Pole

Rzeczpospolita Polska Republik Polen
Flagge Polens Wappen Polens Flagg Wabbè
Amtsschbrooch	Polnisch
Hauptschdadt	Warschau (Warszawa)
Schdaadsform	Parlamentarische Republik
Schdaadsowwahaupt	Staatspräsident Andrzej Duda
Regierungschef	Premierminister Donald Tusk
Fläsch	312.679 km²
Oiwohnazahl	38 485 779 (31. März 2014)
Bevelkarungsdischd	123 Oiwohna pro km²
Bevelkarungsendwigglung	▼ −0,0738 % im Johr
Bruddoinnlandsbrodugd Total (nominal) Total (PPP) BIP/Einw. (nominal) BIP/Einw. (PPP)	2011 513,8 Milliarden USD (22.) 771,6 Milliarden USD (20.) 13.540 USD (51.) 20.334 USD (45.)
Human Development Index	▲ 0,813 (39.)
Währung	Złoty (1 zł = 100 Groszy)
Grindung	960–992 n. Chr.
U'abhängischkaid	11. November 1918
Nadsionalhymne	Mazurek Dąbrowskiego
Zaidzoon	UTC+1 MEZ UTC+2 MESZ (März bis Oktober)
Kfz-Kennzeiche	PL
Internet-TLD	.pl
Telefonvorwahl	+48
]]

Pole (polnisch: Polska) amdlisch Rzeczpospolita Polska (Republik Pole) iss en Schdaad im esdlische Middleuropa. Midd enere Fläsch vun 312.679 km² unn midd 38 486 000 Oiwuhner iss Pole sowohl fläschemäßisch als aa vun de Oiwuhnerzahl her de sibbdgreeschd Schdaad in Europa. Saidem erschde Mai 2004 iss Pole in de EU, außadem is es in de NATO, in de OECD, in de OSZE unn als uuabhängischa õõakannda Schdaad in de UNO.

Geographie

Topographischi Kadd vun Pole

Pole grenzd im Norde an die Oschdsee unn Russlond, im Oschde an Lidaue, Waißrusslond unn die Ukraine, im Siede an die Slowakai unn Tschechie unn im Weschde an Daitschlond. Pole hot 3.583 km Schdaadsgrenz, 524 devuu valaafe in de Oschdsee unn 1.221 dorsch Fliss. Die Nord-Sied-Aschdreggung vum Kap Rozewie im Norde bis zum Opołonek im Siede dudd 649 Kilomeder bedraachde. Die Weschd-Oschd-Aschdreggung vun Cedynia im Weschde bis zum Knie vum Bug bai Horodło im Oschde dudd 689 Kilomeder bedraache. De Middlpungd vun Pole, gemesse am Grådnedz, is Ozorków.

Pole lässd sisch grobb in drai Londschafde oidaile: Erschdmol zu nenne wär es kischdenahe Tieflond im Norde, welles nie iwwer 200 Meder hinausgehd. Aa die Midd vun Pole is däälwais vun dem Tieflond oigenumme. Die zwädde Zon iss en Hiechllond welles sisc vun Zielona Gora (Grienbärsch) im Weschde bis Swietokrzyskie im Oschde. Die dridde Zon iss die Hochgebärgszon im Siede, welle vun Middlgebirsche, awwa aa vun Hochgebirsch aigenumme is. De Heggschde Bärsch is de Rysy in de Hohe Tatra.

Pole werd vun viele Fliss dorschflosse oda hat Õõdääl drõõ, jedzad werre die polnische Haubdfliss genennd. De längschd Fluss is die Wisla (Waichsel), welle 1.047 km vun de siedische Gebirsche in die Oschdsee fließd. Greeßere Fliss sinn aa de Bug midd 587 km, Narew midd 484 km, San midd 443 km, die Odra (Oder) mdd 742 km, unn die Warta (Warthe) midd 808 km.

Midd 9300 Seeje iwwer eem heggdar is Pole eens vun de seejeraischsde Länna uff de Weld. De greeschde See is de Śniardwy (Spirdingsee) midd 114 km² Fläsch.

