Hrozawa
 Centrum miasteczka. Budynki byłych żydowskich sklepów i magazynów z 2. połowy XIX wieku, wykorzystywane obecnie w tym samym celu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet |
Hrozawa z siedzibą we wsi Kamsamolskaja |
| Wysokość |
188 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+375 1719 |
| Tablice rejestracyjne |
5 |
Położenie na mapie obwodu mińskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 53°10′10,4″N 27°19′53,6″E/53,169556 27,331556
| |
Hrozawa (biał. Грозава, Грозаў (wariant nazwy), Hrozawa, Hrozau; ros. Грозово, Грозов, Grozowo, Grozow; pol. hist. Hrozów) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie kopylskim obwodu mińskiego, około 16 km na wschód od Kopyla. Do 2015 roku siedziba sielsowietu Hrozawa.
Historia
Historia własności majątku
Pierwsza znana dziś wzmianka o Hrozowie pochodzi z I połowy XVI wieku. Wieś ta wtedy należała do rodziny Olelkowiczów. Od 2. połowy XVI wieku do 1. połowy XVII wieku dobra te należały do Wołodkowiczów.
W 2. połowie XVII wieku majątek przeszedł na własność Radziwiłłów. Według niektórych źródeł w XVII wieku należał do rodziny Mierzejewskich[2]. W XVIII wieku stał się własnością Niezabytowskich. Od 1748 roku do początku XIX wieku Hrozów należał do rodziny Horwattów, Serwacy Stanisław Antoni Horwatt był właścicielem Hrozowa na początku XIX wieku[2]. Później władcami tych dóbr zostali znów Mierzejewscy herbu Szeliga. W połowie XIX wieku właścicielem Hrozowa był Seweryn Mierzejewski, powstaniec styczniowy, któremu władze carskie w 1863 roku zajęły Hrozów w sekwestr, z nakazem sprzedaży. Folwark liczył wtedy 1180 mórg[3] Nabył go wówczas ks. Ludwik Wittgenstein (1799–1866). Jego zięć, ks. Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst (1819–1901), kanclerz Rzeszy Niemieckiej i premier Królestwa Prus sprzedał Hrozów w ręce rosyjskie[4].
Od chwili nabycia majątku przez Ludwika Wittgensteina, dzierżawił go od niego przez wiele lat Karol Kalinowski, brat św. Józefa Kalinowskiego, dowódcy powstania styczniowego na Litwie. Karol zamieszkał w niedalekim Hrozówku (biał. Гразавок), również kupionym przez Wittgensteina[5], zaś w Hrozowie zamieszkał jego ojciec, Andrzej (1805–1878), były dyrektor Instytutu Szlacheckiego w Wilnie. Hrozów był więc siedzibą rodzin wydziedziczonych Mierzejewskich i Kalinowskich jeszcze przez co najmniej kilkanaście lat po wymuszonej sprzedaży majątku.
Rozwój miasteczka
| rok | liczba ludności | liczba domostw |
|---|---|---|
| 1690 | 66 | |
| 1763 | 267 | |
| 1800 | 166 | 30 |
| 1845 | 97 | 19 |
| 1870 | 376 | 99 |
| 1886 | 156 | |
| 1897 | 861 | |
| 1901 | 1032 | 177 |
| 1917 | 1194 | 188 |
| 1924 | 1007 | 182 |
| 1960 | 656 | |
| 1971 | 587 | 189 |
| 1992 | 498 | |
| 1997 | 481 | 197 |
| 1999 | 475 | |
| 2007 | 428 | 167 |
| 2010 | 427 | 159 |
W 1582 roku istniał we wsi folwark i siedziba szlachecka. Wołodkowicze ufundowali tu (między 1600 a 1720 rokiem) dwa prawosławne klasztory, w których wzniesiono 3 cerkwie. Według spisu z 1650 roku we wsi był dwór (9 budynków), folwark, browar i młyn.
W XVIII wieku wieś otrzymała status miasteczka.
