Velièr

Un velièr es un batèu de velas (pèças de teissut), mogut per la fòrça del vent. Istoricament, lo velièr foguèt lo primièr mejan de transpòrt de majana e longa distança. Los velièrs transportavan las merças, los passagièrs, lo corrièr. Èran utilizats per la pèsca en mar, las activitats militaras e las batalhas navalas.

Goleta americana Californian, réplica de 1984 del còtre C. W. Lawrence de 1847

L'Hermione, replica d'una fregata francesa del sègle XVIII contemporanèa de la guèrra d'Independéncia americana.

A partir de la Revolucion industriala del sègle XIX, la propulsion de vèla desaparéis pauc a pauc pel transpòrt utilitari, remplaça per los batèus de vapor puèi de motor.

Los velièrs son encara utlizats per tòcas recreativas: la vèla esportiva e la nagigacion de plasença.

Caracteristicas

Los velièrs possedisson de caracteristicas comunas: una o mai còca, un armeg constituit d'al mens un mast que pòrte la o las velas servissent a la propulsion.

Istoric

Antiquitat

Dins l'istòria, la navigacion de vela foguèt l'instrument del desvolopament de las civilizacions, donat a l'umanitat una mobilitat melhora que lo desplaçament terrèstre, pel comèrci, lo transpòrt, la guèrra per las possibilitatq de pèsca.

Pirògas oceanianas

Representacion d'una piròga de balancièr de las illas Viti, vèrs 1858

Lo poblament d'Oceania, subretot l'Oceania alunhada (Micronesia, Melanesia, Polinesia) que comença entre 6000 e 3500 abans nòstra èra, se faguèt plan possiblament per de desplaçament a la vela, per las travesadas logas de centenats o de milièrs de quilomètres en plana mar. Pas mas de rèste o de recit permet de conéisser aqueles velièrs antics ne permet. Rèsta la coneissença de las naus dels sègle XVIII decobèrtas amb los primièrs vitjaires occidentals:

• La piròga de còca simpla utilizada subretot per la pèsca en riu o dins lo lagon mas pas per las grandas traversadas.
• La piròga de còca dobla (catamaran) e la piròga de simpla còca de balancièr (prao): aquelas naus permeton d'evitar la tresvirada quitament sens quilhas e, los prao son fragils, los grands catamanrans permeton la navigacion al long cors.

Batèu de vela e de rema de Mesopotamia e Orient

La representacion mai anciana d'un batèu de vela es una pintura trobada dins la region de l'actual Kowait (millenni V abC). A l'epòca en Mésopotamie, de batèus de vela aurián navigat suls fluvis (Tigre, Eufrates) e transportant de mèrças fins a Oman e benlèu l'Indus. Se pòdon pas destalhar. L'iconografia d'una nau mòstra un assemblage de pòsts corbas al tèrme (coma la barcas egipcianas mai tard). Un autra nau transportant de bestial, a una cabina, d'un mèstre e dos apendicis (remas) a la popa.

Bastèus egipcians

Nau egipciana, vèrs 1400 AbC.

Una gravadura mòstra a partir del Millenni III abC mòstran d'Egipcians ulilisant tres naus navigant a vela e a rema. Aquelas naus èran utliszadas per se desplaçar sul Nil, e la Mar Mediterranèa e la Mar Roja.

Après las naus primitivas (canavèras ligadas), las tecnicas de fusteria per bastir còcas e pòsts serián posterioras a l'an 3000 (Nagada) benlèu amb influéncia mesopotamiana mas i a debat. Las naus avián mai sovent un sol mast e una granda vela carrada de lin.

Una representacion de l'epòca d'Akhenaton (vèrs -1350) mòstra de velas cargadas e dos masts e de velas triangularas, enseguida abandonadas. D'autras formas de còca aparéisson, benlèu inspirada de la civilizacon egèa.

Galèra

Una birema assiriana vèrs sègle VII AbC

A partir del sègle VII AbC de naus de combats de vela e de rema son utlizats pel Assirians, Pèrsas e Grècs. La trirema (tres rengs de remaires) ven a partir de sègle V AbC la nau de combat mai eficaç. Pendent l'epòca ellenistica èra la competicion al gigantisme amb la quadrirema puèi la quinquerama e Alexandre lo Grand los equipèt de Catapultas.

