Zapłodnienie u człowieka: Różnice pomiędzy wersjami

Carl Spitzweg – „Der Klapperstorch” (Bocian) – Alegoryczne przedstawienie poczęcia.

Poczęcie, czyli zapłodnienie u człowieka – moment powstania nowego ludzkiego życia wskutek połączenia komórki jajowej kobiety z plemnikiem mężczyzny. W sposób naturalny poczęcie dokonuje się przez współżycie płciowe osobników różnej płci gatunku homo sapiens, w jajowodzie kobiety, będącej w okresie owulacji.

Poczęcia osiąga się także poprzez ingerencję w naturalny proces rozmnażania człowieka. Można tutaj wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje: in vivo, czyli wstrzyknięcie nasienia mężczyzny do pochwy kobiety, oraz instrumentalne poczęcie metodą laboratoryjną, nazywaną in vitro.

W wyniku poczęcia powstaje zygota ludzka, czyli komórka zawierająca w sobie pełny genotyp człowieka, który z niej wyrośnie.

Stan kobiety, w której organizmie rozwija się zapoczątkowane zapłodnieniem życie, nazywa się „ciążą” lub nieco przestarzale „stanem błogosławionym”. Przy czym przy zabiegach typu FIVET jako początek liczenia wieku ciąży podaje się ostatnią miesiączkę przed implantacją, bądź wylicza się hipotetyczną miesiączkę od dnia punkcji jajników.

Dla dokładności naukowej należy zaznaczyć, że poczęcie to nie to samo, co klonowanie; chociaż w piśmiennictwie na temat klonowania ludzi, można spotkać określenie: „bezpłciowy sposób poczęcia”.

Płodność

Warunkiem koniecznym do zaistnienia poczęcia jest płodność mężczyzny i kobiety podczas aktu płciowego. Nie jest to jednak warunek wystarczający, bowiem do tej pory nie wiadomo, jakie czynniki sprawiają, że w pełni płodni mężczyzna i kobieta nie mogą mieć dzieci.

Mężczyzna

Mężczyzna od pierwszej polucji nocnej przez całe swoje życie jest zdolny do zapładniania i chociaż sprawność fizyczna do przekazywania życia z biegiem lat maleje, nawet w późnej starości może zostać ojcem.

Hormonem regulującym męską płodność jest wytwarzana w kościach osteokalcyna. W znajdujących się w jądrach komórkach Leydiga, hormon ten reaguje z pełniącym funkcję receptora białkiem Gprc6a, stymulując produkcję testosteronu. Testosteron zaś jest odpowiedzialny za spermatogenezę, bowiem pobudza komórki Sertoliego do wytwarzania plemników. Cały proces jest kontrolowany przez układ gruczołów dokrewnych. Podwzgórze wydziela hormon GnRH do przysadki, ta zaś uwalnia gonadotropiny (FSH oraz LH), które odpowiednio oddziałują na komórki Leydiga i Sortoliego.

Wytworzone plemniki są uwalniane do kanalików i magazynowane w najądrzach, gdzie jeszcze dojrzewają. Podczas złożonego i nie do końca wyjaśnionego procesu dojrzewania w celu ograniczenia aktywności plemników nakładana jest na nie powłoka z sialoglikoprotein i sulfoglicerolipidów, która później stanowi barierę ochronną przed zapłodnieniem innego organizmu niż ludzki. Zdolność do zapłodnienia zmagazynowanych w najądrzach plemników wynosi około 42 dni.

Kobieta

Płodność kobiety to tylko dzień na miej więcej miesiąc w okresie od pokwitania do przekwitania, czyli przez jakieś 30-40 lat. Znajomość własnego organizmu pomaga w wyznaczeniu dni płodnych, dzięki czemu poczęcie można zaplanować. Nie zawsze jednak jest to takie proste, chociażby ze względu na nieregularne cykle menstruacyjne.

W organizmie kobiety wszystkie komórek rozrodcze powstają już w okresie prenatalnym jej życia. Są to umieszczone w pęcherzykach jajnikowych zatrzymane w rozwoju komórki jajowe I rzędu (oocyt), z których większość ulega atrezji. Na pęcherzykach tworzy się warstwa ziarnista pełniąca istotną rolę w przygotowaniu komórki do owulacji i ewentualnego zapłodnienia.

