Caló: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
wikizacja, drobne merytoryczne, drobne redakcyjne |
kat., drobne merytoryczne |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Caló''' (od [[język romski|rom.]] słowa ''kalo'' "czarny", lub od pierwotnego [[język hiszpański|hiszp.]] ''zincaló'' "cygański") - [[pogadialekt]] [[romani|języka romskiego]], uważany też za |
'''Caló''' (od [[język romski|rom.]] słowa ''kalo'' "czarny", lub od pierwotnego [[język hiszpański|hiszp.]] ''zincaló'' "cygański") - [[pogadialekt]] [[romani|języka romskiego]], uważany też za [[gwara|gwarę]] [[język hiszpański|hiszpańskiego]], lub osobny [[języki kreolskie|język kreolski]], którym posługują się [[Andaluzja|andaluzyjscy]] [[Romowie]], zwani Calé (nazwa własna), Gitanos lub dawniej Zincarli ([[etnonim|egzoetnonimy]]). Obok [[Portugalia|portugalsko]][[Brazylia|-brazylijskiego]] Calâo, [[Katalonia|katalońskiego]] Romanó i [[Baskonia|baskijskiego]] Errumantxela tworzy [[Półwysep Iberyjski|iberyjską]] grupę [[pogadialekt]]ów [[romani|języka romskiego]], używanych na terenie [[Hiszpania|Hiszpanii]] i [[Portugalia|Portugalii]] oraz w [[Ameryka Łacińska|Ameryce Łacińskiej]]. |
||
Jak wszystkie [[pogadialekt]]y, Caló powstał w wyniku stopniowego łączenia [[romani|romskiego]] słownictwa ze strukturami [[gramatyka|gramatycznymi]] i [[fonetyka|fonetycznymi]] języka większościowego, w tym przypadku [[Język kastylijski|kastylijskiego]]. Wydawane od [[XV wiek]]u [[antycyganizm|antycygańskie]] prawodawstwo w krajach [[Półwysep Iberyjski|Półwyspu Iberyjskiego]] sprawiło, że tamtejsi [[Romowie]] zatracili najpierw możliwość, a później zdolność swobodnego porozumiewania się w ojczystym [[język]]u. W wyniku przymusowej [[asymilacja kulturowa|asymilacji]] [[język romski]] wyszedł bowiem całkowicie z użycia, powstały jednak nowe [[gwara|gwary]] mieszane, dzięki którym [[Romowie]] mogli zachować odrębność komunikacji wewnątrzgrupowej. |
Jak wszystkie [[pogadialekt]]y, Caló powstał w wyniku stopniowego łączenia [[romani|romskiego]] słownictwa ze strukturami [[gramatyka|gramatycznymi]] i [[fonetyka|fonetycznymi]] języka większościowego, w tym przypadku [[Język kastylijski|kastylijskiego]]. Wydawane od [[XV wiek]]u [[antycyganizm|antycygańskie]] prawodawstwo w krajach [[Półwysep Iberyjski|Półwyspu Iberyjskiego]] sprawiło, że tamtejsi [[Romowie]] zatracili najpierw możliwość, a później zdolność swobodnego porozumiewania się w ojczystym [[język]]u. W wyniku przymusowej [[asymilacja kulturowa|asymilacji]] [[język romski]] wyszedł bowiem całkowicie z użycia, powstały jednak nowe [[gwara|gwary]] mieszane, dzięki którym [[Romowie]] mogli zachować odrębność komunikacji wewnątrzgrupowej. |
||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
{{Hiszpania stub}} |
{{Hiszpania stub}} |
||
{{Języki indoirańskie}} |
|||
| ⚫ | |||
[[Kategoria:Język hiszpański]] |
[[Kategoria:Język hiszpański]] |
||
| ⚫ | |||
[[Kategoria:Języki kreolskie]] |
|||
[[Kategoria:Romowie]] |
[[Kategoria:Romowie]] |
||
Wersja z 10:44, 16 paź 2007
Caló (od rom. słowa kalo "czarny", lub od pierwotnego hiszp. zincaló "cygański") - pogadialekt języka romskiego, uważany też za gwarę hiszpańskiego, lub osobny język kreolski, którym posługują się andaluzyjscy Romowie, zwani Calé (nazwa własna), Gitanos lub dawniej Zincarli (egzoetnonimy). Obok portugalsko-brazylijskiego Calâo, katalońskiego Romanó i baskijskiego Errumantxela tworzy iberyjską grupę pogadialektów języka romskiego, używanych na terenie Hiszpanii i Portugalii oraz w Ameryce Łacińskiej.
Jak wszystkie pogadialekty, Caló powstał w wyniku stopniowego łączenia romskiego słownictwa ze strukturami gramatycznymi i fonetycznymi języka większościowego, w tym przypadku kastylijskiego. Wydawane od XV wieku antycygańskie prawodawstwo w krajach Półwyspu Iberyjskiego sprawiło, że tamtejsi Romowie zatracili najpierw możliwość, a później zdolność swobodnego porozumiewania się w ojczystym języku. W wyniku przymusowej asymilacji język romski wyszedł bowiem całkowicie z użycia, powstały jednak nowe gwary mieszane, dzięki którym Romowie mogli zachować odrębność komunikacji wewnątrzgrupowej.
Kastylijskie dokumenty urzędowe z XVI i XVII wieku wspominają o języku romskim z wyraźną niechęcią, opisując go jako niezrozumiały żargon (hiszp. cingerionza). W literaturze hiszpańskiej (Cervantes i Góngora) co prawda występują Cyganie, ale nie używają Caló. Pozwala to uznać, że w tamtym okresie jeszcze się on ostatecznie nie uformował. Pierwsze poświadczone teksty pochodzą dopiero z XVIII wieku.
Pomimo aury tajemniczości słownictwo Caló przeniknęło do potocznego języka hiszpańskiego za pośrednictwem słów pieśni flamenco, do dialektu andaluzyjskiego oraz do gwary więziennej. Siedemnastowieczna gwara kastylijska również posługiwała się zapożyczeniami z romskiego. Przykłady zapożyczeń: gachó ("człowiek" od rom. gadžo "nie-Rom"), chaval ("chłopiec" od rom. čhavo "chłopiec", "syn"[1]), parné ("pieniądze" od rom. parno "biały" - tu być może w sensie "srebrny"), currelar lub currar ("pracować"), fetén ("wspaniały"), pinreles ("stopa"), biruji ("zimno"), churumbel ("dziecko").
Współczesne Caló jest przedmiotem nieustannego zainteresowania językoznawców. Podjęto nawet próby przywrócenia romskiej leksyki i zastąpienia słów pochodzenia hiszpańskiego wyrazami zaczerpniętymi z innych dialektów romani.
Przypisy
- ↑ (hiszp.) Diccionario Crítico Etimológico Castellano e Hispánico, tom II, str. 347. Joan Corominas i José A. Pascual. Editorial Gredos, Madryt 1989. ISBN 84-249-1363-9.