ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ
No edit summary |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 |
||
(16 ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦੁਆਰਾ 33 ਵਿਚਕਾਰਲੀਆਂ ਸੋਧਾਂ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਗਈ) | |||
ਲਕੀਰ 1: | ਲਕੀਰ 1: | ||
{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਜੀਵਨੀ |
{{ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਜੀਵਨੀ |
||
| ਨਾਮ = '''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' |
| ਨਾਮ = '''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' |
||
| ਚਿੱਤਰ = |
| ਚਿੱਤਰ = Jaswant Singh Kanwal at his residence in village Dhudike, Moga (cropped).jpg |
||
| ਚਿੱਤਰ_ਸੁਰਖੀ = '''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' |
| ਚਿੱਤਰ_ਸੁਰਖੀ = 2018 ਵਿੱਚ '''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' |
||
| ਚਿੱਤਰ_ਅਕਾਰ = |
| ਚਿੱਤਰ_ਅਕਾਰ = |
||
| ਪੂਰਾ_ਨਾਮ ='''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' |
| ਪੂਰਾ_ਨਾਮ ='''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' |
||
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ =27 ਜੂਨ 1919 |
| ਜਨਮ_ਤਾਰੀਖ =27 ਜੂਨ 1919 |
||
| ਜਨਮ_ਸਥਾਨ =[[ਢੁੱਡੀਕੇ]] (ਜ਼ਿਲਾ [[ਮੋਗਾ]]) |
| ਜਨਮ_ਸਥਾਨ =[[ਢੁੱਡੀਕੇ]] (ਜ਼ਿਲਾ [[ਮੋਗਾ]]) |
||
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = |
| ਮੌਤ_ਤਾਰੀਖ = {{Death date and age|df=yes|2020|02|1|1919|06|27}} |
||
| ਮੌਤ_ਸਥਾਨ = |
| ਮੌਤ_ਸਥਾਨ = [[ਢੁੱਡੀਕੇ]], ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) |
||
| ਮੌਤ_ਦਾ_ਕਾਰਨ = |
| ਮੌਤ_ਦਾ_ਕਾਰਨ = |
||
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ =ਭਾਰਤੀ |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ =ਭਾਰਤੀ |
||
| ਪੇਸ਼ਾ =ਨਾਵਲਕਾਰ |
| ਪੇਸ਼ਾ =ਨਾਵਲਕਾਰ |
||
| ਪਛਾਣੇ_ਕੰਮ = |
| ਪਛਾਣੇ_ਕੰਮ =ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ |
||
| ਜੀਵਨ_ਸਾਥੀ =ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਮੁਖਤਿਆਰ ਕੌਰ |
| ਜੀਵਨ_ਸਾਥੀ = {{plainlist| |
||
* ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਮੁਖਤਿਆਰ ਕੌਰ |
|||
* ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ |
|||
| ਬੱਚੇ =4 ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ |
|||
}} |
|||
| ਬੱਚੇ = {{plainlist| |
|||
* 5 |
|||
*ਅਮਰਜੀਤ |
|||
*ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ |
|||
*ਕੰਵਲਜੀਤ ਕੌਰ |
|||
*ਰੁਪਿੰਦਰਜੀਤ ਕੌਰ |
|||
*ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ |
|||
}} |
|||
| ਧਰਮ = ਸਿੱਖ |
| ਧਰਮ = ਸਿੱਖ |
||
| ਸਿਆਸਤ = |
| ਸਿਆਸਤ = |
||
ਲਕੀਰ 23: | ਲਕੀਰ 33: | ||
| ਹੋਰ_ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ = |
| ਹੋਰ_ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਦਵਾਰ = |
||
}} |
}} |
||
'''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' (ਜਨਮ 27 ਜੂਨ 1919 - 01 ਫਰਵਰੀ 2020) ਪੰਜਾਬੀ [[ਨਾਵਲਕਾਰ]], [[ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] ਅਤੇ [[ਲੇਖਕ]] ਸੀ। ਉਹ 2007 ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ ਸੀ।<ref>{{Cite web|url=https://www.unp.me/f46/jaswant-kanwal-chosen-as-sahit-shiromani-31993/|title=Jaswant Kanwal chosen as Sahit Shiromani|date=July 24, 2008|website=UNP|language=en-US|access-date=2019-07-29}}</ref> |
|||
'''ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ''' (ਜਨਮ 27 ਜੂਨ 1919) ਪੰਜਾਬੀ [[ਨਾਵਲਕਾਰ]], ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ [[ਢੁੱਡੀਕੇ]] (ਜ਼ਿਲਾ [[ਮੋਗਾ]]) ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਮੁਹੱਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। 1943 ਵਿੱਚ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮੁਖਤਿਆਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਚਾਰ ਧੀਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਅੱਜ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਪੁੱਤਰ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੋ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬੇਟਿਆਂ ਹਰਮੀਤ ਤੇ [[ਸੁਮੀਤ]] ਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ। ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਵਿਦਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਪਰ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਚੇਟਕ ਮਲਾਇਆ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮਲਾਇਆ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਿਆਰ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਿਆਰ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਮੁਟਿਆਰ ਹੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਵਲ ਹੁਰੀਂ ਵੀ ਉਥੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਅੰਤ ਇਥੇ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦੀ ਖਾਤਰ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਚੌਕੀਦਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦਿਆਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਹਲ ਵੀ ਵਾਹਿਆ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਸੀ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੀ ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਉਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ, ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਤੇ [[ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ|ਸਾਹਿਤਕ]] ਭੁੱਖ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਬਾਕੀ ਬਚਦਾ ਸਮਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਂਦੇ। ਇਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਨਾਵਲ ਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ। ‘‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ'' ਦੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਵੁਕ, ਕਾਵਿਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਤੇ ਸੂਖਮ ਭਾਵੀ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ‘ਸੱਚ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ' 1944 ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਿਨ ਵੀ ਆਏ ਜਦ ਪਾਠਕ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਹਿ ਨਾਵਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿ ਹੱਥੋਂ ਹੱਥ ਵਿਕ ਗਿਆ। ਕੰਵਲ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫਰ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਗੈਰ-ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ 1941-42 ਵਿੱਚ [[ਵਾਰਤਕ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ' ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। |
|||
