Momia

Una momia (del latin medieval mummia, « substància liquida extracha dels còsses embaumats utiliszada coma dròga medicinala », lel meteis venet de l’arab مومياء, mūmyāʾ, « mescla de pega e de quitran, substància que los ancians Egiptcians utilizavan per embaumar lors mòrts  », derivat del persan موم, mūm, « cera ») es un cadavre qu'es preservat de la destruccion e de la putrefaccion per de rasons naturalas o per de tecnicas umanas.

Momia d'un dels tres enfants de Llullaillaco dins la província de Salta (Argentina)

Momia al Lovre

Mai sovent, s'agís d'una intensa dessicacion e d'una desinfeccion (per evitar la proliferacion dels micròbis que provòca la putrefaccion del cadavre). Es dessicacion naturala dins una cauna sepulcrala qu'es a l'origina de la momia mai anciana atestada: la momia de Fallon. Descobèrta en 1940 dins la Cauna de l'Esperit, sa datacion en 1996 al carbòni 14 creèt una surpresa imensa, son adat d'en primièr donat a 2 000 ans s'alunhèt fins a 9 415 ans (mai o mens 25 ans).

De per abans lo recòrd èra tengut per la tèsta momificada de « Chulina », datada de 6 000 ans al carbòni 14. Trobada, en 1936, dins un abric de la quebrada de Chulin.

Egipte antica

Momias d'animals (British Museum)

Segon los tèxtes dels sarcofags, los Egipcians de l'Antiquitat que cresián que la preservacion del cadavre dels faraons (puèi dels notables e quitament d'animals coma los cats; d'animals momificats foguèron trobats per milièrs dins los sites sagrats de l'Egipte antica) li asseguravan una vida eternala dins l'al delà, utilizavan un ensemble complèxe de tecnicas coma lo retrache de las viscèras e del cervèl, lo lavatge al natrum, l'emplissatge del còs amb de quitrans, de bitumes e de plantas, la proteccion extèrna de la momia essent completada per un embalatge dins un ret de fòrça vetas.

En realitat, alara que la veraia momificacion destinadas als privilegiats aparéis a la IVa dinastia egipciana amb la foncion d'embaumaires titolats, de tecnicas de preservacion dels còsses (per exemple l'inumacion per la quita larena cauda que secava los còsses) existissiá a partir de -4500 alara que de tecnicas de momificacion mai simplas s'espandiguèron a partir del millenni I abC e practicadas per totas las jaças de societat. De momias parcialas (mandibulas o mans momificadas de femnas a Ieracompolis) foguèron trobadas a partir de 3600 abC.

Tanben i a de momias crestianas en Egipte antica. L'adopcion progressiva del cristianisme per la populacion egipciana acabèt pas subte amb la practica de la momificacion. Es a partir del sègle II que s'encontra de marca de cristianizacion, per exemple a Alexàndria, puèi pauc a pauc endacòm mai. La practica de la momificacion jamai foguèt enebida pels tèxtes canonics crestians. Mai lo fach que los crestians creson a la resurreccion dels mòrts s'acòrda plan amb la volontat de preservacuon dels còsses. Pasmens la tecnica es diferenta. Se nota pas cap de marca d'evisceracion abdominala, alara que l'extraccion de las viscèras èra un gest primordial dins la momificacion. Lo natrum èra tanben utilizat. Mas los defunts èran pas embaumats del meteis biais.

Una etiqueta de fusta inscritcha ligada a la momia, a l'epòca romana, servissiá a identificar lo còs d'entre las desenas amolonats pendent las inumacions collectivas.

La medecina araba utiliza sovent de mummia (en) Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais , polvera eissida d'aquelas momias egipcianas qu'èran supausadas aver lo don de garrir contre fòrça malautiás (cefalèas, nausèas, paralisia, mals de gòrja, fracturas, tuberculòsi, eca.), èsser un bon engrais. Aquela medecina foguèt introducha en Euròpa al retorn de las crosadas. Aquela polvera venguèt tant al vam (mai la mummia bianca veniá de cadavres de drolletas mòrtas verges, que la mummia nera eissida de momias empegadas de bitum) que se desvolopèt al sègle XV un comèrci de momias egipcianas mas tanben d'escrocariás, per exemple prenent de còsses panats sus las forcas. Se desvolopèron tanben lo baume de momia, la licor de momia amb de supausadas vertuts curatriças. Al sègle XVI, le brun momia èra utilizada en alquimia, coma tintura e coma pigment per las pinturas d'òli. Al sègle XVIII, des sessions publicas de destrocelament de momias se debanan dins los cabinets de curiositats. Fins al sègle, de millièrs de momias umanas e animalas son importacas d'Egipte per servir de papièr d'embalatge, de fusta de caufatge, de combustible per las maquinas de vapor o d'engrais. En 1888, las momias de 300 000 cats son descobèrtas dins una necropòli egipciana. Trissadas, 19 tonas son mandadas per servir d'engrais a d'agricultors d'Angletèrra.