Spośród wytworzonych pęcherzyków pierwotnych tylko nieliczne rozpoczynają dojrzewanie wcześniej niż dziewczynka dorośnie. Jednak wskutek nieodpowiednich stężeń hormonów (LH, FSH) wszystkie one podlegają atrezji. Czas dojrzewania pęcherzyka trwa ponad trzy miesiące. Podczas tego procesu oocyt zwiększa objętość i pomiędzy nim a warstwą ziarnistą tworzy się osłona przejrzysta, a część komórek warstwy ziarnistej łączy się z komórką jajową tworząc wieniec promienisty.

Po osiągnięciu przez organizm kobiety dojrzałości płciowej wśród pęcherzyków dojrzewających cyklicznie dochodzi do rekrutacji kilku z nich, a następnie do selekcji jednego, który dalej może się rozwijać (w pełni rozwinięty pęcherzyk nazywany jest od nazwiska odkrywcy pęcherzykiem Graafa), a niewybrane jak zwykle ulegają atrezji. Rekrutacja następuje w pierwszych czterech dniach cyklu, a selekcja pomiędzy piątym a siódmym dniem.

Podczas owulacji komórka jajowa uwalniana z jajnika do jajowodu wydziela pierwsze ciałko kierunkowe i w ten sposób przekształca się w oocyt II rzędu. Pozostałe zaś w jajniku komórki ziarniste ulegają luteinizacji w wyniku czego powstaje ciałko żółte, najbardziej aktywny hormonalnie gruczoł kobiety. Gruczoł ten wydziela umożliwiający zagnieżdżenie i rozwój zarodka progesteron. Gdy nie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej gruczoł ten ulega regresji i powstaje bogata w kolagen blizna, ciałko białawe, następstwem czego jest zanik wydzielania progesteronu, co powoduje złuszczenie się tkanki nabłonkowej macicy i w rezultacie krwawienie miesięczne.

Fizjologia poczęcia

Dzięki badaniom naukowym o powstaniu nowego ludzkiego życia w chwili poczęcia wiele już wiemy i potrafimy opisać mechanizmy, które go tworzą. Jednakże nie wszystkie procesy towarzyszące temu zjawisku są do końca jasne i w świetle obecnej nauki wytłumaczalne, chodzi szczególnie o procesy biochemiczne zachodzące w organizmie kobiety, gdy dochodzi do wtargnięcia spermy.

Kapacytacja

Po ejakulacji do dróg rodnych kobiety plemniki poddawane są uzdatnianiu i selekcji. W czasie kapacytacji usunięta zostaje lipidowo-proteinowa osłona i odsłonięty akrosom. Przy procesie kapacytacji istotną rolę odgrywają jony wapnia, potasu, magnezu i cynku.

Proces kapacytacji trwa ok. 6 godzin.

Przeniknięcie

Schemat przeniknięcia przez błonę bezbarwną

Tylko niewielka ilość plemników dociera do żeńskiej gamety rozrodczej. Napotyka tutaj na barierę wieńca promienistego i zbudowanej z glikoprotein osłonki przejrzystej. Tylko jeden plemnik zostaje wybrany do przeniknięcia przez nią. Po przeniknięciu osłonka przejrzysta stabilizuje wiązania uniemożliwiając innym plemnikom zapłodnienie.

Połączenie gamet

Najistotniejszym momentem zapłodnienia jest połączenie gamet. W warunkach laboratoryjnych do momentu połączenia gamet istnieje techniczna możliwość usunięcia jądra plemnika z komórki jajowej.

Dziedziczenie

W czasie zapłodnienia ustala się płeć chromosomowa i genetyczna. Chromosomy XX genetycznie określają kobietę, a chromosomy XY mężczyznę. Zazwyczaj płeć chromosomowa i genetyczna jest równoznaczna z płcią somatyczną, zdarzają się jednak anomalie w tym względzie i człowiek, który wedle chromosomów jest mężczyzną, de facto jest kobietą (lub odwrotnie). Odpowiedzialny za taki stan rzeczy jest gen SRY.

W genach zapisane są także cechy człowieka (w tym cechy adaptatywne oraz kolor oczu, kolor skóry itp.), a nawet tendencje do pewnych chorób.

W ramach ciekawostki można dodać, iż niektórzy uczeni na podstawie badań socjologicznych wnioskują, że poczucie zadowolenia z życia jest warunkowane genetycznie.

Zaburzenia zapłodnienia

W warunkach naturalnych proces zapładniania może skończyć się niepowodzeniem, gdy:

• istnieje przeszkoda mechaniczna uniemożliwiająca zetknięcie się gamet;
• nastąpiły zaburzenia podczas procesu kapacytacji lub reakcji akrosomalnej;
• komórka jajowa nie jest w pełni dojrzała (np. opóźnienie reakcji korowej prowadzi do wniknięcia wielu plemników do oocytu);
• zapłodniona komórka jajowa dalej się nie rozwija (około 16% zapłodnień).