==ਜ਼ਿੰਦਗੀ== |
|||
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ [[ਢੁੱਡੀਕੇ]] (ਜ਼ਿਲਾ [[ਮੋਗਾ]]) ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਮਾਹਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। 1943 ਵਿੱਚ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮੁਖਤਿਆਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਚਾਰ ਧੀਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਕੰਵਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਪਰ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਚੇਟਕ ਮਲਾਇਆ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮਲਾਇਆ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਆਖਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਿਆਰ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਮੁਟਿਆਰ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਵਲ ਹੁਰੀਂ ਵੀ ਉਥੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਅੰਤ ਇਥੇ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦੀ ਖਾਤਰ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਚੌਕੀਦਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦਿਆਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਹਲ ਵੀ ਵਾਹਿਆ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਸੀ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੀ ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਉਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ, ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਤੇ [[ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ|ਸਾਹਿਤਕ]] ਭੁੱਖ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਬਾਕੀ ਬਚਦਾ ਸਮਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਂਦੇ। ਇਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਨਾਵਲ ਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ। ‘‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ ਦੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਵੁਕ, ਕਾਵਿਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਤੇ ਸੂਖਮ ਭਾਵੀ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ‘ਸੱਚ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ' 1944 ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਿਨ ਵੀ ਆਏ ਜਦ ਪਾਠਕ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਹਿ ਨਾਵਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿ ਹੱਥੋਂ ਹੱਥ ਵਿਕ ਗਿਆ। ਕੰਵਲ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫਰ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਗੈਰ-ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ 1941-42 ਵਿੱਚ [[ਵਾਰਤਕ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ' ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ-ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਕੰਵਲ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤੀ, ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਵਲਕਾਰ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਈ ਹੋਵੇ।<ref>{{Cite web|url=https://www.punjabitribuneonline.com/2020/02/%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%9c%e0%a8%be%e0%a8%ac-%e0%a8%a6%e0%a8%be-%e0%a8%b6%e0%a8%be%e0%a8%b9-%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a8%b8%e0%a8%b5%e0%a9%b0%e0%a8%a4-%e0%a8%95/|title=ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ਾਹ ਰਾਂਝਾ ਜਸਵੰਤ ਕੰਵਲ|last=ਸਵਰਾਜਬੀਰ|first=|date=2020-02-02|website=Punjabi Tribune Online|publisher=|language=hi-IN|access-date=2020-02-03|archive-date=2020-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200413182936/https://www.punjabitribuneonline.com/2020/02/%e0%a8%aa%e0%a9%b0%e0%a8%9c%e0%a8%be%e0%a8%ac-%e0%a8%a6%e0%a8%be-%e0%a8%b6%e0%a8%be%e0%a8%b9-%e0%a8%b0%e0%a8%be%e0%a8%82%e0%a8%9d%e0%a8%be-%e0%a8%9c%e0%a8%b8%e0%a8%b5%e0%a9%b0%e0%a8%a4-%e0%a8%95/|dead-url=yes}}</ref> |
|||
==ਰਚਨਾਵਾਂ== |
==ਰਚਨਾਵਾਂ== |
||
===ਪਾਲੀ=== |
===ਪਾਲੀ=== |
||
ਪਿਆਰ, ਪੀੜ, ਵੇਦਨਾ ਤੇ ਦਿਲੀ ਵਲਵਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਾਵਲ ‘‘ਪਾਲੀ |
ਪਿਆਰ, ਪੀੜ, ਵੇਦਨਾ ਤੇ ਦਿਲੀ ਵਲਵਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਾਵਲ ‘‘ਪਾਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਵਲ ਸੀ। ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਨਾਲ ਜਦ ਵੀ ਕਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਨਾਵਲ ਪਿਤਾਮਾ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੀ ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਆਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ‘‘ਮੈਂ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿਛਿਓਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਦਮ ਹੀ ਘਬਰਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਘਬਰਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਭੇਜ ਦਿੰਦੇ ਮੈਂ ਆਪ ਚਲ ਕੇ ਆਉਂਦਾ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਇੰਨਾ ਕਸ਼ਟ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ। ਤਦ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਤੈਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਕਹਿਣ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਕਿ ‘‘ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, ਲਿਖਣਾ ਨਾ ਛੱਡੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}} |
||
===ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ=== |
===ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ=== |
||
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮਾਲਾ ਦਾ ਮੋਤੀ ਤੇ ਅਸਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ, ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿਖਲਾਉਂਦਾ ਨਾਵਲ ‘‘ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ |
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮਾਲਾ ਦਾ ਮੋਤੀ ਤੇ ਅਸਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ, ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿਖਲਾਉਂਦਾ ਨਾਵਲ ‘‘ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਅਤੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪਸੰਦ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਹੈ। ‘‘ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੌਥਾ ਨਾਵਲ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਦੋਂ ਲਿਖਿਆ ਜਦੋਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰਾਂ 'ਤੇ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦਾ ਪਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। |