Jonca

Jonca de la baia d'Hạ Long (Vietnam)

La jonca designa totes lo tipes de naus de vela tradicionals d'Asia. Foguèron utilizadas pel transpòrt maritim al men a partir del sègle II.

L'armeg se compausa d'una o mai velas latada e compensadas; la vela es a costat del mast e passa en abans d'aquel. Çò que destria l'armeg de la joca de l'occidental es l'utilizacionde latas plan pesugas tot lo long de la vela, la divisant atal en panèls. aquelas latas (mai sovent de bambós), que son tengudas al mast, fan la vela regda e prenon los esfòrces sus la velaraidissent la voile. Cada lata a la sieuna escota. Fòrça novelums tecnics de las joncas foguèron integrats a las naus occidentalas.

Edat Mejana

Còca

Una còca de l'Ansa (1380) musèu de Bremerhaven.

Gungnir. Velièr Viking de 18 m bastit en 2001 inspirat de nau de Gokstad. (Nemors).

La Santa Maria.

La còca (del flamenc kok, clauvissa) es un tipe de nau utilizat en mar del Nòrd pendent l'Edat Mejana.

Es un velièr de comèrci (puèi d'armas conta la pirateriá) pels escambis entre los pòrts d'Ansa. possedavan un mast e una vela carrada, una nau de gaita jos la punta dels mast. La còcas presentavan a l'origina un castèl a l'estambòt e la sègle XIV s'apondèt un autre al dabant.

Batèu viking

Una de las caracteristicas màger del batèu viking es d'èsser gaireben simetric en dabant e en rèire amb al mièg lo mast, qu se pòt desplaçar del meteis biais cap davant o reire (amfidròma).

Sa quilha es d'un sol tenant, demandant de grands arbres. Dispausa d'una empenta constituida per una mena de rem cort de fòrça larga pala, fixat per de ligams de cuèr a tribòrd rèire. Son fons plan e son flac calat li permetent tanben de navigar per fonds pròches e s'ancorar sus una plaja per far un raid. La còca èra constituida de pòsts superpausadas mermant son enfoncaçment quand es en plana carga. lo grand mast es aisit de quilhar e tombar que ten una vela rectangulara que pòt bordejar.

Carraca

La carraca es una granda nau, de la fin de l'Edat Mejana, de còca redonda e dos nauts castèls abant e reire. Es un dels primièrs tipes de naus europèas a poder navegar en nauta mar es inspirada de la còca de la Mar del Nòrd e de la mar Baltica. Pendent las crosadas (sègles XI e XII), de còcas deguèron traversar la Mediterranèa, e deguèron s'adaptat amb l'apond d'elements tradicionals. Mesuravan alara trenta mètres de long, uèit mètres de largar, portavan dos masts e un total de sièis velas.

Flaüta

Una flaüta (fluit en neerlandés) es una nau de carga olandés de tres masts amb velas carradas aparegut a la fin el sègle XVI. Optimizat pel transpòrt, pauc costose de produire es factor màger dins lo vam del comèrci maritim dels Província Unidas. La nau, plan solida, naviga per totas las mars del monde e tanben per d'utilizacions militaras dins la marina neerlandesa o per la Companhiá de las Índias. Al sègle XVIII, la flaüta garda son ròtle comercial mas son utilitat militara merma al benefici de las naus de linha.

Renaissença

La caravèla Boa Esperança a Lagos (Portugal).

Un galion espanhòl

Caravèla

La caravèla es una nau de vela de bòrds nauts inventat pel Portugeses al començament del sègle XV per las exploracions de long cors. Evolucion de la carraca medievala, se'n destria per sa talha mai granda, entre 20 e 30 mètres, un tonatge mendre unas 200 tonas e un calat mai long. La caravèla tenmai d'un masts ont se fixa de velas triangularas podent captar lo cap del vent e de vola carradas favorablas a la propulsion amb vent reire. Las voilas latinas tornejan a l'entorn dels masts, mercé a de longas vèrgas desolidarizadas del mast permeton de navigar contra lo vent. La paur d'un retorn dificil per ds vents e corrents qu'avián estat favorables a l'anar desaparéis e los explorators portugueses se permetont alaea totas las audàcias.

Galion

Un galion present en 1600 de la mar Negra a la Mediterranèa, designa una nau de mai d'un emponts, mugut a l'encòp a la vela e la rema coma la galèra, que vengut un velièr pur, utilizat en Euròpa e subretot en Espanha dels sègles XVI a XVIII.

