [[tlatoani]] [[Civilizacion astèca|astèc]].
* [[Itzcoatl]], [[tlatoani]] [[Civilizacion astèca|astèc]].
* [[Joan VIII Paleòleg]], emperaire [[Empèri Bizantin|bizantin]].
* [[Ladislau III Jagellon]], rèi de [[Polonha]]-[[Lituània]] e d'[[Ongria]].
* [[Ulugh Beg]], sabent e sultan [[Timuridas|timurida]].
* [[Ulugh Beg]], sabent e sultan [[Timuridas|timurida]].
</div>
</div>

Version actuala en data del 13 agost de 2023 a 12.52

../.. | Ans 1410 | Ans 1420 | Ans 1430 | Ans 1440 | Ans 1450 | Ans 1460 | Ans 1470 | ../..

v. 1440 : acabament dau procès d'organizacion dau Reiaume Tarasc en Mesoamerica. La capitala foguèt installada a Tzintzuntzan e lei regions perifericas de l'estat venguèron un ensemble d'entitats tributàrias.
1440 : en Provença, destruccion d'una partida de l'Abadiá de Silvacana en causa d'una venguda deis aigas de Durença. Lo centre religiós mau capitèt de restaurar son influéncia après aquela catastròfa.
1440 : crisi novèla de la Glèisa d'Orient après la signatura d'un acòrdi d'union en 1439 amb la Glèisa Catolica. Pasmens, aquò empediguèt pas l'organizacion de la crosada decidida en 1439 (→ 1444). L'expedicion gropèt plusors estats occidentaus, Venècia e Constantinòble.
1440 : en Mesoamerica, mòrt dau tlatoani Itzcoatl. Son nebòt Moctezuma Ièr li succediguèt.
1441 : dins l'espaci maia, destruccion de Mayapan, darriera ciutat-estat importanta de la region per una coalicion menada per lo cap militar Ah Xupan. Aquò entraïnèt un lòng periòde de guèrras intèrnas que durèt fins a 1461.

Expansion aragonesa dins lo corrent de la fin de l'Edat Mejana.

1442 : fin de la conquista dau Reiaume de Nàpols per leis Aragonés.
1444 : desfacha de la crosada decidida en 1439 per ajudar l'Empèri Bizantin còntra lei Turcs (batalha de Varna). Lo rèi Ladislau III Jagellon, rèi de Polonha-Lituània e d'Ongria e cap de l'expedicion, foguèt tuat durant lei combats e remplaçat per Casimir IV Jagellon en Polonha-Lituània e Ladislau V en Ongria.
1444 : premiera venda coneguda d'esclaus negres a destinacion de plantacions portuguesas. Encara limitat ais illas de l'Ocean Atlatic (Madèira, Canàrias...) o a la Peninsula Iberica, aqueu comèrci anava se desvolopar per venir una activitat economica majora entre lei sègles XVI e XVIII dins lo quadre dau comèrci triangular.
1444-1447 : après la batalha de Varna, perseguida dei combats entre Turcs e Bizantins. Pauc a pauc, lei tropas de Constantinòble deguèron abandonar totei sei territòris e se retirar dins sa capitala (→ 1448).
1445 : en Africa Orientala, importanta victòria d'Etiopia còntra lo Sultanat d'Adel. Lo sultan foguèt tuat sus lo prat batalhier e son cadabre, desmembrat, expausat dins l'Empèri. Son fiu preferiguèt negociar e venir tributari dau negus.
1448 : mòrt de l'emperaire bizantin Joan VIII Paleòleg que foguèt remplaçat per son fraire Constantin XI Paleòleg. Aquò permetèt d'amaisar lei relacions amb lei Turcs e de signar una trèva.
1449-1450 : en China, incursion violenta d'Esen Taidji, khan deis Oïrats, après lo refús de la cort imperiala d'acceptar un maridatge entre una princessa imperiala e eu. En reaccion, l'emperaire Ming Yingzong menèt una armada vèrs lo nòrd. Pasmens, aquela armada foguèt anientada per lei Mongòls a la batalha de Tumu. Lo 8 de setembre, l'emperaire foguèt capturat per Esen Taidji. Aquò entraïnèt una crisi au sen de l'Empèri Ming. Finalament, lo 22 de setembre, Ming Daizong, lo fraire de l'emperaire, prenguèt lo poder. Esen Taidji foguèt finalament obligat de se retirar per avitalhar sa cavalariá. Per trebolar lei Ming, lei Mongòls liberèron Yingzong mai Daizong gardèt l'integralitat dau poder. Lo conflicte demeniguèt pauc a pauc en intensitat e la patz foguèt restaurada en 1453.

1441 : en Etiopia, fondacion dau monastèri de Debre Metmaq dins la region de Tegulet per lo negus Kwestantinos Ièr.

Sciéncias e tecnicas

[modificar | Modificar lo còdi]

1440 : publicacion d'una teoria dau cardenau alemand Nicolas de Cues (1401-1464) que depintava una cosmologia diferenta d'aquela de Ptolemèu. En particular, son autor supausava un movement de rotacion de la Tèrra a l'entorn dau Soleu e l'existéncia d'autrei planetas abitadas. Parlèt tanben d'un univèrs similar a una esfèra sensa limit determinat. Pasmens, assaièt pas de matematizar son ipotèsi per la demostrar e son idèa demorèt lòngtemps desconeguda.
1440 : acabament de la publicacion d'una tiera de tractats escrichs per lo matematician arabe espanhòu Al-Qalasadi (1412-1486). Son trabalh presenta la particularitat d'utilizar de simbòls e d'abreviacions per representar leis operacions aritmeticas dins leis operacions algebricas. Aquò èra pas lo premier còp dins l'Istòria mai lei tèxtes d'Al-Qalasadi, largament difusats, aguèron un ròtle decisiu dins la generalizacion d'aqueu concèpte.
1440 : data pus anciana enregistrada dins un document escrich de Corèa de l'utilizacion d'un pluviomètre. Dins aquò, aquel instrument èra ja conegut dins la peninsula indiana au sègle IV avC.

Liames intèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]

Nòtas e referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]