||
ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਮੋੜ ਲਿਆਂਦਾ। ਸੂਰਜਪੁਰ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਇੰਚਾਰਜ ਲੱਗੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ‘‘ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਕੌਰ |
ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਮੋੜ ਲਿਆਂਦਾ। ਸੂਰਜਪੁਰ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਇੰਚਾਰਜ ਲੱਗੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ‘‘ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਕੌਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਖਤੋ-ਕਿਤਾਬਤ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਕੁੜੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਬਣੀ ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ। ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਤੇ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਹੁਰੀਂ 1955 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ (42 ਸਾਲ) ਇਕੱਠੇ ਰਹੇ। ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}} |
||
===ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ=== |
===ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ=== |
||
ਸਿਦਕੀ, ਸਿਰੜੀ ਤੇ ਸਾਹਸੀ ਕੰਵਲ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੁਝ ਹੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਡਰ, ਭੈਅ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਉਸ ਦੇ ਕਿਤੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਲਿਖਦਿਆਂ- ਲਿਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੰਨੀ ਸੂਰਮਤਾਈ ਆਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 70ਵਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਸ਼ ਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ‘‘ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ |
ਸਿਦਕੀ, ਸਿਰੜੀ ਤੇ ਸਾਹਸੀ ਕੰਵਲ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੁਝ ਹੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਡਰ, ਭੈਅ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਉਸ ਦੇ ਕਿਤੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਲਿਖਦਿਆਂ- ਲਿਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੰਨੀ ਸੂਰਮਤਾਈ ਆਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 70ਵਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਸ਼ ਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ‘‘ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ ਵਰਗੀ ਰਚਨਾ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ। 1971 ਤੋਂ 1972 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੇ ਖਰੜੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ। ਉਧਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਜਿਹੜੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਕਦੇ ਨਾਵਲ ਛਾਪਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਗਰ-ਮਗਰ ਫਿਰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ‘‘ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ ਵਰਗੀ ਰਚਨਾ ਛਾਪਣੋਂ ਡਰ ਗਏ। ਛਾਪੇਖਾਨਿਆਂ 'ਤੇ ਛਾਪੇ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਸਖਤ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਵਲ ਛਾਪ ਸਕਣ। ਅਖੀਰ ‘‘ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ ਨਾਵਲ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਕਾਪੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਮਗਲ ਹੋਈਆਂ ਤੇ ਹੱਥੋਂ ਹੱਥੀਂ ਵਿਕ ਗਈਆਂ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤੀਹ ਰੁਪਏ ਸੀ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਟੁੱਟੀ ਤੇ ਆਰਸੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕੀਮਤ 15 ਰੁਪਏ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਹਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕੀਆਂ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}} |
||
===ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ=== |
===ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ=== |
||
ਕੰਵਲ ਦਾ ਨਾਵਲ 'ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ' [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ|ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਐਵਾਰਡ]] ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਵਲ ਹੈ।<ref>http://www.sahitya-akademi.gov.in/old_version/awa10316.htm#punjabi {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090331234058/http://www.sahitya-akademi.gov.in/old_version/awa10316.htm |date=31 March 2009 }}</ref>ਇਸ ਬਾਬਤ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ [[ਓਡੀਸ਼ਾ|ਉੜੀਸਾ]] ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ 'ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ' ਉਸਦੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਉਭਰੀ। [[ਭੁਬਨੇਸ਼ਵਰ]] ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਚਟਾਨ ਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦਾ ਮੱਠ ਹੈ। ਉਥੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਜਦ ਮੈਂ ਦੂਰ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ [[ਕਲਿੰਗ ਦੀ ਜੰਗ|ਕਲਿੰਗਾ]] ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। [[ਅਸ਼ੋਕ]] ਨੇ ਉਥੇ ਬਹੁਤ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦਾ ਨਾਮੋ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਮਰ ਰਹੇ ਲੱਖਾਂ ਸਿਪਾਹੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਖਾਂ ਕੁਰਲਾਹਟਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਦਿੱਸੇ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਦਾ ਹੀ ਕੁੱਟ ਖਾਂਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਮੇਰੇ ਮੂਹਰੇ ਆਇਆ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲ ਗਈ, ਪਰ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਲਾਭ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੰਸੋ ਦੀ ਇੱਕ ਇਕ ਗੱਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਟੁੰਬਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮਰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਨਾਵਲ ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਕੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਰੂਹ ਦਾ ਰੱਜ ਮਿਲਿਆ। ਕੰਵਲ ਨੇ ਕੋਈ ਤੀਹ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਵਲ, ਦਸ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਚਾਰ ਨਿਬੰਧ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਇੱਕ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾ ਕੇ ਇਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਕੀਤਾ। |
|||
== ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ - ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਮੁਤਾਬਕ == |
|||
ਕੰਵਲ ਦਾ ਨਾਵਲ ‘‘ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ'' ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਬਤ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ‘‘ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ'' ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਉਭਰੀ। ਭੁਬਨੇਸ਼ਵਰ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਚਟਾਨ ਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦਾ ਮੱਠ ਹੈ। ਉਥੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਜਦ ਮੈਂ ਦੂਰ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਲਿੰਗਾ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਉਥੇ ਬਹੁਤ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦਾ ਨਾਮੋ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਮਰ ਰਹੇ ਲੱਖਾਂ ਸਿਪਾਹੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਖਾਂ ਕੁਰਲਾਹਟਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਦਿੱਸੇ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਦਾ ਹੀ ਕੁੱਟ ਖਾਂਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਮੇਰੇ ਮੂਹਰੇ ਆਇਆ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲ ਗਈ, ਪਰ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਲਾਭ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੰਸੋ ਦੀ ਇੱਕ ਇਕ ਗੱਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਟੁੰਬਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮਰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਨਾਵਲ ‘‘ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ'' ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਕੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਰੂਹ ਦਾ ਰੱਜ ਮਿਲਿਆ। ਕੰਵਲ ਨੇ ਕੋਈ ਤੀਹ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਵਲ, ਦਸ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਚਾਰ ਨਿਬੰਧ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਇੱਕ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾ ਕੇ ਇਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਕੀਤਾ। |
|||
===ਨਾਵਲ=== |
===ਨਾਵਲ=== |
||
# ਸੱਚ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ - 1944 |
|||
# ਪਾਲੀ - 1946 |
|||
*''[[ਪਾਲੀ]]'' |
|||
# ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ - 1949 |
|||
*''[[ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ]]'' |
|||
# ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ - 1953 |
|||
*''[[ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ]]'' |
|||
# ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ - 1954 |
|||
*''[[ਤਾਰੀਖ ਵੇਖਦੀ ਹੈ]]'' |
|||
# ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼ - 1956 |
|||
# ਰੂਪਧਾਰਾ - 1959 |
|||
*''[[ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ]]'' |
|||
# [[ਹਾਣੀ (ਨਾਵਲ)|ਹਾਣੀ]] - 1961 |
|||
*''[[ਜੇਰਾ]]'' |
|||
# ਭਵਾਨੀ - 1963 |
|||
*''[[ਹਾਣੀ]]'' |
|||
# ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ - 1966 |
|||
*''[[ਬਰਫ ਦੀ ਅੱਗ]]'' |
|||
# ਜੇਰਾ - 1968 |
|||
*''[[ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ]]'' |
|||
# ਬਰਫ਼ ਦੀ ਅੱਗ - 1970 |
|||
*''[[ਰੂਪਮਤੀ]]'' |
|||
# ਤਾਰੀਖ਼ ਵੇਖਦੀ ਹੈ - 1973 |
|||
*''[[ਮਾਈ ਦਾ ਲਾਲ]]'' |
|||
# ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ – 1975 |
|||
*''[[ਮੂਮਲ]]'' |
|||
# ਮਨੁੱਖਤਾ - 1979''' ''' |
|||
*''[[ਮੋੜਾ]]'' |
|||
# ਮੋੜਾ - 1980 |
|||
*''[[ਜੰਗਲ ਦੇ ਸ਼ੇਰ]]'' |
|||
# ਸੁਰ ਸਾਂਝ - 1984 |
|||
*''[[ਕੌਮੀ ਵਸੀਅਤ]]'' |
|||
# ਐਨਿਆਂ 'ਚੋਂ ਉੱਠੋ ਸੂਰਮਾਂ - 1985 |
|||
*''[[ਐਂਨਿਆਂ 'ਚੋ ਉਠੋ ਸੁਰਮਾ]]'' |
|||
# ਅਹਿਸਾਸ – 1990 ਅਪ੍ਰੈਲ |
|||
*''[[ਮਨੁੱਖਤਾ]]'' |
|||
# ਖੂਬਸੂਰਤ ਦੁਸ਼ਮਣ - 1992 |
|||
*''[[ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ]]'' |
|||
# ਤੋਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ – 1993 ਅਗਸਤ 6 |
|||
*[[ਲੱਧਾ ਪਰੀ ਨੇ ਚੰਨ ਉਜਾੜ ਵਿੱਚੋਂ]] |
|||
# ਚਿੱਕੜ ਦੇ ਕੰਵਲ - 1996 |
|||
*[[ਇੱਕ ਹੋਰ ਹੈਲਨ]] |
|||
# ਰੂਪਮਤੀ - 1996 |
|||
*[[ਰੂਪਧਾਰਾ]] |
|||
# ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਅਹਿ ਨਾਨਕ (ਭਾਗ-1) -1996 |
|||
*[[ਭਵਾਨੀ]] |
|||
# ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਅਹਿ ਨਾਨਕ (ਭਾਗ-2) -1997 |
|||
*[[ਅਹਿਸਾਸ]] |
|||
# ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ – 1997 |
|||
*[[ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਦੁਸ਼ਮਣ]] |
|||
# ਇਕ ਹੋਰ ਹੈਲਨ – 2001 |
|||
*[[ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਐਹ ਨਾਨਕ]] |
|||
# ਸੁੰਦਰਾਂ – 2005 |
|||
*[[ਕਾਲਾ ਹੰਸ]] |
|||
# ਲੱਧਾ ਪਰੀ ਨੇ ਚੰਨ ਉਜਾੜ ਵਿੱਚੋਂ - 2006 |
|||
*[[ਝੀਲ ਦੇ ਮੋਤੀ]] |
|||
===ਕਹਾਣੀਆਂ=== |
===ਕਹਾਣੀਆਂ=== |
||
*[[ਮੇਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ]] (ਚਾਰ ਭਾਗ) |
|||
# ਕੰਡੇ - 1950 |
|||
*[[ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ]] |
|||
# ਸੰਧੂਰ - 1957 |
|||
*[[ਸੰਧੂਰ]] |
|||
# ਰੂਪ ਦੇ ਰਾਖੇ - 1960 |
|||
# ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਮਾਲੀ - 1962 |
|||
# ਰੂਹ ਦਾ ਹਾਣ - 1966 |
|||
# ਮਾਈ ਦਾ ਲਾਲ - 1972 |
|||
*[[ਗੁਵਾਚੀ ਪੱਗ]] |
|||
# ਹਾਉਕਾ ਤੇ ਮੁਸਕਾਣ – 1983 ਜਨਵਰੀ |
|||
# ਗਵਾਚੀ ਪੱਗ - 1985 |
|||
*[[ਮਾਈ ਦਾ ਲਾਲ]] |
|||
# ਜੰਡ ਪੰਜਾਬ ਦਾ - 1995 |
|||
# ਲੰਮੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਪੀੜ - 1995 |
|||
*[[ਚਿੱਕੜ ਦੇ ਕੰਵਲ]] |
|||
# ਸਾਂਝੀ ਪੀੜ – 2003 |
|||
*[[ਲੰਮੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਪੀੜ]] |
|||
===ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ=== |
===ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ=== |
||
*[[ਗੋਰਾ ਮੁੱਖ ਸੱਜਣਾ ਦਾ]] |
|||
*[[ਜੁਹੁੂ ਦਾ ਮੋਤੀ]] |
|||
*[[ਮਰਨ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ]] |
|||
# ਗੋਰਾ ਮੁੱਖ ਸੱਜਣਾ ਦਾ - 1974 |
|||
===ਕਵਿਤਾ=== |
|||
# ਜੁਹੂ ਦਾ ਮੋਤੀ - 1980 |
|||
*[[ਭਾਵਨਾ]] |
|||
# ਮਰਨ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ – 1980 |
|||
*[[ਸਾਧਨਾ]] |
|||
# ਚਿਹਰੇ ਮੋਹਰੇ - 2014 |
|||
===ਲੇਖ=== |
|||
# ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨੀ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਇ |
|||
*[[ਜਿੱਤ ਨਾਮਾਨਾਮਾ]] |
|||
*[[ਸਿੱਖ ਜੱਦੋਜਹਿਦ]] |
|||
=== ਕਵਿਤਾ === |
|||
*[[ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਜਾਰੀ ਰਹੇ]] |
|||
*[[ਕੰਵਲ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ]] |
|||
# ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ (ਖਿਆਲ, ਕਾਵਿ) - 1944 ਮਈ 12 |
|||