Przy zapłodnieniu pozaustrojowym może dochodzić do różnego typu mutacji DNA, które jeśli nie zostały wyeliminowane we wczesnej fazie rozwoju, przez np. przez unicestwienie zapłodnionej komórki jajowej, mogą mieć konsekwencje w przyszłych pokoleniach.

Problemy bioetyczne

Jednym z podstawowych pytań bioetycznych jest pytanie: Od kiedy człowiek? Czyli w którym momencie życia możemy przypisać ludzkiemu życiu wartość moralną. Jak na razie nie wypracowano jednolitych kryteriów człowieczeństwa i jest kilka prób odpowiedzi na ten temat:

• kryterium genetyczne;
• kryterium neurologiczne;
• kryterium animacji;
• kryterium zdolności płodu do życia poza organizmem matki;
• kryterium narodzin;
• kryterium pragmatyczne.

Kryterium genetyczne poparte jeszcze zasadą potencjalności w praktyce utożsamia zapłodnioną komórkę jajową z osobą ludzką, co wśród części naukowców budzi kontrowersje. W konsekwencji bowiem prowadzi do odrzucenia wszelkich form ingerencji w naturalne poczęcie człowieka, jak również wprowadza całkowitą ochronę poczętego życia ludzkiego. Kryterium to jest więc przywoływane przez różne religie.

Należy jednak zauważyć, że przyjęcie kryterium genetycznego i pełnej ochrony życia pomaga uniknąć wielu bioetycznych problemów. Jak chociażby przedstawiona przez Błażej Kmieciak hipotetyczna sytuacja: Szablon:CytatD

Jeśli zaś odrzuca się kryterium genetyczne, to powstaje pytanie: na ile biomedycyna może ingerować w początki życia człowieka? Bioetyka jest nauką stosunkowo młodą i zadaje więcej pytań niż udziela odpowiedzi, lecz na konkretny problem wypowiada się rzeczowo, dlatego postuluje rozstrzyganie kwestii medycznych z poszanowaniem praw moralnych.

Religie a poczęcie

Dla większości wyznań i religii poczęcie jest istotnym momentem w życiu konkretnej jednostki ludzkiej.

Buddyzm

W filozofii buddyjskiej poczęcie jest związane z procesem odrodzenia i stanowi połączenie trzech warunków: aktu seksualnego rodziców (coitus), płodności matki i obecności świadomości w pośmiertnym stanie pośrednim bardo.

Poczęcie jest początkiem nowego życia, którego nie wolno niszczyć. Aborcja, środki powodujące niemożliwość zagnieżdżenia się zapłodnionego jaja, a nawet zabiegi in vitro są niedopuszczalne ponieważ zabijane są ludzkie istoty. Same zabiegi in vitro, gdyby nie produkować nadliczbowych embrionów, chociaż budzą zastrzeżenia (probówka jest środowiskiem mniej gościnnym dla powstania życia niż łono matki), mogłyby być w buddyzmie rozważane jako akceptowalne.

Kościół katolicki

Doktryna katolicka na temat początków życia ludzkiego pod wpływem rozwoju nauk medycznych została zebrana i usystematyzowana przez Pawła VI w encyklice Humanae vitae, a niektóre szczegółowe zagadnienia doprecyzowała Kongregacja Nauki Wiary w instrukcji „o szacunku dla rodzącego się życia i o godności jego przekazywania” Donum vitae. Instrukcja ta najpełniej prezentuje stanowisko Kościoła. Wydana w 2008 roku instrukcja Dignitas personae potwierdzając dotychczasowe nauczanie Magisterium Kościoła, podaje odpowiedzi na nowe pytania bioetyczne.

W nauce Kościoła katolickiego poczęcie stanowi początek nowego posiadającego swoją godność osobowego bytu ludzkiego. Godność człowieka nigdy nie może być umniejszona, okaleczona, czy zniszczona, ponieważ źródłem tej godności jest Bóg. Ponadto życie jako dar Boga Stwórcy i Pana życia jest święte i nienaruszalne od samego początku, a gwarantem godności i świętości poczętego życia jest sakramentalność i świętość małżeństwa. Bowiem jak zauważa Jan Paweł II: „małżonkowie jako rodzice są współpracownikami Boga-Stwórcy w poczęciu i zrodzeniu nowego człowieka”. Więc oddzielanie prokreacji od całkowicie osobistego kontekstu aktu małżeńskiego jest dla Kościoła etycznie nie do przyjęcia.