Z czasem klasztor św. Mikołaja przeszedł w ręce unitów[3][a]. W 1800 roku w miasteczku istniały dwa drewniane klasztory (św. Jana Teologa (Ewangelisty) z cerkwią pw. Zaśnięcia Matki Bożej i św. Mikołaja z cerkwią pod tym samym wezwaniem), kaplica, karczma i młyn. Organizowano regularne jarmarki i cotygodniowe targi. Świątynię unicką zamieniono na cerkiew prawosławną w 1810 roku[3]. Kościół katolicki, wybudowany w latach 1801–1805, został przekształcony w cerkiew prawosławną w 1877 roku[6][7]. Klasztor św. Jana Teologa został zlikwidowany w 1860[8] (i zburzony po 1917 roku).
W 1863 roku gmina Hrozów liczyła 1963 dusz męskich w 7 starostwach[3].
W 1864 roku otworzono w Hrozowie szkołę powszechną. W 1870 roku były tu 3 cerkwie prawosławne, kościół i kaplica, dwie synagogi. W 1886 roku działały 3 cerkwie, browar, 3 karczmy, 11 sklepów, szkoła powszechna, dwie szkoły żydowskie. Ze spisu w 1897 roku wynika, że istniał tu wtedy kościół, kaplica, szkoła powszechna, poczta, 24 sklepy, zakład garncarski i 2 karczmy. W 1912 roku działały tu: dwuklasowa wiejska szkoła i jednoklasowa powszechna. W 1917 roku przybyła gorzelnia.
W 1921 roku działała tu piekarnia i punkt felczerski, w 1923 roku – 7-letnia szkoła powszechna, felczer, czytelnia, 6 rzemieślników. Od 1930 roku funkcjonował w Hrozowie kołchoz „Internacjonał”.
W 1938 roku obniżono status miejscowości do poziomu wsi.
W 1997 roku pracowały tu: warsztat mechaniczny, punkt weterynaryjny, szkoła średnia, dom kultury, biblioteka, poczta, ambulatorium i 5 sklepów.
W pierwszej dekadzie XXI wieku Hrozawa otrzymała status agromiasteczka.
Obecnie w Hrozawie działa szkoła, przedszkole, przychodnia lekarska, dwie biblioteki, dom kultury i poczta.
Przynależność administracyjna
W I połowie XVI wieku wieś wchodziła w skład księstwa słuckiego. W 1791 roku weszła w skład powiatu słuckiego.
Po II rozbiorze Polski w 1793 roku Hrozów, wcześniej należący do województwa nowogródzkiego Rzeczypospolitej, znalazł się na terenie powiatu słuckiego (ujezdu) guberni mińskiej Imperium Rosyjskiego. W czasie I wojny światowej był przez pewien czas pod administracją niemiecką, a w latach 1919 i 1920 przechodził parę razy pod władzę polską (był wtedy siedzibą gminy Hrozów) i radziecką.
W listopadzie 1920 roku wybuchło powstanie słuckie przeciw nowej władzy radzieckiej. Hrozów wystawił w tym powstaniu Pułk Hrozowski (2 Miejski Pułk Białoruskiej Republiki Ludowej (BRL, a po białorusku – BNR)).
Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Hrozów został przyznany ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.
W 1924 roku Hrozów został siedzibą sielsowietu. Od 2015 roku siedzibą sielsowietu hrozowskiego jest wieś Kamsamolskaja (biał. Камсамольская).
Historia społeczności żydowskiej Hrozowa
Już w latach 70. XIX wieku miejscowi Żydzi dysponowali dwiema synagogami i dwiema szkołami. W okresie międzywojennym główny wzrost liczebności miasteczka był spowodowany masowym napływem ludności żydowskiej, stanowili oni wtedy 70% populacji. W szkole żydowskiej nauczano w języku jidysz, istniała żydowska rada wiejska oraz cmentarz żydowski.
Po agresji Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 roku w byłym radzieckim obozie wojskowym w pobliskiej wsi Koniuchy (biał. Канюхі) zostało urządzone we wrześniu 1941 roku getto, do którego spędzono wszystkich żydowskich mieszkańców Hrozowa i okolic. 18 grudnia 1941 roku prawie wszyscy (poza potrzebnymi jeszcze do różnych prac 74 rodzinami w 6 budynkach) mieszkańcy getta zostali zamordowani w pobliskim lesie. Pozostałe 74 rodziny zostały zabite w lipcu 1942 roku[9].
