Język judeowłoski: Różnice pomiędzy wersjami

Giudeo-italiano, לעז
Klasyfikacja genetyczna
	{{{klasyfikacja}}}
Status oficjalny
UNESCO	5 krytycznie zagrożony↗
Ethnologue	8a umierający↗
Kody języka
ISO 639-2	roa
ISO 639-3	itk
IETF	itk
Glottolog	jude1255
Ethnologue	itk
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Zobacz też: język, języki świata
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 21:10, 6 lis 2007

Język żydowsko-włoski lub Italkian (giudeo-italiano, לעז)- to grupa dialektów romańskich, używanych przez Żydów, zamieszkujących Włochy i wyspę Korfu, obecnie prawie całkowicie wymarł.

Historia

Pierwsze wzmianki o tym języku pojawiły się w X w. Rozwinął się on na podstawie lokalnych dialektów języka włoskiego z dodaniem zapożyczeń z języka hebrajskiego i innych europejskich języków żydowskich. Żydzi nazywali ten język La`az (לעז) czyli "język obcy" (nie-hebrajski); był on zapisywany alfabetem hebrajskim. W XVI w. zaczęto ten język nazywać "włoskim" (italiano: u-fitrono bi-leshon iṭalyano ופתרונו בלשון איטליאנו); powstawały w nim m.in. dzieła religijne np. Haggadah.

Następnie, gdy Żydów zmuszono do zamieszkania w gettach, ich dialekty zaczęto nazywać ghettaiolo (język getta) i giudeesco (żydowski). W 1942 Solomon Birnbaum stworzył nową nazwę dla języka judeo-włoskiego: italkian, od hebrajskiego słowa אטלקי.

Od XIX w. zaczął być wypierany przez język włoski i coraz częściej zapisywany alfabetem łacińskim; obecnie około 4000 osób zna w jakimś stopniu dialekty judeo-włoskie, a bardzo niewiele mówi nimi biegle.

Cechy

Wyjątkową cechą dialektów judeo-włoskich jest tworzenie słow z rdzenia hebrajskiego z dodatkiem włoskich przyrostków, np. "axlare" (jeść); "gannaviare" (kraść); "dabberare" (mówić); "lekhtire" (iść). W podobny sposób tworzono rzeczowniki abstrakcyjne np. "tovezza" (dobroć).

Oprócz zapożyczeń hebrajskich, występują zapożyczenia z języka ladino i jidysz.

Dialekty judeo-włoskie

judeo-ferraryjski (giudeo-ferrarese) (Ferrara)
judeo-florentyński (giudeo-fiorentino, iodiesco) (Florencja)
judeo-mantuański (giudeo-mantovano) (Mantua)
judeo-modeński (giudeo-modenese) (Modena)
judeo-piemoncki (giudeo-piemontese) (Piemont)
judeo-reggiański (giudeo-reggiano) (Reggio Emilia w prowincji Emilia-Romagna)
judeo-rzymski (giudeo-romanesco) (Rzym)
judeo-wenecki (giudeo-veneziano) (Wenecja)

bagitto (giudeo-livornese) (Livorno) jest dialektem mieszanym z elementami języka ladino i języka judeo-portugalskiego.

na wyspie Korfu były używane co najmniej dwa dialekty judeo-włoskie: jeden na podstawie języka sycylijskiego, drugi na podstawie dialektu weneckiego^[1]

Bibliografia

Birnbaum, Solomon. Jewish Languages: Essays in Honour of the Very Rev. Dr. J. H. Hertz, Chief Rabbi of the United Hebrew Congregations of the British Empire, on the Occasion of His Seventieth Birthday, September 25, 1942 (5703). Ed. I. Epstein, E. Levine, C. Roth. London, E. Goldston, [1944]. 51-67 (63, 67).
Cassuto, Umberto. Parlata ebraica. Vessillo Israelitico 57 (1909): 254-260.
Ferretti Cuomo, Luisa. Italchiano versus giudeo-italiano versus 0 (zero), una questione metodologica. Italia: studi e ricerche sulla storia, la cultura e la letteratura degli Ebrei d'Italia 3.1-2 (1982): 7-32.
Fortis, Umberto. La parlata degli ebrei di Venezia e le parlate giudeo-italiane. La Giuntina, 2006. ISBN 88-8057-243-1.
Fortis, Umberto and Zolli, Paolo, La parlata giudeo-veneziana: Assisi/Rome 1979 ISBN 88-85027-07-5
Gold, David L. The Glottonym Italkian. Italia: studi e ricerche sulla storia, la cultura e la letteratura degli Ebrei d'Italia 2.1-2 (1980): 98-102.
Mayer Modena, Maria Luisa, “Le parlate giudeo-italiane”, in “Storia d'Italia. Gli ebrei in Italia”, a cura di Corrado Vivanti, vol. II, Dall'emancipazione a oggi, Einaudi, Torino 1997, pp. 939-963.
Merzagora, Giovanna Massariello, Giudeo-Italiano Profilo dei dialetti italiani 23: Pisa 1977
Pomi, David de, 1525-ca. 1593. Tsemaḥ David. Dittionario novo hebraico, molto copioso, dechiarato in tre lingue. Venetijs: Apud Ioannem de Gara, 1587.