Ten de 3 a 5 masts, constituís una evolucion mesclant las tecnicas de la carraca nordica als galions mediterranèus, que s'apond de caracteristicas de la caravèla portuguesa, coma lo popa carrada que remplaça la redonda de mas carracas. La còca es alongada e mai fina, lo fasent mai rapid e l'abaissament del castèl lo fasent mai estable mermant son pes als nauts. Es, al contrari, mai sovent mai pichon que la carraca, que passa 1000 tonas, mens de 500, quitament se de grosses existiguèron, coma aquel de 1200 tonèls amb al cap otoman Zemis Aga, capturat per l'Òrdre de Malta devant Rhodes lo 28 de setembre de 1644 desencadenat la Guèrra de Candia.

Chebèc

Lo chebèc, amb de vela latinas.

Lo chebèc es una pichona nau mediterranèa armada de canons, fòrça prima, navigant a la vela e al rem. Es amejat de tres masts amb de velas latinas. A veire l'evolucion de la navigacion en Mediterranès, lo chebèc es un batèu moro, pescant al filat e anat de rema: lo jebega coma se vei fins a la mitat de sègle XX en Espanha, sus las plajas de Malaga. Son tipe arcaïc, ten un rem de govèrn e fòrts capions de proa e de popa. Après la partença dels Arabs de la peninsula (1492), la nau e son nom demoran, mas lo chebèc, jos sa forma definitiva, aparéis al sègle XVII en Berberia. Remplaça la galèra e lo brigantin pels corsaris mas, avent pas d’installacions permanentas de rems, pòt pas portar de canons en bateriá. Ven tanben fòrça poderós qu'aquelas doas naus. Un chebèc d’una quarantena de mètres pòt portar una vintena de canons servat per 280 òmes d’equipatges, que ne fa una nau solida unitat de guèrra podent atacar a l’abordatge, accion encara possibla en Mediterranèa al sègle XVIII.

L'Apogèu de la vela (sègles XVII e XVIII)

• Bric
• Brigantina
• Corveta
• Fregata
• Goleta
• Schooner
• Nau de linha
  

Sègles XIX e XX

L'istòria dels velièrs es marcada per Revolucion industriala del sègle XIX, portant la maquinas de vapor e la construccion metallica (fèrre, acièr), que pauc a pauc faguèt desaparéisser la vela pel transpòrt utilitari, al benefici dels bastèu de vapor puèi de motor diesèls. A la meteissa epòca se desvolopa la pracica de la vela de léser, a l'origina dels velièrs modèrnes d'espòrt e de plasença.

Clipper

Los primièrs clippers son de Virgínia (enseguida de Baltimore) vèrs 1815, e eissits dels plans de velièrs negrièrs, amb un armeg de bric-goleta o brigantin. Mesuravan fins a 30 mètres de long, amb de beauprés fòrça long. L'alongament de lors còca los faguèt venir subretot de tres masts carrats.

Los clippers èran de velièrs de talha modèsta (60 a 70 mètres de long) mas fòrça rapid (velocitat 9 noses) e manobrables, bastits mai sovent de fusta a la mitat del sègle XIX e dotat pauc a pauc d'estructura metallicas e dels novelums tecnics de l’epòca.

L'equipatge fins a 80 òmes èran necessaris reduire rapidament la tela e menat d'escomesas sus la rota del té de China a l'Angletèrra, del coton d’Austràlia o sus la rota del cap Hòrn de la còsta èst a la còsta oèst dels Estats Units d'America.

Los clippers desapareguèron a partir dels ans 1870, remplaçats pels grands velièrs de fèrre (transpòrt pesucs) e las naus de vapor.

Grand velièr de fèrre

Lo Laënnec de 1902

Dins la segonda mitat del sègle XIX la construccion navala, utilisa lo novelums tecnologics de l'industria del fèrre. Se basant sul riblatge se podèt alongar e aumetar lo volum util de las naus. Las arboraduras èran simplificadas tant que se podava, en de masts identics per limitar lo nombre de marins necessaris a la monòbra. Pasmens se pòrtan pesuc (fins detz còps mai que los clippers), lor equipatge, oficièr comprés, èra a vegada inferior a 20 òmes.