Klima

Es Klima in Pole is gemäßischd. Vun Weschd noo Osch lässd sisch beowachde, dasses Klima vum maritime zum kondinendale iwwergehd, wobai mer als Grenz die Waichsel in de Midd vun Pole nemme konn. Rischdung Oschde werre die Temberadurschwangunge also greeßa unn de Niedaschlaach gehd zerick. Am maischde Niedaschlääch gebbds im Hochgebärg midd uugfähr 1700 Millilidda im Johr. Aa am Meer sinn die Niedaschlääch hoch, im Gegesadz zu Warschau, wos ner 500 Millilidda runnermeschd. Im Nordoschde is die Johresdorschschniddstemberadur midd 5 bis 7°C am niedrigschde, in Weschdpole unn Schlesie midd 8 bis 10°C am heggschde.

Gschischd

Pole um 1025

Im 10.Johrhunnerd hot de Herzoch Mieszko I. ausgehend vum haidische Weschdpole mehrere slawische Schdämm unnerworfe unn in de Johr 966/967 es kadolisch Chrischdedum in saim Raisch aigfiehrd. Im waidere Verlaaf war Pole en wischdische chrisdlische Verbindede vum HRR gege haidnische slawische Schdämm. Bolesław I. Chrobry hot donn zwische 992 unn 1025 es Raisch schdarg vagreßerd, dezukumme is Klääpole, Pommere, Schlesie, Mähre, die Weschdslowakai unn die Lausidz. De selwe Bolesław hot aa midd päpsdlischa Erlauwnis 1025 die Käänischswird endgegenemme derfe. Em Bolesław I. sai Nachfolga henn die Käänischswird widda valore unn sie konnd erschd 1076 vum Bolesław II. Śmiały wirra zerickg'hold werre. Aa die schnell erworwene Gebiede wie Pommere unn Schlesie sinn im schbäda valoore gonge unn es polnische Raisch hot vasuchd in de Oschde zu ekspandiere.

Ååfang vum 12. Johrhunnerd isses Raisch Unnerm Bolesław III. sai Sehn uffgedääld worre, wudorsch Pole zaschbliddad worre is unn sisch aa nedd gege die Mongole zur Wehr gsedzd hawwe kenne. Erschd 1320 is Pole widda en ainisches Keenigraisch worre. 1230 hot Pole die Hilf vum Daitsche Orde gege die Prusse åågfordad, weller sisch esdlisch unn wesdlisch vun de Waichsel niedagelosse unn sisch en aischene Schdaad uffgebaud hot. Władysław I. unn soin Suhn Kazimierz III. Wielki henn am Õõfong vum 14. Johrhunnerd ä Konsolidierungsbolidig bedriwwe, welle en Ausbau vum Lond unn ä Vabesserung vun de Vawaldung umfassd hot. Baim Ausbau vum Lond hot mer vor alle Dinge uff daitsche Oschdsiedla gsedzd, welle sisch in Pole niedagelosse hewwe. Aa jiidische Mensche sinn noch Pole geschdremd, wail dasse in annere Länner vafolgd worre sinn, in Pole hiegege hot mer ihrn Glaawe ausleewe gelossd.

Wärdschafd

Saidem Zammebruch vum Kommunismus hot Pole en schdarges Wärdschafdswaggsdum hiegelechd unn belechd midd sainere Wärdschafdslaischdung (BIP) jedzad de 20. Platz unner de Nadsione uff de Weld unn de 8. in de EU. Said 1990 is die Wärdschafd schdedisch deregulierd unn schdaadlische Unnernemme privadisierd worre. Vun de Polnische Wärdschafdslaischdung werd 57% im Dienschdlaischungsseggdor, 21% im Induschdrieseggdor, siwwe Prozend in de Bauwärdschafd unn drai Prozend in de Londwärdschafd erwärdschafded. 70% werd im Privadseggdor erwärdschafded, wo 75% vun de schaffende Bevelgarung schaffe dudd.