*[[ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਚ]] |
|||
# ਭਾਵਨਾ (ਕਾਵਿ) - 1961 |
|||
*[[ਆਪਣਾ ਕੌਮੀ ਘਰ]] |
|||
# ਸਾਧਨਾ - 2002 |
|||
*[[ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ ਸਾਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣ]] |
|||
# ਅਰਾਧਨਾ (ਕਾਵਿ) – 2003 |
|||
*[[ਹਾਲ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ]] |
|||
*[[ਸਚੁ ਕੀ ਬੇਲਾ]] |
|||
=== ਸਿਆਸੀ ਫੀਚਰ / ਲੇਖ === |
|||
*[[ਪੰਜਾਬੀਓ! ਜੀਣਾ ਕਿ ਮਰਨਾ]] |
|||
*[[ਕੌਮੀ ਲਲਕਾਰ]] |
|||
# ਸਿੱਖ ਜੱਦੋਜਹਿਦ - 1985 ਜਨਵਰੀ |
|||
==ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ== |
|||
# ਜਿੱਤਨਾਮਾ/ਦੂਜਾ (ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ) ਜਿੱਤਨਾਮਾ- 1986 ਅਗਸਤ 20 |
|||
*[[ਧੁਰ ਦਰਗ਼ਾਹ]] (2017) |
|||
# ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਜਾਰੀ ਰਹੇ - 1987 |
|||
# ਆਪਣਾ ਕੌਮੀ ਘਰ – 1992 ਅਪ੍ਰੈਲ |
|||
# ਹਾਲ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ – 1996 ਜੂਨ |
|||
# ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ ਸਾਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣ - 1996 |
|||
# ਕੰਵਲ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ - 1998 |
|||
# ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਚ – 1999 |
|||
# ਭਗਤੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸੱਚ - 1999 |
|||
# ਕੌਮੀ ਵਸੀਅਤ (ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਈਮਾਨ ਦੀ ਪਰਖ) – 2003 ਜੁਲਾਈ |
|||
# ਸਚੁ ਕੀ ਬੇਲਾ – 2005 ਜੂਨ 30 |
|||
# ਪੰਜਾਬੀਓ! ਜੀਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨਾ - 2008 |
|||
# ਕੌਮੀ ਲਲਕਾਰ – 2008 |
|||
# ਪੰਜਾਬ! ਤੇਰਾ ਕੀ ਬਣੂੰ? - 2010 |
|||
# ਰੁੜ੍ਹ ਚੱਲਿਆ ਪੰਜਾਬ - 2011 |
|||
# ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਗਾਰ - 2013 |
|||
# ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੱਕ ਸੱਚ – 2014 |
|||
=== ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ / ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ === |
|||
# ਪੁੰਨਿਆਂ ਦਾ ਚਾਨਣ (ਜੀਵਨੀ)- 2007 |
|||
# ਰੂਹ ਦੀਆਂ ਹੇਕਾਂ - 2015 |
|||
# ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ – 2017 |
|||
=== ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਗਭਰੂਟਾਂ ਲਈ === |
|||
# ਹੁਨਰ ਦੀ ਜਿੱਤ (ਨਾਵਲ) - 1964 |
|||
# ਜੰਗਲ ਦੇ ਸ਼ੇਰ (ਨਾਵਲ) – 1974 ਦਸੰਬਰ |
|||
# ਸੂਰਮੇ (ਨਾਵਲ) - 1978 |
|||
# ਮੂਮਲ (ਨਾਵਲ) - 1983 |
|||
# ਨਵਾਂ ਸੰਨਿਆਸ (ਨਾਵਲ) - 1993 |
|||
# ਕਾਲਾ ਹੰਸ (ਨਾਵਲ) - 1995 |
|||
# ਝੀਲ ਦੇ ਮੋਤੀ (ਨਾਵਲ) – 1995 |
|||
# ਕੀੜੀ ਦਾ ਹੰਕਾਰ (ਕਹਾਣੀਆਂ)- 1996 |
|||
=== ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ === |
|||
# ਦੇਵਦਾਸ – 1964 ਮਾਰਚ 14 |
|||
# ਮਾਰਕਸੀ ਲੈਨਿਨੀ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਮਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ |
|||
(ਮਾਓ ਸੇ ਤੁੰਗ) ਅਨੁਵਾਦਕ ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ |
|||
=== ਰਚਨਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ === |
|||
# ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਰਚਨਾ - 1995 |
|||
# ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-1) - 1997 |
|||
# ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-2) - 1997 |
|||
# ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-3) - 1997 |
|||
# ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-4) - 1997 |
|||
# ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਅਹਿ ਨਾਨਕ (1 ਤੇ 2) - 1999 ਅਪ੍ਰੈਲ |
|||
# ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-1) - 2005 |
|||
# ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-2) - 2005 |
|||
# ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-3) - 2006 |
|||
# ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-4) - 2006 |
|||
# ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਕਹਾਣੀਆਂ – 2010 |
|||
=== '''ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈਆਂ''' === |
|||
# मिलन (ਹਾਣੀ) हिंदी - 1976 |
|||
# The other Zafarnamah English – 1987 |
|||
# Dawn of the Blood English - 1990/2/1 |
|||
# तोषाली की हंसो (डॉ.रणजीत कौर) हिंदी - 1996 |
|||
# रूपमती (डॉ.रणजीत कौर) हिंदी - 1998 |
|||
# '''मानवता '' '' हिंदी -''' 2012 |
|||
# पूर्णमासी (कुलवंत सिंह कोछड) हिंदी |
|||
# दूसरा ज़फ़रनामा (हरीश जैन) हिंदी |
|||
# جسونت سنگھ کنول (Haani) ہانی شاہ مکھی |
|||
=== ਕੁੱਲ ਕਿਤਾਬਾਂ (101)- (ਜਿੰਨਾ 'ਚੋਂ 8 ਕਿਤਾਬਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਗਭਰੂਟਾਂ ਲਈ ਹਨ) === |
|||
ਨਾਵਲ: 36 |
|||
ਕਹਾਣੀਆਂ : 12 |
|||
ਸਿਆਸੀ ਫੀਚਰ : 17 |
|||
ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ : 5 |
|||
ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ : 3 |
|||
ਵਾਰਤਕ, ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ :6 |
|||
ਰਚਨਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ: 11 |
|||
ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ : 2 |
|||
ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈਆਂ: 9<ref>{{Cite book|title=Jaswant Singh Kanwal Roop Rekha|last=|first=|publisher=Dhudike Prakashan|year=2019|isbn=|location=Ludhiana|pages=150|quote=|via=}}</ref> |
|||
==ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ== |
==ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ== |
||
ਕੰਵਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ |
ਕੰਵਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ 'ਤੋਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ' ਲਈ [[ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ}} |
||
== ਹਵਾਲੇ == |
== ਹਵਾਲੇ == |
||
{{ਹਵਾਲੇ}} |
{{ਹਵਾਲੇ}} |
||
==ਬਾਹਰੀ |
==ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ== |
||
*[http://www.ihues.com/punjabilit/biographies/viewbiography.php?id=7 ਜੀਵਨੀ (ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ)] |
*[http://www.ihues.com/punjabilit/biographies/viewbiography.php?id=7 ਜੀਵਨੀ (ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081005090007/http://www.ihues.com/punjabilit/biographies/viewbiography.php?id=7 |date=2008-10-05 }} |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ]] |
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ]] |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] |
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ]] |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] |