Alara concurenciats pels batèus de vapor pel transpòrt de passatgièrs, los grands velièrs de fèrre demorèron fins a primièra mitat del sègle XX pel transpòrt de mèrças pesucas e pauc costosas (carbon, nickèl). Las doas guèrras mondialas, las leis socialas, la fiabilizacion dels batèus de motor (vapor puèi Diesèl) e lor facilitat de provesiment dins los pòrts acabèron amb aqueles velièrs.

Batèu de vela e de vapor

La nau de primièra linha de vapor Napoléon en 1850.

Cuirassat francés Gloire (1859), de vela e de vapor

Los primièrs ensags de batèu de vapor datan dels an ans 1780, mas las performanças bassas de las primièras maquinas de vapor e de la ròda de palas limita aquel tipe de propulsion als sols batèus fluvials.

Puèi apareguèron las naus destinadas al transpòrt costièr e cabotatge, dotats de velas e de caudièra de vapor, de ròda de palas (puèi d'elices). La còca e la formas d'aquelas naus utilizan mai sovent las formas tradicionalas de velièrs. Las velas essent utilizadas coma propulsion màger. A partir dels ans 1850, las naus militaras de vela son pauc a pauc equipats de maquinas de vapor, coma propulsion auxiliària. Tanben las naus mixtas se generalisan pel transpòrt transatlantic de personas, concurrenciats pels rapids Clippers americans.

Puèi la vapor ven lo mejan de propulsion màger de la naus novèlas; la vela venent una propulsion auxiliària o de secors (en cas de pana de las maquinas), abans d'èsser abandonadas. En 1845 se bastís lo Great Britain, qu'inaugura l'epòca de las naus amb còca de fèrre, sens vela, propulsats per elices.

Yacht tradicional

Lo yacht Volunteer que ganha la Copa de l'America en 1887.

En Euròpa, los primièrs iòts, pichon velièrs bastits per la navigacion de léser (de l'aristocracia e la borgesiá maritima) comença als sègle XVII e XVIII en Anglatèrra, als Païses Basses e en Russia e la primièra regata a vela seriá estat organizada en Anglatèrra en 1662, ganhada pel sloop Jamaïe del rei Carles II.

Mas lo vam vertadièr pel yachting nais al Reialme Unit e als Estats Units d'America, a la mitat de sègle XX per la borgesiá. La construccion d'aqueles iòts s'inspira dels velièrs utilitaris mai rapids de l'epòca e amb de bonas qualitats nauticas: los còtres pilòts europèus, e las pichonas goletas americans de pèsca o de corrièr. Se trapa tanben sus aqueles iòts los meteisses plans de jòcs de velas, e las còcas (de fusta) de las naus de l'epòca: un abant fòrça larg (mèste bau avançat), un reire prim (popa) e una quilha longa e pauc prigonda.

La propulsion amb vela essent abandonada pauc a pauc pel transpòrt utilitari, lo yaching ven una font importanta d'evolucions tecnica dels velièrs. A partir dels ans 1850, a l'inciativa de l'engenheire naval John Scott Russell, las formas de la còcas son inversadas: l'abans ven prim e leugièr, alara que lo reire es alarguit. Li iòt America bastir 1851 mostrèt en corsa las performança melhoras per aquel tipe de carèna, adoptada enseguida per totes los velièrs. Fins als ans 1900, la superfícia banhada dels iòts mermèt pauc a pauc per reduire los fregadisses amb la velocitat. De 1900 a 1970, la quilha ven mai corta (distança orizontala) e mai prigonda (cap al fons de l'aiga), fins a arribar a la version modèrna: una aleta verticala al tèrme del qual es fixat un lèst. Lo safran se separa de la quilha, per melhorar la manobralitat del batèu (al prejudicide l'estabilitat): sus las pichonas naus a partir de 1900, puèi lo grands velièrs vèrs 1960.

L'armeg evolua pauc, senon per la desmesura (a vegada dangierosa) de las velas per las naus de corsa. Vèrs 1880 es inventat lo spinnaker (simetric), vela leugièra e fòrça cava (de forma de balon) melhorant fòrça las performanças dels velièrs dins los angles portants. Lo iòt american Reliance, ganhant de la Copa de l'America de 1903, fuguèt lo primièr velièr equipar winchs (dobla velocitat, fixats sus l'enpont).

Velièr modèrne

Foncia, un monocòca de 60 pés per la corsa oceaniqca. Un armeg sloop, grand vela de tipe marconi. Aqueles velièrs modèrnes pòdon aténer de velocitats mejanas de 20 nosess (37 km/h) e percorrir mai de 500 milas (800 km) per 24h.