China

Momia del Musèu d'istòria de Jingzhou

Dempuèi los ans 1970, se trobèt en China de còsses embaumats dins un estat de conservacion excepcional. La soplesa dels membres, la conservacion de totas las partidas del còs es tan excepcionala, que los cercairess chineses los nomenan « còs fresc », qu'an pas res dels còsses desecats de las momias egipcianas.

Las descobèrtas de las momias

Una momia chinesa foguèt descobèrta en 1972 per l'arqueològ Paul Fabre e son filh Francois-Maurice Fabre: es lo còs d'una femna, descobèrta in situ, que los membres gardèron tota lor souplesa.

Lo meteis an, uèit còsses momificats son descobèrts a Qilakitsoq, al Groenlàndia.

En 1974, a Mawangdui a 300 km al nòrd de Jingzhou, una momia foguèt descobèrta, presentent de caracteristicas de conservacion tanben excepcionalas. Sa sang foguèt analizada (grop AB). Lo personatge atal embaumat se nomenava Su-Hi, e èra magistrat, mòrt en -167.

En 2002, a Lianyungang, sus la còsta, una autra momia (d'una femna) semblabla foguèt descobèrta, dins lo meteis tombèl que tres autres ataücs contenent pas que des ossaments. Malaurosament la calor ambianta e lo pauc de coneissença dels arqueològs de la region dins lo domèni an rapidament damtjat lo còs a la descobèrta. Zhou Yangchen, un especialista de Shanghai, possedissent de momias similaras, coma la momia del militar Yan Fuzheng, dins de cambras frejas los ajudèt a limitar los degalhs.

Una femna

Mas lo còs conservat al melhor es de segur aquel de Xin Zhui, descobèrt en 1972 près de la vila de Changsha en Hunan e autopsiat per Peng Longxiang. Lo còs foguèt conservat pendent 2 150 ans.

L’estat de conservacion èra excepcional, coma los autres momias chinesas, aviá las particularitats seguentas:

• los membres èran demorats soples;
• totas las viscèras èra demoradas en plaça, perfeitament conservadas;
• lo quita cervèl èra perfeitament intacte, avent simplament mermat de volum.

Aquela femna èra de l’aristocracia: èra l’esposa del marqués de Daï, mòrte vèrs -160. Son pes, 75 kg, coma lo mòbles trobats dins lo tombèl, indican qu’èra bona viventa, veire golarda. Èrat enterrada dins un tombèl de 6 m × 6 m, amb un millièr d’objèctes, que los dos tèrç devián servir per taulejar dins la vida eternela. Il aviá entre autre de panièrs contenent menas de vitalhas: fruch confits, viandas, uòu de parrats, cicne, eca. I aviá tanben lo servici de taula mai complet jamai trobat dins una tomba.

De momias dins un estat de conservacion analòg tanben foguèron trobats al Vietnam.

Desèrt de Gòbi

Fa 500 ans, nuòu membres d'una meteissa famillha foguèron escanat dins lo desèrt de Gòbi. Los assassins abandonèron los còsses, las còrdas encara ligada a lors còls trencats. De pastres los descobriguèron en 1974, momificats per l'aire del desèrt. Las victimas, de joves enfants e un òme quadragenari, ajudan ara los scientifics per tornar escriure la vida rufa (e la mòrt) dels nomads al començament de la dinastia Ming. L'analisi complèta durèt d'ans, mas l'ADN e los resultats d'autres tèsts luran ja d'indicis. Seriá un castig e non pas un crime, avança Bruno Frohlich, antropològ legista a la Smithsonian Institution, qu'estudia las momias dempuèi 2004. Una fauta comesa per un individú podèt aver provocat la punicion de tota sa familha.

Autras civilizacions

Man e pitre d'una momia de Guanajuato al Mexic

Momia Guanche al Museo de la Naturaleza y el Hombre, Santa Cruz de Tenerife (Espagne)

En 1983, 96 cadavres fòrça plan conservats de Chinchorros son trobats jos un massís al centre de la vila d'Arica a Chile. En 1995, la momia incà chafrada Juanita foguèt descobèrta al Peró, près d'Arequipa, per l'antropològ e andinista Johan Reinhard. Èra a gaireben 6 300 mètres d'altitud, sul volcan Ampato, e foguèt descobèrta a cauda de la fonda de cinquante mètres de glaç provocada per l'erupcion d'un volcan vesin. Lo còs de drolla, vièlh de mai de 500 ans, es remarcablament conservat (d'en primièr pel glaç, ara artificialament) e es expausada al musèu Santuarios Andinos d'Arequipa.