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ]] |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ |
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]] |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1919]] |
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1919]] |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] |
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]] |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ: |
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ]] |
||
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2020]] |
|||
07:40, 19 ਮਾਰਚ 2024 ਮੁਤਾਬਕ ਸਭ ਤੋਂ ਨਵਾਂ ਦੁਹਰਾਅ
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ |
---|
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ (ਜਨਮ 27 ਜੂਨ 1919 - 01 ਫਰਵਰੀ 2020) ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ, ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਹ 2007 ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ ਸੀ।[1]
ਜ਼ਿੰਦਗੀ[ਸੋਧੋ]
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਢੁੱਡੀਕੇ (ਜ਼ਿਲਾ ਮੋਗਾ) ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਮਾਹਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ। 1943 ਵਿੱਚ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮੁਖਤਿਆਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਚਾਰ ਧੀਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਕੰਵਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਵਿੱਦਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਪਰ ਗਿਆਨੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਚੇਟਕ ਮਲਾਇਆ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ ਲੱਗੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਲਿਖਣ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮਲਾਇਆ ਦੀ ਸੌਗਾਤ ਆਖਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਿਆਰ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਮੁਟਿਆਰ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰ ਆਪਣਾ ਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਵਲ ਹੁਰੀਂ ਵੀ ਉਥੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾ ਅੰਤ ਇਥੇ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦੀ ਖਾਤਰ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਚੌਕੀਦਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦਿਆਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਹਲ ਵੀ ਵਾਹਿਆ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਸੀ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਧੀਨ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੀ ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਉਥੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ, ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਭੁੱਖ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਬਾਕੀ ਬਚਦਾ ਸਮਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਉਂਦੇ। ਇਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਨਾਵਲ ਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ। ‘‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ ਦੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਨੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਵਲ ਲਿਖਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਭਾਵੁਕ, ਕਾਵਿਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਤੇ ਸੂਖਮ ਭਾਵੀ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ‘ਸੱਚ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ' 1944 ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਿਨ ਵੀ ਆਏ ਜਦ ਪਾਠਕ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕਹਿ ਨਾਵਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿ ਹੱਥੋਂ ਹੱਥ ਵਿਕ ਗਿਆ। ਕੰਵਲ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫਰ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਗੈਰ-ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ 1941-42 ਵਿੱਚ ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ' ਲਿਖੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ-ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿੰਨੀ ਊਰਜਾ ਕੰਵਲ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤੀ, ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਵਲਕਾਰ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਈ ਹੋਵੇ।[2]
ਰਚਨਾਵਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਪਾਲੀ[ਸੋਧੋ]
ਪਿਆਰ, ਪੀੜ, ਵੇਦਨਾ ਤੇ ਦਿਲੀ ਵਲਵਲਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਾਵਲ ‘‘ਪਾਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਨਾਵਲ ਸੀ। ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਨਾਲ ਜਦ ਵੀ ਕਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਨਾਵਲ ਪਿਤਾਮਾ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੀ ਨਗਰੀ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਆਏ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਦੇ ਹਨ, ‘‘ਮੈਂ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿਛਿਓਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਦਮ ਹੀ ਘਬਰਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਘਬਰਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, ਮੈਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਭੇਜ ਦਿੰਦੇ ਮੈਂ ਆਪ ਚਲ ਕੇ ਆਉਂਦਾ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਇੰਨਾ ਕਸ਼ਟ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ। ਤਦ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਤੈਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਕਹਿਣ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਕਿ ‘‘ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, ਲਿਖਣਾ ਨਾ ਛੱਡੀ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ[ਸੋਧੋ]