Istniejące i nieistniejące zabytki
Świątynie
Najstarsze hrozowskie cerkwie monasterskie św. Jana Ewangelisty i św. Mikołaja oraz zabudowania klasztorów sprzed XIX wieku nie zachowały się. Cerkiew Narodzenia Matki Bożej (wybudowana albo zaadaptowana w 1877 roku) też została zburzona w 1965 roku[7].
Kościół pw. Zdjęcia z Krzyża Zbawiciela
Kościół ten, wybudowany w latach 1801–1805, w pobliżu starego rynku, został przekształcony w cerkiew prawosławną w 1877 roku[7]. W 1968 roku budynek wyremontowano i przekazano lokalnemu kołchozowi. Obecnie funkcjonuje w nim klub. Przed budynkiem stoi krzyż poświęcony pamięci walk 2 Miejskiego Pułku Białoruskiej Republiki Ludowej przeciw bolszewikom.
Synagogi
Zachowała się tylko jedna synagoga, przekształcona obecnie w cerkiew.
Pałac
Prawdopodobnie Mierzejewscy wybudowali w Hrozowie między połową XVIII[2][6][10] a początkiem XIX wieku[4] okazały, klasycystyczny pałac. Był to budynek wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, przykryty płaskim dachem. Fasadę ozdabiał czterokolumnowy portyk w wielkim porządku, zwieńczony trójkątnym frontonem, pod którym mieścił się balkon, a na parterze – podjazd dla powozów. Naroża zdobione wydatnym boniowaniem. Innymi elementami dekoracyjnymi były mocno zarysowane obramienia okien i drzwi oraz złożony gzyms podokapowy. Wnętrze miało układ dwutraktowy. Na osi, od frontu mieściła się duża sień (hall) z dwutraktowymi schodami, a od strony północnej (od ogrodu) – wielki, wysunięty ryzalitem salon.
Pałac stał wśród niezbyt rozległego parku krajobrazowego. Przed domem znajdował się wielki gazon, poprzecinany alejkami spacerowymi[4].
Pałac został spalony w czasie II wojny światowej, odbudowano go w latach 1952–1953[2] i do 1975 roku[6] (albo co najmniej do 1987 roku[10]) funkcjonowała w nim szkoła średnia[6]. Po przekazaniu budynku kołchozowi jego ruina postępuje[2]. Pałac jest otoczony resztką parku krajobrazowego[7], według innych źródeł nie istnieją nawet resztki parku[11], posadzono nowe drzewa, zlikwidowano strukturę melioracyjną[2].
Pałac jest lub był zabytkiem klasycyzmu na Białorusi[10].
Majątek w Hrozowie został opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].
Uwagi
- ↑ Źródło opisujące dzieje monasteru św. Jana Teologa nie wskazuje, by w którymkolwiek momencie należał on do unitów. Zmiana wyznania musiała zatem dotyczyć klasztoru św. Mikołaja. Por. I. Sluńkowa, Chramy i monastyri Biełarusi XIX wieka w sostawie Rossijskoj Impierii. Pieriesozdanije nasledija, "Progress-Tradicija", Moskwa 2010, ISBN 978-5-89826-326-3, s.585
Przypisy
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu mińskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
- ↑ a b c d e f Грозов, усадьба Мержеевских. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Минского края. Mińsk: Полифакт, 2000, s. 162–163. ISBN 985-6107-24-5. [dostęp 2015-10-18]. (ros.).
- ↑ a b c d Hrozów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 178.
- ↑ a b c d Hrozów, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 217–219, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Hrozówek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 178.
- ↑ a b c d Грозов na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-10-18]. (ros.).
- ↑ a b c d Hrozów na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-10-18].
- ↑ I. Sluńkowa, Chramy i monastyri Biełarusi XIX wieka w sostawie Rossijskoj Impierii. Pieriesozdanije nasledija, "Progress-Tradicija", Moskwa 2010, ISBN 978-5-89826-326-3, s.585.
- ↑ Encyclopedia of the Ghettos, Grozobo or Grozob (Grozovo or Grozov), Yiddish: Rozov; Belarusian: Hrozau. Jad Waszem. [dostęp 2015-10-18]. (hebr.).
- ↑ a b c Збор помнікаў гісторыі і культуры. Мінская вобласць. Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1987, s. 190–191. [dostęp 2015-10-18]. (biał.).
- ↑ Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1993, s. 188. ISBN 5-85700-078-5. (biał.).