Fòrça autras civilizacions son conegudas per aver practicat l'embaumament dels còsses a mai o mens granda escala:

• Los Astècs;
• Los Tibetans, que ne fasián l'onor als lamas avent capitat un nivèl naut de saviesa;
• Lis Incas, e de pòbles preinca coma los Chachapoyas;
• Al Japon, de monges: los sokushinbutsu èran momificats.
• Los Guanches de Tenerife (Espanha) tanben momifiquèron lors mòrts (Momias guanches).

Momificacion naturala

Resultat d'una momificacion naturala (British Museum)

A vegadas se trobèt de còsses naturalament momificats, coma:

• un caçaire del Neolitic momificat (liofilizacion naturala) dins los Alps austrians;
• fòrça exemples d'òmes de las torbièras, per l'Euròpa del Nòrd :
  • lo còs naturalament momificat, dins una torbièra al Danemarc, de l'òme de Tollund,
  • l'òme de Lindow (mitat de sègle I AbC) (descobèrt en agost de 1984 dins lo Cheshire, en Angletèrra, benlèu victima d'un sacrifici). Visible al British Museum ;
• los còsses dels Nazcas, inumats dins lo desèrt, se son momificats naturalament;
• près d'una vintena de còs Incas foguèron trobats dins los monts, servats pel glaç. Serián d'enfants sovent nòbles sacrificats per apasimar los dieus, pendent las erupcions volcanicas, de tèrratrèm o quand l'Inca èra grevament malaut.
• los còsses de Tokhariens, dins lo bacin de Tarim (desèrt de l'Oèst de la China);
• d'animals coma los mamots preservats dins lo glaç de Siberia;
• los cadavres de Pompei;
• lo cavalièr Christian Friedrich von Kahlbutz (1651 - 1702), dins un doble atahuc dins una cripta, a Kampehl, Brandeborg, Alemanha;
• Ata, umanoíd de quinze centimètres descobèrt en 2003 dins lo desèrt d'Atacama.

La momia, substància medicamentosa

Al sègle XVI, le mot « momia » designava siis substéncias diferentas:

• la momia egipciana (mumia vera aegyptica) ;
• un cadavre secat a la chalor del desèrt;
• un bitum (pissasphaltos): se nomena « momia » la substància bituminosa utilizada per l'embaumament dels cadavres ;
• un cadavre d'òme negat, penjat o mòrt de violença, venent de l'Euròpa occidentala o centrala, raubat dins un cimentèri o dins un espital;
• un remèdi de la medecina populara, preparat amb de substàncias liquidas que gotan a l'exterior d'una momia o una preparacion medicamentosa amb bitum e pèga. Dempuèi lo sègle I AbC e fins a 1983 nous avèm de tesimònis oficials al subjècte de la difusion, en Euròpa, de momias egipcianas, de preparacions a basa de momia e de succedanèus de momia: cadavres umans o animals trobats dins de paluns, còs de criminals exumats e panats. Distribuits per de marcands e de medecinaires, las « momias » passavan per èsser un remèdi excellent. Dins son Opera medica, Michael Ettmüller dich que la mumia designa lo còs embaumat d'nes reis e princes orientals. Pasmens, a son epòca, èra considerada coma aquel fluid gotant a l'exterior dels cadavres (liquamen quod effluit ex cadaveribus) e arenjat amb d'aloè, de mirra e de bitum. Cita tanben la mumia sine mumia [momia sens momia] o lo còs embaumat, desecat e endurcit. Mas i a tanben una mumia artificiala, dicha mumia patibuli [momia sensibla] que Paracelse foguèt l primièr inventor.

Vejatz tanben

Bibliografia

Momias en Egipte antica

• Françoise Dunand, Roger Lichtenberg, Les Momies. Un voyage dans l'éternité, Gallimard, coll. « Découvertes », 1991 (réimpr. 2007) (ISBN 978-2-07-034650-9)
• Renate Germer, Momies. La vie après la mort dans l'ancienne Égypte, Flammarion, 1997 (ISBN 2-08-010298-2)
• Christine el Mahdy, Momies. Mythe et magie, Casterman, coll. « Dossiers archives du temps », 1990 (ISBN 2-203-23302-8)
• collectif, Les momies et leurs fascinants secrets, Éditions Atlas, coll. « Passion de l'Égypte », 2002 (ISBN 2-7312-2615-3)
• Théophile Gautier, Le Roman de la Momie, Librio, 1858 (réimpr. 2003)
• collectif, Quatre momies et demie, Somogy éditions d'art, 2015

Ligams extèrnes

• (fr) Momias de China en carn e òs video
• (fr) Las momias de Tarim
• Recerca austriana sus la momia dels glaces : Ötzi
• Fotografia d'una momia inca