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮਾਲਾ ਦਾ ਮੋਤੀ ਤੇ ਅਸਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ, ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿਖਲਾਉਂਦਾ ਨਾਵਲ ‘‘ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਅਤੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪਸੰਦ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ ਹੈ। ‘‘ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੌਥਾ ਨਾਵਲ ਸੀ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਦੋਂ ਲਿਖਿਆ ਜਦੋਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰਾਂ 'ਤੇ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦਾ ਪਤਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਮੋੜ ਲਿਆਂਦਾ। ਸੂਰਜਪੁਰ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਇੰਚਾਰਜ ਲੱਗੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ‘‘ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਕੌਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਖਤੋ-ਕਿਤਾਬਤ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਕੁੜੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਬਣੀ ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ। ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਤੇ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਹੁਰੀਂ 1955 ਤੋਂ 1997 ਤੱਕ (42 ਸਾਲ) ਇਕੱਠੇ ਰਹੇ। ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ ਡਾ ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ[ਸੋਧੋ]
ਸਿਦਕੀ, ਸਿਰੜੀ ਤੇ ਸਾਹਸੀ ਕੰਵਲ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੁਝ ਹੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਡਰ, ਭੈਅ ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਉਸ ਦੇ ਕਿਤੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਲਿਖਦਿਆਂ- ਲਿਖਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੰਨੀ ਸੂਰਮਤਾਈ ਆਈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 70ਵਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦਸ਼ ਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ‘‘ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ ਵਰਗੀ ਰਚਨਾ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ। 1971 ਤੋਂ 1972 ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੇ ਖਰੜੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ। ਉਧਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲੱਗ ਗਈ। ਜਿਹੜੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਕਦੇ ਨਾਵਲ ਛਾਪਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਗਰ-ਮਗਰ ਫਿਰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ‘‘ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ ਵਰਗੀ ਰਚਨਾ ਛਾਪਣੋਂ ਡਰ ਗਏ। ਛਾਪੇਖਾਨਿਆਂ 'ਤੇ ਛਾਪੇ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਸਖਤ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਵਲ ਛਾਪ ਸਕਣ। ਅਖੀਰ ‘‘ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ ਨਾਵਲ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਕਾਪੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਮਗਲ ਹੋਈਆਂ ਤੇ ਹੱਥੋਂ ਹੱਥੀਂ ਵਿਕ ਗਈਆਂ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤੀਹ ਰੁਪਏ ਸੀ। ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਟੁੱਟੀ ਤੇ ਆਰਸੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਕੀਮਤ 15 ਰੁਪਏ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਹਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਕਾਪੀਆਂ ਵਿਕੀਆਂ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ[ਸੋਧੋ]
ਕੰਵਲ ਦਾ ਨਾਵਲ 'ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ' ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਵਲ ਹੈ।[3]ਇਸ ਬਾਬਤ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਿਆਂ 'ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ' ਉਸਦੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਉਭਰੀ। ਭੁਬਨੇਸ਼ਵਰ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਚਟਾਨ ਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਦਾ ਮੱਠ ਹੈ। ਉਥੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਜਦ ਮੈਂ ਦੂਰ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕਲਿੰਗਾ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਅਸ਼ੋਕ ਨੇ ਉਥੇ ਬਹੁਤ ਕਤਲੇਆਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦਾ ਨਾਮੋ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਮਰ ਰਹੇ ਲੱਖਾਂ ਸਿਪਾਹੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਖਾਂ ਕੁਰਲਾਹਟਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਦਿੱਸੇ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਦਾ ਹੀ ਕੁੱਟ ਖਾਂਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਮੇਰੇ ਮੂਹਰੇ ਆਇਆ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲ ਗਈ, ਪਰ ਘੱਟ-ਗਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਲਾਭ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੰਸੋ ਦੀ ਇੱਕ ਇਕ ਗੱਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਟੁੰਬਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮਰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕੰਵਲ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਨਾਵਲ ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ ਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਕੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਰੂਹ ਦਾ ਰੱਜ ਮਿਲਿਆ। ਕੰਵਲ ਨੇ ਕੋਈ ਤੀਹ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਵਲ, ਦਸ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਚਾਰ ਨਿਬੰਧ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਇੱਕ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾ ਕੇ ਇਸ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਕੀਤਾ।
ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ - ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਮੁਤਾਬਕ[ਸੋਧੋ]
ਨਾਵਲ[ਸੋਧੋ]
- ਸੱਚ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ - 1944
- ਪਾਲੀ - 1946
- ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ - 1949
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ - 1953
- ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ - 1954
- ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼ - 1956
- ਰੂਪਧਾਰਾ - 1959
- ਹਾਣੀ - 1961
- ਭਵਾਨੀ - 1963
- ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ - 1966
- ਜੇਰਾ - 1968
- ਬਰਫ਼ ਦੀ ਅੱਗ - 1970
- ਤਾਰੀਖ਼ ਵੇਖਦੀ ਹੈ - 1973
- ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ – 1975
- ਮਨੁੱਖਤਾ - 1979
- ਮੋੜਾ - 1980
- ਸੁਰ ਸਾਂਝ - 1984
- ਐਨਿਆਂ 'ਚੋਂ ਉੱਠੋ ਸੂਰਮਾਂ - 1985
- ਅਹਿਸਾਸ – 1990 ਅਪ੍ਰੈਲ
- ਖੂਬਸੂਰਤ ਦੁਸ਼ਮਣ - 1992
- ਤੋਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ – 1993 ਅਗਸਤ 6
- ਚਿੱਕੜ ਦੇ ਕੰਵਲ - 1996
- ਰੂਪਮਤੀ - 1996
- ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਅਹਿ ਨਾਨਕ (ਭਾਗ-1) -1996
- ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਅਹਿ ਨਾਨਕ (ਭਾਗ-2) -1997
- ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ – 1997
- ਇਕ ਹੋਰ ਹੈਲਨ – 2001
- ਸੁੰਦਰਾਂ – 2005
- ਲੱਧਾ ਪਰੀ ਨੇ ਚੰਨ ਉਜਾੜ ਵਿੱਚੋਂ - 2006
ਕਹਾਣੀਆਂ[ਸੋਧੋ]
- ਕੰਡੇ - 1950
- ਸੰਧੂਰ - 1957
- ਰੂਪ ਦੇ ਰਾਖੇ - 1960
- ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਮਾਲੀ - 1962
- ਰੂਹ ਦਾ ਹਾਣ - 1966
- ਮਾਈ ਦਾ ਲਾਲ - 1972