Im 4.Kwardal 2011 sinn 16,2 Millione Persone erwerbstädisch gewessd. Die Erwerbskwod hot bai 56,3% geleje, die Beschäfdigungskwod bai 50,8%. Im Nowemba 2008 sinn 8,8% vun de Pole ohne Arwaid gewessd, bis zum Januar 2012 ware es 13,2% unn mer reschned midd em waidere Aaschdieg. Im Januar 2012 sinn 2,12 Millione Arwaidslose in Pole regischdrierd gewessd.

Pole is reladiv glimblisch dorsch die Wärdschafdskris 2008 gånge. Als Grind werre unner annerem ä guud ausgebaudi Infraschdruggdur unn ä åågepassdi Nudzung vun EU-Ferdermiddl genennd.

Die Lehn in Pole hawwe sisch im Johr 2008 um 6%, 2009 um 2,1%, 2010 um 1,5% unn 2011 um 1,1% gschdaigad. Dodemid sinn die Lohnschdaigarunge vun 2008 bis 2009 zerickgånge. Die Lehn unnerschaide sisch däälwais schdarg vun Region zu Region unn in de vaschiedene Berufsgrubbe. De Dorschschniddslohn hot im Johr 2011 3.399,52 Złoty (PLN) (842 Euro) pro Monad. De Mindeschdlohn dudd agduell 1.500 Złoty (PLN) (371 Euro) pro Monad bedraache, also 41% vum dorschschniddlische Lohn.

2010 hot sisch in Pole es Wärdschafdswaggsdum valångsåmd unn dodemid is die Infladsion aa uff 2,6% gesunge. Saidem isch se widda åågschdiege, im Juni 2011 hot se die 3 Prozend iwwerschridde. De Johresdorschnidd 2011 hot donn bai 3,9 geleje, de EU-Dorschschnidd bai 3,1%. Noch de Erhehung vun de Laitzinse im Juni 2011 uff 4,5% hot mer die Beferschdung, dass die Infladsion schdarg ååschdaige werd.

Während de Kris hawwe sisch die Schdaadsainahme schdarg varingad unn die Schdaadsausgaawe sinn schdarg åågschdiege. Dodorsch hot im Johr 2010 es effendlische Defizid 7,9% vum BIP bedraache unn die Gsamdvaschuldung hot sisch uff 55% ahehd. Im Johr 2011 isses Defizid uff 5,8% vum BIP gesunge, die Gsamdvaschuldung awwa waida uff 56,8% åågschiege. 2009 iss vun de EU en Vafahre gege Pole aigelaided worre wegem hohe Haushaldsdefizid. Jedzd soll ole sai Haushaldsdefizid bis 2012 uff 3% senge.

Pole is fer daitsche Unnernemme eena vun de addragdivschde Schdondorde in Middl- unn Oschdoiropa. Õõraiz sinn dodebai die Midgliedschafd in unn die Ferdermiddl vun de OU, de dynamische Binnemargd (midd annere Worde: billische Arwaidskräfd), die geographisch Näh zu Daitschlond unn dodemid unn aa zu onnere Expoddmärgde, lokale Zulieferer unn Arwaidskräfd, die nedd ner billisch sinn, sonnern aa ä guudi Ausbildung hawwe.

De Außehåndl hot sisch sowohl uff de Impordsaid, als aa uff de Expordsaid schdarg endwiggeld. OU-Länner sinn immer wischdischere Håndlspaddna worre, Pole tädischd 78% vun soine Exporde unn 59,4% vun soine Imporde mid OU-Länner. Dodebai dudd Daitschlond de wischdigschde Håndlspaddna zu Pole darschdelle, 26% vun Exporde gehe do nåå, 22% vun de Imporde kumme vun do. Pole hot derzaid en Außehondlsdefizid vun 12,9 Milliarde Oiro, des heeßt, es sinn Ware im Werd vun 12,9 Milliarde Oiro mehr imbordierd worre, als expordierd worre sinn.

Kwällä

• Geographisch Daade iwwer Pole vun de Uni Kowlenz
• Gschischd vun Pole bis 1918 uff de Said vun de BPB
• Informadsione iwwer die polnisch Wärdschafd uff de Websaid vum Auswärdische Åmd