Linki zewnętrzne

(ang.)[2]
(ang.)[3]
(ang.)Ethnologue
(ang.)La Ienti de Sion in Italia

↑ [1]

[1] [1]

[1]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Język infobox
-'''Język judeo-włoski''' - [[dialekt]] [[język włoski|języka włoskiego]] używany przez zamieszkujących [[Włochy]] [[Żydzi|Żydów]], obecnie prawie całkowicie wymarł.
+ | kolor=0000cc
+ | barwa=ffffff
+ | nazwa oryginalna=Giudeo-italiano, לעז
+ | kraj, region1=[[Włochy]], wyspa [[Korfu]]
+ | liczba=około 4000
+ | pozycja=poza rankingiem
+ | rodzina=[[Języki indoeuropejskie]]<br>*[[Języki romańskie]]<br>**[[Języki zachodnioromańskie]]<br>***[[Język judeo-włoski]]
+ | rodzaj=[[alfabet łaciński|łaciński]], [[alfabet hebrajski|hebrajski]]
+ | kraj, region2=nigdzie
+ | agencja=
+ | iso1=
+ | iso2=roa
+ | iso3=
+ | sil=
+ | kod=
+ | przymiotnik=
+ | język=
+ | przymiotnik2=
+}}
+'''Język żydowsko-włoski''' lub '''Italkian''' (''giudeo-italiano'', לעז)- to grupa [[dialekt]]ów [[języki romańskie|romańskich]], używanych przez [[Żydzi|Żydów]], zamieszkujących [[Włochy]] i wyspę [[Korfu]], obecnie prawie całkowicie wymarł.
+==Historia==
+Pierwsze wzmianki o tym języku pojawiły się w [[X w.]] Rozwinął się on na podstawie lokalnych dialektów [[język włoski|języka włoskiego]] z dodaniem zapożyczeń z [[język hebrajski|języka hebrajskiego]] i innych europejskich [[języki żydowskie|języków żydowskich]]. Żydzi nazywali ten język ''La`az'' (לעז) czyli "język obcy" (nie-hebrajski); był on zapisywany [[alfabet hebrajski|alfabetem hebrajskim]]. W [[XVI w.]] zaczęto ten język nazywać "włoskim" (''italiano'': u-fitrono bi-leshon iṭalyano ופתרונו בלשון איטליאנו); powstawały w nim m.in. dzieła religijne np. ''Haggadah''.
+Następnie, gdy Żydów zmuszono do zamieszkania w [[getto|gettach]], ich dialekty zaczęto nazywać ''ghettaiolo'' (język getta) i ''giudeesco'' (żydowski). W [[1942]] [[Solomon Birnbaum]] stworzył nową nazwę dla języka judeo-włoskiego: ''italkian'', od hebrajskiego słowa אטלקי.
+Od [[XIX w.]] zaczął być wypierany przez język włoski i coraz częściej zapisywany [[alfabet łaciński|alfabetem łacińskim]]; obecnie około 4000 osób zna w jakimś stopniu dialekty judeo-włoskie, a bardzo niewiele mówi nimi biegle.
+==Cechy==
+Wyjątkową cechą dialektów judeo-włoskich jest tworzenie słow z rdzenia hebrajskiego z dodatkiem włoskich [[przyrostek|przyrostków]], np. "axlare" (jeść); "gannaviare" (kraść); "dabberare" (mówić); "lekhtire" (iść). W podobny sposób tworzono [[rzeczownik]]i abstrakcyjne np. "tovezza" (dobroć).
+Oprócz zapożyczeń hebrajskich, występują zapożyczenia z języka ladino i [[jidysz]].
+==Dialekty judeo-włoskie==
+* judeo-ferraryjski (''giudeo-ferrarese'') ([[Ferrara]])
+* judeo-florentyński (''giudeo-fiorentino'', ''iodiesco'') ([[Florencja]])
+* judeo-mantuański (''giudeo-mantovano'') ([[Mantua]])
+* judeo-modeński (''giudeo-modenese'') ([[Modena]])
+* judeo-piemoncki (''giudeo-piemontese'') ([[Piemont]])
+* judeo-reggiański (''giudeo-reggiano'') ([[Reggio Emilia]] w prowincji [[Emilia-Romagna]])
+* judeo-rzymski (''giudeo-romanesco'') ([[Rzym]])
+* judeo-wenecki (''giudeo-veneziano'') ([[Wenecja]])
+* [[bagitto]] (''giudeo-livornese'') ([[Livorno]]) jest dialektem mieszanym z elementami języka [[Ladino (dialekt judeo-hiszpański)|ladino]] i [[język judeo-portugalski|języka judeo-portugalskiego]].