- ਹਾਉਕਾ ਤੇ ਮੁਸਕਾਣ – 1983 ਜਨਵਰੀ
- ਗਵਾਚੀ ਪੱਗ - 1985
- ਜੰਡ ਪੰਜਾਬ ਦਾ - 1995
- ਲੰਮੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਪੀੜ - 1995
- ਸਾਂਝੀ ਪੀੜ – 2003
ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ[ਸੋਧੋ]
- ਗੋਰਾ ਮੁੱਖ ਸੱਜਣਾ ਦਾ - 1974
- ਜੁਹੂ ਦਾ ਮੋਤੀ - 1980
- ਮਰਨ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ – 1980
- ਚਿਹਰੇ ਮੋਹਰੇ - 2014
- ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨੀ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਇ
ਕਵਿਤਾ[ਸੋਧੋ]
- ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ (ਖਿਆਲ, ਕਾਵਿ) - 1944 ਮਈ 12
- ਭਾਵਨਾ (ਕਾਵਿ) - 1961
- ਸਾਧਨਾ - 2002
- ਅਰਾਧਨਾ (ਕਾਵਿ) – 2003
ਸਿਆਸੀ ਫੀਚਰ / ਲੇਖ[ਸੋਧੋ]
- ਸਿੱਖ ਜੱਦੋਜਹਿਦ - 1985 ਜਨਵਰੀ
- ਜਿੱਤਨਾਮਾ/ਦੂਜਾ (ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ) ਜਿੱਤਨਾਮਾ- 1986 ਅਗਸਤ 20
- ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਜਾਰੀ ਰਹੇ - 1987
- ਆਪਣਾ ਕੌਮੀ ਘਰ – 1992 ਅਪ੍ਰੈਲ
- ਹਾਲ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ – 1996 ਜੂਨ
- ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ ਸਾਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣ - 1996
- ਕੰਵਲ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ - 1998
- ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਚ – 1999
- ਭਗਤੀ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸੱਚ - 1999
- ਕੌਮੀ ਵਸੀਅਤ (ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਈਮਾਨ ਦੀ ਪਰਖ) – 2003 ਜੁਲਾਈ
- ਸਚੁ ਕੀ ਬੇਲਾ – 2005 ਜੂਨ 30
- ਪੰਜਾਬੀਓ! ਜੀਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨਾ - 2008
- ਕੌਮੀ ਲਲਕਾਰ – 2008
- ਪੰਜਾਬ! ਤੇਰਾ ਕੀ ਬਣੂੰ? - 2010
- ਰੁੜ੍ਹ ਚੱਲਿਆ ਪੰਜਾਬ - 2011
- ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵੰਗਾਰ - 2013
- ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹੱਕ ਸੱਚ – 2014
ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ / ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ[ਸੋਧੋ]
- ਪੁੰਨਿਆਂ ਦਾ ਚਾਨਣ (ਜੀਵਨੀ)- 2007
- ਰੂਹ ਦੀਆਂ ਹੇਕਾਂ - 2015
- ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ – 2017
ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਗਭਰੂਟਾਂ ਲਈ[ਸੋਧੋ]
- ਹੁਨਰ ਦੀ ਜਿੱਤ (ਨਾਵਲ) - 1964
- ਜੰਗਲ ਦੇ ਸ਼ੇਰ (ਨਾਵਲ) – 1974 ਦਸੰਬਰ
- ਸੂਰਮੇ (ਨਾਵਲ) - 1978
- ਮੂਮਲ (ਨਾਵਲ) - 1983
- ਨਵਾਂ ਸੰਨਿਆਸ (ਨਾਵਲ) - 1993
- ਕਾਲਾ ਹੰਸ (ਨਾਵਲ) - 1995
- ਝੀਲ ਦੇ ਮੋਤੀ (ਨਾਵਲ) – 1995
- ਕੀੜੀ ਦਾ ਹੰਕਾਰ (ਕਹਾਣੀਆਂ)- 1996
ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ[ਸੋਧੋ]
- ਦੇਵਦਾਸ – 1964 ਮਾਰਚ 14
- ਮਾਰਕਸੀ ਲੈਨਿਨੀ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਮਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
(ਮਾਓ ਸੇ ਤੁੰਗ) ਅਨੁਵਾਦਕ ਰਣਧੀਰ ਸਿੰਘ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ
ਰਚਨਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ[ਸੋਧੋ]
- ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਰਚਨਾ - 1995
- ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-1) - 1997
- ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-2) - 1997
- ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-3) - 1997
- ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲ (ਭਾਗ-4) - 1997
- ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਅਹਿ ਨਾਨਕ (1 ਤੇ 2) - 1999 ਅਪ੍ਰੈਲ
- ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-1) - 2005
- ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-2) - 2005
- ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-3) - 2006
- ਮੇਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ (ਭਾਗ-4) - 2006
- ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਕਹਾਣੀਆਂ – 2010
ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈਆਂ[ਸੋਧੋ]
- मिलन (ਹਾਣੀ) हिंदी - 1976
- The other Zafarnamah English – 1987
- Dawn of the Blood English - 1990/2/1
- तोषाली की हंसो (डॉ.रणजीत कौर) हिंदी - 1996
- रूपमती (डॉ.रणजीत कौर) हिंदी - 1998
- मानवता हिंदी - 2012
- पूर्णमासी (कुलवंत सिंह कोछड) हिंदी
- दूसरा ज़फ़रनामा (हरीश जैन) हिंदी
- جسونت سنگھ کنول (Haani) ہانی شاہ مکھی
ਕੁੱਲ ਕਿਤਾਬਾਂ (101)- (ਜਿੰਨਾ 'ਚੋਂ 8 ਕਿਤਾਬਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਗਭਰੂਟਾਂ ਲਈ ਹਨ)[ਸੋਧੋ]
ਨਾਵਲ: 36
ਕਹਾਣੀਆਂ : 12
ਸਿਆਸੀ ਫੀਚਰ : 17
ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ : 5
ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵ : 3
ਵਾਰਤਕ, ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ :6
ਰਚਨਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ: 11
ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀਆਂ : 2
ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈਆਂ: 9[4]
ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ[ਸੋਧੋ]
ਕੰਵਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ 'ਤੋਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ' ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Jaswant Kanwal chosen as Sahit Shiromani". UNP (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). July 24, 2008. Retrieved 2019-07-29.
- ↑ ਸਵਰਾਜਬੀਰ (2020-02-02). "ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ਾਹ ਰਾਂਝਾ ਜਸਵੰਤ ਕੰਵਲ". Punjabi Tribune Online (in ਹਿੰਦੀ). Archived from the original on 2020-04-13. Retrieved 2020-02-03.
{{cite web}}
: Unknown parameter|dead-url=
ignored (|url-status=
suggested) (help) - ↑ http://www.sahitya-akademi.gov.in/old_version/awa10316.htm#punjabi Archived 31 March 2009 at the Wayback Machine.
- ↑ Jaswant Singh Kanwal Roop Rekha. Ludhiana: Dhudike Prakashan. 2019. p. 150.
ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ[ਸੋਧੋ]
- ਜੀਵਨੀ (ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ) Archived 2008-10-05 at the Wayback Machine.
- CS1 errors: unsupported parameter
- CS1 ਹਿੰਦੀ-language sources (hi)
- Articles using infobox templates with no data rows
- Pages using infobox person with unknown parameters
- No local image but image on Wikidata
- Articles with unsourced statements
- ਪੰਜਾਬੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਲੇਖਕ
- ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲਕਾਰ
- ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਾਣੀਕਾਰ
- ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ
- ਜਨਮ 1919
- ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ
- ਮੋਗਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ
- ਮੌਤ 2020