A la fin del sègle XX, l'armeg sloop (una grand vela e una sola vela abans) ven l'estandars pels veièrs modèrnes, a causa de son melhor redement aerodinamic (angles de près). Los avantatges de la division del jòc (maniabilitat, flexibilitéat) dels ancians armegs (còtre, ketch, goleta) son compensats pels novelums d'acastilhament (winchs, enrolaires de vela, teisuts sintetics) e los tirants modèrne (Marconi) permeton un unic mast de granda nautor.

La fusta es abandonada per la construccion de las còca modèrnas, remplaçada per de plastics e sisas de fibras sinteticas. Las formas de còca venon dels iòt tradicionals, amb un abans prim, una quilha prigonda (de ceba) e un safran (d'aleta) separada.

A partir dels ans 1960-1970, l'arcquitectura e las tecnicas de construccion destrian lo velièrs de plasença e los velièrs de corsa. Los velièrs de plasença s'orientan cap a de tecnicas de construccion industrializadas e de còsts rasonables (monotipia, cóca en plastic), amb un desir du confòrt (programa de croisièra, facilitat de manòbras). Al contrari, la construccion de velièrs de corsa utilisa de tecnologias denovelum e costosas (prototipes, novèlas matèrias) per respondre al desir de performança e a la professionalizacion.

Aotearoa, un AC72 de 2013, catamaran d'ala regda e foils

Las novèlas tecnicas de construccion popularisan a partir dels ans 1980 los multicòcas modèrnes, apreciats per lor velocitat en corsa e lo confòrt en plasença.

La forma dela còca (carèna) es optimizada, amb per exemple una superfícia banhada minim e una etrava drecha: en corsa, per profeichar melhor de las limitas de galga de corsa, e en plasença per aumentar lo volum abitable per una logor donada.

La corsa es tanben vector de novelums tecnics integrats a la construccion de plasença: lo catamaran (Amaryllis, 1876), las carènas largas facilitant lo planatge (planing navigation), lo mast tornejant profilat (Lady Helmsman, 1966), las velas latadas (Hellcat, 1961), lo spinnaker asimetric, la quilha pendulara, las velas de matèrias compositas, los foils, los dobles safrans, lo mast sus cric idrolic, lo pilòt automatic, lo itinerari informatisat, la crash box d'estrava...

Las experimentacion conegudas de propulsion eoliana sens velas son la turbovela, las alas volantes (sèrp volanta) o alara las velas (o alas) regdas utilizadas per la Copa de l'America de 2013.

Bibliografia

• Age of the Galley: Mediterranean Oared Vessels since pre-Classical Times, John S. Morrison, 2004, Conway Maritime Press
• La Science des galères, Barras de la Penne, 1667, musée de la marine.
• Ollivier Puget, Les plus beaux voiliers du monde, Solar, 192 pp. (L'ouvrage est dédié aux Grands Voiliers et en particulier au Cinq-Mâts Barque "La France").
• R. Gardnier, Cogs, caravels and galleons: the sailing ship, 1000-1650, 1994, Annapolis
•  {{{títol}}}. ISBN 2-221-08751-8. .
•  {{{títol}}}. ISBN 2-01-145196-5. .
• Source bibliographique : Edmond Pâris et Pierre de Bonnefoux, Dictionnaire de la marine à voile [détail des éditions].
• Régis Boyer, Les Vikings, éditions Robert Laffont, 2008
• Frédéric Durand, Les Vikings et la mer, éditions Errance, Paris, 1996 ISBN: 2-87772-118-3
• Dragons et Drakkars. Le mythe Viking de la Scandinavie à la Normandie. XVIII^e-XX^e siècles, Musée de Normandie - Caen, 1996
• Jean Merrien, La Vie quotidienne des marins au Moyen Âge, des Vikings aux galères, Hachette, 1969.
• Elisabeth Ridel (dir), L'Héritage maritime des Vikings en Europe de l'Ouest, Presses universitaires de Caen, 2002.
• Dictionnaire d’Histoire maritime, sous la direction de Michel Vergé-Franceschi, éditions Robert Laffont, collection Bouquins, 2002.
• Le Chasse-Marée, (revue), René Burlet.
•  {{{títol}}}. 
• Grands voiliers autour du monde. Les voyages scientifiques 1760-1850, exposition, Paris : Musée national de la Marine, 1962