+* na wyspie [[Korfu]] były używane co najmniej dwa dialekty judeo-włoskie: jeden na podstawie [[język sycylijski|języka sycylijskiego]], drugi na podstawie [[dialekt wenecki|dialektu weneckiego]]<ref>[http://www.rosettaproject.org/archive/indo-european/europe/judeo-italian-corfiote/?searchterm=Judeo-Italian]</ref>
+==Bibliografia==
+*Birnbaum, Solomon. ''Jewish Languages: Essays in Honour of the Very Rev. Dr. J. H. Hertz, Chief Rabbi of the United Hebrew Congregations of the British Empire, on the Occasion of His Seventieth Birthday, September 25, 1942 (5703)''. Ed. I. Epstein, E. Levine, C. Roth. London, E. Goldston, [1944]. 51-67 (63, 67).
+*[[Cassuto|Cassuto, Umberto]]. ''Parlata ebraica.'' Vessillo Israelitico 57 (1909): 254-260.
+*Ferretti Cuomo, Luisa. ''Italchiano versus giudeo-italiano versus 0 (zero), una questione metodologica''.  Italia: studi e ricerche sulla storia, la cultura e la letteratura degli Ebrei d'Italia 3.1-2 (1982): 7-32.
+*Fortis, Umberto. La parlata degli ebrei di Venezia e le parlate giudeo-italiane. La Giuntina, 2006. ISBN 88-8057-243-1.
+*Fortis, Umberto and Zolli, Paolo, ''La parlata giudeo-veneziana'': Assisi/Rome 1979 ISBN 88-85027-07-5
+*Gold, David L. ''The [[Glottonym]] Italkian''. Italia: studi e ricerche sulla storia, la cultura e la letteratura degli Ebrei d'Italia 2.1-2 (1980): 98-102.
+*Mayer Modena, Maria Luisa, “Le parlate giudeo-italiane”, in “Storia d'Italia. Gli ebrei in Italia”, a cura di Corrado Vivanti, vol. II, Dall'emancipazione a oggi, Einaudi, Torino 1997, pp. 939-963.
+*Merzagora, Giovanna Massariello, ''Giudeo-Italiano'' Profilo dei dialetti italiani 23: Pisa 1977
+*Pomi, David de, 1525-ca. 1593. ''{{unicode|Tsemaḥ}} David. Dittionario novo hebraico, molto copioso, dechiarato in tre lingue''. Venetijs: Apud Ioannem de Gara, 1587.
+==Linki zewnętrzne==
+*{{lang|en}}[http://www.orbilat.com/Languages/Italkian/Italkian.html]
+*{{lang|en}}[http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=588&letter=J]
+*{{lang|en}}[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=itk Ethnologue]
+*{{lang|en}}[http://www.orbilat.com/Languages/Italkian/Italkian-La_Ienti_de_Sion.html La Ienti de Sion in Italia]
+{{Przypisy}}
+{{Języki romańskie}}
+[[Kategoria:Język włoski|Judeo]]
+[[Kategoria:Języki zagrożone w Europie|Judeo]]
+[[Kategoria:Języki żydowskie|Judeo]]
+[[Kategoria:Języki Włoch|Judeo]]
-Zobacz też: [[języki romańskie]]
-[[Kategoria:Język włoski|Judeowłoski język]][[Kategoria:Języki zagrożone w Europie|Judeo-włoski]]
 [[an:Luengas chodigoitalianas]]
 [[br:Italkieg]]

wschodnioromańskie	arumuński istrorumuński meglenorumuński rumuński / mołdawski
południoworomańskie	korsykański łacina afrykańska † sardyński (dialekty gallurski – północno-wschodni, kampidański – południowy, logudorski – środkowy i sassarski – północno-zachodni)
zachodnioromańskie	anglo-normandzki † aragoński asturyjski auregnais † burginioński dalmatyński † dgèrnésiais emilijski francuski starofrancuski franko-prowansalski friulski galicyjski hiszpański d. kastylijski kastylijski istriocki jèrriais judeoportugalski † judeowłoski kataloński ladino (judeohiszpański) ladyński liguryjski (dialekt monegaski) lombardzki lotaryński mirandyjski neapolitański normandzki oksytański (dialekty gaskoński, langwedocki, limuzyński, owerniacki, prowansalski i wiwaroalpejski) piemoncki pikardyjski portugalski rioplatense romansz sercquiais sycylijski szampański szuadit † tarencki walencki waloński wenecki włoski zarfatit (judeofrancuski) †