Niezależnie od okoliczności powstania poczęte życie ludzkie jako dar Boży powinno być – według nauki Kościoła – otoczone troską i miłością, czyli powinno przede wszystkim mieć prawo do dalszego rozwoju. Przez poczęcie powstaje nowy człowiek, o którego życiu inni nie mają prawa decydować. Dlatego Kościół ustanowił sankcję karną za przerwanie nienarodzonego życia: „Kto powoduje przerywanie ciąży, po zaistnieniu skutku, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa” (Kan. 1398). Przy czym za powstanie ciąży uważa się zapłodnienie komórki jajowej.

Kościół prawosławny

Prawosławie naucza, że poczęcie wymaga aktu stwórczego Boga, dlatego życie ludzkie jest święte i nienaruszalne od samego jego początku. Każdy człowiek już od chwili poczęcia jest „dzieckiem Bożym”, powołanym do przebóstwienia, tzn. zjednoczenia z Bogiem przez łaskę (por. 2 P 1,4), więc od początku swojego istnienia posiada nie tylko tożsamość genetyczną, lecz także osobową i pozostaje w ścisłej relacji z Bogiem.

Cerkwie prawosławne nie są tak jurydyczne, jak Kościół katolicki. Większą uwagę zwraca się w nich na działanie Bożej łaski, bosko-ludzką współpracę i poszukiwanie przez człowieka woli Bożej. W związku z tym nie ma tak rygorystycznego podejścia do zapłodnienia pozaustrojowego, jak w Kościele katolickim, i jednoznacznie się go nie zakazuje. Natomiast przestrzega wiernych przed podjęciem takiej decyzji, gdyż poczęcie poza organizmem matki prowadzi do ingerencji w misterium człowieka i człowieczeństwa, desakralizując początek życia. Ponadto poczęcie w warunkach laboratoryjnych jest pozbawione miłości rodziców, ich intymności i czułości. Dlatego też, jak zauważa ks. Andriej Lorgus: „małżonkowie powinni mieć świadomość tego, że podjęcie takiej decyzji jest pozbawione jakiegokolwiek moralnego i duchowego sensu, ponieważ ich rodzicielstwo zostało zrealizowane w tym przypadku w sposób nienaturalny, czyli w sposób przeciwny naturze”.

Zaznaczyć należy, że z prawosławnego punktu widzenia nie można traktować metod wspomaganej reprodukcji, jako sposobów leczenia niepłodności.

Islam

W tradycji islamskiej poczęcie jest istotnym momentem, bowiem od tej chwili nad nowym życiem czuwa anioł, jak również i sama kobieta jest otaczana szczególną opieką. Aczkolwiek do chwili otrzymania duszy, czyli do ok. 120 dnia od zapłodnienia można przerwać ciążę.

Judaizm

W Judaizmie życie kobiety nastawione jest na maksymalną prokreację, jednakże wartość płodu nie jest zbyt wielka. Narodziny są momentem, w którym przychodzący na świat człowiek zostaje uznany za istotę żyjącą.

Hinduizm

W hinduizmie poczęcie stanowi ważny element cyklu wędrówki dusz. Tradycyjnie od tego momentu liczono wiek człowieka (nie od narodzin). Zabicie poczętego życia jest uznawane za zbrodnię, a nawet morderstwo.

Świadkowie Jehowy

Świadkowie Jehowy uważają, że od chwili poczęcia życie nienarodzonego dziecka jest bardzo cenne w oczach Boga. Z tego powodu sprzeciwiają się i wystrzegają się aborcji. Ponieważ Biblia szczegółowo ustala zasady dotyczące małżeństwa oraz moralności płciowej, uważają za niedozwolone doprowadzanie do poczęcia lub rozwoju ciąży z wykorzystaniem plemników, komórek jajowych bądź embrionów, pochodzących od obcych (pozamałżeńskich) dawców (wyklucza to macierzyństwo zastępcze i niektóre inne metody przezwyciężania niepłodności).

Zobacz też

• Zapłodnienie
• Klonowanie
• Niepłodność
• Bezpłodność
• Eugenika
• Naprotechnologia
• Niepokalane poczęcie

Linki zewnętrzne

• Gamety - komórki rozrodcze organizmów wyższych, do których człowiek sapiący (Homo sapiens) również się zalicza, antykoncepcja.com.pl [dostęp 2015-12-02] .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.